بررسی معماری موزه آبگینه و سفالینه تهران
موزه آبگینه و سفالینه تهران در یکی از خانه های تاریخی تهران واقع شده است و به طور تخصصی به نمایش ظروف و اشیای آبگینه و سفالینه از گذشته های بسیار دور تا قرون گذشته می پردازد.
این موزه از نظر ارزش آثار گرانبهای نگهداری شده در آن، معماری بسیار زیبای دوران قاجار، میزبانی سفارتخانه ها مصر و افغانستان پس از انقلاب و همین طور طراحی موزه بسیار قابل توجه و ارزشمند است.
-المان های موزه-معمار-معرفی بنا
موزه آبگینه و سفالینه Abgineh Museum of Tehran در واقع خانه شخصی قوام السلطنه است که به صورت تخصصی به موضوع هنر سفال و شیشه در ایران می پردازد. جالب است بدانید این موزه در کنار موزه ملی ایران و کاخ گلستان جزو پر بازدیدترین موزهای شهر تهران در نزد گردشگران خارجی قرار دارد. ساختمان فعلی در زمان پهلوی اول برای راه اندازی موزه خریداری شد و به همت مهندسان ایرانی و اتریشی کار نوسازی آن آغاز شد. هانس هولان معمار برجسته اتریشی بر طبق سنت دیگر معماران خارجی در ایران سعی کرد تا از نمادهای معماری باستانی ایران استفاده کند. او برای طراحی ساختمان موزه آبگینه و سفالینه از اِلِمان های استفاده شده در کاخ تچر، سرستون های تخت جمشید، کعبه زرتشت و معماری صفویه بهره گرفت.
تاریخچه موزه آبگینه و سفالینه تهران
ملک و عمارتی که امروزه آن را با نام موزه شیشه و سفال می شناسیم، در حدود ۹۰ سال پیش (۱۳۰۷ ه.ش) به دستور احمد قوام، مشهور به قوام السلطنه ساخته شد. احمد قوام (۱۲۵۲ تا ۱۳۳۴ ه.ش) سیاستمداری کارکشته و با نفوذ بود که در فاصله سالهای پایانی دوران قاجار و ابتدای سلطنت رضاشاه پهلوی، پنج مرتبه به عنوان نخست وزیر ایران انتخاب شد. خانه مجلل قوام تا سال ۱۳۳۱ محل سکونت و کارهای اداری و سیاسی او بود؛ اما در این سال این خانه و سایر اموال وی توسط مجلس وقت مصادره شد و در اختیار دولت درآمد.
بعد از این ماجرا عمارت قوام به مصری ها فروخته شد و آنها این ملک را به سفارت خود در تهران تبدیل کردند. این خانه برای هفت سال تحت تملک مصری ها بود؛ اما زمانی که رابطه ایران و مصر در زمان جمال عبدالناصر (یکی از رییس جمهوران مصر) تیره شد، این سفارت در اختار افغان ها قرار گرفت. مدت کوتاهی افغانستان سفارت خود را در خانه قوام برپا کرد؛ اما اندکی بعد این خانه به بانک بازرگانی فروخته شد.
در سال ۱۳۵۴ دفتر فرح پهلوی پیشنهاد خرید این خانه را به بانک بازرگانی داد و با موافقت آنها مالکیت خانه به این دفتر رسید. گروهی از طراحان و معماران فرانسوی، ایرانی و اتریشی کار طراحی موزه را بر عهده گرفتند و درهای آن در سال 1358 به روی علاقه مندان به تاریخ و هنر ایران باز شد
سبک بنا-مساحت-ویژگی معماری
خانه هشت ضلعی قوام در زمینی به مساحت 1040 مترمربع ساخته و از دو طبقه، ستون و زیرزمین تشکیل شده است. سبک معماری کلی ساختمان تلفیقی از سبک معماری ایرانی و اروپایی قرن نوزدهم میلادی به حساب می آید. طبقه اول از طریق پله هایی چوبی و باشکوه و به سبک پله های روسی به طبقه دوم ارتباط دارد. در ساخت این ساختمان به جای استفاده از درها و ورودی های چوبی، از پنجره های دوجداره استفاده شده است تا میزان نور و دمای ورودی های ساختمان به این وسیله تنظیم شود.
این خانه به سبک اغلب خانه های ایرانی از یک اندرونی و یک بیرونی ساخته شده است که ساختمان بیرونی آن به موزه آبگینه و ساختمان اندرونی آن به بنیاد فارابی تعلق دارد.
تزیینات
تزیینات ساختمان
خانه قوام علاوه بر آثاری که در خود جای داده است، جلوه های بی نظیری از کارهای آجری، گچ بری های فوق العاده، آینه کاری های زیبا و جواهر و میناکاری را به نمایش می گذارد. همچنین بخش هایی از دیوارهای زیرزمین آن به وسیله موزاییک هایی بزرگ بر اساس طرحی سنتی تزیین شده است.
انواع تزیین ها
در این قسمت شما را اندکی با انواع تزیین های ساختمان زیبای قوام آشنا می کنیم.
1- کارهای آجری
در نمای خارجی ساختمان از 50 نوع طرح و شکل هندسی و نمونه های گلدار آجری استفاده شده است که یادآور کارهای فوق العاده آجری دوره سلجوقیان است.
2- گچ بری ها
گچ بری های داخلی ساختمان به سه دوره تعلق دارد:
* گچ بری هایی که مخصوص زمان ساخت عمارت بوده و می توان قسمتی از آن را در سالن ورودی و دیگر تالارهای ساختمان تماشا کرد.
* زمانی که خانه در اختیار سفارت مصر قرار داشت گچ بری هایی به سبک اروپایی ها به ورودی موزه و بخش هایی از طبقه اول اضافه شد. این طرح ها در تالارهای مینا و بلور و همچنین در زیر زمین دیده می شود.
* گچ بری هایی که در سال 1368 به وسیله سازمان میراث فرهنگی ایجاد شده و ترکیبی از نقاشی و خطاطی را در سالن ورودی طبقه دوم به نمایش می گذارد.
بررسی فضای داخلی
– آینه کاری ها
آینه کاری هایی که در طرح های هندسی به زیبایی در میان کارهای گچ بری طبقه دوم نشسته و بر شکوه این موزه افزوده اند.
4- مینا و منبت کاری، آینه کاری
میناکاری ها و منبت کاری هایی با طرح های گلدار به زیبایی بر روی درها و حاشیه پله نقش بسته اند. در سال 1368 نیز آینه کاری های طبقه دوم بر شکوه و زیبایی ساختمان افزودند. این آینه کاری ها البته مضامین مذهبی و انقلابی دارند.
طراحی داخلی
یکی از جذاب ترین و برجسته ترین ویژگی های طراحی داخلی موزه آبگینه، طراحی ویترین های آن است که منحصر به فرد بوده و در موزه دیگری دیده نمی شود. این ویترین ها با الهام از ستون های تخت جمشید، کاخ تچر (یکی از کاخ های معروف تخت جمشید)و کعبه زرتشت در نقش رستم طراحی شده اند. طرح و ابتکار ساخت ویترین ها به این شکل از طراح معروف اتریشی هانس هولاین (Hans Hollein) بود که در رشته خود جوایز بسیاری را به دست آورده است و کارهای وی شهرت جهانی دارد.
تالار بلور
نمونه هایی از آثار شیشه ای که قدمت آنها به هزاره اول قبل از میلاد، سلسله هخامنشیان، ساسانیان و اوایل دوره اسلامی بر می گردد را در تالار بلور خواهید دید. این آثار به ترتیبِ دوره های زمانی، جا نمایی شده اند تا سیر تحول و تکامل آثار شیشه ای را در صنعت ایران به نمایش بگذارند. در دوره ساسانی تکنیک برش شیشه به حد اعلای خود رسید تا جایی که این تکنیک به همه دنیا صادر شد. در این زمان بود که روش های دیگر ساخت ظروف شیشه ای مانند مهر زدن، اضافه کردن تزیینات و دمیدن به مدل های ساخت افزوده شد.
تالار مینا
آثار شیشه ای مات و براق، به ویژه وسایل دکوری و شیشه های عطر که قدمت آنها به هزاره اول و دوم قبل از میلاد باز می گردد در این تالار به نمایش درآمده است. مجموعه آثار سفالی که شامل نمونه هایی از گلدان های ساده مربوط به دوران ماقبل از تاریخ و گلدان های گلدار با طرح های هندسی می شود، در این قسمت در معرض نمایش گذاشته شده اند. قدمت این گلدان ها به قرن های چهارم تا یکم هزاره اول قبل از میلاد باز می گردد. لوله های شیشه ای که از حفاری معبد چغازنیبل – بزرگترین معبد ایران در هزاره دوم قبل از میلاد- به دست آمده است و در پنجره ها و مراسم های مذهبی مورد استفاده بودند؛ را می توان در این تالار پیدا کرد. این لوله های شیشه ای که با رنگ های مختلف تزیین شده بودند در برابر نور خورشید، جلوه ای رنگارنگ را به نمایش می گذاشتند.
تالار صدف
کارهای سفالی دارای سنگ نوشته و آثار شیشه ای که بیشتر مصارف تزیینی داشتند و به روزهای آغازین دوره اسلامی متعلق بودند در این تالار به نمایش در آمدند. شهر نیشابور یکی از مهمترین مراکز فرهنگی سفالینه و خوش نویسی در این دوره است. تغییرات برجسته ای در این دوره در آثار شیشه ای ایجاد و روش های جدیدی برای برش های عمیق به کار گرفته شد. نقاشی روی شیشه به یکی از کارهای رایج شیشه سازی در قرن چهارم تبدیل شد و این پیش درآمدی برای کارهای میناکاری در سراسر ایران بود. این تالار از آنجایی که طراحی و معماری آن به صدف نیمه باز شباهت دارد به این نام خوانده می شود.
تالار زرین فام
کارهای سفالی دارای نقش و نگار و نوشته که به قرن های 4 تا 7 هجری قمری در این تالار به نمایش درآمده است. آثار این قسمت بیشتر از جنس طلا، لاجورد و فیروزه هستند و نوشته هایی نظیر دعاها، شعر یا مینیاتور، ظروف را مزین کرده اند. این تالار به دلیل این ظروف زرین فام، که بیشتر از دوران سلجوقی باقی مانده است به این نام خوانده می شود. در کنار تزیینات معمول، چهره های مغولی نیز بر روی تعدادی از این ظروف دیده می شود که با توجه به شهر محل پیدایش نقش های آن ها با هم فرق می کند.
تالار لاجورد یک
کارهای سفالین که با رنگ های فیروزه ای تزیین شده اند و تاریخ آن ها به قرن شش یا هفت هجری قمری بر می گردد؛ در این تالار دیده می شود. ساخت ظرف های شیشه ای با لعاب های فیروزه ای رنگ در قرن ششم هجری در گرگان رواج پیدا کرد. بیشتر آثار یا به وسیله نقش و نگارهای تصویری یا با نقاشی هایی به رنگ مشکی تزیین شده اند. گلدان هایی استثنایی که به عنوان گلدان های دولایه شناخته می شوند نیز در این تالار قرار دارند.
تالارهای لاجورد به خاطر لعاب های فیروزه رنگ ظروف قرن هفتم و هشتمی به این نام مشهور شده اند.
تالار لاجورد دو
نمونه هایی از آثار شیشه ای که قدمت آنها به دوره قرن یازدهم تا سیزدهم هجری قمری باز می گردد در تالار لاجورد دو در معرض دید عموم قرار داده شده است. در زمان صفویه، شاه عباس صفوی تعداد زیادی از استادان شیشه کار را از ونیز به ایران دعوت کرد تا هنر خود را به استادکاران ایرانی آموزش دهند. لوحی سفالی با هفت رنگ لعاب داده شده که به دوره قاجار تعلق دارد و تصویری از شاهنامه فردوسی در این تالار نشان داده شده است.
امکانات ویژه موزه آبگینه
موزه آبگینه امکانات خاصی دارد که بازدید و استفاده از این موزه را برای علاقه مندان جذاب تر و راحت تر می کند.
1- گالری های موقت
موزه آبگینه قسمتی از فضای ساختمان را به فعالیت های کوتاه مدت و موقت اختصاص داده است. بنابراین، ممکن است برخی از آثار در انبار موزه نگهداری شوند و در فرصت های مناسب و مناسبت های مختلف در این گالری به نمایش درآیند. در کنار این ها در این فضا ممکن است گالری هایی با آثاری از هنرمندان مختلف در زمینه های مشابه با شیشه و سفال برگزار شود.
2- فروشگاه موزه
در این فروشگاه محصولات جالب و خاصی دیده می شود که تجربه خرید را برای بازدید کنندگان لذت بخش می کند. این فروشگاه به وسیله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حمایت می شود. از جمله محصولاتی که می توانید در این فروشگاه خرید کنید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کتاب، جزوه و کتابچه در مورد اشیا و آثار موزه آبگینه، پوستر، کارت پستال، محصولات دیداری-شنیداری
https://www.kojaro.com/2016/6/13/119773/abgineh-museum/
https://www.karnaval.ir/things-to-do/abgineh-museum-of-tehran
https://wwhttp://www.iran-eng.ir/forum/%D9%81%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C/%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C/576335-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%DA%AF%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86w.findatour.co/blog/iran/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%DA%AF%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86