مدیریت شهری و مشارکت تدوین:امان الله احمدی دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری استاد راهنما:سرکار خانم دکتر هانیه توکلی
مدیریت شهری
مدیریت شهری یک فرآیند است که در مجموع به یک نظام تصمیم گیری منجر خواهد شد.میزان موفقیت و یا عدم موفقیت مدیریت شهری بستگی به قدرت و مشروعیت وساختار حقوقی و اجتماعی و اقتصادی جامعه مورد نظر است .از نگاهی این نوع مدیریت را می توان نوعی حکومت محلی و خودگردان برای جلب مشارکت پذیری مردم دانست که باعث سبک شدن بار دولت خواهد شد .برای شناخت مفهوم مدیریت شهری توجه به ترکیب دو واژه مدیریت و شهر لازم است .مدیریت شامل هنر انجام کارها بوسیله دیگران و می توان آن را فرایند برنامه ریزی ،ساماندهی ،هدایت و کنترل اعضای سازمان برای دستیابی به اهداف تعریف شده دانست .اما مفهوم شهر مفهومی پیچیده است که از سویی اشاره به نوعی زندگی و از سوی دیگر اشاره به سبکی از ساخت و ساز و ترکیب محیط های انسان ساخت یا محیط های طبیعی است.
ضرورت مشارکت در مدیریت شهری
با توجه به رشد روز افزون جمعیت شهری دردهه ی اخیرو متعاقب آن مشکلات و مسائلی که این انبوهی جمعیت بوجود آورده است مدیران جامعه را بر آن داشته است تا با سیاست ها و خط مشی های گوناگون با این بحران مقابله نمایند.
از اواخر دهه 1990 در مرحله سوم برنامه توسط مرکز سکونت سازمان ملل متحد و بانک جهانی روی سه مسئله ریشه کنی فقر،بهبود محیط وحکمرانی مشارکتی تاکید شد و طی آن موضوع مشارکت از طریق گزارشات ومطالعات موردی متعددی مورد بحث ونقد قرار گرفت. طبق گزارش و پیش بینی صندوق جمعیت سازمان ملل متحد سال 2008 نیمی از جمعیت جهان یعنی حدود سه میلیارد و سیصد میلیون در مناطق شهری زندگی خواهند کرد .همچنین پیش بینی می شود تا سال 2030 تعداد جمعیت شهرنشینی به 5 میلیارد نفر افزایش یابد که از این دوره به عنوان موج دوم شهر نشینی یاد می شود.َ
مفهوم مشارکت:
اصطلاح مشارکت از نظر لغوی به معنای درگیری و تجمع برای منظور خاص می باشد و در مورد مفهوم آن بحث های زیادی شده است ولی در مجموع می توان جوهره اصلی آن را درگیری فعالیت و تاثیر پذیری دانست.
تعریف مشارکت:
مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که انان را برمی انگیزد تا برای دستیابی به هدف های گروهی همدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک گردند.
اجزا مهم در مشارکت:
1)درگیری ذهنی و عاطفی
2)انگیزش برای یاری رساندن
3)پذیرش مسئولیت
دیدگاه آرن اشتاین در مورد مشارکت شهری:
مدیریت شهری جامعه را بر حسب مراحل رشد سیاسی و اجتماعی تقسیم بندی کرده و مشارکت در هر مرحله مشخص شده است معروفترین مقاله در این خصوص نردبان مشارکت اجتماعی می باشد.توزیع مجدد قدرت شهروندان فقیر که در شرایط فعلی از پروسه سیاسی و اقتصادی به دور هستند.افراد همه در تصمیم گیری ها شرکت کنند و به منابع مالی و مالیاتی و از واگذاری پیمانها و خریدها اطلاع داشته باشند یعنی افراد فقیر در سود جامعه مرفه شریک باشند.
یک تفاوتهایی بین مشارکت پوچ و شعاری و توزیع قدرت که روی بر آیند پروژه تاثیر گذار است وجود دارد این تفاوت در یک پوستر در جمع دانشجویان معترض فرانسوی به خوبی نشان داده شده است .من مشارکت می کنم ،تو مشارکت می کنی ،او مشارکت می کند،ما مشارکت می کنیم ،شما مشارکت می کنید ………………آنها سود می برند.
رویکرد توسعه اجتماعی:
این رویکرد در چهار چوب مدرنیزاسیون مطرح میباشد خواستگاه اصلی آن در کشورهای آمریکا،انگلیس بود که بعد از استقلال دول مستعمره تعریف مجددی از توسعه اجتماعی که اهداف سیاسی و اجتماعی را در برآورده شدن نیازهای واقعی جامعه میدید ارائه شد و سازمان ملل اولین نهادی بود که نظریه توسعه اجتماعی را با مشارکت اجتماعی یکی میدانست و بعدا محققین در آن مضمون مشارکت مدنی در زندگی اساسی را وارد کردند.این رویکرد که از طرف کشورهای استعمارگر علی الخصوص انگلستان بعنوان روشی برای رشد آزادی سیاسی و ابتکار عمل محلی وهمچنین ابزاری برای همکاری مردم با گروه حاکم در امد سازمان ملل تعریفی که از توسعه اجتماعی ارائه می دهد عبارتند از:اصلاح توسعه اجتماعی ،طرح در سطح بین المللی کنایه از پروسه ای می باشدکه در آن مردم برای متحد شدن با حاکمان حکومت جهت بهبود شرایط اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی جامعه شان و ادغام شدن در حیات کشور وتوانمندی برای همکاری تمام عیار در پیشرفت ملی تلاش ب
میکنند. برخی از کلان شهر های دنیا امروز با تراکم معضلات اجتماعی / بزهکاری/تشویش/خشونت/پرخاشگری و آلودگی شناخته شود. دلیل آن چیزی نیست جز غفلت از ابعاد جنبه های فرهنگی و اجتماعی در فضای زیست شهری. کالبد و فضای شهر ها باید اساسا با در نظر گرفتن کارکرد های اجتماعی و فرهنگی توسعه یابد. در رویگرد اجتماعی مردم می توانند پیشرفت کنند و خودشان با رشد آزادی سیاسی جامعه خود راتغییر دهند.
در چهار چوب رویکرد توسعه اجتماعی ،مشارکت اجتماعی در چهار خصیصه تبلور پیدا می کند:
1)روابط متقابل جامعه با حکومت:در این رابطه برای مشارکت مردم حکومت باید در یک سیستم دموکراتیک عمل کندکه پایه ان عدل و انصاف و تعادل است.
2)ماهیت تصمیم گیری:دخالت دادن مردم به واسطه اطلاع رسانی در مورد چگونگی تخصیص منابع ،چگونگی اجرای برنامه ها………….که به نوعی مردم به درگیر ان هستن را در بر میگیرد.
3)پویایی جامعه:مشخص کردن نیازهای مردم و تشویق آنها به تشکیل گروههایی که قابلیت بیان نیازهایشان را دارند.
4)مشارکت و نیازهای جامعه:در این فرایند برآورده شدن نیازهای مردم قرار دارد که بر پروسه حاکمیت قرار دارنداز این رو مورد حمایت جامعه قرار می گیرد.
5)رویکرد توانمند سازی /بیدارسازی:
بیدار سازی اصطلاحی است که اشاره به یاد گیری و درک اجتماعی،تضادهای اقتصادی و سیاسی داردو هم چنین در دست گرفتن ابتکار عمل بر علیه عوامل واقعی ظلم وستم و هم چنین ارتقاء توانمند سازی شکل های جدیدی از مشارکت اجتماعی را بیان می کند.در بیدار سازی اعتقاد برا ین است که افراد ستمدیده با تصویری که از ستمگر و شیوه عمل او در ذهن دارد از آزادی می ترسد.ازادی نیازمند آموزش است که این تصویر غلط را از ذهن او بیرون آورد و استقلال و مسئولیت پذیری را جایگزین آن نماید. توانمند سازی افراد به معنی تشویق افراد برای مشارکت درتصمیم گیری هاست. توانمند سازی معادل دموکراسی صنعتی است که دخیل نمودن اشخاص در تصمیم گیری های یک مجموعه تحت عناوین تیم سازی/مشارکت و مدیریت کیفیت جامع است.
بیدار سازی از نظر فریر:
همکاری و یاری سازماندهی ترکیب فرهنگی وحدت برای آزادی
توانمند سازی:
توانمند سازی:
به طور کلی در توانمند سازی تمرکز روی موضوعی خاص و بدنبال آن مشارکت مردم با توجه به نیاز آن موضوع می باشد به عبارت دیگر توانمند سازی بسیج مردم در یک برنامه خاص جهت رسیدن به یک هدف خاص می باشد.
چهار خصیصه اصلی در توانمند سازی:
1)جنبش شهری قوی درون جامعه ای در محدوده جغرافیایی قابل تعریف
2)غلبه یک مسئله ای خاص به گونه ای که بتواند مشارکت مردم جامعه را در سطحی گسترده جلب نماید.
3)سازمان اجتماعی را با اهرم فشار شکل دهدبطور مثال در مبادرات زمین گروهی به زمین هجوم می برند و آن را اشغال می کردندتا به صورت ابزاری برای گفتگو و چانه زنی باشد. مانند مبارزات مردم آفریغای جنوبی در عدم سر پیچی فرامین حاکمان درپرداخت اجاره بهای شهرک های مسکونیشان.
4)رویکرد مشارکت بخشی:رویکرد توسعه با محور قرار دادن رشد اقتصادی که دو بخش صنعت و کشاورزی را در بر می گیرد.
نظریه پائول:
او اعتقاد داشت که تا زمانی مشارکت اجتماعی برای هدف با تمام اهداف بکار برده می شود که از نظر شدت امکان دارد متفاوت باشد و از این طریق مشارکت را در یک
پروژه خاص یا حتی در یک مرحله ای خاص از پروژه می توان مورد بررسی قرار داد.
) ها:NGO تشکلهای مردمی (
سازمانهای غیر دولتی و مردمی هستند که به عنوان یک بخش سوم دربین دو بخش خصوصی و دولتی قرار می گیرندو اختیارات اندک دارند و خارج از ساختار قدرت سیاسی قرار می گیرند واهداف و انگیزه هایشان غیر تجاری می باشد که معمولا حمایت در سطح اجتماعات دارند ودر عین حال نگاهی به بهبود ارتباط و همکاری بین این اجتماعات و حاکمین حکومت وجود دارد.همکاری های خاص انها ممکن است شامل :آگاهی سازی و بسیج ،ایجاد شرایط دستیابی به اعتبارات تامین دانش فنی ………..که نقش عمده نظارت ،میانجی گری در اغلب مواقع مدیریت پروژه محسوب می شود.میانجی گری همیشه یک نقش مهم فعالیت در زمینه محیطی مسکن و اصلاح و بهبود خدمات است. مانند انجمن حمایت از زندانیان و……. ….
تشکل وانواع آن در ایران باستان:
تشکل(غیر دولتی)داوطلب مردمی عبارت است از نهادی مستقل ،بدون وابستگی به دولت وغیر سیاسی است که توسط افراد خیر خواه وبشر دوست اداره می شود .اعضای تشکل برای انجام هدفی مشترک ومعین گردهم آمده اند تا خدمات مشخصی را بصورت داوطلبانه و غیر انتفاعی انجام دهند ونسبت به مردمی که برای خدمت به آنها اعلام موجودیت نمودهاند همراه با احساس مسئولیت پاسخ گو باشند.در ایران از زمان قدیم به دلیل مشکلات طبیعی و کم آبی و قهر طبیعت و از سوی دیگر تسلط دیر پای استبدادوحکم رانان و تهاجم اقوام مختلف به ایران تشکلهای مردمی به شکلهای مختلف وجود داشته است که می توان به سه دسته تولیدی ،تجاری،وخدماتی طبقه بندی کرد.
1)تشکلهای تولیدی: الف)یاری گری در زمینه آب و آب رسانی ب)یاری گری در زمینه کشت های زود بهره ج)یاری گری در شکل بنه.<نوع کشت پسته وحشی که در قدیم مصردارویی فراوان دارد. پ)تشکلهای اعتباری و تجاری د)یاری گری در زمینه دامداری
2)تشکلهای اعتباری و تجاری: الف)صندوق های قرض الحسنه
3)تشکل های خدماتی الف)انجمن های خیریه
سنتیNGO ویژگی های
1)داشتن ارتباط مستحکم و مداوم با مردم،اتکا به کمک های مردمی و خصوصی برای تامین نیازهای مالی
2)تاکید روی نیازهای مبرم مردم ،ارائه خدمات مشخص وملموس
3)مقاومت و دوام در برابر فشارها ومحدودیتهای دولتی و محیطی با اتکا به نیروی ایمان ،مورد اعتماد مردم
شیوه ها و ابتکارات شهرداری در جهت جنب مشارکت مردمی:
1)شهروندان افتخاری محلات شهر
2)رابطان افتخاری شهرداری با استفاده از رابطان بهداشتی
در غالب جمعیت آفتاب ،انجمن دوچرخه سواران،انجمن سبزNGO 3)تشکل ها ی
4)طرح شهردار مدرسه
5)طرح پیشگامان فضای سبز:این طرح برای تشویق شهروندان به توسعه فضای سبز تحقق یافته است.
6)طرح استقبال از بهار:این طرح برای مشارکت دادن شهروندان در اجرای سنت های با ارزش نوروز ابداع شده است طرح مذکور کار کردی متنوع داردکه تشویق شهر وندان به پاک سازی و نظافت خانه و محله از اولین نتایج آن است. مثال در شهرستان الیگودرز طرح و تبلیغ آیین شهروندی (کتابچه ای که توسط روابط عمومی اداره آموزش و پرورش و شهرداری در بین دانش آموزان توزیع و یا انتخاب شهردار نمونه مدارس و تشویق ایشان در مدارس خاص و اهداء بسته های آموزشی و فرهنگی وجوایز خاص آن.
منابع و مآخذ
1)مقاله مدیریت شهری و مشارکت خانم دکتر هانیه توکلی
2)نظریه های شهرسازی –دکتر ناصر برگ پور
3)مدیریت شهری دکتر عباس آخوندی –مرجان رحیم زاده