درس پنجم
سوره حمد (2)
بسم الله الرحمن الرحیم
«الله»
در قرآن حدود صد نام برای خدا آمده است که «الله» جامع ترین آنهاست.
قرآن می فرماید: « و لله الاسماء الحسنی» اعراف180
یعنی نام های نیکو و بهترین نامها مخصوص خداست.
رحمن، نام مخصوص خداست،
زیرا تنها رحمت او گسترده و فراگیر و همیشگی است.
دیگران یا رحمتی ندارند و یا گسترده نیست، علاوه بر آنکه دیگران اگر هم چیزی می بخشند توقع پاداش دنیوی یا اخروی دارند،…
« الرحمن »
علف می دهند تا شیر بدوشند!
کلمه ی مدح به معنای ستایش است،
چه ستایش به حق باشد و چه از روی چاپلوسی و ناحق،
چه بخاطر کمالاتِ فرد باشد و چه از ترس و طمع و یا اغفال و خود شیرینی.
در« الحمدلله » حمد با مدح و شکر چه فرقی دارد؟
کلمه ی شکر، سپاس در برابر خیر و نعمتی است که از دیگران به انسان رسیده است.
اما در کلمه ی حمد، علاوه بر ستایش و سپاس، معنای دیگری نیز نهفته و آن پرستش است.
سپاس و ستایشی که به حد پرستش برسد، حمد است و لذا مدح و شکر دیگران جایز است، اما حمد مخصوص خداست، زیرا پرستش مخصوص اوست.
« رب العالمین »
خداوند ، پروردگار همه ی هستی است.
حضرت علی علیه السلام در تفسیر عالمین می فرماید:
«من الجمادات و الحیوانات»
یعنی او پروردگار جماد و حیوان، جاندار و بی جان است.
اوست که به زنبور عسل یاد داده از چه گیاهی بمکد …
و به مورچه آموخته چگونه قوت زمستانی خود را ذخیره کند …
و بدن انسان را چنان آفریده که بطور خود کار خون سازی کند.
آری چنین خداوندی شایسته ی سپاس و ستایش است.
«رب العالمین» یعنی امکان رشد و تربیت برای همه وجود دارد. نه تنها خوبان که بدها نیز در حال بهره گیری از نعمت های الهی هستند.
طبق روایات کلمه ی «الحمد لله رب العالمین» بهترین تشکر از نعمت های خداوند است و لذا سفارش شده قبل از هر گونه دعا و درخواستی از خدا، حمد خدا کنید و گرنه دعا ناقص است.
نه تنها در آغازِ دعا و نیایش، بلکه اهل بهشت در پایان کار همان شعار را تکرار می کنند که:
«و آخر دعویهم ان الحمدلله رب العالمین» سوره یونس 10
«الرحمن الرحیم»
رحمن به رحمتِ گسترده ی الهی گفته می شود که ابتدائی است و همه انسان ها را شامل می شود،
ولی رحیم رحمتی است که به عنوان پاداش و نتیجه ی کارهای خوب تنها بر نیکوکاران نازل می شود.
لذا به فرموده ی امام صادق علیه السلام:
خداوند نسبت به تمام مخلوقات رحمن است اما تنها به مومنان رحیم است.
بخشیدن گناهان و قبول توبه بندگان و عیب پوشی آنان و دادن فرصت برای جبران گذشته همه مظاهر رحمت فراگیر او هستند.
«مالک یوم الدین»
او مالک روز جزاست.
واژه ی دین ؟
یکی از نام های روز قیامت (یوم الدین) است، یعنی روز کیفر و پاداش.
« مالک یوم الدین » انذار و هشدار است که ای نماز گزار از امروز به فکر فردا باش. فردایی که «لاینفع مال و لابنون» شعرا 88 مال و ثروت و فرزند نفعی ندارد، فردایی که «لن تنفعکم ارحامکم» ممتحنه 3 بستگان و نزدیکان نیز فایده ای نمی رسانند، فردایی که نه زبان اجازه ی عذر تراشی دارد و نه فکر فرصت تدبیر ، فردایی که تنها یک چیز کار ساز و چاره ساز است و آن لطف خداوند است.
قرآن کریم در آیه ای دیگر می فرماید:
« نبیء عبادی انی انا الغفور الرحیم و ان عذابی هو العذاب الالیم»حجر49-50
ای پیامبر! به بندگانم خبر ده که من بسیار مهربان و آمرزنده ام ولی عذاب و مجازات من نیز دردناک است.
منبع: کتاب تفسیر نماز
حاج آقای قرائتی حفظه الله
(با کمی تصرف)