جان فریدمن John Friedmann
معرفی
جان فریدمن
متولد سال 1926 در شهر وین
برنامه ریز، نظریه پرداز اجتماعی، فیلسوف و شاعر
تعلق به دین یهود در جوانی و رهایی از بند مذهب با گذر زمان
پدرش رابرت فریدمن: مورخ، فیلسوف و دین شناس بزرگ
اخذ مدرک دکتری برنامه ریزی از دانشگاه شیکاگو در 1955
مناصب:
– استاد دانشگاه ام آی تی – استاد موسس دانشگاه یو سی ال ای – استاد دانشگاه برکلی – استاد دانشگاه بریتیش کلمبیا – استاد دانشگاه ملبورن
– برنامه ریز مشاور در بیش از 25 پروژه علمی و پژوهشی – عضویت در 11 انجمن علمی نظیر انجمن علم منطقه ای(قائم مقام) – برنده اولین جایزه سخنرانی اسکان بشر
آثار
کتاب: 15 تالیف انفرادی 11 تالیف مشترک
در دو زمینه: 1- شهرنشینی و سیاستگذاری توسعه منطقه ای 2- تئوری برنامه ریزی
مقاله: 150 تالیف انفرادی و مشترک
در چهار زمینه: 1- برنامه ریزی و توسعه منطقه ای 2-شهرنشینی و سیاستگذاریهای مرتبط
3-توسعه اقتصادی و اجتماعی 4- تئوری برنامه ریزی
تئوری برنامه ریزی
برنامه ریزی همان سیاست گزاری است.
برنامه ریزی کنشی سیاسی است .
برنامه ریزی خارج از گفتمان مهندسی قرار دارد.
برنامه ریزی، متاخر به جامعه سیاسی است.
هدف برنامه ریزی ارتقا سعادت (دموکراسی و رفاه) انسانهاست.
موضوع بسیار حاد و تعیین کننده، شناخت و یا به عبارت دقیق، منبع شناخت برای مداخله (تحت عنوان سیاست گزاری و برنامه ریزی است) است.
باور رایج مبنی بر این که برنامه ریزی چیزی جدای از سیاست است، توهمی بیش نیست.
برنامه ریزی غیر اقلیدوسی
نظریه ای در راه استقلال برنامه ریزی از مدل های مهندسی و رهانیدن آن از نظم های محض عقلانی. این نظریه بر درک تازه ای از زمان و فضا استوار است:
زمان : زمان واقعی حوادث روزانه، زمان حال
فضا : فضای کوچک است، فضای محلی و منطقه ای است تا فضای فراملی و ملی
ویژگی های برنامه ریزی اقلیدوسی
باید تعاملی باشد
باید هنجاری باشد
باید سیاسی باشد
باید نوآورانه باشد
مبتنی بر یادگیری اجتماعی
برنامه ریزی غیر اقلیدوسی
سنت های برنامه ریزی
سنت اصلاح اجتماعی
ظ
سنت تحلیل سیاست
سنت یادگیری اجتماعی
سنت بسیج اجتماعی
سنت های برنامه ریزی
روند تحول برنامه ریزی
ـ ارائه مقاله کثرت گرایی وکالتی در برنامه ریزی (دیوید اف) ـ نگارش کتاب برنامه ریزی تعاملی (فریدمن) ـ ارائه مقاله توسعه روستا شهری (فریدمن و داگلاس)
برنامه ریزی عقلانی
برنامه ریزی توافقی
عامل برنامه ریزی : دولت برنامه ریزی فعلی کاملا عقلانی برنامه ریزی برای مردم رویکرد اصلاح اجتماعی توسعه:قطب رشد شهر بزرگ
برنامه ریزی با مردم توسعه: روستا شهری شهر کوچک و میانی
عامل برنامه ریزی : حکومت برنامه ریزی فعلی کاملا توافقی برنامه ریزی توسط مردم رویکرد بسیج اجتماعی توسعه پایدار فضا
1940
1975-1960
2007
چارچوب عملکردی
چارچوب عملکردی
توسعه اقتصادی اجتماعی
خط مشی و مطالعات شهر نشینی
برنامه ریزی توسعه منطقه ای
تئوری برنامه ریزی
قطب رشد
تئوری مرکز پیرامون
توسعه روستا شهری
شهر جهانی
توانمندسازی
برنامه ریزی غیر اقلیدوسی
شهرسازی تبادلی
شهرسازی تبادلی
تعریف: برقراری ارتباط و تبادل نظر میان شهرساز – شهروندان از طریق تفاهم متقابل.
در این فرآیند دو طرف رابطه نظر می دهند؛ نظر می گیرند و بدین سان بین آنها تفاهم متقابل و مشترک به وجود می آید. در شهرسازی تبادلی، موضوع های مورد نظر به بحث، مباحثه و مجادله گذاشته می شود. این مباحثه میان شهرساز – شهروند – مسوولان محلی صورت می گیرد. از این رو شهرسازی تبادلی نوعی شهرسازی از طریق "مباحثه" است
شایستگی تبادل نظر میان شهرساز ، شهروند و مدیر تحت چهار شرط تحقق می یابد:
تسلط طرفین مباحثه بر موضوع بحث و زبان مشترک در مورد مسایل شهر.
صحت و صداقت در ارائه واقعیتها
صمیمیت در اظهار نظر بر اساس حسن نیت و مصالح عمومی
مشروعیت طرفین مباحثه ازنظر تخصص شهرساز،حق نمایندگی شهروند و مسوولیت مدیران محلی.
چارچوب شهرسازی تبادلی
ارتباط متقابل شهرسازان و شهروندان در چارچوب نظامهای "هدایت اجتماعی" و "آموزش اجتماعی" به الگوی "رفت و برگشتی" یا "تبادلی" در شهرسازی منجر می شود.
1- هدایت اجتماعی : تاکید شهرسازی بر عمل متقابل میان شهرسازان – شهروندان، مفهوم هنجاری "جامعه فعال" را به میان می آورد در فرایندی که شهر فعال را مطرح می کند، هدایت اجتماعی را عامل ایجاد تغییر اجتماعی می دانند. شهر فعال مسوول خویشتن است. کنترل اجتماعی و ایجاد رضایت در جامعه مفهوم هدایت اجتماعی را می سازد. نقش حساس شهرساز این است که بتواند اعمال کنترل اجتماعی و تامین رضایت اجتماعی را از طریق نظام هدایت اجتماعی در جامعه انجام دهد
2- آموزش اجتماعی : مفهوم آموزش اجتماعی، ساز و کاری برای گسترش ارتباط شهرسازان – گروههای اجتماعی محسوب می گردد. این ارتباط دارای محدودیت است؛ زیرا شهرساز دارای دانش تخصصی است؛ اما شهروندان دانش تجربی را صاحب هستند. بدین ترتیب هدفها، درجه عمل و زبان آنها با یکدیگر متفاوت است. در فرآیند آموزش اجتماعی ارتباط متقابل شهرساز – شهروند باید در چارچوبی جاری گردد که شهرساز دانسته و دانش علمی خود را به شهروندان، و شهروندان تجربه ها و بینش های عملی خود را به شهرساز منتقل نمایند. در پرتو این تاثیر دو سویه، آگاهی شهرساز از جزئیات اجتماعی و بینش مردم از راه ها و هدف های متفاوت و متنوع برای تغییر اجتماعی افزایش خواهد یافت.
مدل مرکز- پیرامون
فریدمن این مدل ارتباطی را در 1966م با تاکید بر جنبه های فضایی و به عنوان دومین مرحله از مراحل چهارگانه توسعه اقتصادی- فضایی معرفی کرد.
مرکز : به مثابه کانون قدرت، هدایت و سلطه، محل تجمع و تمرکز آراء و اندیشه ها، پیشرفت علمی و فنّاوری، سرمایه و نیز کانون توسعه
پیرامون : به مثابه فراهم کننده منابع تامین نیازهای مرکز
ویژگی های اساسی مدل مرکز- پیرامون
رابطه مرکز- پیرامون از نوع مناسبات سلطه است.
با دوام روابط و بقای تقسیم کار فضایی سنتی بین شهر و روستا، و تا هنگامی که روستا تولید کننده صرف مواد خام و محصولات کشاورزی است، مبادله تجاری به نفع مرکز دوام خواهد یافت.
با ادامه این روابط، نابرابری های فضایی افزایش می یابند و زمینه ساز تقاضا برای برخورداری بیشتر پیرامون می شود.
کانون های شهری، به عنوان عامل وحدت بخش فضایی و کانون به جریان انداختن نوآوری، اطلاعات، فنّاوری، مدیریت و توسعه
فرایند توسعه اقتصاد فضا
فریدمن تحقق این فرایند را در چهار مرحله فرض می کرد :
مرحله جامعه ماقبل صنعتی و اقتصاد محلی و یک ساختار سکونتگاهی با مقیاس کوچک
مرحله شکل پذیری مناسبات مرکز- پیرامون
مرحله پراکنش فعالیت های اقتصادی یا مرحله جامعه صنعتی
ادغام و یکپارچگی فضایی یا جامعه فراصنعتی
مدل مرکز- پیرامون به عنوان مدلی برای بررسی نحوه سازمان پذیری فضای فعالیت انسانی مبتنی بر توزیع نامتعادل و نابرابر قدرت اقتصادی و اجتماعی در مقیاسهای متفاوت (ملی، ناحیه ای و منطقه ای) نیز قابل بررسی است.
در همین ارتباط، و در تبیین روابط شهر و روستا، شهرهای بزرگ و مراکز تجمع فعالیتهای اقتصادی (عمدتاً صنعتی- تجاری) به عنوان مرکز و حوزه های روستایی پیرامونی به عنوان حاشیه/ پیرامون مطرح می شوند
شهر جهانی
فریدمن نخستین قاعده تحلیلی بنیادی را برای مطالعه شهر در بافت موجود ارائه نمود. تفسیر فریدمن ریشه در ادراک شهر به عنوان پایگاه اقتصادی دارد و « شهرهای جهانی » از نظر وی نظام هایی اقتصادی- اجتماعی در« سازمان فضایی » هستند که بیشتر نمودی از مکان ها هستند تا بازیگران. بر این اساس، میتوان گفت: شهرهای جهانی شهرهایی هستند که در قالب یک « نظام فضایی » سازمان یافته به عنوان کانون ها یا گره گاه های اقتصاد جهانی به ایفای نقش میپردازند.
ماهیت و نقش شهرهای جهانی
توسعه روستا-شهری
در اوایل سال 1980 میلادی یک مدل برنامه ریزی غیرمتمرکز به نام اگروپلیتن توسط جان فریدمن مطرح گردید.
هدف: ایجاد همبستگی مابین شهرها و روستاها ، آشنا کردن مردم محلی و روستاها با زندگی شهری و سهیم کردن آنها در توسعه و عمران مناطق بوده است.
– این تئوری بر روی گسترش صنایع کوچک که نیاز به تخصصهای بالا ندارد تاکید می نماید. و همچنین بر خودیاری مردم تکیه می کند.
توسعه روستا-شهری
نواحی روستا شهری را می توان به صورت نواحی روستایی تعریف کرد که تراکم موثر آنها، اقلاً 200 نفر در کیلومتر مربع است . شهری با 10 تا 50 هزار نفر جمعیت را می توان به طور طبیعی روستا شهر در درون ناحیه یافت و مرزهای ناحیه را می توان محدوده ای به شعاع قابل رفت و آمد 5 تا 10 کیلومتر(یک ساعت راه با دوچرخه)دانستن چنین ابعادی ، جمعیتی از 50 تا 150هزار نفر را می تواند در برگیرد، که اکثریت آنها در اغاز به کشاورزی مشغولند.
یک مدل تغییر یافته روستاشهری را، می توان برای تغییر ساخت شکل کنونی شهرهای برزگ از طریق تبدیل نواحی ساخته شده شهری به کشتزارها و مزارع شهری به کار بست
انتقادات وارده بر طرح توسعه روستا-شهری
آقای هانسن دو مشکل اساسی را در این رابطه مطرح می نماید :
ساختار سیاسی اغلب کشورهای جهان سوم با این طرح هماهنگی ندارد.
این طرح واقعیت پیشرفت و ارتباط خارجی را فراموش کرده است.
بعضی از برنامه ریزان معتقد هستند که چنین طرحی یک مفهوم ایده آل نگر بوده و در عمل با مشکل رو به رو می شود.
گام های اجرایی راهبرد توسعه روستا – شهری
اصلاحات ارضی و راهبرد توسعه روستا-شهری
منابع
-John Friedmann, The Prospect of Cities. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2002. -John Friedmann, Planning in the Public Domain: From Knowledge to Action. Princeton University Press, 1987. – John Friedmann ,China’s Urban Transition. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2005 -Mike Douglass & John Friedmann, eds., Cities for Citizens: Planning and the Rise of Civil Society in a Global Age. Chichester, U.K.: John Wiley & Sons, 1998. -John Friedmann, "Toward a Non- Euclidean Mode of Planning," Journal of American Planning Association, vol. 59, no. 3 (1993), pp. 482- 485. (Prize for best essay, JAPA). -John Friedmann & Clyde Weaver, Territory and Function: The Evolution of Regional Planning. London: Edward Arnold, Ltd., and Berkeley, CA: University of California Press, 1979.
-Friedmann, J. (1995); Where we stand: a decade of world city research. In P.L. Knox and P.J. Taylor (eds.), World Cities in a World-System, Cambridge University Press,Cambridge, pp. 21-47.
منابع
فرید من ، جان و داگلاس ، مایک ، توسعه روستا ـ شهری ـ ترجمه عزیر کیاوند، سازمان برنامه و بودجه ، تهران ، 1363.
پاپلی یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر، نظریه های توسعه روستایی، چاپ سوم، تهران، اطلاعات، 1381.
پاپلی یزدی، محمد حسین و رجبی سناجردی، حسین، نظریه های شهر و پیرامون، تهران، انتشارات سمت،1382.
فریدمن، جان، برنامه ریزی در حوزه عمومی، عارف اقوامی مقدم، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، تهران، 1387.
www.noandishaan.com