اکوپارک
گلنار بقایی پور
الهه میرابی
مشخصه بارز شهرها درهزاره سوم میلادی، برنامه ریزی وطراحی برمبنای همگامی با طبیعت و رعایت اصول توسعه پایدار میباشد.ازاین رو ضرورت مطرح کردن مباحث اکولوژیکی نظیر اکو پارک در شهرهای امروزی امری محسوس تلقی میگردد.
چکیده
اندیشه اکولوژیکی در مفاهیمی مانند توسعه پایدار، شهر اکولوژیکی و پارکهای اکولوژیکی متجلی میشود، نماد توسعه شهری پایداراکولوژیکی، احداث پارک های شهری منطبق با شاخصهای اکولوژیکی است.
در هر زمان و هر نسلی همواره این سوال مطرح بوده که "چگونه پارک می تواند به هویت شهر کمک کند؟" در سال 1982 در کتاب " “ The Politices of Park Design
Galen Granz تغییرات پارک های شهری در طی 150 سال اخیر با 4 ایده و نقطه نظر بیان کرده است که عبارتند از:
1. Pleasure Ground (1850-1900) 2. Reform Park (1900-1930) 3. The Recreation Facility (1930-1965) 4. The Open Space System (1965)
هدف های متغیر اجتماعی که در این پارک ها به تصویر کشیده شده اند به این منظور است تا تغییرات همسان در فرم های طراحی شده را نشان دهند. ارزیابی مجدد برخی از ایده ها، ما را از طراحی مدل های مخالف طبیعت و فرهنگ به سوی مدل هایی می کشاند که بشر را به عنوان جزیی از اکولوژی می داند.
تاریخچه
مدل های گذشته پارک ها:
تاریخچه
در طراحی پارک های شهری جدید سعی شد تا اصول لنداسکیپ را به نوعی دیگر اجرا کنند تا این قشر از جامعه نیز از آن استفاده کنند. نتیجه آن طراحی نوع جدیدی از پارک ها به نام "Reform Park" شد.
در پی این تغییرات، پارک ها به صورت فضاهایی با شبکه ای غیر متجانس، خدماتی – عمومی و با امکانات مشارکتی در آمدند.
به لحاظ تاریخی مدل پارک های شهری آمریکایی در طی 35 سال تغییر به طول انجامید و بیشتر از30 سال گذشت تا اینکه دسته پنجم از پارک ها به نام Ecological Park به روی کار آمد. نخستین فعالیت دراین رابطه درGraham Foundation اتفاق افتاد. این سمینار علمی دردانشگاه کالیفرنیا با شعار "پارک های پایدار" برگزار شد. در این سمینار به آنالیز پارک ها در طی 20 سال گذشته پرداختند. این آنالیز به منظوراین بود تا که روشن شود که آیا تغییر قابل ملاحظه ای در اساس فلسفی، اهداف ایدئولوژیک و حل مسائل برنامه ریزان پارک رخ داده است؟
پارکها از گذشته تا امروز
بیشتر پارک هایی که بعد از سال 1991 ساخته شدند دارای خصوصیاتی شبیه دسته پنجم از پارک ها یعنی Ecological park”" بودند و این پارک ها 26 سال بعد از پارک های Open System ساخته شدند.
میزان تاثیر انواع پارکها
همزمان با ناپایداری زیست محیطی، ناپایداری های اجتماعی و اقتصادی در آخرین دهه های قرن بیستم، باعث شکل گیری جنبش جهانی " توسعه پایدار" شد که بدنبال توسعه درحوزه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی وطبیعی بود. توسعه پایدار شهری نیازمند شناسایی محدودیتهای محیطی برای فعالیتهای انسانی درارتباط با شهرها و تطبیق روشهای طراحی در این محدودیتهاست. حفاظت ومدیریت بهتر اکوسیستم ها بعنوان یکی ازاهداف اساسی توسعه پایدار از طریق ایجاد فضاهای سبز شهری تامین میشود و دراین میان با تکیه برقابلیتهای موجود وکاربریهای متنوع ومفید اکوپارک، تاسیس اینگونه فضاهای تفرجی- زیست محیطی شهری برای رسیدن و سوق به توسعه پایدار شهری لازم است.
شکل گیری اکوپارکها
The Ecological Park
اکو پارک محیطی است که در آن فعالیت های تفریحی، همگام با شناسایی و چگونگی برخورد با مسائل
زیست محیطی از جنبه های گوناگون آموزشی همگانی صورت می گیرد.
فرضیه اصلی طراحی اکو پارک:
فراهم آوردن پشتوانه های اقتصادی، علمی و زیست محیطی مناسب برای آموزشی عمومی و ایجاد فرهنگ صحیح محیط زیست
اکو پارک
1- از لحاظ منابعی که برای مصالح ساخت آن استفاده شده بود، کارآمدتر و شایسته تر بودند
2- با ساخته های شهری اطرافشان یکپارچه شده و می توانند نقش مهمی را در جهت حل مسائل شهری ایفا کنند
3- می توانند استانداردهای جدیدی را در مباحث زیبایی گرایی و مدیریت بومی مطرح کنند 4- می توانند برای کیفیت های زیبایی شناسی و فرمال در موضوعات منظر و معماری و شهری مطرح شوند و به کار روند
اکو پارک
3- اجزای فضای بیرونی را به نحوی به هم مرتبط و متصل می کند که شبکه ای قابل فهم برای موجودات
زنده و سیستم های طبیعی فراهم شود
Ecological ویژگی های پارک های
با پارک های قبل خود: Ecological فرق پارک های
1- می تواند هر جایی باشد و با هر شکل، سایز و اندازه ای ساخته شود
2- می تواند دارای هندسه ای مستقیم الخط، منحنی وار یا موافق با طبیعت داشته باشد
4- تلاش دارد تا دیدی قدیمی از شهر به عنوان یک باغ را ارائه دهد
5- از گوسفندان برای چیدن و کوتاه کردن علف ها استفاده می شود. .
6- می تواند در کاهش اثرات نامطلوب شهری نظیر آلودگی هوا و سر و صدای ترافیک و … موثر باشد. پارک هایEcological هدفشان خود اکتفایی است. بهترین گونه های مناسب گیاهی، گونه های بومی و منطقه ای است. از کاشت گونه های خارجی خودداری می شود. 7- گلها اغلب مصرف دارویی دارند و برای پرندگان ساکن منطقه دانه تولید می کنند. همچنین جنبه زینتی برای استفاده کنندگان و مخاطبانشان نیز دارند. 8- کودهای آلی و مخلوط مواد مقوی یکی از اجزای تولیدی اکو پارک می باشد. کود های آلی به دست آمده ازاین پارک ها باعث بهبود خاکهای شهری شده که به مصارف باغها وزمینهای کشاورزی می رسند. 9- سیلابها، روان آبها و آبهای حاصل ازریزش جمع آوری، ذخیره و تصفیه می شوند تا در پارک به صورت جریانی یا استخری مورد استفاده قرار گیرند. به این طریق گیاهان آب دوست زندگی جانوران و همچنین زندگی حیوانات دوزیستی چون قورباغه را تامین می کنند.
اکو پارک
10- بناها و ساختمان ها در اکو پارک ها به نحوی قرار می گیرند تا به راه ها و گذرها و مسیرهای دوچرخه ای و سواری نزدیک باشند. این ساختمان ها به نحوی طراحی می شوند که ازانرژی گرمایی خورشید و تهویه طبیعی و نورطبیعی روز و همچنین مصالح less energy-intensive استفاده کنند.
11- رستوران های چنین پارکی غذاهایی ارگانیک را که از سبزیجات موجود در پارک می باشند را سرو می کنند
13- پارکینگ در اکو پارک به حداقل می رسد و در جاهایی که لازم به وجودشان باشد، از مصالح قابل نفوذ استفاده می شود. گاهی اوقات مصالح باز به کار می رود تا گیاهان و علف ها از خلال آن رشد کنند. این مصالح آب باران را جذب کرده و مانع از جاری شدن به روی سطح می شوند. در گذرها ترجیحاً شن و سنگ ریزه به کار می رود تا موادی چون بتن. 14- تامین روشنایی در شب به وسیله گردآورنده های خورشیدی و ژنراتورهای بادی می باشد. 15- حفظ و نگهداری حیات وحش یکی از اهداف اکو پارک ها می باشد. 16- در پارک های Ecological به تفکر و تعمق، ورزش، قدردانی از طبیعت، تجلیل از فرهنگ و هنر توجه زیادی می شود. این موارد دارای مزایای زیادی می باشند.
اکو پارک
12- استخرهای شنا از جدیدترین مواد شیمیایی ضدعفونی کننده غیرسمی استفاده می کنند. آب این استخرها با انرژی خورشیدی گرم می شود
شاخصه های اکو پارک
شاخص های ارزیابی پارک های اکولوژیک:
-1کالبدی و طراحی اکولوژیکی
-2زیست محیطی
-3فرهنگی – آموزشی
تحلیل اکوپارک داخلی
ا یده اولیه طراحی پارکهای مورد مطالعه اکولوژی نبوده و فقط با کارکرد پارک شهری احداث شده اند، اما افزون بر تغییررویکردها با نگاه اکولوژی موارد ی که میتوان درراستای تفکراکولوژیک معرفی شود ومقایسه وضع موجودآنها با شاخص های اکولوژیکی وبیان میزان فاصله ازاین شاخص ها می تواند سمت و سوی برنامه ریزی برای ارتقای کیفیت ا ین پارک هارا فراهم کند.
سه پارک کوهسنگی، ملت و وحدت به عنوان نمونه پارک های مشهد انتخاب شده اند.
مقایسه درصدهای مربوط به میزان انطباق پارکهای مورد مطالعه با شاخصهای تعریف شده نشان میدهد که حتی در
پارکهایی که اخیرا مورد بازپیرایی قرار گرفته اند وطراحی واجرای طرح توسعه آنها اخیرا توسط طراحان فضای سبز صورت گرفته نیزاصول پایداری رعایت نشده است.
این در حالیست که بحث طراحی پایدار فضاهای سبز شهری و رعایت اصول اکولوژیک در شهرها نیزبخشی از آن است.
تحلیل اکوپارک داخلی
پارک تجاری که تمام مشخصه های ذکر شده رادرهم می آمیزد (ترکیب طیف وسیعی از تجارت و صنعت اکولوژیکی).
نمونه اکوپارک جهانی
– آگاهی و بینش عمومی را بطور جامع در رابطه با مسائل محیطی ارتقاء می دهد.
– تحقیقات کاربردی تجانس و همزیستی روش ها و تکنیک های محیطی و صنعتی را ترویج می دهد.
– به الزامات اقتصاد ناحیه پاسخ میدهد. بطور خلاصه اهداف اکوپارک هارتبرگ به یک سلسله نیازهای متفاوت جوابگو است.
– حفاظت از محیط و ترقی تکنولوژی های محیطی
– ارائه اطلاعات و آموزش تکنیکی و محیطی برای عمومی به صورت توصیه به مشتریان و در همان زمان افزایش آگاهی محیط آنها
– پیش بینی تجارت بیشتر و پایدار و فرصت های شغلی در هارتبرگ و بطور کلی در منطقه
– ارائه تفریح و نمایش
شاخصهای توسعه پایداردرنظر گرفته شده در پارک:
– طرق جدید اطلاع رسانی به استفاده کنندگان در رابطه با مشکلات محیطی وراه حلهای ممکن برای آن مشکلات را جستجومی کند.
اکوپارک هارتبرگ:
نمونه اکوپارک جهانی
ایده اصلی طرح: بر مبنای عناصر اصلی اکولوژی (آب، خاک، گیاه، جانور)
تقسیم کل مجموعه به 4 بخش : نمایشگاه آب، نمایشگاه خاک، نمایشگاه وحش وبخش تامل انسان و طبیعت
به طور کلی می توان نمودار الگوهای تفکر برنامه ریزی و طراحی پارک اکولوژیک را به این صورت ارایه نمود:
الگوی طراحی اکوپارک
اکوپارک و صنعت
امروزه آلودگیهای زیست محیطی دامنگیر جوامع بین المللی است و این امر معلول عدم شناخت و بهره گیری ازامکانات و نحوه ارتباط صحیح با طبیعت است. با روند صنعتی شدن، طبیعت بعنوان ایستگاه و بستر تامین کننده مواد اولیه صنایع، همواره دستخوش تحولات فراوانی بوده است. پیامدهای منفی توسعه صنعتی در قالب انواع آلودگیهای آب، خاک و هوا سبب بوجود آمدن معضلات زیست محیطی ازجمله گرمایش زمین، کاهش لایه ازون، تخریب زیستگاه ها و کاهش تنوع زیستی و نیز به مخاطره افتادن شرایط زیست بشر شده است.
اکوپارک و صنعت
احیای فضاهای صنعتی غیر فعال باعث رونق اقتصادی، بهسازی محیط، نوسازی مکانهای صنعتی آسیب دیده از طریق ایجاد منظر پایدار، فضاهای فرهنگی و … با حفظ هویت صنعتی میشود.
در اکوسیستم های صنعتی مصرف انرژی و مواد بهینه بوده و تولید زباله به حداقل میرسد و مواد خام زائد بعنوان مواد خام در فرآیند دیگر استفاده میشود. بدینوسیله مواد در چرخه های زیستی جریان داشته و متابولیسم صنعتی شکل میگیرد.
بهره گیری از طراحی اکولوژیک در اکوپارکهای صنعتی روش مطلوب برای کاهش اثرات مخرب صنعت بر روی طبیعت است که می کوشد مجموعه ای از شرکت ها یا کارخانه های تولیدی و مراکز تحقیقاتی وابسته به آنها را در یک محدوده جغرافیایی با زیرساخت ها و امکانات مشترک گردهم آورد و آنها را به نحوی که کمترین آسیب و خطر را متوجه زیست بوم نمایند، در ارتباطی سالم با محیط طبیعی و بیوسفر قرار دهد. در یک پارک صنعتی، کلیه زیرساختهای لازم برای حضور تعدادی واحد تولیدکننده فراهم شده تا فقط به تولید رقابتی و فناورانه، همراه با نوآوری و توسعه محصول بیندیشند و مسایل خدماتی، بازرگانی، تحقیق و توسعه، جذب منابع مالی و غیره را به کارگزاران حرفه ای که اعضای پارک انتخاب نموده اند، بسپارند . با طراحی اکولوژیک می توان آثار سوء ناشی از رشد صنعتی را بر محیط زیست کاهش داده و از طرف دیگر، استفاده ازتکنولوژی و فناوری های نو، آلودگی ها و تخریب های ایجاد شده توسط صنایع را از بین برده و یا تعدیل نمود تا بدین وسیله پیامدهای ناشی از رشد صنعتی بر ساختار و عملکرد محیط تا حد امکان تقلیل یافته و از تخریب آن جلوگیری به عمل آید.
اکوپارک و صنعت
اکوپارک یک شبیه سازی از وضعیت سیستم صنعتی است که در طبیعت یافت میشود و آنچه بطور مشترک در تمامی تعاریف پیرامون آن بیان گردیده است، حفظ منابع و پیشرفت در زمینه های اقتصادی و زیست محیطی است.
اکوپارک و صنعت
پارکهای صنعتی و فراصنعتی در مبحث اکولوژی صنعتی به مثابه یک سیستم زنده در نظر گرفته میشوند که تقلید ازاکوسیستم ها و فرآیندهای زیستی را اساس کار خود قرار میدهد و مرتبط با طراحی منظر پایدار پیش میرود.
اکوپارک و صنعت
اهداف طراحی اکوپارکهای صنعتی:
1- حفاظت از منابع طبیعی و کاهش مواد زائد
2-افزایش بهره وری منابع
3- افزایش استفاده از مواد خام
4- استفاده بهینه از انرژی
5- کاهش حمل و نقل
6- پایداری اقتصادی – زیست محیطی و اجتماعی
7- بستن حلقه از طریق بازیافت و استفاده مجدد از مواد و جریان انرژی
ویژگیهای کلیدی اکوپارکها:
1-ادغام با سیستم های طبیعی و به رسمیت شناختن محدودیت های اکوسیستم محلی بویژه ظرفیت جذب مواد زائد
2- حداکثر صرفه جویی در مصرف انرژی از طریق طراحی، تولید همزمان و افزایش استفاده از منابع تجدیدپذیر
3- طراحی جریان مواد و مدیریت مواد زائد، حداکثر استفاده مجدد و بازیافت مواد از جمله آب کاهش اتلاف مواد شیمیایی و سمی در محیط
4- مناسب سازی ساخت و ساز و محوطه ها و حداکثر استفاده از شیوه های زیست محیطی
5- مدیریت موثر بوسیله حفظ ترکیب مناسب از صنایع با ایجاد یک سیستم اطلاعات کامل و سیاست های تشویقی
فضای سبز بخشی از محیط زیست طبیعی و شهری و نقطه پیوند انسان و طبیعت است.
پارک به عنوان محصول ساختار اجتماعی جامعه و بازنمودهای فیزیکی ایده ها و ذهنیات فلسفی معاصر، فراتر از قطعات چمن کاری و درختکاری شده است بطوری که نحوه ارتباط سه گانه جهان فرهنگی بناها، بیانهای متنوع هنری و مکان طبیعی فرآیند زیست محیطی را انعکاس می دهد.
اکوپارک و شهر
بنابراین پارک بازنمودی از دیدگاه ایده آل ما نسبت به ترکیب، دو سطح منظرطبیعی و منظر فرهنگی است.
پارک اکولوژیکی به عنوان ترکیبی از منظر طبیعی و منظر فرهنگی، مکانی است که درآن فضای جمعی با رویکرد اکولوژیکی طراحی می شود وبا فراهم آوردن زمینه پیوند میراث طبیعی و فرهنگ موجب پایداری آن میشود.
پارک های شهری معاصر و بویژه اکو پارک ها در نتیجه توجه همزمان به بوم شناسی زیست محیطی و بوم شناسی فرهنگی ، می تواند موجب پایداری مکان شوند.
اکوپارک و شهر
اکوپارک و توسعه پایدار شهری
اندیشه اکولوژیکی درمفاهیمی مانند توسعه پایدار، شهر اکولوژیکی و پارکهای اکولوژیکی متجلی می شود. نماد توسعه شهر پایدار اکولوژیکی، احداث پارک های شهری منطبق با شاخصهای اکولوژیکی است. از نظر "کمیسیون جهانی محیط زیست"، توسعه پایدار فرایندی است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه گذاری ها، سمت گیری توسعه تکنولوژی که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.
مشخصه متمایز برنامه ریزی و طراحی شهری در هزاره سوم میلادی، برنامه ریزی بر مبنای همگامی با طبیعت و رعایت اصول توسعه زیست محیطی و پایدار در کلیه فعالیت های مربوط به مسائل شهری است.
بنابراین توسعه پایدار, توسعه ای است که نیازهای فعلی خود را بدون خدشه دار کردن به توانایی نسل آینده برآورد ساخته ونیازهای خود را پاسخ گوید.
شهر اکولوژیکی (اکوسیتی)
اصطلاح اکولوژی را نخستین بار ارنست هکل زیست شناس آلمانی در سال 1869 به عنوان زمینه مطالعاتی نو در زیست شناسی مطرح کرد .منظوروی ازاکولوژی، شناخت روابط متقابل حاکم میان
موجودات زنده و محیط آنها بود.
اکوسیتی یا شهراکولوژیکی پایدار برای اولین بار توسط ریچارد رجیستر در سال 1987 در کتابش به نام ساخت شهرها برای آینده ای سالم بیان شد.
اکوسیتی، شهری است که با توجه به تاثیرات محیطی برای به حداقل رساندن انرژی مورد نیاز، آب و غذا، گرمای اتلاف شده، آلودگی هوا و آب، دی اکسید کربن و متان طراحی شده باشد.
اکوسیتی
شهر اکولوژی، یا شهرپایدار شهری است که فرا یند های استفاده مجدد از منابع، بازیافت، کاهش مصرف وبازتولید در مدیریت و برنامه ریزی بخشهای مختلف آن لحاظ شود که هدف ازاجرای این فرایندها رسیدن به توسعه پایدار زیست محیطی در محیط شهری است.
نتایج تحقیقات حاکی از آن است که در کشورهای پیشرفته تاکید طراحی شهری بروضع استانداردها تا دست یابی به اهداف پایداری است و نتایج حاصل از آن در مقررات و ضوابط طراحی پایدار شهری استفاده میشود
در حالیکه در کشور ما نه فقط نتا یج، بلکه استانداردها نیز مورد توجه نبوده و رعا یت نشده است.
جمع بندی و نتیجه
پایداری یک مفهوم مشترک برای تمام جوامع و فرهنگها نیست.درواقع هر جامعه ای باید با توجه به فرهنگ، سابقه تمدنی خود وشرایط خاص زیست محیطی که در آن جامعه وجود دارد به یک تعریف از پایداری دست پیدا کند.
جمع بندی و نتیجه
با توجه به پتانسیل های موجود زیست محیطی و استعدادهای بالقوه موجود در کشورامید است طراحان محیط و منظر با رعایت اصول اکولوژی و محیط زیست در برنامه ریزی و طراحی به حفظ و احیای اکوسیستم های طبیعی پرداخته و با بهره گیری از آنها وعدم تجاوز به طبیعت و فرهنگ طبیعت گرایی قدم بردارند.
در طراحی پارکهای شهری به مسائل کالبدی وعناصرسازنده بافت کالبدی پارکها مانند معابر، ساختمانها، فضای بازی وپارکینگها توجه لازم نشده است . براین اساس می توان گفت پارکهای موجود در ایران نه فقط به لحاظ اقتصادی خودکفا نیستند بلکه به دلیل عدم استفاده ازفناوریهای نوین تولید و مصرف انرژی (خورشیدی) ، بازیافت آب و زباله و … بسیار پرهزینه اند و منجر به مصرف سوء منابع آب و انرژی شهری شده و اغلب توانایی پالایش آلودگیهای شهری را ندارند.
جمع بندی و نتیجه
بروز نگرشهای جدید در طراحی مناظر صنعتی و در شهرها که اغلب فضاهای رهاشده و اکوسیستمهای تخریب شده درون شهری هستند علاوه بر آنکه زمینه ارتقای کیفیات زیستی شهرها و حذف آلودگیها را را در پی دارد قادر است با ادغام بستر محیطی ابن صنایع در ساختار طبیعی شهر ومناسب سازی بقایای ساخت و سازها ومحوطه های متروکه موجود وحداکثر استفاده از شیوه های زیست محیطی این فضاها را به فضاهای تفریحی و آموزشی صنایع قدیمی نیز تبدیل کنند.
این مهم علاوه بر تعیین اولویتهای سرمایه گذاری و تلاش جهت جذب سرمایه ها، نیازمند برقراری ارتباط با پارکهای صنعتی موفق خارجی و همکاری با ایشان جهت استفاده از تجارب این پارک ها و ایجاد نیت و قصد اجرا در سطوح ملی و منطقه ای است.