اختلالات عملکردی غدد آدرنال
مقدمه:
غدد آدرنال یا فوق کلیه ساختارهای کوچکی هستند که بر روی کلیه ها قرار گرفته اند. وظیفه ی این غدد درون ریز، ترشح هورمون های استروئیدی خاصی هست که به درون جریان خون ریخته می شود. این هرمون ها در برقراری فیزیولوژی بدن انسان اهمیت حیاتی دارند، بگونه ایکه بدون وجود غدد فوق کلیه ( در صورتی که هورمون های مذکور در غالب دارهای جایگزین برای بیمار تجویز نگردد ) غیر ممکن است. هر غده آدرنال از دو بخش قشری و بخش مرکزی تشکیل شده است.
بخش قشری آدرنال عمدتا سه هورمون آلدوسترون، کورتیزول و آندروژن های آدرنال (عمدتاً آندروسترون و تستوسترون ) را تولید می کند. بخش مرکزی غده فوق کلیه، کاتکول آمین تولید می کند. هورمون آلدوسترون با حفظ سطح آب و نمک بدن، در تنظیم فشار خون نقش دارد. هورمون کورتیزول علاوه بر کمک در تنظیم سوخت و ساز بدن و پاسخ به شرایط استرس زا، اثرات ضد التهابی نیز دارد. هورمون های آندروسترون و تستوسترون هورمون های جنسی مردانه می باشند و نقش مهمی در حفظ تفاوت های بین آقایان و خانم ها ایفا می کنند. کاتکول آمین ها شامل آدرنالین، نورآدرنالین و مقدار کمی دوپامین می باشند که مسئول پاسخ به شرایط استرسی هستند.
تولید هرمونهای آدرنال تحت کنترل مستقیم غده هیپوفیز مغز می باشد. این کنترل به وسیله تولید هرمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) توسط غده هیپوفیز و اثر آن بر روی غده آدرنال اتفاق می افتد.
سنتز آلدوسترون در قشر فوق کلیه و مکانیسم فرار آلدوسترونی
دلایل متعددی باعث ضعف و یا بروز اختلال در غدد آدرنال می شود. در ادامه اختلالات و بیماری های شایع غدد آدرنال توضیح داده شده است:
سرطان آدرنال
تومورهای غده آدرنال بیشتر خوش خیم هستند و بدخیمی در آن ها نادر است و معمولاً باعث افزایش یا کاهش هورمون های تولید شده در آن نمی شوند. شیوع سرطان آدرنال کم است ولی تومورهای بدخیم آدرنال معمولا به سایر ارگان ها نیز پخش می شوند زیرا این غدد هورمون های خود را به سراسر بدن می فرستد
بیماری آدیسون
در این اختلال نادر که به نارسایی آدرنال نیز نامیده می شود، بخش قشری آدرنال نمی تواند به اندازه کافی هورمون کورتیزول و آلدوسترون تولید کند که ناشی از کمی فعالیت غدد آدرنال است. نارسایی آدرنال ممکن است حاد یا مزمن باشد. نارسایی حاد آدرنال زمانی رخ می دهد که استرس شدید بر فردی که دچار نارسایی مزمن آدرنال است، وارد شود. نارسایی حاد آدرنال اورژانس پزشکی محسوب می شود. این عارضه می تواند در تمام رده های سنی مشاهده شود.
سندرم کوشینگ
در این عارضه، برعکس بیماری آدیسون، هورمون کورتیزول بیش ازحد تولید می شود که ناشی از فعالیت بیش از حد غدد آدرنال است
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
در این اختلال ژنتیکی نادر، سطوح هورمون های جنسی آدرنال افزایش پیدا می کند.
نارسایی ثانویه آدرنال ( مشکلات غده هیپوفیز )
غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک ایجاد می کند که قشر غدد آدرنال را برای تولید هورمون هایش تحریک می کند. تولید ناکافی این هورمون در غده هیپوفیز می تواند به تولید ناکافی هورمون های غدد آدرنال منجر شود، حتی اگر غدد آدرنال آسیب ندیده باشد. نارسایی ثانویه آدرنال به دنبال قطع داروهایی نظیر کورتیکواستروئیدها ( در درمان مزمن آسم یا آرتریت ) نیز ایجاد می گردد.
علت بروز بیماری
بیماری آدیسون زمانی رخ می دهد که بر اثر آسیب غدد فوق کلیوی ، مقدار بسیار کمی هورمون ترشح شوند. عدم توانایی غده های غده فوق کلیه برای تولید هورمون ها، بیشتر به علت حمله بدن به خود پیش می آید که به این عارضه بیماری های خود ایمنی گفته می شود. به دلایلی ناشناخته، سیستم ایمنی بدن قشر آدرنال را به عنوان جسم خارجی شناسایی کرده و با حمله به آن، باعث نابودی آن می شود.
علل سندرم کوشینگ به دو دسته ی عوامل خارجی و عوامل داخلی تقسیم می شوند. رایج ترین عامل خارجی استفاده از داروهای مشابه کورتیزول مانند پردنیزون است. این نوع سندرم موقتی است و پس از توقف مصرف داروها از بین می رود. علل درونی که باعث افزایش تولید هورمون کورتیزول می شوند نادر هستند و در اثر تومورهای غدد فوق کلیه یا غده ی هیپوفیز بوجود می آید. تومورهای مذکور در غدد فوق کلیه، کورتیزول ترشح می کند و باعث افزایش سطح این هورمون در خون شده و در نتیجه پرکاری آدرنال را به دنبال دارد. اگر تومور در غده ی هیپوفیز باشد افزایش تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک باعث افزایش دستور تولید کورتیزول را به غدد فوق کلیه می دهد.
از سایر علل نارسایی غدد فوق کلیه می توان به موارد زیراشاره کرد:
علائم بیماری
معمولا علائم اختلالات غدد آدرنال با شدت کم آغاز میشوند و با گذشت زمان، علائم افزایش می یابد.
علائم پرکاری غدد فوق کلیه و سندرم کوشینگ به شرح زیر است :
نحوه تشخیص
تومورهای غده آدرنال یا بصورت اتفاقی تشخیص داده می شوند مثلا هنگامی که افراد به دلایل مختلف دیگر، تحت اسکن با روش های عکس برداری قرار می گیرند، خود را نشان می دهند و یا بیمار با علایم مربوط به اختلال عملکردی آدرنال به پزشک مراجعه می کند و در بررسی ها مشکل مشخص می گردد. روش های تشخیصی مورد استفاده در اختلالات غدد آدرنال شامل موارد زیر می باشد :
آزمایش خون :
برای سنجش سطح هورمون های آدرنال، هورمون های هیپوفیز، قند، پتاسیم، سدیم و آنتی بادی های ایجاد شده در اثر بیماری خود ایمنی استفاده می شود.
روش های تصویربرداری :
مانند سونوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن و یا اسکن های هسته ای
درمان:
اگر سنگ کلیه آن قدر بزرگ باشد که به طور طبیعی دفع نشود، باید برای درمان درد کلیه و خارج کردن آن از بدن درمان لازم انجام شود. درمان سنگ کلیه شامل تجویز داروهایی برای ، شل کردن عضلات حالب(برای حرکت سریعتر سنگ)، کاهش درد، داروهایی برای حل کردن سنگ، سنگ شکن و نهایتاً جراحی است.
عمل جراحی:
اگر تومورهای آدرنال بیش از حد بزرگ شده باشند ( حتی اگر خوشخیم باشند ) یا باعث تولید بیش از حد هورمون گردند، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. همچنین در مواردی که هورمون تراپی و دارو درمانی جوابگو نباشد نیز از روش جراحی برای برداشتن غده ی آدرنال درگیر یا تومور درگیر کننده ی این ناحیه به عنوان درمان اولیه علائم، استفاده می گردد و در ادامه از سایر روش های درمانی برای تکمیل فرآیند درمان استفاده خواهد شد.
برداشتن غدد فوق کلیه به روش آدرنال لاپاروسکوپیکبرداشتن غدد فوق کلیه به روش آدرنال لاپاروسکوپیک
دارو درمانی:
مانند استفاده از داروهای کاهنده ی سطح هورمون کورتیزول و داروی ضدآلدوسترون
هورمون تراپی:
در مواردی که سطح عملکرد غدد آدرنال پایین باشد مانند آنچه در بیماری آدیسون اتفاق می افتد ، هورمون های جایگزین تجویز می شود. هنگامی که غدد آدرنال بیش از حد هورمون تولید کنند، از روش های دارو درمانی و پرتو درمانی استفاده می شود.
پیشگیری از تشکیل مجدد سنگ
اغلب بیمارانی که مبتلا به سنگ ادراری می شوند ممکن است در آینده نیز مبتلا به این بیماری شوند لذا مهم است به آنها توصیه هایی کرد تا از ابتلای مجدد آنها پیشگیری کرد. در این خصوص ذکر چند نکته لازم است :
بهتر است جنس سنگ اولیه را بدانیم لذا توصیه می شود سنگ دفع شده حتما برای آنالیز ارسال گردد.
همانطور که ذکر گردید، تعادل املاح تحریک کننده و مهار کننده تشکیل سنگ بسیار مهم است، لذا در این بیماران توصیه می گردد غلظت این املاح در خون و ادرار 24 ساعته چک گردد و هر گونه اختلالی با دارو تصحیح گردد.
دو توصیه که برای پیشگیری از هر نوع سنگی مفید و ضروری است افزایش هرچه بیشتر مصرف مایعات و کاهش هرچه بیشتر مصرف نمک می باشد. سایر توصیه های غذایی برای سنگ های مختلف متفاوت هستند و به اندازه این دو مورد اهمیت ندارند.
نکته بسیار مهم که اغلب بیماران در خصوص آن تصور اشتباهی دارند مصرف لبنیات است.
منابع
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16717-adrenal-disorders
https://drgholampour.ir/
fine
Be happy for this moment. This moment is your life