بررسی بخش جراحی
طراحی بخش اعمال جراحی از پیچیده ترین بخش های معماری یک مرکز درمانی به حساب می آید.
با توجه به اهمیت خدمات جراحی در بیمارستان، بخش اعمال جراحی به عنوان قلب بیمارستان شناخته می شود.
ویژگی اساسی واحد جراجی، تمهیدات استرلیزه کردن واحد جراحی است تا از هرگونه آلودگی و عفونت جلوگیری کند.
انواع بخش های جراحی
خدمات جراحی در سطحی محدود:
بیمار پس از 24 ساعت ترخیص
می گردد
دارای بخش بستری موقت به صورت جداگانه و مستقل
خدمات جراحی در طیفی وسیع و در بالاترین سطح بـا روش های گونـاگون:
بیمـار از یـک تـا چنـد روز در بیمارستان باقی مانده و تحت مراقبت های تکمیلی قرار می گیرد.
ارائه دهنده طیف گسـترده ای از انـواع خـدمات جراحـی در تخصـص های مختلف:
جراحی عمومی، قلـب، چشم، ارتوپدی، مغز و اعصاب، زنان و زایمان، گوش-حلق-بینی، اورولوژی، ترمیمی، کلیه، فک و صـورت و…
بخش های تخصصی و فوق تخصصی:
بخش جراحی زنان و زایمان، بخش جراحی قلب، بخش جراحی مغز و اعصاب و…
دسته بندی بر اساس تعداد اتاق عمل
روند ارائه خدمات جراحی متداول به بیماران غیراورژانسی:
روند ارائه خدمات جراحی متداول به بیماران اورژانسی:
از تمامی انواع بخش های بستری داخلی (مراقبت های عمومی، متوسط و یا ویژه) ممکن است به صورت اورژانسی بیمار به بخش جراحی منتقل شود.
درجه ۳
درجه بندی ارتباطات با بخش های دیگر بیمارستان
درجه ۱
درجه ۲
درجه بندی ارتباطات با فضاهای درمانی:
درجه بندی ارتباطات با فضاهای درمانی:
ارتباط با بخش اورژانس
در برخی موارد بیماران حاد اورژانس نیازمند خدمات جراحی در سطحی بالاتر از خدمات جراحی داخل بخش اورژانس هستند، بنابراین پس از رسیدن به بخش اورژانس و دریافت خدمات اولیه و تثبیت وضعیت عمومی باید در کمترین زمان ممکن تحت عمل جراحی در همان بخش قرار گیرند. در نتیجه ایجاد ارتباط درجه یک بین بخش جراحی و بخش اورژانس الزامی است.
قرارگیری اورژانس و بخش جراحی در یک طبقه:
این ارتباط ممکن است از طریق راهرویی اختصاصی فراهم شود، در این صورت این راهرو باید طولی کمتر از 20 متر داشته و در دسترس عموم نباشد.
قرارگیری اورژانس و بخش جراحی در دو طبقه:
بهتر است این دو بخش را با تعبیه ی یک آسانسور اختصاصی به یکدیگر مرتبط نمود. از این آسانسور که به عنوان آسانسور اورژانس شناخته می شود، می توان برای انتقال بیمار از بخش اورژانس به سایر بخش های بیمارستان همچون بخش زایمان، بخش مراقبت های ویژه و… نیز استفاده نمود. در هر دو روش طراحی، بخش اورژانس باید در کمترین فاصله ی عمودی و یا افقی ممکن نسبت به بخش اعمال جراحی قرار بگیرد.
این آسانسور جهت دور بودن از فضاهای عمومی باید در پیش ورودی بخش جراحی تعبیه شود. همچنین از طرف دیگر نیز در بخش های مراقبت های ویژه در پیش ورودی بخش و در بخش های بستری در فضای انتظار یا نزدیک ایستگاه پرستاری یا ورودی بخش تعبیه شود.
ارتباط با فضاهای پشتیبانی:
ارتباط با فضاهای تشخیصی (پاراکلینیکی):
ارتباط با فضاهای پشتیبانی:
ارتباط با استریل مرکزی:
کلیه ی ابزار و وسایلی که در روند جراحی و مراقبت از بیمار در بخش اعمال جراحی استفاده شده اند و نیاز به استریل شدن دارند، به مرکز استریل بیمارستان تحویل داده شده و پس از شستشو، ضد عفونی و استریل شدن در بسته های مخصوص به بخش بازگردانده می شوند.
تعداد و دفعاتی که ابزار و وسایل موجود در بخش جراحی باید استریل شوند از سایر بخش ها بیشتر است. بخش استریل مرکزی به طور کلی بیشتر از هر بخشی پاسخگوی نیازهای بخش اعمال جراحی است. ارتباط نزدیک و مستقیم این دو بخش ضروری است.
لوازم و ابزار جراحی پس از استریل شدن در پک های ویژه و به تعدادی که مورد نیاز بخش جراحی است به انبار استریل بخش برده می شوند.
مسیر افقی یا عمودی انتقال پک های استریل به اتاق عمل باید تا حد ممکن مسیری کوتاه باشد و ترجیحاً برای فعالیت های دیگر مورد استفاده قرار نگیرد.
ارتباط در یک طبقه:
ارتباط در دو طبقه:
الزامات ارتباط برون بخشی
ایجاد سکوت و حفظ آرامش در این بخش بسیار حائز اهمیت است.
در طراحی معماری، این بخش نباید در جوار فضاهایی که تولید صدا می کنند قرار گیرد. به دلیل وجود ورودی های بیمارستان در طبقه ی همکف و رفت وآمدهای پرتنشی که در بخش اورژانس انجام می شود، بخش جراحی بهتر است در طبقه ی همکف و هم تراز بخش اورژانس نباشد.
معمولاً به علت پیچیدگی های روابط بین بخشی و مسائل دیگر، امکان ارتباط داخلی افقی با بخش های مراقبت های ویژه و بستری میسر نیست
با توجه به ترافیک موجود در مسیرهای منتهی به بخش های بستری و تولید صدا که به واسطه ی تردد کارکنان، بیماران و عیادت کنندگان صورت می پذیرد، لازم است بخش های بستری در همجواری بخش های ویژه و بخش جراحی و یا در حوزه ی آن ها چیدمان نشود.
حوزه بندی بخش جراحی
تفکیک فضاهای بخش جراحی به جهت کنترل عفونت، با توجه به بالابودن میزان تمیزی مورد نیاز در این بخش و جلوگیری از انتقال و انتشار آلودگی ها ضروری است.
اهمیت این موضوع به علت گردشکاری نسبتاً پیچیده ی پرسنل، بیماران و لوازم در بخش جراحی، دو چندان خواهد شد.
حوزه ی کنترل نشده:
در محدوده ورودی
حضور افراد در این حوزه با لباس و کفش بیرونِ بخش،
سطح کنترل عفونت در آن پایین تر از دو حوزه دیگر است،
فضاهای مربوط به این حوزه به طور مستقیم و غیرمستقیم در کمترین تعامل و تماس با بیمار و فرآیندهای درمانی بخش قرار دارد
مرزبندی حوزه کنترل نشده با نیمه کنترل شده :
به صورت فیزیکی. این مانع با نرده ، سکو یا روش های دیگر فیزیکی تشکیل می شود تا از عبور برانکار، ویلچیر، ترولی و… جلوگیری به عمل آورد.
جهت انتقال بیمار به حوزه نیمه کنترل شده، در نزدیکی نرده باید تعویض برانکار صورت پذیرد.
حوزه ی نیمه کنترل شده:
حوزه بینابینی،
پرسنل باید با لباس و کفش بخش حضور یابند و موهای سر و صورت خود را با کلاه و ماسک بپوشانند
اکثر فضاهای این حوزه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با بیمار و فرآیندهای پزشکی در تعامل و تماس هستند؛ سطح کنترل عفونت در آن از حوزه کنترل نشده بالاتر است.
شامل فضاهای پشتیبانی و درمانی در ارتباط با مجموعه ی اتاق های عمل:
فضاهای درمانی: فضای آمادگی، فضای بهبودی (ریکاوری)
فضاهای پشتیبانی: اتاق های استراحت، اتاق های اداری، رختکن ها، انواع انبارها، انواع اتاق های کثیف
مرزبندی حوزه نیمه کنترل شده با کنترل شده:
از موانع فیزیکی استفاده نمی گردد:
راهکارهایی همچون تغییر رنگ، نوع یا بافت کفپوش، دیوارپوش و… بین دو حوزه، تعبیه خط قرمز بین دو حوزه و…، به منظور ایجاد هشدار به افراد جهت ورود به حوزه حساس کنترل شده
حوزه ی کنترل شده:
منطقه اصلی و عملیاتی بخش جراحی، بالاترین سطح کنترل عفونت در این حوزه اعمال می شود.
تمامی خدمات قابل ارائه در حوزه های کنترل نشده و نیمه کنترل شده به منظور پشتیبانی از این حوزه است.
مجموعه اتاق های عمل و فضاهای درمانی و پشتیبانی:
اتاق اسکراب، اتاق بیهوشی، استریل فرعی و انبار تجهیزات پزشکی تخصصی، ایستگاه کنترل و برنامه ریزی اتاق های عمل، انبار تجهیزات پزشکی عمومی، انبار استریل، فضای پارک تجهیزات پزشکی
تنها نقل و انتقال وسایل و رفت وآمد بیماران و پرسنلی که در ارتباط مستقیم با اتاق های عمل یا فضای دیگر این حوزه هستند، مجاز است.
گردش بیمار در بخش جراحی:
در صورتی که بیمار شرایط اورژانسی نداشته باشد زمانی را جهت آماده سازی قبل از عمل در انواع بخش های بستری جراحی سپری می نماید.
در موعد عمل، بیمار به بخش اعمال جراحی منتقل می شود؛ در پیش ورودی بخش، پرستار مسئول هماهنگی های لازم را با مسئول پذیرش بخش جراحی انجام داده و بیمار را به بخش جراحی تحویل می دهد.
پس از تحویل بیمار، در پیش ورودی بخش (در مرز حوزه کنترل نشده به نیمه کنترل شده) بیمار را تعویض برانکار می کنند. سپس وی را با ویلچیر یا برانکار به فضای آمادگی منتقل می کنند. در این فضا آخرین اقدامات آماده سازی قبل از عمل همچون مشاوره با بیمار توسط متخصص، مطالعه مدارک پزشکی بیمار، دستور انجام عملیات تشخیصی باقیمانده، تجویز داروهای مسکن (قرص، سرم،…) و… صورت می پذیرد. به طور استاندارد بیمار بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در فضای آمادگی حضور داشته و سپس به حوزه کنترل شده و مجموعه اتاق های عمل منتقل می شود.
پس از جراحی یکی از برانکارهای خالی فضای بهبودی در نزدیکی اتاق عمل پارک می شود تا پس از به هوش آمدن بیمار سریعاً جهت دریافت خدمات مراقبتی پس از عمل به فضای بهبودی منتقل شود. در فضای بهبودی به منظور پایدارسازی شرایط حیاتی و مراقبت های اولیه، مدتی بیمار را نگه داشته و سپس وی را جهت ترخیص از بخش اعمال جراحی آماده می کنند.
ترخیص بیمار انجام شده و با تعویض برانکار در مرز حوزه نیمه کنترل شده با کنترل نشده، بیمار را تحویل می گیرند و به بخش بستری مربوطه منتقل می نمایند.
بهترین الگوی طراحی:
با توجه به قاعده کلی طراحی یک طرفه بخش جراحی، بهترین الگوی طراحی بخش جراحی به اصطلاح U شکل یا نعل اسبی است.
در این روش بیمار از یک طرف وارد بخش شده و پس از گذراندن فرآیندهای مذکور از قسمت دیگری خارج می شود.
بیمار در هیچ نقطه ای حرکت رفت و برگشتی نداشته و روند حرکت یکطرفه است.
چیدمان فضاها به صورت متمرکز و منسجم بوده و قسمت ورودی و خروجی بخش از دو نقطه نزدیک به یکدیگر به مشاعات بیمارستان متصل می گردد.
از مهم ترین ملاک های گردش کاری و طراحی بخش اعمال جراحی مبحث کنترل عفونت است.
طراحی بخش جراحی بر اساس تعداد راهرو
طراحی تک راهرویی
جهت کنترل عفونت زباله، رخت و ابزار کثیف را به سرعت از محل خارج می شود و در انتقال آن ها کمترین تماس با افراد، تجهیزات تمیز و استریل و همچنین فضای فیزیکی وجود دارد.
طراحی بخش جراحی بر اساس تعداد راهرو
طراحی دو راهرویی- راهروی کثیف
لفظ کثیف، به معنای کثیف و آلوده بودن راهروی کثیف نیست و به فضای عبور لوازم کثیف دلالت دارد
راهروی اتصال دهنده اتاق های عمل جهت رفت و آمد پرسنل و انتقال بیماران و همچنین انتقالات استریل استفاده می گردد و راهرویی جداگانه جهت انتقالات کثیف مورد استفاده قرار می گیرد.
انتقال ست ها و وسایل استریل در مسیری ایمن و با کمترین تماس با افراد، تجهیزات و فضای فیزیکی صورت می گیرد
طراحی بخش جراحی بر اساس تعداد راهرو
طراحی دو راهرویی- راهروی استریل
در این روش، راهروی اتصال دهنده اتاق های عمل جهت رفت و آمد پرسنل و انتقال بیماران و همچنین انتقالات کثیف استفاده می گردد و راهرویی جداگانه جهت انتقالات استریل مورد استفاده قرار می گیرد.
این راهرو به طور مستقیم به مون شارژ استریل (آسانسور بدون سرنشین) متصل است تا امکان انتقال موارد مذکور از قسمت انبار استریل بخش استریل مرکزی به راهروی استریل وجود داشته باشد
لفظ استریل، به فضای عبور لوازم استریل دلالت دارد.
کاربری های راهروی کثیف:
دسترسی به اتاق های کار کثیف، اتاق های نظافت، اتاق جمع آوری زباله و رخت کثیف، اتاق شستشوی ابزار جراحی و… برای حوزه نیمه کنترل شده و به خصوص کنترل شده از طریق این راهرو صورت می گیرد.
خروج زباله از اتاق های عمل و سایر فضاهای حوزه کنترل شده و نیمه کنترل شده و نگهداری موقت آن ها در اتاق جمع آوری زباله و رخت کثیف مستقر در راهروی کثیف و سپس انتقال آن ها به مرکز جمع آوری و بی خطرسازی زباله بیمارستان.
خروج رخت و البسه کثیف از اتاق های عمل و سایر فضاهای حوزه کنترل شده و نیمه کنترل شده
خروج ابزار و ست های استریل مستعمل از اتاق های عمل و سایر فضاهای حوزه کنترل شده و نیمه کنترل شده و در صورت نیاز انجام اقدامات اولیه روی آن ها در اتاق شستشو ابزار جراحی مستقر بیمارستان.
خروج بیمار فوت شده در اتاق عمل یا سایر فضاهای حوزه کنترل شده و نیمه کنترل شده و انتقال وی به بخش مورگ (سردخانه).
کاربری های راهروی استریل:
امکان دریافت ست ها و وسایل استریل اتاق های عمل از بخش استریل مرکزی با تامین حداکثر ایمنی و حداقل احتمال آلودگی.
امکان نگهداری ست ها و وسایل استریل در شرایط مناسب و محیطی با حداقل ذرات ریز و آلوده
انتقال و تحویل ست ها و وسایل استریل به اتاق های استریل فرعی از مسیر ایمن و شرایط مناسب
یک راهروی ارتباطی جهت رفت و آمد افراد و انتقال بیمار
یک راهرو جهت انتقالات کثیف
یک راهرو جهت انتقالات استریل
طراحی بخش جراحی بر اساس تعداد راهرو
طراحی سه راهرویی
امکان پیاده سازی این الگو در طراحی بخش به سختی صورت گرفته و تنها برای ۲ اتاق عمل میسر است.
هزینه اجرای این الگو به دلیل تعدد راهروها و تعداد آسانسور قابل توجه است.
از این روش تنها می توان در بخش های جراحی کوچک تک تخصصی با تعداد اتاق عمل محدود و با شرایط حساس کنترل عفونت مانند بخش اعمال جراحی مغز و اعصاب، بخش اعمال جراحی قلب و… استفاده نمود.
دیاگرام کلیات عملکردی و ارتباطی ریز فضاهای بخش:
روابط و چیدمان داخلی بخش
چیدمان فضاهای پشتیبانی بخش مانند فضاهای اداری، خدماتی و… باید به گونه ای انجام شود که در عین دسترسی نزدیک و آسان به فضاهای مورد نیاز، بتوان آن ها را خارج از فضاهای رفت و آمد اصلی و در حوزه های مجزا و تفکیک شده ی عملکردی قرار داد.
فضاهای اداری در محدوده ی کم سر و صدای بخش استقرار یابند تا امور اداری با آرامش و سکوت انجام گیرد.
پیش ورودی
پذیرش
آسانسور
اتاق استراحت
انبار تجهیزات اصلی
نظافتچی
پارک برانکارد و ضد عفونی
فضاهای داخلی بخش
برنامه فیزیکی بیمارستان ۹۶ تخته
فضای انتظار:
به صورت یک اتاق یا دهانه در مجاورت راهرو اصلی بیمارستان تعبیه شده که در مسیر رفت و آمد به بخش قرار نگیرد
دسترسی آسان از این فضا به سرویس بهداشتی و آب خوری عمومی بیمارستان لازم است
بهتر است این فضا پنجره با امکان بازشوی محدود جهت استفاده از نور طبیعی و دید مناسب به بیرون داشته باشد
پیش ورودی اصلی بخش
(قسمت ورودی/ قسمت خروجی)
با تعبیه نشانه های معماری، پیش ورودی به دو حوزه کنترل نشده و نیمه کنترل شده تفکیک می شود که هر فرد جهت دسترسی به حوزه نیمه کنترل شده باید در قسمت پیش ورودی بخش، اعمال کنترل عفونت خاصی را انجام دهد.
قسمت کنترل نشده پیش ورودی بخش باید با راهروی عمومی بیمارستان و فضای انتظار در ارتباط مناسب قرار گیرد
در پیش ورودی فرعی بخش باید مشابه پیش ورودی اصلی مانع فیزیکی پیشبینی شود.
در این راستا تمهید نشانه های معماری مانند تعبیه خط قرمز، اختلاف رنگ، تنوع مصالح یا روش های دیگر، به تنهایی کفایت نکرده و تنها می توان از آن ها به عنوان راهکارهای تکمیلی استفاده نمود. نشانه ها باید به گونه ای تعبیه شود که سبب جلب نظر کاربران به منظور انجام اعمال مربوطه شود.
پیش ورودی فرعی بخش
(ارتباط داخلی بین بخشی)
ایستگاه کنترل و پذیرش/ ایستگاه ترخیص
ایستگاه کنترل و پذیرش باید داخل پیش ورودی اصلی بخش و در قسمت نیمه کنترل شده آن پیشبینی شود تا امکان رفت و آمد آسان به فضاهای حوزه نیمه کنترل شده به خصوص فضای آمادگی/بهبودی میسر باشد
پیشخوان این ایستگاه باید در امتداد مانع فیزیکی پیش ورودی و در حد فاصل حوزه کنترل نشده و نیمه کنترل شده باشد تا امکان نظارت و کنترل بر تعویض برانکار و نقل و انتقالات وجود داشته باشد.
یک اتاق تمیز کنندگی به مساحت ۵ مترمربع در هر دپارتمان جراحی وجود دارد زیرا تمیز و ضدعفونی نمودن پس از انجام هر عمل ضروری است.
این موضوع در مورد حوزه کنترل نشده به دلیل احتمال آلودگی بیشتر از اهمیت بیشتری برخوردار است
اتاق نظافت
فضای آمادگی
در این فضا فعالیت هایی همچون تزریق مسکن و تثبیت شرایط روحی و فیزیکی بیمار، معاینه احتمالی، بررسی آخرین وضعیت بیمار پیش از جراحی، و… صورت می گیرد.
طبق استاندارد ها مدت زمان حضور بیمار در فضای آمادگی بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه است.
ریز فضاها:
فضای مراقبتی، اتاق دارو و کار تمیز آمادگی، ایستگاه پرستاری آمادگی، فضای پارک تجهیزات پزشکی آمادگی، اتاق کار کثیف آمادگی، اتاق نظافت آمادگی، پیش ورودی اتاق های کثیف آمادگی، سرویس بهداشتی بیماران آمادگی و… است.
فضای آمادگی
مجموعه ریزفضاهای اتاق آمادگی باید در یک فضای یکپارچه و بسته طراحی شود، زیرا آرامش و حریم بیماران حائز اهمیت است.
تعداد تخت های آمادگی باید برابر با تعداد اتاق های عمل باشد.
از ادغام فضای آمادگی با ریکاوری باید اجتناب شود
نیمی از تخت های آمادگی مجهز به تجهیزات و امکانات لازم جهت ارائه خدمات به بیماران بستری عادی و نیمی دیگر برای بیماران مراقبت های ویژه است
تمامی تخت های آمادگی بایستی در معرض دید ایستگاه پرستاری مربوطه در نظر گرفته شوند،
دسترسی مناسب به اتاق دارو و کار تمیز آمادگی، فضای پارک تجهیزات پزشکی آمادگی، اتاق کار کثیف آمادگی، اتاق نظافت آمادگی، سرویس بهداشتی آمادگی، کمد ملحفه و رخت تمیز و …، در نظر گرفته شود
فضای مراقبتی آمادگی
قسمت اصلی فضای آمادگی
پیشبینی این فضا در تمامی انواع بخش های اعمال جراحی به صورت مستقل و مجزا الزامی است
این فضا باید در حوزه نیمه کنترل شده و تقریبا نزدیک به ورودی بخش باشد.
ایستگاه پرستاری
دسترسی تقریبا یکسان به تمامی تخت ها و خارج از مسیر رفت و آمد
به ازای هر فضای آمادگی مستقل باید یک ایستگاه پبشبینی شود. در واقع هر ایستگاه حداکثر می تواند 16 تخت آمادگی را تحت پوشش قرار دهد
حضور کادر پرستاری بر بالین بیمار
دید مستقیم از ایستگاه پرستاری به دورترین تخت
در بخش های جراحی با بیش از ۸ تخت آمادگی
کنترل علائم حیاتی با دستگاه های مانیتورینگ کنار تخت بیمار در مانیتورینگ مرکزی روی پیشخوان ایستگاه پرستاری
چیدمان خطی:
چیدمان H شکل:
چیدمان شعاعی:
چیدمان L شکل:
چیدمان U شکل:
اتاق کار کثیف
این فضا جهت دفع سریع و جلوگیری از انتقال مایعات، آلودگی ها و عفونت های بیمارستانی بایـد در دسترسی مناسب و یکسان به تخت ها و فضاهای تحت پوشش باشد،
و خـارج از دیدرس و مسیرهای اصلی رفت و آمدی باشد
برای دو گروه از فضاها نیاز به اتاق کار کثیف است:
فضاهای حوزه نیمه کنترل شده (فضای آمادگی و بهبودی)
فضاهای حوزه کنترل شده (اتاق های عمل)
دسترسی به اتاق کثیف باید از پیش ورودی اتاق های کثیف تامین شود، حتی اگر در راهروی کثیف قرار گرفته باشد
همانند یک فیلتر بین فضاهای کثیف و دیگر فضاها عمل می کند و انجام عملیات شستشوی دست و تعویض دمپایی یا چکمـه در آن صورت می پذیرد
تعبیه ی خط قرمز در این فضا برای جدا کردن دو قسمت تمیز و کثیف الزامـی اسـت.
در ایـن حالـت، بایـد نزدیک به خط قرمز، یک قفسه ی جلوباز دیواری به منظور نگهداری دستکش، ماسک و… تمهید شود.
پیش ورودی اتاق کثیف
در بخش دو راهرویی با راهروی کثیف:
این فضا باید در راهـروی کثیـف تعبیه گردد تا امکان انتقال ترولی زباله و رخت کثیف به بخش های مربوطه از طریق آسانسور خدماتی راهرو وجود داشته باشد؛ به شرطی که از حوزه نیمه کنترل شده به صورت مستقیم ارتبـاط بـه اتاق یـا راهروی کثیف وجود داشته باشد
در صورت عدم پیشبینی راهروی کثیف:
این اتاق در حوزه نیمه کنترل شده قرار گرفته و یـک ورودی آن در حـوزه کنترل نشده (ترجیحـاً بیـرون بخـش یـا داخـل پیش ورودی بخش) و یک ورودی آن در حوزه نیمه کنترل شده باشد
جمع آوری زباله و رخت کثیف
این اتاق برای جمع آوری و نگهداری موقت زباله ها و رخت های کثیف، تا زمان انتقال، جهت دفع یا شستشو در نظر گرفته می شود.
به ازای هر ۸ اتاق عمل یک اتاق جمع آوری زباله و رخت کثیف برای اتاق های عمل و سایر فضاهای بخش لازم است.
انتقال زباله ها و رخت کثیف از اتاق عمل به اتاق جمع آوری زباله و رخت کثیف
نقل و انتقال رخت و زباله بدون سطل و ترولی به دلیل امکان انتشار آلودگی و عفونت ممنوع است.
انتقال زباله ها و رخت کثیف از اتاق جمع آوری زباله و رخت کثیف به مرکز جمع آوری زباله و رختشویخانه
اتاق دارو و کار تمیز
این اتاق در بخش های جراحی کوچک می تواند به صورت دهانه (فضای نیمه باز) یا اتاق بسته در نظر گرفته شود
در بخش های جراحی متوسط و بزرگ این فضا به دلیل حفظ زیبایی بصری، کنترل عفونت، حجم بالای اقلام، امنیت وسایل و کاهش استرس بیمار باید به صورت اتاق بسته باشد
فضای پارک تجهیزات متحرک (برانکار، ویلچر….)
موقعیت و طراحی این فضا باید دسترسی سریع به آن را مهیا سازد و تجهیزات را بتوان به راحتی از این فضا خارج کرده و برای استفاده آماده کرد.
به دلیل وجود دستگاه های موجود در آن، همواره امکان نظارت ایستگاه به این فضا از ایستگاه پرستاری وجود داشته باشد.
فضای نگهداری ملحفه و رخت تمیز
آزمایشگاه اورژانسی
:
آزمایشگاه اورژانسی
داروخانه بخش جراحی
این اتاق بیشتر به عنوان انبار پشتیبان دارو و لوازم مصرفی برای این دو فضا، مورد استفاده قرار می گیرد.
می تواند با یک دریچه به حوزه کنترل نشده یا راهروی عمومی بیمارستان داشته باشد تا انتقال دارو و وسایل مصرفی ارسالی از انبار دارویی مرکزی بیمارستان بدون تعویض ترولـی و بـه راحتـی صـورت پذیرد
مرکز کنترل و هماهنگی اتاق های عمـل در محدوده کنترل شده در نظـر گرفتـه می شود
به صورت مرکزی در یک محوطه شیشه ای که امکان مشاهده راهروی کاری وجود دارد، واقع می شود.
جهت تسهیل در کنترل رفت و آمد و هماهنگی اتاق های عمل و گزارش نویسی پزشکان، این ایستگاه باید در ابتدای حوزه کنترل شده و نزدیکی در ورودی راهروی اتاق های عمل در نظر گرفته شود
اتاق گزارش می تواند به صورت یک اتاق کوچک در حدود ۶ مترمربع برای ارائه گزارش پس از عمل به کار گرفته شود.
ایستگاه کنترل و برنامه ریزی اتاق های عمل
انبار استریل
ارتباط بخش اعمال جراحی با بخش های تامین کننده ابزار و وسایل مصرفی استریل باید از نوع درجه ۱ پیشبینی شود
این روش در بیمارستان های کوچک ممکن است بیشتر استفاده شود. انبار استریل بخش استریل مرکزی با انبار استریل بخش اعمال جراحی در مجاورت یکدیگر قرار می گیرند و موارد استریل از طریق دریچه انتقال می یابند
مشابه یک بخش استریل مرکزی کوچک می باشد که تنها ارائه دهنده خدمات به بخش اعمال جراحی می باشد. در این حالت بخش استریل مرکزی پشتیبان سایر بخش های بیمارستان خواهد بود
انواع ارتباطات بخش اعمال جراحی و بخش استریل مرکزی ((CSSD
ارتباط در یک طبقه:
ارتباط در طبقات مختلف:
جایگیری:
الف) اتاق القاء بیهوشی در مجاورت اتاق عمل
ب) کابین القاء بیهوشی در فضای آمادگی
اتاق القا بیهوشی
در صورتی که اتاق بیهوشی پیشبینی شود، ورودی بیمار به اتاق عمل از طریق اتاق بیهوشی صورت می گیرد؛ در واقع بیمار ابتدا وارد اتاق بیهوشی شده و پس از انجام عملیات آماده سازی و بی حسی موضعی از درِ دوم این اتاق وارد اتاق عمل می شود. در این راستا باید یک خروجی از اتاق عمل به راهروی حوزه کنترل شده(جدا از ورودی ذکر شده) پیشبینی شود.
اتاق های عمل
در اتاق های عمل بالاترین سطح خدمات درمانی-تشخیصی ارائه می گردد؛ به گونه ای که اکثر بخش های بیمارستانی در جهت پشتیبانی اتاق های عمل و تکمیل خدمت رسانی برنامه ریزی می شوند.
اتاق های عمل باید در حوزه کنترل شده بخش قرار گیرند و چیدمان آن ها به گونه ای باشد کـه امکان دسترسی مناسب و ارتباط نزدیک بین آن ها و فضاهای پشتیبانی پرکاربرد تامین شود
اتاق های عمل
نسبت تعداد اتاق عمل چندتخصصی به تک تخصصی:
65 %اتاق عمل چندتخصصی
35 % اتاق عمل تک تخصصی
در بخش های اعمال جراحی مستقل چه از نوع چند تخصصی یا تک تخصصی، عـلاوه بر اتاق های عمل مربوطه پیشبینی یک اتاق عمل اورژانسی نیز الزامی است
دسته بندی اتاق های عمل بر اساس نوع خدمت:
اتاق های عمل چند تخصصی:
در اتاق های عمل چندتخصصی طیف گسترده ای از جراحی ها در تخصص های گوناگون قابل انجام است. این جراحی ها به طور معمول دارای تجهیزات و چیدمان خاصی نبوده و از لحاظ نوع تجهیزات، نوع چیدمان، نوع نیروی انسانی و… شباهت زیادی به یکدیگر دارند. از لحاظ ابعاد، اتاق های عمل چندتخصصی جزء اتاق های عمل کوچک با مساحت خالص 36 مترمربع محسوب می شود.
اتاق های عمل تک تخصصی:
در برخی تخصص ها وجود تجهیزات خاص و بزرگ، نوع چیدمان خاص دستگاه ها، گردشکاری پیچیده، نیروی انسانی متفاوت و… سبب خواهد شد که امکان به اشتراک گذاری اتاق عمل برای جراحی در سایر تخصص ها میسر نگردد.
بنابراین پیشبینی اتاق های عمل تک تخصصی تنها برای استفاده در آن تخصص ضروری است. از لحاظ ابعاد، برخی از اتاق های عمل تک تخصصی جزء اتاق های عمل کوچک با مساحت خالص 36 مترمربع و برخی جزء اتاق های عمل بزرگ با مساحت خالص حداقل 50 مترمربع محسوب می شود
تجهیزات زیاد، ابعاد بزرگ، تعداد بیشتر افراد تیم جراحی، گردشکاری پیچیده
مساحت خالص حداقل 50 مترمربع (2/7×7 متر)
اتاق های عمل
تجهیزات و نیروی انسانی کمتر و متعادل تر
مساحت خالص حداقل 36 مترمربع (6×6 متر)
محور ورودی اتاق در موازات محور طولی تخت اتاق عمل
ورودی اصـلی اتاق پـایین تخت بیمار
قسمت عملیاتی اتاق جراحی
ناحیه ی مربعی شکل در مرکز اتاق
دارای بالاترین سطح کنترل عفونـت در اتاق
در اطـراف آن دسـتگاههای اصـلی، ست های استریل باز و… قرار می گیرد
نقش پشتیبان ناحیه استریل
ریز فضاها:
اتاق اسکراب، اتاق القاء بیهوشی (در صورت پیشبینی)، انبار استریل فرعی، فضای پارک برانکار(پیشنهادی)
این فضاها در مجاورت اتاق های عمل و با دسترسی داخلی چیدمان می شوند.
اتاق های عمل تک تخصصی با ابعاد بزرگ شامل اتاق عمل قلب، اتاق عمل ارتوپدی و… دارای انبار تجهیزات پزشکی اختصاصی نیز می باشند که به صورت مشترک یا مجزا برای اتاق های عمل مشابه باید پیشبینی شود.
اتاق اسکراب و اتاق القاء بیهوشی ممکن است برای هـر اتاق عمل به صورت مجزا برنامه ریزی شده یا بین دو اتاق عمل مجاور یکدیگر به صورت مشترک درنظر گرفته شوند.
اتاق های عمل
اسکراب
پیش از ورود به اتاق عمل، کلیه ی کارکنانی که در منطقه استریل اتاق عمل فعالیت می کنند باید شستشـو و ضدعفونی دست را که به عملیات اسکراب شناخته می شود انجام دهند
اتاق اسکراب دارای ورودی و خروجی مجزا می باشد که ورودی آن از راهروی حوزه کنترل شده و خروجی(های) آن به داخل اتاق(های) عمل می باشد
پس از انجـام اسکراب در این اتاق، افراد در حالی که دستان خود را از آرنج به سمت بالا نگـه داشـته اند، بـدون تمـاس بـا هـیچ سطحی وارد اتاق عمل می شوند؛ سپس در فضای اتاق عمل و در منطقه تمیز، اعضای گروه جراحی با کمک پرستار پروسه گانینگ را طی می کنند.
عملیـات گانینـگ: شـامل پوشـیدن گـان، روپـوش، ماسـک، دستکش، عینک محافظ (در صورت نیاز) و… است که سبب خواهد شد تمامی سطوح در تماس با بیمـار و ابزارهـای استریل محافظت شده و استریل باشند
اسکراب
اتاق اسکراب و اتاق القاء بیهوشی ممکن است برای هـر اتاق عمل به صورت مجزا یا بین دو اتاق عمل مجاور به صورت مشترک درنظر گرفتـه شوند.
انبار استریل فرعی
دسترسی به اتاق استریل فرعی باید الزاماً از داخل اتاق عمل تامین شود.
ورودی این اتاق از ورودی اصلی اتاق عمل فاصله داشته باشد و در منطقه ای با رفت و آمد کمتر پیشبینی شود تا شرایط کنترل عفونت در بالاترین سطح رعایت گردد.
به منظور نگهداری ست ها و اقلام جراحی استریل، وسایل مصرفی و داروهایی که در فرایند عمل سرپایی مورد نیاز است.
در اورژانس های با پذیرش سالیانه ی کمتر از ۳۰ هزار نفر در سال، لزومی به در نظر گرفتن این انبار وجود ندارد و می توان از کمدی داخل فضای اتاق عمل استفاده نمود.
انبار تجهیزات پزشکی اختصاصی
انبار تحهیزات پزشکی عمومی
فضای پارک تجهیزات متحرک
فضای پارک تجهیزات پزشکی
اتاق های عمل بزرگ به دلیل آن که دارای تجهیزات زیاد و حجیم هستند، باید دارای انبار تجهیزات پزشکی اختصاصی باشند.
اتاق شستشوی اولیه ابزار و استریل سریع
فضاهای اتاق شستشو:
پیش ورودی
اتاق شستشوی اولیه ابزار
اتاق بسته بندی و استریل سریع
شستشوی اولیه ابزارهای جراحی:
شستشو و استریل فوری ابزارهای غیراستریل شده
شستشو و استریل ابزار حساس و گران
فضای بهبودی (ریکاوری)
پس از آن که عمل جراحی روی بیمار پایان پذیرفت، تیم بیهوشی عملیات به هوش آوری بیمار را آغاز کرده و پس از تثبیت وضـعیت بیمـار، وی را بـه اتاق بهبـودی منتقـل می کنند. در ایـن اتاق پرسـتاران، متخصصـین و تکنسین های بیهوشی به مراقبت و کنترل وضعیت بیمار و علائم حیاتی وی می پردازند. به طور معمول بیمار حـدود یک ساعت در این اتاق تحت کنترل قرار گفته تا وضعیت عمومی وی تثبیت شود.
ریز فضاها:
فضای مراقبتی بهبودی، اتاق دارو و کار تمیز بهبودی، ایستگاه پرستاری بهبودی، فضای پارک تجهیزات پزشکی بهبودی، اتاق کار کثیف بهبودی، اتاق نظافت بهبودی، پیش ورودی اتاق های کثیف بهبودی
فضای بهبودی (ریکاوری)
بخش مراقبت های بعد از عمل
نگهداری از بیماران با شرایط نسبتاً ویژه پس از عمل، به مدت حداکثر ۲۴ ساعت
فضای مراقبتی بهبودی:
تمامی تخت های اتاق بهبودی بایستی در معرض دید ایستگاه پرسـتاری مربوطـه در نظـر گرفته شوند تـا همواره تحت مراقبت و نظارت کادر پرستاری قرار داشته باشند.
.تعبیه پنجره بدون بازشو به یک فضای خارجی (بیرونی) جهت استفاده از نور طبیعی و دید مناسب از لحـاظ روانی برای آسایش بیماران و کارکنان اکیداً توصیه می شود.
نسبت بیماران خانم به آقا در تمامی ساعات خدمات رسانی متغیر است، بنابراین نمی توان فضـای بهبودی را به طور کامل جهت استفاده آقایان و خانم ها به دو قسمت مجزا تفکیک نمود. این امر سبب کاهش انعطاف پذیری بخش شده و در مواقعی موجب اختلال در نحوه پذیرش و ترخیص بیماران می شود.
انبار کپسول گازهای طبی
باید انباری برای نگهداری کپسول گازهای طبی در بخش اعمال جراحی در نظر گرفته شود
انبار باید در حوزه نیمه کنترل شده و خارج از حوزه رفت و آمدی اصلی و در منطقه پیشتیبانی قرار گیرد.
دسترسی سریع و آسان از این فضا به اتاق های عمل، فضای آمادگی و بهبودی(ریکاوری) در نظر گرفته شود تا در زمان بحران امکان دسترسی سریع و انتقال آسان کپسول ها وجود داشته باشد.
انبار خدماتی
اتاق کالیبراسیون و تعمیر تحهیزات پزشکی
در حوزه نیمه کنترل شده و خارج از حوزه رفت و آمدی اصلی و در منطقه فضاهای پشتیبانی قرار می گیرد.
دفتر کار رئیس بخش
دفترکار سرپرستار بخش
دفتر کار گروه بیهوشی
اتاق جلسات گروه پزشکی
دفاتر کار
با توجه به اهمیت مباحث کنترل عفونت در بخش اعمال جراحی، باید برای تمامی رده های مختلف کارکنان بخش از جمله جراحان، پزشکان، پرستاران، کمک بهیاران و نیروهای خدماتی رختکن محلی پیشبینی شود
در بخش اعمال جراحی فرآیندها و حرکت ها به صورت یک طرفه و خطـی در نظـر گرفته می شود؛ در این راستا رختکن ها نیز باید به صورت خطی طراحی شود، به گونه ای که افراد از یک در وارد فضا شده و پس از انجام فعالیت های مربوطه از در دیگری خارج شوند
ورودی فضا باید به صورت مستقل از راهـروی عمـومی بیمارستان و بـه دور از ورودی اصلی بخش تامین شود. ورودی از دیدرس عمومی خارج بـوده و در نزدیکـی ورودی اصـلی بخـش اعمـال جراحی و فضای انتظار نباشد تا رفت و آمد کارکنان در آرامش و به دور از ازدحام صورت گیرد.
پیشبینی حداقل ۴ رختکن در تمامی انواع بخش های اعمال جراحی الزامی است که شامل:
رختکن پزشکان آقا، رختکن پزشکان خانم، رختکن کارکنان آقا و رختکن کارکنان خانم است.
رختکن کارکنان یا پزشکان
رختکن کارکنان یا پزشکان
طراحی رختکن به صورت خطی
جهت آرامش بیشتر و حفظ حریم شخصی افراد، پیشبینی یک فضای ارتباطی اختصاصی میان رختکن هـا و اتاق های استراحت کارکنان توصیه می شود.
در مجاورت سایر فضاهای پشتیبانی و به دور از فضاهای درمانی باشد
در ارتباط نزدیک (ترجیحاً مجاورت) با اتاق استراحت مربوطـه
اتاق استراحت پزشکان / کارکنان
فضاهای خیس و مرطوب بهتر است در حوزه ای مختص به فضاهای خیس و مرطوب طراحی شوند و در عین دسترسی سریع و آسان به فضاهای تحت پوشش، خارج از فضای رفت و آمد قرار بگیرند.
محل بازشوی آسانسور بیماران مستقیما در داخل بخش (پیش ورودی بخش جراحی) قرار گیرد.
عرض خالص و بدون مانع راهروهای اصلی بخش حداثل ۴.۲ متر است که امکان عبور همزمان دو تخت بستری از کنار یکدیگر و چرخش کامل هر یک از آن ها را فراهم می سازد.
در تمامی راهروهای بیمارستان در هر ۳۰ متر طول باید فضایی جهت نشستن و استراحت موقت بیمارانِ در حالِ تردد در نظر گرفته شود.
پیشنهاد می شود فضاهای استراحت در فروفرتگی هایی در جوار راهرو در نظر گرفته شوند.
خلاصه ای از الزامات عمومی طراحی بخش اعمال جراحی
در صورتی که طول راهروی مستقمیمی بیش از 22 متر باشد بهتر است با ایجاد تغییراتی شامل تغییر در جهت، ارتفاع، رنگ، نور و یا حتی بازشوهای جانبی آن، از ایجاد حس طولانی بودن مسیر جلوگیری شود.
با توجه به حساسیت کنترل عفونت در برخی از فضاهای بخش، باید پنجره های آن ها الزاما از نوع غیربازشو در نظر گرفته شود.
در تمامی فضاهایی که نیاز به پرده دارند، پرده های کرکره ای توکار (بین دو جداره ی شیشه) جهت جلوگیری از جذب آلودگی های محیطی و کنترل بهتر عفونت و همچنین زیبایی بصری پیشبینی شود. در هر شرایطی استفاده از پنجره های تک جداره ی فلزی ممنوع است.
از آن جا که بخش اعمال جراحی دارای اهمیت بالا از لحاظ کارکردی است و نیاز به حفظ ایمنی در آن در بالاترین سطح است، باید در مقابل حریق ایزوله و ایمن شده.
در فضاهایی که بیمار به هوش است، باید توجه شود که چراغ های دیواری یا سقفی به طور مستقیم به چشم افراد نتابد و باعث خیرگی نشود.
جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب به داخل بخش، در تمامی اقلیم ها الزامی است.
در راهروها پنجره های نورگیر نباید بیش از 25 متر از یکدیگر فاصله داشته باشند.
وضعیت آکوستیک سطوح بخش شامل کف، دیوار و سقف باید به گونه ای باشد که از انعکاس صدا در فضاها جلوگیری نماید.
در انتخاب مصالح نازک کاری می بایست تناقضات احتمالی که برخی از هکارهای کنترل عفونت با راهکارهای ارتقاء محیط به لحاظ آکوستیکی پیدا خواهند کرد، مد نظر قرار گیرد.
بخشی دارای ۴ اتاق جراحی
Outpatient Examination Rooms (General Medicine, Surgery, and Emergency Outpatient),
Laboratory Section (radiation testing, physiological testing, and endoscopic examination),
Rehabilitation,
Nutrition Consultation Room,
Outpatient Treatment Room,
ATM, and Administration (Local Medical Affiliate Office and Medical Affairs Section)
Circle Reading Hospital
United Kingdom
Area: 10100m²
Year: 2015
در این بیمارستان به تجربه بیمار بسیار توجه شده، و هدف ایجاد فضایی بیشتر مانند هتل است تا بیمارستان
در سمت شرق، ساختمان دو طبقه آجری که درون آن فضاهای خدماتی و بخش جراحی قرار گرفته است
سمت غرب ساختمان شیشه ای و اصلی بیمارستان قرار گرفته
پلان ساختمان شرقی، بخش جراحی
پلان همکف
آتریوم مرکزی بخش اصلی بیمارستان است و در اطراف آن اتاق های معاینه و معالجه، بهبودی بیمار، فضاهای اداری و رستوران واقع شده اند
ورودی اصلی ساختمان در سمت جنوب آتریوم
Mount Sinai Kyabirwa Surgical Facility
Uganda
Area: 8000 ft²
Year: 2019
یک مرکز جراحی مستقل در روستایی در اوگاندا
ارائه خدمات جراحی در مرکز ساده تر و ارزان تر
پلان
حوزه کنترل نشده
حوزه نیمه کنترل شده
حوزه کنترل شده
حیاط
اداری
پذیرش و انتظار
آزمایشگاه
آمادگی
بهبودی
اتاق عمل
انبار و اتاق برق
اتاق های تمیز و کثیف، اتاق استریل
حیاط
Fort Madison Community Hospital Facility Maps
سایت پلان
بخش جراحی
Cafeteria – Stores
Affiliated Medical Offices
Laboratory
Library and Medical Records
Administration (Director's Office, Vice-Director's Office, Office [General Affairs Section], Doctors' Office, Nursing Department, Medical Safety Management Office, and Conference Room)
3 East Ward (Surgery – Oral and Maxillofacial Surgery – Gynecology)
3 West Ward (Cardiology – HCU)
Central Operating Room
Designated Intensive Care Unit
Dialysis Room
Central Sterilization Material Room
4 East Ward (Neurology – Endocrinology and Metabolism)
4 West Ward (Pediatrics)
5 East Ward (Surgery – Neurosurgery Urology – Nephrology)
5 West Ward (Orthopedic Surgery – Rehabilitation – Ophthalmology – Dermatology – Nephrology)
6 East Ward (Hematology – General Medicine) 6 West Ward (Gastroenterology – General Medicine)