به نام خدا
دانشگاه ………………….
……………………………….
عنوان: تاریخچه ترویج کشاورزی
استاد مربوطه: جناب آقای دکتر ………………………….
گردآورنده: …………………
پاییز 1400
مقدمه
ترویـج کشـاورزی ضمـن تکامـل درگـذر زمـان، در هـر کشـور نیـز دارای معانـی مختلفـی اسـت. ترویـج کشـاورزی بـه عنـوان یـک فعالیـت حرفه ای همـواره در حـال تحـول بـوده و از ابتـدای ظهـور تاکنـون شـاهد تغییرات بسـیاری بـوده اسـت. علمی است کاربردی که فلسفه، اصول و مفاهیم آن از علوم رفتاری سرچشمه گرفته و با تکنولوژی سودمند درآمیخته است. کارشناسان ترویج کشاورزی عهدهدار برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری، کنترل و همچنین انجام فعالیت های ترویجی بوده، نیازها و مسائل روستایی و عشایری را به مراکز تحقیقاتی منتقل می سازند.
ترویج و آموزش کشاورزی نوعی آموزش غیر رسمی به روستائیان و علاقه مندان به کشاورزی برای آشنائی و استفاده از فناوری های نو جهت افزایش تولید و بهره وری و درآمد و ارتقای سطح زندگی تولیدکنندگان کشاورزی و رسیدن به اهداف توسعه کشاورزی و روستائی است.
1
کشـاورزی یکـی از مهـم تریـن مولفـه هـای اقتصـاد ایـران محسـوب میشـود بـه طـوری کـه 12/8 درصـد از سـهم ناخالـص ملـی و 20 درصـد از فرصـت هـای شــغلی را شــامل میشــود. بخــش کشــاورزی همچنیــن ســهم قابــل توجهــی از مــواد خــام اولیــه صنایــع را تولیــد مینمایــد.
نقش ترویج عبارت است:
کمک به کشاورزان در تصمیم گیری
ایجاد انگیزه در کشاورزان برای اجرای تصمیم های خود
تغییر رفتار کشاورزان
کمک به کشاورزان برای دستیابی به اهداف
سازماندهی تشکل های مردمی
آموزش کشاورزان
2
تاریخچه ترویج و آموزش کشاورزی در جهان
ترویج کشاورزی در سال ۱۷۷۰ میلادی در کشور ایرلند شروع شد و در سال ۱۹۱۴ در کشور آمریکا به صورت قانون در آمد و به دلیل کارکرد موفقیت آمیزش در کشورهای مختلف جهان از آن استقبال شد.
اولین سازمان رسمی ترویج در اواخر قرن 19 در ژاپن تاسیس شدو سپس در سال 1914 در آمریکا تاسیس شد.
اولین جرقه های شکل گیری ترویج را سخنرانی سینلکر در سال 1794 میلادی در هیات کشاورزی انگلیس می دانند.
واژه ی ترویج دانشگاهی نخستین بار در انگلستان در سال 1840 به کار رفت. و نخستین گام عملی در سال 68-1867 توسط «جیمز استوارت»از دانشگاه کمبریج برداشته بود و به همین دلیل هم استوارت به عنوان پدر علم ترویج مطرح است و نخستین سازمان اشاعه دهنده اطلاعات کشاورزی، انجمن فلسفی امریکا بود که در سال 1743 به رهبری بنیامین فرانکلین به وجود آمد.
4
تاریخچه ترویج در ایران
سابقه ترویج در کشاورزی ایران قدمت طولانی ندارد چراکه نظام کشاورزی در ایران بصورت ارباب رعیتی بود و توده مردم هیچگونه دخالتی در زمینه انتخاب نوع کشت و مقدار زمین نداشتند زمین و دام متعلق به ارباب بود و دیگران کارگران آنها بحساب می آمدند لذا بخش حیاتی کشور یعنی کشاورزی تا اواسط دوره قاجار رشدی نداشت و تا سال 1238 هیچگونه سابقه روشنی ازتشکیلات ترویجی در ایران وجود ندارد.
تا قبل از تاسیس ترویج کشاورزی تماس کافی بین کشاورزان و وزارت کشاورزی وجود نداشت درسال 1325 بنگاه خاورنزدیک جهت توسعه علوم کشاورزی برنامه ای به دولت ایران پیشنهاد نمود که در آن تاسیس دانشسراهای کشاورزی پیشنهاد شده بود.
5
در ســالهای دور زمانــی کــه علــوم کشــاورزی بــه تازگــی در ایــران معرفــی شـد، دانـش آموختـگان جـوان مهندسـی کشـاورزی بـه دنبـال انتقـال دانـش و مهارتهـای علمـی کشـاورزی بـه زارعینـی بودنـد کـه ایـن حرفـه را از پـدران و پـدر بـزرگ هـای خـود آموختـه بودنـد. آنهـا تحقـق چنیـن فعالیتـی را بسـیار آسـان میپنداشـتند. ایـن در حالـی بـود کـه کشـاورزان آن زمـان، حتـی از ورود فنـاوری هـای جدیـد بـه مـزارع شـان ممانعـت میکردنـد. در واقـع کشـاورزان معتقـد بودنـد کـه توانایـی آنـان بیـش از واژه هایـی اسـت کـه مهندسـین جـوان کتـاب در دسـت بـه آنـان بازگـو میکننـد. ایـن نسـل از کارشناسـان آینـده بهتـر کشـاورزی و افزایـش تولیـد را در پذیـرش فنـاوری هـای جدیـد و جایگزین شـدن ماشـین آلات بـا نیـروی فیزیکـی کشـاورزان و حیوانـات میدانسـتند.
6
امـا ارتبـاط موثــر و واقعــی بیــن کارشناســان و کشــاورزان بــه وجــود نیامــد تــا زمانــی کــه گروهـی از کارشناسـان بـه جلـب مشـارکت کشـاورزان در نظـام تولیـد و انتقـال دانــش و ارتباطــات مســتقیم و غیرمســتقیم بــا کشــاورزان از طریــق نماینــدگان معتمــد روســتایی اقــدام نمودنــد. ایــن گــروه از کارشناســان، مهندســین ترویــج کشـاورزی بودنـد. اولیـن فعالیـت ترویجـی در بخـش کشـاورزی در سـال 1328 اتفــاق افتــاد. در آن زمــان دولــت بــه طــور قابــل توجهــی در تاســیس بخــش رسـمی ترویـج عمومـی اقـدام نمـود و کمـک هایـی نیـز از جانـب دولـت آمریـکا بــه ایــران میشــد.
رسالت اصلی ترویج کشاورزی در ابتدای آغاز فعالیت ها، بهبود شایستگیها و سطح دانش کشاورزان بوده تا از این طریق کنترل بهتری بر واحد تولیدی خود داشته باشند. در واقع رهیافت های نظام ترویج در راستای تحقق توسعه کشاورزی در قالب توانمندسازی کشاورزان بوده به گونه ای که آنان بتوانند نیازهای اساسی خود را تشخیص داده و با مشارکت فعال در برنامه های متنوع ترویجی، به دنبال پاسخ به این نیازها باشند.
7
ترویج کشاورزی در ایران در سال ۱۳۲۷ با تشکیل اداره ای به نام ترویج کشاورزی شروع و در سال ۱۳۳۸ به سازمان ترویج کشاورزی ایران ارتقا یافت. از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ به عنوان دهه نخست موفقیت ترویج و از سال ۱۳۶۰ تا سال ۱۳۷۰ به عنوان دهه دوم موفقیت ترویج یاد می کنند. چرا که در این دو دهه ترویج کشاورزی توانست با تولیدات انبوهی که کشاورزان به بازارهای مصرف عرضه داشتند، اهمیت واقعی بودن کارشناسان در کنار کشاورزان را نشان دهند.در حال حاضر ترویج کشاورزی به عنوان یک معاونت در وزارت جهاد کشاورزی و در سطح استانها، شهرستانها و دهستانها با رویکردی حمایتی مشغول خدمت به بخش کشاورزی کشور می باشدایران اولین کشوری بود که اصل چهار را امضاء کرد و نیز ایران قدیم محل ابداع ترویج قدیمی( بدون سازمان و تشکیلات) بوده است.
8
بــه طــور کلــی فعالیتهــای ترویــج گونــه کشــاورزی در ایــران بعــد از ســال 1296 و بــا تاســیس اداره فالحــت بــه تدریــج مــورد توجــه قــرار گرفــت.
وزارت کشــاورزی ایــران در ســال 1320 بــا اهــداف مختلفــی در راســتای توســعه کشـاورزی تاسـیس گردیـد. امـا ایجـاد تشـکیالت رسـمی ترویـج کشـاورزی در ایـران بـه سـال 1331 بـر میگـردد کـه اداره کل ترویـج کشـاورزی به تشـکیلات وزارت کشــاورزی اضافــه گردیــد. ایــن اداره در ســال 1338 بــه ســازمان ترویــج تغییـر نـام داده و تحـت نظـارت معاونـت زراعـت وزارت کشـاورزی قـرار داشـت.
9
بعد از انقلاب اسلامی ،ترویج کشاورزی در کشور دچار یک نوع سردرگمی شد و ضمن اینکه مورد بی- مهری مسئولان و برنامه ریزان کشاورزی کشور قرار گرفت ،جایگاه اصلی ان به فراموشی سپرده شد .در سال ۱۳۶۰ سازمان ترویج کشاورزی ،تعداد مروجان کشاورزی را حدود ۹۰۰ نفر و تعداد کارشناسان را ۴۰۰نفر اعلام نمود .در سالهای ۶۰،۶۱،۶۲ تعدادی از مروجین و کادر فنی ترویج به مراکز خدمات کشاورزی مامور گشتند و اغلب مروجین کشاورزی در این دوره درگیر فعالیتهای خدماتی ،اجرایی و اداری بوده اند.
دوره تاریخی پس از انقلاب را از نظردگرگونی و تغییراتی که بر ترویج کشاورزی عارض گردید ،می توان به سه دوره بشرح ذیل تقسیم نمود :
دوره اول: که از سال ۱۳۵۸ اغاز و به سال ۱۳۶۲خاتمه می یابد ،دوران وقفه و رکود نسبی بر فعالیتهای ترویج نامگذاری می شود.
در این دوران که حدودا سه سال بطول انجامید ،به علت نامشخص بودن سیاست های اجرایی دولت در بخش کشاورزی و روستایی ،فعالیتهای تولیدی در بخش کشاورزی دچار رکود نسبی گردید .بدیهی است که در شرایط عدم تثبیت و سردرگمی در بخش کشاورزی ،توجه چندانی به مسائلی از قبیل ترویج کشاورزی معطوف نمی گردید.
10
مضاف بر اینکه در سالهای اولیه پس از انقلاب ،ترویج کشاورزی یک الگوی وارداتی و رهاورد کشورهای غربی (بالاخص ایالات متحده امریکا )بحساب می امد.
در این مقطع تاریخی ،مروجین کشاورزی جایگاه قبلی خود را از دست داده ،تعداد زیادی از انها بازنشسته ،تعدادی مامور به خدمت در مراکز خدمات کشاورزی و افراد باقیمانده نیز درگیر امور اجرایی و خدماتی از قبیل توزیع سوخت ،کشاورزی ،انبارداری ،وصول مطالبات و دیگر امور اجرایی و خدماتی گردیدند. بررسی سوابق و مدارک موجود در زمینه فعالیتهای مروجین کشاورزی در این مقطع زمانی نشانگر این امر است که مروجین کشاورزی با از دست دادن علاقه و انگیزه خدمت در مناطق روستایی و همچنین از دست رفتن امنیت و ثبات شغلی و منزلت کاری ،دوران سختی را پشت سر گذاردند ،ولی تعداد بسیاراندکی از مروجین نیز به فعالیت ترویجی در مناطق روستایی مبادرت داشته اند. ولی غالب وقت و انرژی مروجان کشاورزی صرف امور خدمات و اجرایی می شد . ملک محمدی (۱۳۷۲)
11
دوره دوم : از سال ۱۳۶۲ اغاز و به سال ۱۳۶۸خاتمه می یابد .این دوره را می توان "دوران تجدید حیات ترویج کشاورزی "نامگذاری کرد .در این دوران با مطرح شدن شعار "کشاورزی محور توسعه "،رفته رفته برمیزان توجه مسئولین و برنامه ریزان مملکتی به حمایت از بخش کشاورزی افزوده شد .با توجه به شرایط جدید تلاش های فراوانی از سوی کارشناسان ،صاحب نظران و متخصصان ترویج کشاورزی کشور بعمل امد تا ترویج را به جایگاه اصلی خود هدایت نمایند.(امیرانی ،۱۳۷۵)
مروجین کشاورزی در این مقطع زمانی ضمن درگیر شدن در فعالیتهای طرحهای جامع ترویج کشاورزی و همچنین"شاخه هدایت"مراکز خدمات روستایی ،در زمینه های زراعت ،باغبانی ،منابع طبیعی ،دامپروری ،و…نسبت به اموزش روستاییان فعال بوده اند .علی رغم تمامی مطالب فوق ،محدودیت ها ،مسائل و مشکلات مبتلا به ترویج و مروجان کشاورزی در این مقطع زمانی هنوز کاملا برطرف نگردیده بود .مروجین کشاورزی در رابطه با نوع وظایف و مسئولیت های محوله با مشکلات و محدودیت های زیادی دست به گریبان بوده اند.
12
دوره سوم: که از سال ۱۳۶۸اغاز و به سال ۱۳۷۵ خاتمه می پذیرد .این دوران را می توان "دوران توسعه و گسترش فعالیتهای ترویجی "نامگذاری نمود .در این دوره همچنین برنامه پنجساله ترویج کشاورزی در کشور اغازگردید.
در این مقطع زمانی با توجه به تفکیک وظایف بین وزارتخحانه های جهاد و کشاورزی ،وظایف مروجین کشاورزی حول محور زراعت و باغبانی قرار گرفت ولی در نیمه اول دهه هفتاد ، سازمان ترویج اعلام نمود که وظایف مروجین کشاورزی محدود به زراعت و باغبانی نبوده بلکه انها در امور اب، خاک، مکانیزاسیون ،ماشین الات کشاورزی،توسعه و عمران روستایی ،یکپارچه نمودن اراضی ،حفاظت از محیط زیست،جلوگیری از ضایعات ،توجه به مبانی و اصول کشاورزی پایدار و سایر موضوعات مرتبط و مشابه نیز فعالیت دارند.
13
نتیجه گیری
در یک نتیجه گیری و بررسی کلی پیرامون بیست و پنج سال فعالیت مروجان کشاورزی (از سال ۱۳۳۲ الی ۱۳۵۷ )می توان چنین عنوان نمود که فعالیتهای مروجین کشاورزی در طول ده سال اول فعالیتهای خود بسیار مفید و مثمر ثمر بوده است .در طول این مدت مروجان کشاورزی ضمن برخورداری از اموزشهای موثر و مفید و پشتیبانی علمی و فنی و همچنین برخوردار بودن از انگیزه های لازم جهت خدمت در مناطق روستایی ،کارنامه درخشانی را از خود جای گذاشتند .ولی از سال ۱۳۴۱ تا سال ۱۳۵۷،بعلت درگیری و دخالت مروجین کشاورزی در امور اداری ،اجرایی و خدماتی که ارتباط چندانی با روح و فلسفه مکتب ترویج نداشت ،ضمن موفقیت مروجین در امور محوله ،در خصوص فعالیتهاو برنامه های ترویجی ،موفقیت چندانی را کسب ننمودند. مروجین کشاورزی همچنین در طرحهایی ملی نظیر طرح افزایش گندم و برنج ،نقش کلیدی را برعهده داشته و دارند.
14
پس از انقلاب اسلامی ، در سال ۱۳۶۴ با اغاز اجرای طرح های جامع ترویج کشاورزی و فعال شدن شاخه هدایتی مراکز خدمات روستایی اقداماتی جهت احیا و بازسازی ترویج کشاورزی به عمل امد و طی ان ضمن اموزش فنی مروجان کشاورزی و تهیه و تدارک وسایل و امکانات اموزشی و کمک اموزشی ،مروجین کشاورزی به سمت فعالیتهای ترویجی هدایت شدند. در نتیجه تلاش مروجین کشاورزی در راستای ارائه اموزشهای ارشادی به روستاییان و تولیدکنندگان محصولات مختلف کشاورزی که موجبات ارتقا سطح دانش و مهارت مولدین بخش کشاورزی را فراهم اورد ،میزان عملکرد محصولات کشاورزی در بسیاری از نقاط کشور روبه افزایش نهاد .
منابع: مجموعه ای از کتاب های دکتر ایرج ملک محمدی
15
با تشکر از توجه شما
16