موضوع :
نقش ترویج در توسعه کشاورزی ایران 1400
ترویج کشاورزی :
ترویج کشاورزی دولتی در بیست سال گذشته در بسیاری از کشورهای جهان ، از لحاظ محدودیت ها ، منابع مالی و تحت پوشش قرار ندادن تعداد زیادی از کشاورزان، مورد انتقاد جدی بوده است . ترویج کشاورزی جهت رویارویی با چالش های پیش روی خود را به سه رویکرد مجهز نموده است . این رویکردها عبارتند از : نوسازی (اصلاح) ، تمرکززدایی و خصوصی سازی .
الف)نوسازی : دو راهبرد عمده سیاسی / نهادی ، برای نوسازی نظام های ترویج کشاورزی ملی عبارتند از : حرکت از ساختار رشته محور به سوی ساختار موضوع محور و حرکت از نظام دستوری به سوی نظام مشاوره ای .
ب)تمرکززدایی : تمرکززدایی در ترویج عبارتست از تغییر و انتقال مسئولیت ترویج از سطح دولت مرکزی به سطوح اجرایی ، منطقه ای یا ناحیه ای که درجات مختلف تصمیم گیری عملیاتی واجرایی تا کنترل سیاسی و مدیریت مالی را شامل می شود و اهداف آن تشویق سرمایه گذاری محلی و هدایت برنامه ها ، تخصیص منصفانه تر و موثرتر منابع دولتی ایجاد انگیزه تولید و ارائه خدمات ، کاهش هزینه خدمات ترویجی، کشف ظرفیت های محلی و پاسخ کارآمدتر به نیازهای محلی است .
ج)خصوصی سازی : خصوصی سازی اولین بار به طور رسمی در کشور انگلستان در دهه 1980 مطرح شد . خصوصی سازی یعنی تغییر فضای حاکم بر موسسات دولتی به نحوی که در عین حفظ بافت اصلی فعالیت ،شرایط بازار به نحوه عمل موسسه طوری تاثیرگذارد که انگیزه و سازوکارهای بخش خصوصی ملاک تصمیم گیری باشد . منظور از خصوصی سازی کاستن بار دستگاه دولتی در فعالیت ها و واگذاری هر چه سریعتر عوامل تولید و عملیات اجتماعی و اقتصادی به بخش خصوصی است .
به نحوی که ابتدا مروجین با مشکل یابی در سطح محلی نیازسنجی می کنند و با اطلاع به مراکز بالا برای تصمیم گیری صحیح اقدام کرده و گاهی مثبت در جهت پیشبرد بخش توسعه کشاورزی بر می دارند . برای رسیدن به این هدف مقدس باید به موارد زیر دقت کافی داشته باشیم :
1-بررسی موانع موجود در مسیر اجرای برانامه های ترویجی و برطرف کردن آنها .
2-بررسی و تعیین نیازهای آموزشی – ترویجی مجریان طرح های پیشرفته کشاورزی .
3-تعیین اولویت نیازهای ترویجی .
نگاهی به کشاورزی جهان و ایران در سال 1400 شمسی :
با توجه به اینکه جمعیت تا سال 1400 شمسی در جهان افزایش می یابد ولی نرخ رشد جمعیت به نسبت کم می شود بنابراین تقاضا برای تولید محصولات کشاورزی نیز کم خواهد شد . در دهه پیش 61درصد جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می کردند که متوسط سرانه مصرف غذا روزانه 2700 کیلوکالری بود . کاهش رشد تقاضا در کشورهای در حال توسعه مانند ایران شدیدتر خواهد بود و از 7/3 درصد در سی سال گذشته به حدود 2 درصد در سال سال آینده خواهد رسید .
پیش بینی ها نشان می دهد در سال 1400 کسری تراز تجاری کشاورزی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران شدیدتر خواهد شد . به ویژه واردات خالص غله و فرآورده های دامی به سرعت رشد خواهند کرد . برای مثال کاهش شدید مازاد خالص شکر ، دانه های روغنی و روغن نباتی در کشورهای در حال توسعه به دلیل افزایش مصرف و واردات چندین کشور در حال توسعه و همچنین اجرای سیاستهای شدید حمایتی در کشورهای صنعتی بوده است .
بررسی های تفصیلی نشان می دهد در ایران ، زمین ، خاک ، آب و امکانات بالقوه کافی برای افزایش عملکرد وجود دارد . روند افزایش عملکرد آهسته تر از گذشته خواهد بود . اما این موضوع نگران کننده نیست زیرا تقاضا نیز روند مشابهی خواهد داشت . بیشتر مردم هنوز برای تامین غذا یا درآمد خود به کشاورزی محلی وابسته هستند اما حداقل براساس فن آوری های موجود ، امکانات بالقوه منابع محلی برای افزایش تولید بسیار محدود است برای مثال می توان به منطقه های نیمه خشک و مناطق دارای خاکهای نامناسب اشاره کرد .
توسعه کشاورزی :
کشور ایران با توجه به وضعیت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و موقعیت آب وهوایی خود دو نوع سکونت گزینی روستایی و شهری دارد . و اغلب مردم روستا مشغول به کار کشاورزی به شیوه سنتی هستند . با توجه به طابقه طولانی کشور ما در روستانشینی ، تلاشهای فراوانی از سوی دولت برای رفع نارسایی های حاکمدر این منطقه ها صورت می گیرد . در این میان وزارت جهاد سازندگی و کشاورزی سابق و جهاد کشاورزی فعلی ، از ابتدای فعالیت خود تلاشهای دامنه داری را در جهت توسعه بخش کشاورزی انجام داده است .
توسعه کشاورزی راهبردی برای بهبود زندگی اجتماعی واقتصادی روستائیان فقیر است و ناگزیر برای دستیابی به توسعه کشاورزی نیازمند پرورش و آموزش روستائیان در مورد ماشین آلات ، روشهای بیولوژیکی ، استفاده از بذور اصلاح شده و نحوه صحیحاستفاده از کودهای شیمیایی و بنا کردن گلخانه ها و گسترش کشت هیدروپونیک و رعایت شرایط استاندارد هستیم . بنابراین با محور قرار دادن توسعه کشاورزی وتوسعه صنایع روستایی می توانیم به پرورش استعدادها و تقویت حس مشارکت های مردمی و حل بحرانها بپردازیم .
چالش های توسعه بخش کشاورزی :
امنیت غذایی پایدار :
در این روند باید شاخص خودکفایی (نسبت مصرف یا عرضه به تولید) محصولات کشاورزی مورد توجه قرار گیرد. در طی چند دهه اخیر بعضی محصولات مانند گندم از شاخص خودکفایی سیر نزولی داشته است (تا سال 1375) و برخی دیگر مانند برنج، گوشت قرمز ، تخم مرغ و … از نظر شاخص خودکفایی روند صعودی داشته است . مداخله دولت در قیمت گذاری محصولات عمده کشاورزی از طریق پرداخت یارانه به مصرف کننده و تعیین سقف این قیمت برای این محصولات اثر منفی به جا گذاشته است در حالیکه درباره محصولاتی که دولت در آنها دخالت کمتری داشته است ، موجبات تقویت انگیزه تولید و در نتیجه عرضه بیشتر در بلندمدت فراهم شده است .
به بیان دیگر در حال حاضر نوعی دوگانگی در سیاست های حمایتی دولت وجود دارد . از یک طرف یارانه های غیرهدف مند برای محصولاتی مانند نان و روغن به حفظ ثبات نسبی قیمت و تامین سیری شکم به نفع مصرف کننده شده و از طرف دیگر اعمال سیاستهای متفاوت در تولید محصولاتی مانند شیر ، گوشت ، سبزی و میوه موجب حمایت از تولید کننده بوده است .
نبود استراتژی مشخص توسعه در بخش کشاورزی :
متاسفانه تاکنون طرح جامع و عملی وجود نداشته است که در قالب آن استراتژی توسعه در بخش کشاورزی و منابع طبیعی در مقطع های کوتاه مدت ، میان مدت و درازمدت لحاظ ظده و در عین حال بستر ، ابزار و لوازم اجرای آن فراهم بوده باشد یکی از صدمه های مهم ، مشخص نبودن استراتژی توسعه در بخش کشاورزی و منابع طبیعی ایران آن است که طی چند دهه گذشته به جز موارد استثنا در بیشتر سالها سهم سرمایه گذاری در بخش کشاورزی از کل سرمایه گذاری دولت در اقتصاد کمتر از 5 درصد گزارش شده است . نتیجه اولیه و مشخص چنین امری زوال تدریجی بخش کشاورزی و در نتیجه مهاجرت بخشی از تولیدکنندگان و روستائیان به سمت شهرها و افزایش لشکر بیکاران در منطقه های شهری بوده است .
بازاریابی فروش محصولات کشاورزی :
بخش کشاورزی به دلیل تامین کردن مواد غذایی و نیز عرضه کردن بخش عمده ای از مواد اولیه صنایع و از طرف دیگر به دلیل نقش فزاینده مواد غذایی و تولیدات کشاورزی در اقتصاد ملی ، تجارت بین الملل و اشتغالزایی در زنجیره تولید ، توزیع و تبدیل پیوسته مورد توجه قرار می گیرد . با این همه مشکل جذب سرمایه در این بخش به دلیل قطعیت و خطرپذیری بالای آن در مقایسه با سایر بخش ها همچنان ادامه دارد و به عنوان مانع اصلی در راه رشد اقتصادی این بخش قلمداد می شود . از طرف دیگر بازار عرضه محصولات کاملاً مشخص نیست و تابع مکان و زمان است همچنین به دلیل نسبی بودن بخش کشاورزی نیروی کار زیادی فعالیت می کنند اما با درآمد پائین . بنابراین با چنین شرایطی شعف تضمین خرید محصولات عمده کشاورزی و بازایابی مطمئن آن با قیمت مناسب یکی دیگر از چالشهای توسعه بخش کشاورزی به شمار می رود.
سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و علوم زراعی:
شکی نیست سرمایه گذاری یکی از مهمترین مولفه های موثر در شکوفایی رشد اقتصادی هر یک از بخش های اقتصادی محسوب می شود. در چند دهه گذشته سرمایه گذاری در بخش کشاورزی دائماً در حال نوسان بوده و حدود 8 الی 10 درصد اقتصاد کشور را شامل می شد. بدیهی است با چنین روند سرمایه گذاری در بخش کشاورزی امکان به واقعیت پیوستن توانمندی های موجود در این بخش به نحو مناسب وجود نخواهد داشت. به همین دلیل سرمایه گذاری ناکافی در بخش کشاورزی یکی از چالشهای عمده در این بخش محسوب می شود.
علم بیوتکنولوژی در کشاورزی:
دستاوردهای تحقیقاتی:
1- جمع آوری، شناسایی و رده بندی ریز سازواره های گیاهان زراعی و باغی زینتی و تفکیک و تشخیص ارقام و واریته های هر یک از آنها با استفاده از نشانگرهای DNA.
2- تولید واریته جدید و منحصر به فرد از طریق کشت بافت و انتقال ژن مقاوم به آنها.
3- تولید نهال درختان باغی از طریق کشت بافت.
4- ایجاد مقاومت علیه آفات در گیاهان از طریق انتقال ژن
5- جداسازی ژن های گیاهان مختلف و تعیین جایگاه کروموزومی آنها.
6- تهیه حشره کش ها، علف کش ها، قارچ کش ها و نماتدهای با منشا زیستی.
تکنیک های هسته ای موجود در کشاورزی:
1- تکنیک های پرتویابی: در این حالت از پرتوهای رادیواکتیو استفاده می شود. موارد کاربرد عبارتند از ایجاد موتاسیون (جهش)، محافظت از محصولات غذایی، کنترل، تقسیم کردن و از بین بردن آفات و …
2-تکنیک های ردیابی: با استفاده از عناصر رادیواکتیو نشان دارو ردیابی مواد نشان دار مطالعات در زمینه هایی نظیر تغذیه گیاهی و نیز بیولوژی گیاهی انجام می شود.
3- تفکیک تجزیه به روش اکتیو کردن: در این تکنیک جهت تعیین عناصر موجود دریافت (که میزان آن کم و محدود می باشد) استفاده می شود. این تکنیک به علت پر هزینه بودن در ایران انجام نمی شود.
دپارتمان های اصلی کشاورزی در آژانس بین المللی اتمی ایران:
1- ژنتیک و اصلاح نباتات: اندام هایی که مورد پرتونگاری قرار می گیرند شامل: بذر، جوانه، گیاهچه و کالوس هستند. پرتودهی به طور تصادفی است.
2- خاکشناسی، حاصلخیزی و تغذیه گیاهی: در این روش از ایزوتوپ و رادیوایزوتوپ ها استفاده می شود. به عنوان مثال از فسفر 32 درصد خاک جهت چگونگی رشد اندام گیاهی، قارچ های میکوریزا با اندازه گیری عنصر مذکور استفاده می شود.
3- حضره شناسی و کنترل آفات: ابتدا حشرات مضر جمع اوری و تحت پرتو تابی قرار می گیرد. سپس این حشرات آزاد می شوند پس از جفت گیری می میرند و نسل به وجود آمده عقیم می باشد.
4- پرتودهی مواد غذایی: با استفاده از تکنیک های هسته ای، ماندگاری محصولاتی نظیر توت فرنگی، قارچ و گوشت افزایش یافته و از جوانه زنی سیب زمینی و پیاز بدون ضرر جهت مصرف کننده جلوگیری می شود.
5- بهداشت دام و فرآورده های دامی: بیشتر در تغذیه دام ها به کار می رود. مانند نحوه گردش مواد غذایی در دام ها، نحوه استفاده عناصر موجود در علوفه توسط دام، مقاومت به بیمار می باشد با استفاده از این روش مشخص شده مواد موجود در پوسته تخم مرغ مربوط به 30 روز قبل از تخمگذاری می باشد.
اثربخشی ترویج در توسعه کشاورزی:
1- آموزش و ترویج کشاورزی در پایه گذاری علمی و عملی تشکیلات جدید بخش گشاورزی با استراتژی مدرن در کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت برای بخش کشاورزی بسیار موثر است و می تواند دید کشاورزان را نسبت به آینده ای روشن روشن برای فعالیتشان باز کنند.
2- مروجان با برقراری ارتباط با کشاورزان و موسسات عالی می توانند باعث مشارکت های مردمی و سیاستگذاری و نظارت و ارزشیاب شوند و نقش سازنده ای در توفیق برنامه های آینده داشته باشند و به این ترتیب مشکلات محلی را به راحتی دیده و برای حل آنها اقدام می کنند.
3- توسعه کشاورزی به طور عمده نتیجه تاثیر متقابل عامل ها، اقلیم ها، سرمایه، فن اوری، کیفیت و کمیت نیروی انسانی برنامه کلان کشور، مدیریت و از همه مهمتر سیاستگذاری حمایتی در این بخش است. بنابراین وجود مروجین کشاورزی به عنوان پل ارتباطی و انتقال دهنده اطلاعات لازم در زمینه جغرافیایی و همچنین نحوه استفاده از ماشین آلات مدرن و مدیریت و چگونگی برقراری ارتباط با کشاورزان و تعلیم آنها الزامی است.
4- با توجه به اینکه در قرن جدید توسعه کشاورزی فقط به اصل بازدهی متکی نیست و به اصل کارایی نیز وابستگی خواهد داشت و زمانی کارایی داشتن به طور عالی امکانپذیر است که یک مروج کار آزموده تمام اطلاعات پیشرفته علم کشاورزی را خالصانه در اختیار کشاورز قرار دهد و قدم به قدم در تمام مراحل عملیات کاشت، داشت و برداشت کشاورزرا همراهی کند و تمام اطلاعات جدید و دستاوردهای جدید علم کشاورزی را در اختیار کشاورزان قرار دهد.
پیشنهادات:
1-بها دادن به بخش ترویج و آموزش کشاورزی و معرفی این گرایش به عموم مردم مخصوصاً کشاورزان ساکن در روستا.
2- ارتباط هرچه بیشتر مروجین با مراکز تحقیقاتی پیشرفته از قبیل مراکز هسته ای و پژوهشکده های کشاورزی.
3- حمایت دولت از کشاورزان برای مکانیزه کردن کشاورزی.
4- تثبیت قیمت های محصولات کشاورزی برای سامان دادن به درآمد کشاورزان
5- حفظ و نگهداری افراد تحصیل کرده در زمینه گشاورزی پیشرفته و منع آنان برای فرار مغزها.
6- سرمایه گذاری دولت در راه اندازی مراکز تحقیقاتی پیشرفته.
7- اطلاع رسانی کافی در مورد پیشرفتهای علمی جهان توسط مروجان به کشاورزان.
فهرست منابع:
1- کشاورزی و صنعت، ماهنامه کشاورزی، سال پنجم، شماره 51.
2-مجد، فرامرز و محمدرضا اردکانی، 1382، تکنیک های هستهای در علوم کشاورزی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
3- ماهنامه مروج، آذر 1381، وزارت جهاد کشاورزی، معاونت ترویج و نظام بهره برداری، شماره 29.
4- اردکانی، محمدرضا، 1381، مباحث نوین در کشاورزی، جزوه درسی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی علوم تحقیقات.
5- سیمای سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، زمستان 1381.
6- ماهنامه کشاورزی، علمی، اقتصادی و انتقادی، خرداد ماه 1383، شماره 294.
7-مجله علمی پژوهشی علوم کشاورزی، سال نهم، شماره(1)، بهار 1382.
8- روستا، توسعه، سال 7، شماره 2، تابستان 83، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی- وزارت جهاد کشاورزی.
9-مجله علمی پژوهشی علوم کشاورزی، سال دهم، شماره (2)، تابستان 1383.
10- کشاورزی و صنعت، ماهنامه کشاورزی، سال پنجم، شماره 53
11- پیام جهاد کشاورزی، سال اول، شماره 6، تیر 1381.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده الف
مقدمه ب
ترویج کشاورزی 1
نگاهی به کشاورزی جهان و ایران در سال 1400 شمسی 2
توسعه کشاورزی 2
چالش های توسعه بخش کشاورزی 3
نبود استراتژی مشخص توسعه در بخش کشاورزی 4
بازاریابی فروش محصولات کشاورزی 4
سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و علوم زراعی 4
علم بیوتکنولوژی در کشاورزی 5
تکنیک های هسته ای موجود در کشاورزی 5
دپارتمان های اصلی کشاورزی در آژانس بین المللی اتمی ایران 6
اثربخشی ترویج در توسعه کشاورزی 6
پیشنهادات 8
فهرست منابع 9
چکیده :
امروزه با افزایش جمعیت تقاضا برای محصولات کشاورزی زیاد شده بنابراین کشورهای پیشرفته و به تازگی کشورهای در حال توسعه از کشاورزی صنعتی استفاده می کنند . وجود گرایش های مختلف کشاورزی از جمله ترویج و آموزش کشاورزی به ما کمک می کنند تا روند توسعه کشاورزی را سرعت بخشیم .در این تحقیق ابتدا با مفهوم ترویج و آموزش کشاورزی آشنا می شویم سپس به بررسی وضع کشاورزی در جهان و ایران می پردازیم و روشهای نوین و استفاده از مواد رادیواکتیو و روشهای بیولوژیک در کشاورزی را بررسی می کنیم و نهایتاً خواهیم گفت که ترویج چگونه به پیشرفت و رشد توسعه کشاورزی کمک می کند و در انتها به چند پیشنهاد در جهت بهبود بخش کشاورزی اکتفا می کنیم .
مقدمه :
رشد سریع جمعیت و افزایش تقاضا برای مواد غذایی باعث شد تا دانشمندان به فکر استفاده از روش نوینی در تولید محصولات کشاورزی باشند و از شیوه هایی چون کشت هیدروپونیک، روشهای بیولوژیک ، کودهای شیمیایی ، مکانیزه کردن کشاورزی و … استفاده کنند . اهمیت موضوع بر این است که روز به روز بر جمعیت جهان افزوده می شود و استفاده از آب و خاک و اقلیم طبیعی نمی تواند جوابگوی این جمعیت باشد بنابراین از روشهای خاصی با عنوان توسعه کشاورزی برای تولیدات محصولات کشاورزی استفاده می شود .
در این مقاله مطالعه می کنیم که چگونه ترویج و آموزش کشاورزی می تواند بر روند رشد و توسعه کشاورزی بیافزاید و با خواندن این مقاله دیدگاهی نسبت به کشاورزی 1400 ایران خواهیم داشت و به بررسی چالشها و راهکارهای توسعه کشاورزی می پردازیم . و نهایتآً هدف از تهیه و بررسی این مقاله این است که متوجه اهمیت بخش ترویج کشاورزی بشویم و با دیدگاهی مثبت بتوانیم کشاورزی را توسعه دهیم و باعث تشویق و ترغیب مروجین کشاورزی و دانشجویان این رشته بشویم .
4
12