موزه آبگینه و سفالینه
معرفی بنا
موزه ی آبگینه و سفالینه ی تهران یکی از زیباترین و نفیسترین موزههای ایران است. عمارت اصلی موزه و ساختمان های جنبی آن از بناهای ارزشمند اواخر قرن ۱۳ هجری است و بسیاری از ویژگی های بناهای دوره ی قاجاریه را داراست. سبک کلی معماری این بنا مانند بسیاری از ساختمان های دوره ی قاجار، تلفیقی از معماری سنتی ایران و معماری سده ی نوزدهم اروپاست. ساختمان موزه هشت ضلعیست و با زیر بنای ۱۰۴۰ مترمربع، در باغی به وسعت ۷۲۰۰ مترمربع قرار دارد. بنا دارای دو طبقه و یک زیرزمین است.
معرفی بنا
کاربرد گسترده پنجرهها با آرایش های گوناگون در معماری سنتی ایران، معمار بنا را بر آن داشته که به جای استفاده از ایوان از پنجرههای دوگانه استفاده کند. (در فرهنگ معماری این پنجرهها به پنجرههای ایرانی یا ونیزی مشهورند)، به این ترتیب که در پشت پنجرههای شیشهای، درهایی چوبی تعبیه شده که تنظیم نور و حرارت داخلی ساختمان را امکانپذیر میسازد.
موقعیت بنا
خیابان حافظ
خیابان فردوسی
خیابان جمهوری
خیابان سرهنگ سخایی
خیابان سی تیر
این مجموعه که در تهران، خیابان جمهوری، خیابان سی تیر، واقع شده در گذشته به واسطه ی نام کوچه ی جنب آن به «باغ نوبهار» معروف بوده است. ورودی ساختمان از سمت شرق است و به خیابان سی تیر راه دارد. در قسمت شمالی و شرقی محوطه ی بنا، کوچه ی کم عرضی قرار گرفته است.
تاریخچه بنا
خانه قوام السلطنه
موزه آبگینه و سفالینه
ساختمان مذکور در آغاز برای یکی از صاحب منصبان دوره ی قاجار به نام احمد قوام (ملقّب به قوام السلطنه) ساخته شد و تا سال ۱۳۳۲ مورد استفاده ی وی قرار داشت. پس از وی، ساختمان به مدت ۷ سال به سفارت مصر واگذار شد. برای مدتی نیز بانک بازرگانی آن را به تصرف خود در آورد و نهایتاً در سال ۱۳۵۵ شمسی، ساختمان به دفتر فرح دیبا فروخته و پس از تعمیرات اساسی و مهم تصمیم به ایجاد موزه ای در آن گرفته شد. تغییر و تبدیل ساختمان با تجهیزات موزهای به وسیله !ی سه گروه از مهندسین ایرانی، اتریشی و آلمانی زیر نظر هانس هولاین Hans Hollein، مهندس معمار اتریشی، صورت پذیرفت.
تزئینات بنا
نوع تزئین در نمای بیرونی به صورت آجرکاری می باشد و حدود ۶۰ نوع آجر در طرح های مختلف با نقوش هندسی و گل و بوته ی به کاررفته که یادآور هنر ظریف آجرکاری دوران سلجوقی است.
تزئینات بنا
در نمای داخلی تزئین به شکل، گچبری، آینه کاری و منبت کاری است. گچبریهای نمای داخلی شامل سه دوره است:
الف: گچبریهایی که در زمان قوام السلطنه در سرسراها و قسمت هایی از تالار انجام شده است.
تزئینات بنا
ب: گچبریهایی که توسط مصری ها و زمانی که ساختمان در اختیار سفارت مصر بود، به سبک غربی انجام شده و نمونههای آن را میتوان در تالارهای مینا، بلور و زیرزمین موزه مشاهده کرد.
تزئینات بنا
ج: گچبری هایی که در سال ۱۳۶۲ شمسی به شکل خط و نقاشی در سرسرای بالای موزه ایجاد شده است.
تزئینات بنا
در سرسرای بالای موزه، در حاشیه ی گچبری ها آینه کاری به شکل ترنج و نقوش هندسی دیده میشود. همه ی درها، سردرها و کنارههای پلکان موزه منبت کاری شده اند و بیشتر طرح های تزئینی آن دارای گل و برگ است. بدین وسیله عناصر تزئینی معماری، از آینه کاری و گچبری گرفته تا منبّت و آجرکاری همگی سعی در ایجاد فضای متنوع و چشمگیر دارند. لازم به ذکر است مصالح به کاررفته در بنا از آجر و ملات گل، گچ و آهک است.
مرمت و احیا بنا
در زمان بازسازی و مرمت ساختمان به منظور تکمیل مجموعه، در طرفین بنای اصلی، ساختمان های جانبی زیبایی هماهنگ با ساختمان موزه و فرهنگسرا جهت امور اداری و نمایشی ساخته شدند. در معماری ساختمان های افزوده، حریم بناها و حتی ارتفاع مناسب (به نسبت ساختمان موزه و فرهنگسرا) رعایت شده است و هدف حفظ سبْکِ اصلی بنا بوده است.
طرحی که برای احیاء و بازسازی این ساختمان ها ارائه شد، شامل یک مجموعه ی کامل فرهنگی هنری بود. بر اساس طرح، مجموعه دارای بخش هایی چون موزه، کتابخانه، سینما، سالن نمایش تئاتر عروسکی، کارگاه سفال، محوطه ی نمایشی در فضای باز، کلاس های آموزشی، رستوران، پارکینگ و کارگاه سفال و کارگاه مرمت است. در گذشته بخش های یادشده همگی سبب ایجاد تسهیلاتی در مجموعه می شدند مجموعه ی فرهنگی موزه ی آبگینه و فرهنگسرای نوبهار در ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۵۹ شمسی افتتاح شد و تا مدتی نیز به فعالیت هایی که برای آن در نظر گرفته شده بود ادامه داد.
بررسی فضاهای داخلی موزه
در طبقه همکف سه تالار سمعی بصری، بلور، مینا قرار دارد. هولاین در طراحی ویترین تالار های طبقه اول که آثارشان مربوط به دوران قبل از اسلام است از آثار معماری برجسته قبل از اسلام ایران مانند کاخ تچر، ستون های تخت جمشید و کعبه زرتشت الهام گرفته و با اینکه ویترین ها و فضای کلی موزه به شیوه مدرن طراحی شده اند، اما این طراحی مدرن به فضای کلی ساختمان آسیب نزده و در هماهنگی کامل با آن است.
بررسی فضاهای داخلی موزه
تالار های طبقه اول شامل تالار صدف، زرین، لاجور 1 و 2 است که در آن ها آثار دوران اسلامی به نمایش گذاشته می شود.
تالار سمعی بصری
در این تالار با چگونگی حفاری یک محل برای مطالعات باستانشناسی آشنا می شویم. به طور کلی در حفاری های باستانشناسی دیده شده است که آثار به صورت لایه لایه بر روی هم قرار گرفته اند؛ به این صورت که آثار تمدن های متوالی گاهی در یک مکان یا با فاصله ای نزدیک به هم مشاهده می شوند. بر روی دیوار تالار، جدول گاه شماری نصب شده که نشان می دهد سرزمین ایران چقدر قدمت دارد و مقایسه ای نیز میان آن با سایر تمدن های باستان صورت گرفته است. نقشه ای نیز وجود دارد که مکان های باستانی ایران بر روی آن مشخص شده اند و محل استقرار اقوام و تمدن های ایرانی بر روی تپه ها، محل ها و میزان پراکندگی آنان نشان داده شده است.
تالار سمعی بصری
المان شهر فرنگ از این تالار حذف گشته است.
تالار مینا
در این تالار اشیاء شیشه ای و سفالین متعلق به هزاره های اول و دوم پیش از میلاد (شامل لوله های شیشه ای زیگورات چغازنبیل، مهره های تزئینی، عطردان های شیشه ای و سفال های اولیه ی بدون لعاب و بدون نقش، و سفال های نقشدار با تزئینات هندسی، حیوانی و گیاهی) به نمایش درآمده که هر بیننده ای را مسحور خود می سازد.
تالار مینا
ویترین های این تالار برگرفته شده از طرح کاخ تچر می باشد.
تالار مینا
تالار مینا
نحوه اتصالات و نورپردازی
تالار بلور
در این تالار آثار شیشه ای مربوط به هزاره ی اول پیش از میلاد تا اوایل اسلام با تزیینات قالبی، مهر زده یا استامپی، نقش های تراش و فشرده در قالب و دمیده شده در قالب های نقش دار عرضه شده است. ظروف کوچک شیشه ای که کاربرد پزشکی یا آیینی داشته اند نیز در این مجموعه دیده می شوند.
تالار بلور
بخشی از ویترین های این تالار برگرفته شده از طرح کاخ زرتشت می باشد.
تالار بلور
و بخش دیگر از ویترین های این تالار برگرفته شده از ستون های تخت جمشید می باشد.
نحوه اتصالات و نورپردازی
تالار بلور
نحوه اتصالات و نورپردازی
تالار بلور
تالار صدف
در تالار صدف سفال های سده های سوم تا هفتم هجری قمری عرضه شده است. در اینجا با نمونه های سفال در اوایل اسلام و کاربرد خطوط کوفی تزئینی، همچنین یادگارهایی از قوم مندایی (مغتسله) روبه رو می شویم که نمونه هایی از ظروف شیشه ای زیبا، تحول عظیم صنعت شیشه در ایران را نشان می دهد.
تالار صدف
تالار صدف به علت شباهت شکل آن به صدف نیمه باز به این نام خوانده می شود
تالار زرین
در اینجا نمونه سفال های سده های چهارم تا هفتم هجری قمری شامل ظروف زرین فام و مینایی دیده می شود که بسیاری از این ظروف با نقش های زیبا و صحنه هایی از داستان های حماسی و با خطوط زیبایی محتوی اشعار، ضرب المثل ها و ادعیه است تزئین شده اند. اسم تالار بر گرفته از همین ظروف است.
تالار لاجورد1
به خاطر لعاب های یک رنگ فیروزه این تالار به این نام خوانده می شود سده ی ششم هجری قمری در فرم و تزئینات ظروف سفالی لعاب فیروزه ای تغییراتی داده شده که بیشتر در گرگان ساخته می شد. این ظروف شامل ظروف دوپوست، نقش های برجسته، نقاشی روی لعاب، نقاشی های قلم مشکی، مجسمه های حیوانات و اشیاء تزئینی است.
تالار لاجورد2
در این تالار جز در یک مورد، آثار شیشه ای متعلق به سده های یازدهم تا سیزدهم هجری قمری (دوران صفویه و قاجار) است. ظروف ساده ترند و نقش کمتری دارند و قطعاتی از کاشی لعاب دار با نقوش شاهنامه نیز به چشم می خورد.
تالار لاجورد2
فضای میانی/ سرسرا
در سرسرای طبقه ی همکف سفالینه های پیش از تاریخ و معاصر به نمایش گذاشته شده است. از طریق پلکان چوبی دوطرفه به سبک معماری روسی، به سرسرای طبقه ی اول وارد می شویم.
فضای میانی/ سرسرا
در این بخش نیز اشیاء آبگینه و سفالینه ی دوران اسلامی جلب نظر می کنند. این اشیاء شامل ظروف مختلف شیشه ای متعلق به سده های چهارم تا ششم هجری هستند.
سفالینه های موجود در این بخش نمایشگر تکنیک های مختلف تزئینی هستند از جمله نقّاشی زیر لعاب، پوشش لعاب گلی با نقاشی رنگارنگ، لعاب فیروزه ای، سایه کاری (سیلوئت) و مشبک یا سوزنی. همچنین به منظور معرفی سفالگری و آبگینه ی معاصر در دو ویترین به معرفی آثار هنرمندان معاصر کشورمان پرداخته شده است.
سرسرای موزه که تا پیش از استقرار سفارت مصر در این محل به شکل گنبد ساخته شده بود، توسط مصری ها به صورت مسطح درآمد.
زیرزمین
زیرزمین بنا که امروزه محل کتابخانه ی موزه است، بیشتر حال و هوای معماری سنتی ایران را دارد. این کتابخانه شامل کتاب به زبان انگلیسی و فارسی در زمینه ی سینما، تئاتر، معماری، نقاشی، موسیقی، عکاسی، تاریخ هنر و باستانشناسی بوده که مورد استفاده ی عموم قرار دارد.
عوامل طراحی موفق هولاین:
-استفاده از مفاهیم تاریخی در اجزای معماری داخلی( نور- رنگ- حرکت-فرم)
-تمرکز هولاین بر روی هنر چیدمان( به عنوان مثال قرار دادن فن کویل ها در جایی مناسب که از ارزش ساختمان نکاهد.)
-دقت بسیار در طراحی ویترین ( با الگوبرداری از معماری ایرانی) و ساخت ویترین ها از بهترین متریال ها در سوئیس و آزمایش آن ها
پایان
از توجه شما سپاسگزاریم.