بسم الله الرحمن الرحیم
حادثه غدیر و فلسفه آن
آغاز سفر از مدینه تا غدیر
ابلاغ دو مسئله اساسی : حج، ولایت و خلافت دوازده امام علیهمالسلام .
120000 نفر در مکه در پنجم ذى الحجه.
امیرالمومنین علیهالسلام در یمن.
علی
برنامه حج
با رسیدن ایام حج، پیامبر صلىاللهعلیهوآله به عرفات و مشعر و منى رفتند، و اعمال حج را با تمام واجبات و مستحبات آن به مردم آموختند. در منى پیامبر صلىاللهعلیهوآله دو بار سخنرانى کردند، و زمینه را براى اعلام ولایت امیرالمومنین علیهالسلام آماده فرمودند. همچنین آنحضرت به امرخداوند، ودایع انبیاء علیهمالسلام را به امیرالمومنین علیهالسلام تحویل دادند.
علی
لقب " امیرالمومنین "
جبرئیل از طرف خداوند لَقَب «امیرالمومنین» را به عنوان اختصاص آن به على بن ابىطالب علیهالسلام آورد.
اعلان عمومى براى حضور در غدیر
منادىِ پیامبر صلىاللهعلیه واله .
غدیر خم .
برنامههاى قبل از خطابه
تجمع بیش از صد و بیست هزار نفر .
آماده کردن منبر و برنامه سخنرانی .
کیفیت سخنرانى پیامبر صلىاللهعلیهوآله
سخنرانىِ تاریخى و آخرین خطابه رسمى خود .
دو نفر در حال قیام بر فراز منبر .
یازده بخش .
حمدوثنای الهی
در اولین بخش سخن، حضرت حمد و ثناى الهى به جا آورده، صفات قدرت و رحمت حق تعالى را ذکر فرمودند، و به بندگى خود در مقابل ذات الهى شهادت دادند.
فرمان الهی برای مطلبی مهم
در بخش دوم تصریح فرمودند که باید فرمان مهمى درباره على علیهالسلام ابلاغ کنم، و گرنه رسالت الهى را نرساندهام و ترس از عذاب خدا دارم.
اعلان رسمی ولایت وامامت دوازده امام
در سومین بخش، آن حضرت امامت دوازده امام بعد از خود را تا آخرین روز دنیا با عمومیت ولایت آنان بر همه انسانها، و در طول زمانها و در همه مکانها، و نفوذ کلماتشان در جمیع امور اعلام فرمودند.
معرفی و بلند کردن امیرالمومنین علیهالسلام به دست پیامبر صلىاللهعلیهوآله
در بخش چهارم خطبه، پیامبر صلىاللهعلیهوآله بازوان امیرالمومنین علیهالسلام را گرفتند و آن حضرت را از جا بلند کردند و در این حال فرمودند: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ». سپس کمال دین را با ولایت ائمه علیهمالسلام اعلام فرمودند.
تاکید بر توجه امت به مسئلئه امامت
در بخش پنجم، حضرت صریحا فرمودند: «هر کس از ولایت ائمه علیهمالسلام سرباز زند اعمال نیکش سقوط مىکند و در جهنم خواهد بود». بعد از آن شمهاى از فضایل امیرالمومنین علیهالسلام را متذکر شدند.
اشاره به کارشکنی های منافقین
در مرحله ششم، پیامبر صلىاللهعلیهوآله با تلاوت آیاتى از قرآن در رابطه با عذاب الهى و لعن دشمنان دین، فرمودند: «منظور از این آیات عدهاى از اصحاب من هستند که مامور به چشم پوشى از آنان هستم، ولى بدانند که خداوند ما را بر معاندین و مخالفین و خائنین و مقصرین حجت قرار داده، و اغماض نسبت به آنان در دنیا مانع از عذاب آخرت نیست». سپس بیزارى خود را از گمراه کنندگان امت اعلام فرمودند و اشارهاى هم به «اصحاب صحیفه ملعونه» و غاصبین مقام امامت نمودند.
پیروان اهل بیت علیهم السلام ودشمنان ایشان
در بخش هفتم، حضرت تکیه سخن را بر اثراتِ ولایت اهل بیت علیهمالسلام قرار داده فرمودند: «اصحاب صراط مستقیم در سوره حمد، شیعیان اهلبیت هستند». سپس آیاتى درباره اهل بهشت را به پیروان آل محمد علیهمالسلام ، و آیاتى درباره اهل جهنم را به دشمنان آل محمد علیهمالسلام تفسیر فرمودند.
حضرت مهدی عجل الله فرجه
در بخش هشتم مطالبى اساسى درباره حضرت بقیه اللّه الاعظم حجه بن الحسن المهدى ارواحنا فداه فرمودند، و آیندهاى پر از عدل و داد به دست امام زمان عجل اللّه فرجه را به جهانیان مژده دادند.
مطرح کردن بیعت
در بخش نهم مردم را به بیعت با خود و سپس با على علیهالسلام دعوت نمودند، و آن را از طرف خداوند و بیعت با حق تعالى دانستند.
حلال وحرام،واجبات و محرمات
در دهمین بخش، پیامبر صلىاللهعلیهوآله درباره کیفیت بیان احکام الهى در آینده مسلمین فرمودند: چون بیان همه حلالها و حرامها توسط من امکان ندارد، با بیعتى که درباره امامان علیهمالسلام از شما مىگیرم حلال و حرام را تا روز قیامت بیان کردهام، یعنى بیان ایشان بیان من است. بالاترین امر به معروف و نهى از منکر را نیز، تبلیغ پیام غدیر درباره اطاعت از امامان علیهمالسلام و نهى از مخالفتشان دانستند.
بیعت گرفتن رسمی
در آخرین مرحله خطابه، بیعتِ لسانى انجام شد و حضرت فرمودند: «خداوند دستور داده تا قبل از بیعت با دست، از زبانهاى شما اقرار بگیرم». سپس مطلبى را که خلاصه آن اطاعت از دوازده امام علیهمالسلام و عهد و پیمان بر ثابت قدم بودن و بر رساندن پیام غدیر به نسلهاى آینده و غایبان از غدیر بود براى مردم گفتند، و مردم آن را تکرار کردند. کلمات نهایى پیامبر صلىاللهعلیهوآله دعا براى اقرار کنندگان و نفرین بر منکرین اوامرش بود، و با حمد و سپاس خداوند خطابه را به پایان رساندند.
دو اقدام عملى بر فراز منبر
اول: بلند کردن و معرفى امیرالمومنین علیهالسلام
دوم: بیعت با قلبها و زبانها
اول: بلند کردن و معرفى امیرالمومنین علیهالسلام
مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عاداهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُوَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ. هر کس که من مولى و صاحب اختیار اویم این على مولى و صاحب اختیار اوست. خدایا دوست بدار هر کس او را دوست بدارد، و دشمن بدار هر کس او را دشمن بدارد، و یارى کن هر کس او را یارى کند، و خوار کن هر کس او را خوار کند.
دوم: بیعت با قلبها و زبانها
بیعت از تمامی افراد
بیعت مردان
دو خیمه
با لقب «امیرالمومنین» به آن حضرت سلام مىکردند، و این مقام والا را تبریک و تهنیت مىگفتند. برنامه بیعت و تهنیت تا سه روز ادامه داشت و حضرت این مدت را در غدیر اقامت داشتند.
اولین افراد ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه و زبیر .
اعتراض ابوبکر وعمر که می گویند:از جانب توست یا خدا .
عمر بعد از بیعت این کلمات را بر زبان مىراند: «افتخار برایت باد، گوارایت باد، اى پسر ابىطالب! خوشا به حالت اى ابا الحسن، اکنون مولاى من و مولاى هر مرد و زن مومنى شدهاى .
بیعت زنان
با قرار دادنِ دستِ خود در آب بیعت کردند .
حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیهاالسلام در غدیر حضور داشتند، و کلیه همسران پیامبر صلىاللهعلیهوآله نیز در آن مراسم حاضر بودند.
عمامه سحاب
در این مراسم، پیامبر صلىاللهعلیهوآله عمامه خود را که «سحاب» نام داشت، به عنوان تاج افتخار بر سر امیرالمومنین علیهالسلام گذاشتند و انتهاى عمامه را از پشت سر بر دوش آن حضرت قرار دادند .
شعر غدیر
حسّان بن ثابت به مناسبت این واقعه عظیم شعرى درباره امیرالمومنین علیهالسلام سرود که این سندتاریخی به یادگار ماند.
جبرئیل در غدیر
اتمام حجت دیگر این بود که مردى زیبا روى در کنار مردم مىگفت: به خدا قسم روزى مانند این روز هرگز ندیدم. چقدر کار پسر عمویش را محکم نمود! براى او پیمانى بست که جز کافر به خدا و رسولش آن را بر هم نمىزند. واى بر کسى که پیمان او را بشکند.
معجزه غدیر
به هلاکت رسیدن حارث فهرى .
«خدایا! اگر آنچه محمد مىگوید حق و از جانب توست سنگى از آسمان بر ما ببار یا عذاب دردناکى بر ما بفرست»!!همین که سخن حارث تمام شد و به راه افتاد، خداوند سنگى از آسمان بر او فرستاد وهمانجا او را به هلاکت رساند . با این معجزه، بار دیگر بر همگان مسلم شد که»غدیر» از منبع وحى سرچشمه گرفته و فرمان الهى است و منکرین آن مستحق عذاباند.
پایان مراسم غدیر
مراسم سه روزه غدیر .
«ایّام الولایه» .
انتشار خبر در شهرهاکه به گوش همگان رسید و بدین گونه خداوند حجتش را بر مردم تمام کرد.
اتمام حجت جهانى در غدیر
مطرح کردن غدیر مساوى با برچیدن بساط غاصبینِ خلافت بود، و آنان هرگز اجازه چنین کارى را نمىدادند.
گذشته از تواترِ آن، از نظر رجال و درایت فوق العاده است.
مهم این است که هم اکنون پیام غدیر به ما رسیده است.
شیاطین در غدیر
ابلیس و روساى اصحاب او هنگام منصوب شدن امیرالمومنین علیهالسلام در روز غدیر حاضر بودند.
سخن ابلیس پس از رحلت پیامبر به اصحابش:«کدام امت بعد از پیامبرشان گمراه نشدند؟! هرگز!! شما گمان مىکنید من بر اینان سلطه و راهى ندارم؟! چگونه دیدید مرا هنگامى که کارى کردم تا امر خدا و پیامبر را درباره اطاعت على بن ابىطالب کنار گذاردند …»؟!
منافقین در غدیر
منافقین با احساس نزدیکى رحلت پیامبر صلىاللهعلیهوآله و آگاهى از تصمیم حضرت براى تعیین رسمى جانشین خود، دست به اقداماتى اساسى زدند و صفوف خود را براى روزهاى بعد از وفات آن حضرت آمادهتر کردند.
صحیفه ملعونه اول
اگر محمد از دنیا رفت یا کشته شد نگذاریم خلافت و جانشینى او در اهل بیتش مستقر شود.
توطئه گروه پنج نفره .
معاذ بن جبل :شما مسئله را از جهت مهاجرین حل کنید، من درباره انصار ترتیب امور را خواهم داد .
تسلط بر دو طایفه «اوس» و «خزرج» .
توطئه قتل پیامبر صلىاللهعلیهوآله
کمین درقله کوه «هَرْشى» .
مقابله حذیفه و عمار با منافقین.
چهارده یاغی:ابوبکر، عمر، عثمان، معاویه، عمروعاص، طلحه، سعد بن ابىوقاص، عبدالرحمن بن عوف، ابوعبیده جراح، ابوموسى اشعرى، ابوهریره، مغیره بن شعبه، معاذ بن جبل، سالم مولى ابىحذیفه.
صحیفه ملعونه دوم
ابوسفیان و پسر ابوجهل و خالد بن ولید در این گروه سی وچهار نفره.
در این جلسه اساسنامه نقشههاى آینده را تنظیم کردند و همه افراد طومارى را امضا کردند؛ و آن را به ابوعبیده جراح سپردند تا به مکه ببرد و در کنار صحیفه اول در کعبه پنهان کند .
نگرشى به اهداف خطبه غدیر
سخنرانى به حالت قیام ، شرایط استثنایى گوینده و شنوندگان از نظر تقارن با حج و شدت گرما و مکان خاصى که قبل از تقاطع جادهها و متفرق شدن مردم در نظر گرفته شده بود، و اینکه مخاطبینِ غدیر را جمعیتى به تعداد کل مسلمین جهان تا آخر روزگار تشکیل مىدادند، ضرورت دارد.
گمراه کنندگانِ امت و تحریف کنندگانِ دین خدا چگونه رو در روى خداى تعالى و پیامبرش ایستادند و مردم را از صراط مستقیم منحرف کردند.
محور سخن در خطابه غدیر
ولایت دوازده امام علیهمالسلام و شئون امامت ایشان است
نیمه اول خطبه مربوط به اصل مطلب یعنى اعلان رسمى ولایت ائمه علیهمالسلام است. در نیمه دوم پس از فراغت از موضوع اصلى، به توضیح آن پرداختهاند. در پایان، نماز و زکات و حج و امر به معروف و نهى از منکر را یاد آور شدهاند و ارتباط آن را با ولایت بیان فرمودهاند.
آمارى از مطالب خطبه غدیر
الف . موضوعاتى که در خطبه مد نظر است .
ب . اسماء مبارکى که در خطبه به آنها تصریح شده است .
ج . آیات قرآنى که در خطبه آمده است .
د . نکات شاخص در خطبه غدیر.
الف . موضوعاتى که در خطبه مد نظر است :
صفات خداوند تعالى : 110 مورد.
مقام پیامبر صلىاللهعلیهوآله : 10 مورد.
ولایت امیرالمومنین علیهالسلام : 50 مورد.
ولایت ائمه علیهمالسلام : 10 مورد.
فضائل امیرالمومنین علیهالسلام : 20 مورد.
الف . موضوعاتى که در خطبه مد نظر است :
حضرت مهدى علیهالسلام : 20 مورد.
شیعیان اهلبیت علیهمالسلام و دشمنان ایشان : 25 مورد.
بیعت با امامان علیهمالسلام : 10 مورد.
قرآن و تفسیر آن : 12 مورد.
حلال و حرام : 20 مورد.
ب . اسماء مبارکى که در خطبه به آنها تصریح شده است
نام امیرالمومنین علیهالسلام 40 مرتبه به عنوان «على» علیهالسلام تصریح شده است.
کلمه «ائمه» علیهمالسلام 10 مرتبه صریحا آمده است.
نام «امام زمان علیهالسلام » 4 مرتبه به عنوان «مهدى» علیهالسلام آمده است.
البته اکثر خطبه، درباره امیرالمومنین و ائمه علیهمالسلام است که به صورت ضمیر یا اشاره آمده است.
ج . آیات قرآنى که در خطبه آمده است :
استشهاد به آیات قرآن در بسیارى از مواضع خطبه از نکات شاخص خطبه است. آیاتى که در خطبه غدیر به عنوان شاهد یا تفسیر آمده 50 مورد است، که اهمیت این سند بزرگ اسلام را جلوهگر مىنماید.
تفسیر 25 آیه قرآن به اهل بیت علیهمالسلام و 15 آیه به دشمنان اهل بیت علیهمالسلام در متن خطبه نیز از نکات بسیار مهم آن است.
بیش از 10 آیه از قرآن نیز در ایام واقعه غدیر نازل شده که آیات (یا ایُّهَا الرَّسُول بَلِّغْ ما اُنْزِلَ الَیْکَ … ) و (اَلْیَوْم اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُم … ) و(سَالَ سَائِلٌ بِعَذابٍ واقِـع ) سه نمونه بارز آن است.
د . نکات شاخص در خطبه غدیر :
شاهد گرفتن خداوند بر تبلیغ خود.
شاهد گرفتن مردم بر تبلیغ خود.
تاکید بر امامت دوازده امام علیهمالسلام بعد از خود.
تاکید بر عدم تغییر حلال وحرام و تبیینِ آن توسط امامان.
اشاره به منافقین و اقداماتِ گذشته و آینده آنان صریحا و تلویحا.