باغچه ها و باغ های ویژه
تعریف باغ در دوره هخامنشیان و پس از آن در ایران، تعداد بی شماری باغ وجود داشته که پردیس (بهشت) نامیده می شد. این واژه در زبان یونانی Paradeisos و در زبان انگلیسی به صورت Paradise به کار برده می شود. به گفته گزنفون، 450 سال پیش از میلاد، در لیسریا باغی زیبا بوده که پارادیس خوانده می شد. باغ های معلق بابل نیز که به وسیله بخت النصر و به خاطر همسر ایرانی وی، دختر فرمانروای ماد، احداث شده اند بر طبق همان اصول طرح پارادیس ایجاد گردید و تا زمان اسکندر هم برجای مانده بوده اند.
سیر تاریخی پارک و پارک سازی در دنیا: انسان در طول تاریخ سعی در شناسایی و ارزیابی محیط خود کرده است، بر همین معیار سعی نموده به نحوی با طبیعت ارتباط صحیح و مناسبی برقرار کند. اگر به تاریخ و افسانه های اساطیری توجه شود، قصه باغ نمرود و شداد که بهشت موعود را تصویر کرده است بیانگر سیر تاریخ باغ سازی است که به حدود بیش از 3 هزار سال می رسد. در زمان فراعنه در اطراف رود نیل باغ های زیتون با اشکال هندسی معمول بوده و در اطراف معابد و مزارها و کاخ ها درختان کهن همرا با گیاهان زینتی معطر، پیچک ها و گیاهان رونده کشت می شد..
طراحی باغ ایرانی را می توان در اصول زیر خلاصه نمود: الف) سلسله مراتب: بر اساس این اصل، فضاها و عناصر مختلف بر اساس اهمیت، ارزش کارکردی و بسیاری از عوامل دیگر در کنار هم قرار میگیرند. در طراحی اغلب باغهای ایرانی این اصل به خوبی دیده می شود. سلسله مراتب در باغها از سر در ورودی یا گاهی میدان و آبنمایی در بیرون باغ شروع شده و با گذشتن از محور اصلی به کوشک باغ میرسد. این اصل را در ارتفاع، رنگ و اندازه عناصر باغ هم میتوان جستجو کرد.
عناصر باغ ایرانی: باغ ایرانی در پی ترکیب عناصر اصلی شکل دهنده آن در یک دستگاه و منظومه فکری شکل می گیرد. این عناصر که شامل 4 عنصر زمین، آب، گیاه و فضا هستند وقتی در منظومه فکری معماری ایرانی با چهارچوب مفهوم و ایده باغ در کنار هم قرار می گیرند باغ را تشکیل می دهند. در این مسیر عناصر دیگری نیز ممکن است در شکل گیری باغ مورد استفاده قرار گیرید که یا عنصر فرعی به شمار می آیند و یا بخش هایی جزیی و جلوه هایی از حضور عناصر اصلی باغ هستند.
باغهای ایران بر اساس اسناد و مدارک باقیمانده، تاریخچه باغ های قدیمی ایران به حدود سه قرن قبل از میلاد مسیح میرسد. برخی بر این عقیده اند که نخستین پردیسها در شوش ساخته شده است. هنر طراحی و معماری باغها در ادوار تاریخ کاملاً تحت تاثیر مسائل محیطی، اقتصادی و سیاسی قرار داشته است. باغهای تیمور: وی در اطراف سمرقند، به احداث حلقهای از باغهای سلطنتی مبادرت ورزید. این تفرجگاهها عبارت بودند از: باغ شمال، باغ ارم، باغ بهشت، باغ چنار، باغ دلگشا، باغ نو، باغ جهان نما، باغ نقش جهان، باغ تخت قراچه، باغ دراز و باغ قراتوپه. به علاوه کمربندی از باغ به وجود آورد و نام شهرهای معروف اسلامی از قبیل قاهره و دمشق و بغداد وسلطانیه و شیراز را بر آنها نهاد.
باغها و پارکهای دوره قاجاریه: در دوران قاجاریه به علت ارتباط بیشتر مردم ایران با مردم اروپا، سبکهایی که آمیختگی از شرق و غرب داشت دیده می شود، در این دوره در تهران باغهای متعددی از جمله باغهای گلستان، باغ لالهزار و باغ شاه آباد احداث گردید. باغ دوشان تپه در زمان ناصرالدین شاه پس از بازدید او از اروپا احداث و طرح آن تلفیقی از طرحهای قرینه سازی و نامتقارن ایرانی میباشد. در این طرح خیابانها بریده و زاویهدار، تعدادی آلاچیق، فضای سبز و پوشیده از درختان به صورت بیشه، نگاهداری وحش، ایجاد حوض یا استخرهایی بزرگ در نزدیک ساختمان و خیابانکشی اطراف آن مشهود است. همچنین پیادهروهای این باغ باریک، سنگفرش شده و کناره دیوارها با درختچههای زینتی از قبیل گل سرخ یا درختان میوه تزئین شده بود.
باغ دولت آباد یزد توسط محمد تقی خان زند در سال ۱۱۶۰ هـ. ق. در خارج دیوارهای شهر ساخته شد، دارای مرتفع ترین بادگیر شناسایی شده در ایران با ارتفاع 33 متر است. یک باغ منظم الشکل است که درحدود سـال ۱۷۱۲ م به عنوان اقامتـگاه فرماندار شناخته شد. سطح یـازده هکـتاری باغ به دو بخش تقسیم شده است: یک باغ خصوصی برای خانواده و یک باغ برای مراسم و ورزش. اقامتـگاه زمسـتانی در باغ خصوصی رو به جــنوب و اقامتگاه تابستانی در سایه قرار گرفته و به وسیله پنج حوض و نسیمی که در بادگیر می وزد خنک می شود.
باغ سازی در یونان یونانیان در زمینه فلسفه، نمایش، برنامهریزی شهری، نقاشی، مجسمهسازی و معماری پیشگام بودهاند. اصل اساسی هدف کلاسیک یونان این بود که میتوان به حیات نظم داده و آن را کنترل کرد، بدین معنا که توانایی بشر قادر به غلبه برهرج و مرج آشکارو موجود در جهانی طبیعی و ایجاد جامعهای متعادل میباشد. آنها احساس میکردند که مردم نماد و میزان سنجش نظم و هماهنگی میباشند که دو گرایش متضاد طبیعت (یعنی تخیل و بی نظمی در مقابل خرد و نظم) را با یکدیگر تلفیق مینمودند. در یونان قدیم، پارکها و باغها محل تجمع فلاسفه بودهاست.
سبک باغسازی در فرانسه: در فرانسه حاکمیت بر طبیعت مطرح بود، بر خلاف مفهوم تعامل با طبیعت در دوره رنسانس. باغ محلی برای تفکر یا رهایی نبود، بلکه مکانی برای نمایش عظمت محسوب میشد. مفهوم معماری منظر در فرانسه سبب توسعه مناظر دور محوری و متقارن تا افقهای دور گردید. باغ فرانسوی عبارت از فضای بزرگتری است که از چند باغچه به اندازههای مختلف و با استفاده از مجسمهها، آبنماهایی که به نظم در آمدهاند یک مجموعه را تشکیل میدهد. اینگونه باغها را در زمینهای صاف و هموار و یا در زمینهای شیبدار در انتهای یک ساختمان یا یک قصر احداث می کردهاند.
سبک باغ سازی در انگلستان: عدم پذیرش باغ رسمی فرانسه توسط انگلستان خبر از جنبش باغ منظر انگلیسی میداد. انگلستان طبیعت را پدیدهای ساده، زیبا، حقیقی و خوب تصور میکرد و باغهای فرانسوی را بسیار صلب، پرشکوه و غیر طبیعی میدانست. اعتقاد داشتند اجسام که در منظری بکر یافت میشود دارای زیبایی ذاتی و باطنی هستند، طبیعت دیگر به عنوان چیزی که باید رام شده و سازماندهی گردد، تصور نمیشد بلکه به عنوان محیطی طبیعی که در برگیرنده کلیه سرکشیهایش بود، تصور میشد. طرحهای کاشت بوسیله سوزنی برگان بزرگ و درختان سخت چوبی که در زیر آنها، درختچههای زینتی جهت برقراری تعادل در چمنها و چمنزارهای بزرگ کاشته شده بودند، حکمفرما شدند. گیاهان به جای هرس شدن، قیچی شدن و به شکل ظاهری دلخواه در آمدن، به دلیل فرم ذاتی خود تحسین میشدند.