تفسیر سوره کوثر
مقدمه
سوره کوثر در ((مکه )) نازل شده است . این سوره 2 بار نازل شده یک بار در مکه و بار دیگرى در مدینه ، اما روایاتى که در شان نزول این سوره وارد شده ، قول مشهور را که این سوره مکى است تایید مى کند.
در شان نزول سوره کوثر: ((عاص بن وائل )) که از سران مشرکان بود، حضرت محمد(ص) را به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام ملاقات کرد، و مدتى با حضرت گفتگو نمود، گروهى از سران قریش در مسجد نشسته بودند و این منظره را از دور مشاهده نمودند، هنگامی که ((عاص بن وائل )) وارد مسجد شد به او گفتند: با کی صحبت مى کردى ؟ گفت : با این مرد ((ابتر))!
این تعبیر را به خاطر این انتخاب کرد که ((عبدالله )) پسر پیغمبر اکرم (ص) از دنیا رفته بود، و عرب کسى را که پسر نداشت ((ابتر)) مى نامید، و بنابراین قریش این نام را بعد از فوت پسر پیغمبر براى حضرت انتخاب کرده بود (سوره فوق نازل شد و پیغمبر اکرم (ص) را به نعمت هاى بسیار و کوثر بشارت داد، و دشمنان او را ابتر خواند).
پیغمبر اکرم (ص) دو فرزند پسر از بانوى اسلام خدیجه داشت. یکى قاسم و دیگرى طاهر که او را ((عبدالله )) نیز مى نامیدند، و این هر دو در مکه از دنیا رفتند، و پیغمبر اکرم (ص) فاقد فرزند پسر شد، این موضوع زبان بدخواهان قریش را گشود، و کلمه ((ابتر)) را براى حضرتش انتخاب کردند.
آنها طبق سنت خود براى فرزند پسر اهمیت فوق العاده اى قائل بودند، او را تداوم بخش برنامه هاى پدر مى شمردند، بعد از این ماجرا آنها فکر مى کردند با رحلت پیغمبر اکرم (ص) برنامه هاى او به خاطر نداشتن فرزند ذکور تعطیل خواهد شد و خوشحال بودند.
قرآن مجید نازل شد و بطرز اعجازآمیزى در این سوره به آنها پاسخ گفت ، و خبر داد که دشمنان او ابتر خواهند بود، و برنامه اسلام و قرآن هرگز قطع نخواهد شد، بشارتى که در این سوره داده شده از یکسو ضربه اى بود بر امیدهاى دشمنان اسلام ، و از سوى دیگر تسلى خاطرى بود به رسول الله (ص) که بعد از شنیدن این لقب زشت و توطئه دشمنان قلب پاکش غمگین شده بود.
در فضیلت تلاوت این سوره در حدیثى (از پیغمبر اکرم (ص) آمده است : من قراءها سقاه الله من انهار الجنه ، و اعطى من الاجر بعدد کل قربان قربه العباد فى یوم عید، و یقربون من اهل الکتاب و المشرکین :
هر کس آن را تلاوت کند خداوند او را از نهرهاى بهشتى سیراب خواهد کرد، و به عدد هر قربانى که بندگان خدا در روز عید (قربان ) قربانى مى کنند، و همچنین قربانی هائى که اهل کتاب و مشرکان دارند، به عدد هر یک از آنان اجرى به او مى دهد.
نام این سوره (کوثر) از اولین آیه آن گرفته شده است .
اِنَّا اَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ
کلمه کوثر از "کثرت" گرفته شده و به معنای خیر کثیر و فراوان است و روشن است که این معنا می تواند مصادیق متعددی همچون وحی، نبوت، قرآن، مقام شفاعت، علم کثیر و اخلاق نیکو داشته باشد، ولی آیه آخر سوره، می تواند شاهدی بر این باشد که مراد از "کوثر"، نسل مبارک پیامبر(ص) است. زیرا دشمن کینه توز با جسارت به پیامبر(ص)، او را ابتر نامید و خداوند در دفاع از پیامبرش فرمود: "انّ شانئک هو الابتر" دشمن تو، خود ابتر است. بنابراین اگر مراد از کوثر، نسل نباشد، برای ارتباط آیه اول و سوم سوره، توجیه و معنایی دلپسند نخواهیم داشت.کلمه "ابتر" در اصطلاح به کسی گفته می شود که نسلی از او به یادگار باقی نمانده باشد.
از آنجا که پسر پیامبر(عبدالله) در کودکی از دنیا رفت، دشمنان می گفتند: او دیگر عقبه و نسلی ندارد و ابتر است. زیرا در فرهنگ جاهلیت دختر لایق آن نبود که نام پدر را زنده نگاه دارد. بنابراین جمله " انّ شانئک هو الابتر" دلیل آن است که مراد از کوثر، نسل کثیر پیامبر(ص) است که بدون شک از طریق حضرت زهرا(ع) می باشد.این نسل پربرکت از طریق حضرت خدیجه(ع) نصیب پیامبر اکرم(ص) شد. آری خدیجه مال کثیر داد و کوثر گفت. ما نیز تا از کثیر نگذریم به کوثر نمی رسیم.
فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ
این نعمت عظیم و خیر فراوان شکرانه عظیم لازم دارد، هر چند شکر مخلوق هرگز حق نعمت خالق را ادا نمى کند، بلکه توفیق شکرگزارى خود نعمت دیگرى است از ناحیه او لذا مى فرماید: اکنون که چنین است ، فقط براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى کن (فصل لربک و انحر). آرى بخشنده نعمت او است ، بنابراین نماز و عبادت و قربانى که آن هم نوعى عبادت است براى غیر او معنى ندارد، مخصوصا با توجه به مفهوم رب که حکایت از تداوم نعمتها و تدبیر و ربوبیت پروردگار مى کند. کوتاه سخن اینکه ((عبادت )) خواه به صورت نماز باشد، یا قربانى کردن مخصوص رب و ولى نعمت است ، و او منحصرا ذات پاک خدا است . این در برابر اعمال مشرکان است که براى بتها سجده و قربانى مى کردند، در حالى که نعمتهاى خود را از خدا مى دانستند! و به هر حال تعبیر ((لربک )) دلیل روشنى است بر مساله لزوم قصد قربت در عبادات .
بسیارى از مفسران معتقدند که منظور نماز روز عید قربان ، و قربانى کردن در همان روز است ، ولى ظاهرا مفهوم آیه مفهوم عام و گسترده اى است هر چند نماز و قربانى روز عید یکى از مصداقهاى روشن آن است . تعبیر به ((وانحر)) از ماده ((نحر)) که مخصوص کشتن شتر است ، شاید به خاطر این است که در میان قربانیها شتر از اهمیت بیشترى برخوردار بود، و مسلمانان نخستین علاقه بسیار به آن داشتند، و قربانى کردن شتر بدون ایثار و گذشت ممکن نبود.
در اینجا دو تفسیر دیگر براى آیه فوق ذکر شده است :
1 – منظور از جمله ((وانحر)) رو به قبله ایستادن به هنگام نماز است ، چرا که ماده نحر به معنى گلوگاه مى باشد، سپس عرب آن را معنى مقابله با هر چیز استعمال کرده است ، و لذا مى گویند ((منازلنا تتناحر)) یعنى : منزلهاى ما در مقابل یکدیگر است .
2 – منظور بلند کردن دستها به هنگام تکبیر و آوردن آن در مقابل گلوگاه و صورت است در حدیثى مى خوانیم : هنگامى که این سوره نازل شد پیغمبر اکرم (ص) از جبرئیل سو ال فرمود: این ((نحیره )) اى که پروردگارم مرا به آن ماءمور ساخته چیست ؟
((جبرئیل )) عرض کرد: ((این نحیره نیست ، بلکه خداوند به تو دستور مى دهد هنگامى که وارد نماز مى شوى موقع تکبیر، دستها را بلند کن ، و همچنین هنگامى که رکوع مى کنى یا سر از رکوع برمى دارى ، و یا سجده مى کنى ، چرا که نماز ما و نماز فرشتگان در هفت آسمان همین گونه است ، و براى هر چیزى زینتى است ، و زینت نماز بلند کردن دستها در هر تکبیر است )).
اِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْاَبْتَرُ
بدرستی که شماتت گو و دشمن تو ابتر و بی دنباله است )این آیات برای تسلی خاطر رسول خدا( ص) نازل شده ، ظاهرا پس از اینکه فرزندان ذکور پیامبر (ص) (قاسم و عبدالله )در کودکی از دنیا رفتند، عاص بن وائل سهمی که ازکفار قریش بود از روی شماتت گفت : نسل محمد قطع شده و او ابتر و بی دنباله است ،آنگاه خداوند این سوره را در پاسخ او نازل فرمود.(کوثر)به معنای خیر کثیر است و مطابق روایات مراد از کوثر ذریه فاطمه زهرا(س )هستند، چون خداوند در این خانواده برکت و خیر کثیر قرار داده است به گونه ای که هم در ظاهر و از نظر تعداد رو به تزاید و کثرت هستند،و اولاد آنحضرت و سادات با وجودآن همه بلایا که از حکام جور متحمل شده اند، باز هم از نظر کثرت هیچ نسلی معادل آنان دیده نمی شود، و هم از نظر حقیقت و باطن امامان معصوم (علیهم السلام )از ذریه آنحضرت ، منشاء خیر و برکت و واسطه فیض الهی در عالم وجود و مظهر اسماءحسنای الهی می باشند
خداوند تعالی خطاب به رسول اکرم ص می فرماید: ای محمد ما به توکوثر را عطا کردیم ، پس شایسته است که به شکرانه این نعمت برای پروردگارت نماز بجاآوری و قربانی کنی و یا دستان خود را برای تکبیر بلند گردانی ، چون بنابرروایتی که ازطریق ائمه (علیهم السلام )رسیده ، (نحر)عبارتست از بلند کردن دست به جانب گردن ، درهنگام تکبیر نماز، و در انتها می فرماید: همانا دشمن خشمگین و بد خلق تو بدون دنباله واجاق کور وبی عقب است .
منابع
http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=108&AYID=1&TPIV=T4
http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=108&AYID=2&TPIV=T4
http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=108&AYID=3&TPIV=T2
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان