1
2
تفسیر سوره مبارکه حمد
مشخصات سوره:
› ترتیب چینش: 1
› تعداد آیات: 7
› تعداد کلمات: 29
› تعداد حروف: 143
› تعداد لفظ جلاله الله: 2
› ترتیب نزول: 1 یا 5
تفسیر سوره مبارکه حمد
› سایر اسامی سوره:
› امُّ الکتاب، امُّ القرآن › فاتحه الکتاب، فاتحه القرآن
› السَّبعُ المَثانی › الشِّفاء، الشّافیه
› الاَساس › الصّلاه
› الکافیه، الوافیه › المُناجاه، التَّفویض
› الکَنز › النّور
› تعلیمُ المساله، السُّوال › الحمدُالاولی، الحمدُالقصری
› الحَمد، الدُّعاء، الشُّکر
3
تفسیر سوره مبارکه حمد
› مکان نزول:
› هر دو
› مدنی
› مکی: قول اقوی
› منزلت سوره
› ثواب قرائت سوره
4
5
تفسیر سوره مبارکه حمد
› برخی رئوس معارف سوره:
› شیخ بهایی(ره): حمد:
› محبانه: الحمد لله
› شاکرانه: رب العالمین
› تاجرانه: الرحمن الرحیم
› بردگانه: مالک یوم الدین
6
تفسیر سوره مبارکه حمد
› ملاصدرا(ره): بخش های سوره:
› معرفت: انی وجهت وجهی للذی فطر السموات… › ذکر: بسم الله الرحمن الرحیم
› شکر: الحمد لله رب العالمین
› رجاء: الرحمن الرحیم
› خوف: مالک یوم الدین
› اخلاص: ایاک نعبد و ایاک نستعین
› دعا و تضرع: اهدنا الصراط المستقیم
› اقتدا به ارواح پاک: صراط الذین انعمت علیهم…
7
تفسیر سوره مبارکه حمد
آیه شریفه 1
› الرحمن الرحیم:
› ریشه: رحمه
› تفاوت رحمه در خالق با مخلوق
› تفاوت رحمن و رحیم:
› ساختار
› گستره
› نقطه مقابل
› کاربرد در قرآن
› رحمت خاصه
› رحمت عامه
› هر دو رحمت
8
تفسیر سوره مبارکه حمد
› بسم الله الرحمن الرحیم:
› اشتراک در عین تفاوت:
› هر سوره ناظر به خودش
› تفسیر بسم الله ناظر به سوره
› علامت ادب شروع کار:
› مدخل صدق
› مخرج صدق
تفسیر سوره مبارکه حمد
› محتوای ذکر بسم الله:
› تسبیح
› تبرک
› خاصیت نمادین بسم الله:
› ضرورت ابتدا به آن در همه سوره ها:
› شیعه
› اهل سنت
9
10
تفسیر سوره مبارکه حمد
آیه شریفه 2
› حمد:
› معنای حمد: ستایش در قبال عمل و کمال اختیاری
› تفاوت حمد با مفاهیم مشابه:
› تفاوت حمد با مدح:
› عقل یا عدم عقل صاحب کمال
› اختیاری یا غیراختیاری بودن کمال
› تفاوت حمد با شکر:
› وصول یا عدم وصول اثر کمال
11
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انحصار حمد برای خداوند:
› محمودیّت:
› حمد در برابر نعمت
› حمد در برابر جمال
› حمد در برابر ربوبیت
› حمد در برابر جامع کمالات › حمد در برابر رحمت
› حامدیّت:
› لازمه حمد: معرفت حامد
› حامدان: مخلوقات خداوند
تفسیر سوره مبارکه حمد
› آثار حمد:
› علامت انسانیت انسان
› روشنی بخش برزخ و قیامت
› عامل تزاید نعمت
› عامل رقابت با ملائک و …
12
13
تفسیر سوره مبارکه حمد
› تکمله:
› جامعترین حمد در سور حامدات
› ناتوانی متنعمّان از حمد و شکر
› شمول حمد بر تسبیح، تحمید و تهلیل
› مشکور و محمود حقیقی
› حمد بهشتیان
› گستره حامدان و مسبّحان
14
تفسیر سوره مبارکه حمد
› ربّ:
› مفهوم
› استعمال ربّ:
› به تنهایی: مختص خالق
› مضاف: مشترک خالق و مخلوق
› ریشه ربّ: ربب نه ربو
› انواع ربوبیت:
› مذموم: انا ربکم الاعلی
› ممدوح: و لا یظلم ربک احدا
15
تفسیر سوره مبارکه حمد
› عالمین:
› معنا: جمع عالَم
› استعمال:
› همه جوامع انسانی: هدی للعالمین
› همه عوالم امکانی: و ما رب العالمین
16
تفسیر سوره مبارکه حمد
آیه شریفه 3
› الرحمن الرحیم:
› تفاوت با آیه یک:
› آیه یک: مطلق و موسع
› آیه سه: قیود انحصار حمد
› تکمیل معنای رب العالمین
› روایت: انَّ لله عزوجل مائه رحمه…
17
تفسیر سوره مبارکه حمد
آیه شریفه 4
› مالک:
› مفهوم: مسلط مطلق الاختیار
› مفاهیم مشابه:
› مَلِک
› ملیک
18
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انواع مالکیت:
› اعتباری
› حقیقی محدود
› حقیقی مطلق
› ظرف بروز: قیامت
› فتعالی الله الملک الحق
› قل لا املک لنفسی ضرا و لا نفعا الا ما…
تفسیر سوره مبارکه حمد
› مفهوم یوم:
› جهان آخرت: یوم الآخر
› بخشی از زمان: ایام اُخر
› ظهور: کل یوم هو فی شان
19
تفسیر سوره مبارکه حمد
› دین:
› مفهوم: خضوع مقابل برنامه خاص
› استعمالات قرآنی:
› روز قیامت
› عمل و اطاعت
› جمع بندی: ظهور حقیقت کامل دین
20
تفسیر سوره مبارکه حمد
› براهین اثبات حمد برای خداوند:
› لله
› رب العالمین
› الرحمن
› الرحیم
› مالک یوم الدین
21
تفسیر سوره مبارکه حمد
› قرائت:
› مَلِک: عدم اضافه مالک به زمان
› مالِک:
› تفکیک مالکیت حقیقی و اعتباری
› اعم بودن مالک از ملک
› ظرفیت یوم نه مملوکیت آن
22
تفسیر سوره مبارکه حمد
› تکمله آیه:
› جمع خوف و رجاء
› فعلیت قیامت:
› لقد کنت فی غفله من هذا فکشفنا…
› کلا لو تعلمون علم الیقین لترون…
› رویت بهشت و جهنم در شب معراج
› وسطیت برزخ نسبت به دنیا و قیامت
23
تفسیر سوره مبارکه حمد
آیه شریفه 5
› عبودیت:
› مفهوم عبودیت
› انواع: مطلق و حقیقی یا محدود و اعتباری
› اضلاع عبودیت:
› عبد
› معبود
› عبادت
24
تفسیر سوره مبارکه حمد
› حصر عبودیت در خداوند:
› قیود مذکور در آیات قبل
› آیات ناظر به نظام فاعلی و غایی
› ضعف مطلق انسان موحد و ملحد
› انحصار عدم غفلت در خداوند
› انحصار حمد برای خالق
25
تفسیر سوره مبارکه حمد
› حقیقت عبودیت:
› تنها راه تقرب:
› ایجابی
› سلبی
› هدف آفرینش
› یقین عبادی
26
تفسیر سوره مبارکه حمد
› تهدیدات عبودیت:
› درونی
› بیرونی
› رابطه عبودیت و اطاعت رسول
27
تفسیر سوره مبارکه حمد
› تقدیم ایاک:
› مشاهده الله قبل از هر چیز
› مشاهده جمال معبود برای تسهیل عبادت
› تشدید وسوسه شیطان در نماز
› بی توجهی به عبد و عبادت
› تقدیم مخاطب بر متکلم و خطاب برای حرمت
› توفیق و پاداش عبادت از سوی خداوند
28
تفسیر سوره مبارکه حمد
› گستره ضمیر جمع:
› مصلی عوام: فقط خودش
› مصلی خاص: خودش و سایر مصلین
› مصلی اخص: خودش و سایر موجودات
29
تفسیر سوره مبارکه حمد
› استعانت:
› مفهوم: مطلق طلب عون و کمک › گستره: همه شئون انسان
› حصر استعانت در خداوند
30
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انواع استعانت:
› راستین
› دروغین
› مراتب استعانت:
› ادنی: اول خود سپس خداوند
› اوسط: همراهی خود و خداوند
› اعلی: همه کاره بودن خداوند
31
تفسیر سوره مبارکه حمد
› ریشه نیاز مضاعف انسان به استعانت: وجود شیطان
› استعانت و مفاهیم قریب:
› استعانت
› توکل
› تفویض
32
تفسیر سوره مبارکه حمد
آیه شریفه 6
› اهدنا:
› مفهوم هدایت:
› ارائه طریق
› ایصال به مطلوب
33
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انواع هدایت:
› تشریعی
› تکوینی:
› ومن یومن بالله یهد قلبه
› والذین جاهدوا فینا لنهدینهم..
› والذین اهتدوا زادهم هدی…
› …
34
تفسیر سوره مبارکه حمد
› حقیقت هدایت: نور باطن نه ظاهر
› نتیجه هدایت: نور:
› دنیا: و جعلنا لهم نورا یمشی…
› عقبی: نورهم یسعی بین ایدیهم
35
تفسیر سوره مبارکه حمد
› منشا هدایت:
› خداوند: والله یهدی من یشاء الی…
› غیر خداوند:
› قرآن: ان هذا القرآن یهدی…
› انبیاء: وجعلناهم ائمه یهدون…
› پیامبر: انک لتهدی الی صراط…
› اخیار بشر: و من قوم موسی…
36
تفسیر سوره مبارکه حمد
› نقطه مقابل هدایت:
› ضلالت: ناظر به راه
› غوایت: ناظر به هدف
› پاسخ درخواست هدایت:
› و من یومن بالله یهد قلبه
› ان تطیعوه تهتدوا
› یهدی الیه من اناب
› نورا نهدی به من نشاء من…..
37
تفسیر سوره مبارکه حمد
› عمومیت نیاز به هدایت:
› گمراه: اصل نیاز
› مهتدی:
› ثبات در صراط
› نامحدود بودن کمال
38
تفسیر سوره مبارکه حمد
› درخواست هدایت جمعی:
› امنیت جامعه در گرو هدایت فراگیر
› وحدت مقصد و راه=همیاری در مسیر
› حرکت تنها عامل ضعف جسم و روح
› ضرورت حرکت هماهنگ امت با امام
39
تفسیر سوره مبارکه حمد
› صراط مستقیم:
› مفهوم صراط مستقیم
› حقیقت صراط مستقیم: › غیر متغیر
› غیر پراکنده
› راه و هدف مطمئن
› قطعیت پیروزی
40
تفسیر سوره مبارکه حمد
› ضرورت صراط مستقیم
› مصداق صراط مستقیم:
› دینا قیّما…
› ان اعبدونی…
› یعتصم بالله…
› …
41
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انواع صراط:
› به سوی صعود(نزدیک)
› به سوی سقوط(دور)
› به سوی سرگردانی
42
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انحصار صراط مستقیم:
› عدم امکان تعجیز خداوند
› حرکت: ضروری انسان
› مواجهه قطعی کفار با عذاب
› انحصار راه در مسیر الهی
43
تفسیر سوره مبارکه حمد
› بستر صراط مستقیم:
› در دنیا: امام مفترضُ الطّاعه › در آخرت: جِسر علی النار
› لغزش از صراط مستقیم:
› خروج از صراط عمودی: هُویّ
› خروج از صراط افقی: نُکوب
44
تفسیر سوره مبارکه حمد
› تکمله:
1› اتحاد سالک و صراط:
› تقریر اول: متشکلات دین:
› اصول: اعتقاد
› متوسطات: اخلاق
› فروع: احکام
› تقریر دوم: حقیقت راه: فقط سالک
45
تفسیر سوره مبارکه حمد
2› معیت خداوند و سالک:
› قیومیه مطلق: و هو معکم…
› خاص و ویژه:
› مومنان: انّ الله…
› کافران: انّ ربک…
46
تفسیر سوره مبارکه حمد
3› صراط و سبیل:
› نسبت: روح و جسم
› رابطه:
› فرع منتهی به اصل
› فرع درون اصل
› تفاوت:
› وحدت و تعدد
› خلوص و غش
47
تفسیر سوره مبارکه حمد
4› عدم دسترسی شیطان به صراط مستقیم
5› جایگاه اصحاب صراط مستقیم:
› بالاتر از مومنین › ذو مراتب
48
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انعمت:
› مفهوم نعمت:
› لغوی
› قرآنی
› مصداق نعمت: هدایت
› نعمت یافتگان در قرآن
49
تفسیر سوره مبارکه حمد
› انواع نعمت در قرآن:
› کاذب
› مادی
› معنوی:
› دلیل اصالت
› مصادیق
› آثار
50
تفسیر سوره مبارکه حمد
› مراتب نعمت یافتگان:
› اصحاب الیمین
› السابقون
› نعمتهای بهشتی:
› مشوب
› ناب
51
تفسیر سوره مبارکه حمد
› المغضوب:
› مفهوم غضب
› برخی مصادیق:
› باءوا بغضب من الله
› فعلیهم غضب من الله
› غضب الله علیهم
52
تفسیر سوره مبارکه حمد
› الضالین:
› مفهوم ضلالت
› کاربرد ضلالت در قرآن
› بستر ضلالت در قرآن:
› هوی: جاثیه 23
› بت: ابراهیم 30
› گناه کفر: بقره 26
› قبول ولایت باطل: حج 4
› جهل: بقره: 198
53
تفسیر سوره مبارکه حمد
› مصادیق ضلالت در قرآن:
› ضالّ:
› تبدیل ایمان به کفر: بقره 108
› شرک به خداوند: نساء 116
› کفر ورزیدن: نساء 136
› عصیان به خدا و رسول: احزاب 36
› سرپرست گرفتن کفار: ممتحنه 1
› …
54
تفسیر سوره مبارکه حمد
› مُضلّ:
› ابلیس: ص 82
› سامری: طه 85
› فرعون: طه 79
› خداوند: جاثیه 23
› …
55
تفسیر سوره مبارکه حمد
› تکمله:
› تفاوت مغضوب و ضال:
› گمراه لجوج – گمراه
› یهود – نصاری
› ضال مضل – ضال
› تفاوت عامل هدایت و اضلال
› ریشه ذکر «لا» علاوه بر «غیر»
› وحدت راه
56
تفسیر سوره مبارکه حمد
› همراهی با متنعمان:
› ظرف همراهی: دنیا و عقبی
› زمینه همراهی: معیت همه جانبه
› حد همراهی: پیوستن به متنعمان
› قلّت سالکان طریق:
› لا تستوحشوا فی طریق الهدی…
› الناس ثلاثه: فعالم ربانی و متعلم…
› لاملان جهنم من الجنه و الناس…
57
تفسیر سوره مبارکه حمد
› شمول توحیدی سوره:
› ذات: الله
› صفات: الرحمن الرحیم
› عبادی: ایاک نعبد
› افعالی: ایاک نستعین
58
تفسیر سوره مبارکه حمد
› روند سوره:
› حمد:
› لله، رب العالمین، الرحمن، الرحیم، مالک یوم الدین
› تسلیم:
› ایاک نعبد و ایاک نستعین
› سوال:
› اهدنا الصراط المستقیم
59
60
و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین