بررسی تکنیک های مشارکت در طراحی شهری با تاکید بر تکنیک مکان سنجی

 به نام خدا

بررسی تکنیک های مشارکت در طراحی شهری با تاکید بر تکنیک مکان سنجی

اساتید :
خانم دکتر زر آبادی
آقای دکتر بهزاد فر

بهار 89

فهرست
1-1مقدمه : 6
2-1مشارکت به مفهوم جدید آن ، در دوران پس از جنگ جهانی دوم : 6
3-1اهداف اصلی مشارکت عبارتند از : 7
4-1ویژگی های مشارکت : 7
5-1مراتب مشارکت: 8
6-1 برنامه ریزی مشارکت : 8
7-1نظریه و عمل : 9
8-1بررسی اجمالی تئوریهای موجود درباره شهرسازی مشارکتی: 9
1-8-1 جیمز میجلی(1986) James Midgley 9
2-8-1 شری ارنشتاین(1996) Sherry Arnstein 10
4-8-1دیوید دریسکل(2002) David Driskell 13
5-8-1 نظریه میانجیگری(2004): 14
6-8-1 دیدگاه های Henry Sanoff(2000) 16
9-1شاخص های ارزش مشارکت : 17
10-1موانع در برابر مشارکت: 18
11-1مشارکت : چه کس؟ چه چیز؟ کجا؟ چگونه؟ چه وقت؟ 19
12-1تعیین گروه های ذی نفع : Stakeholder identification 20
1-12-1انواع گروه های ذی نفع 20
2-12-1دلایل انتخاب گروه های ذی نفع : 20
13-1همکاری: 22
1-2تکنیکهای مشارکت ( Participate Techniques): 24
1-1-2روشهای شناخت/ آگاهی : 25
2-2 روشهای مشارکت فرآیند تهیه طرح( Participation techniques ) 25
1-2-2روشهای غیر مستقیم 25
2-2-2 روشهای تعامل گروهی 26
1-2-2-2کارگاه( Workshop-charrett ) 26
2-2-2-2قالب گروه بزرگ / گروه کوچک( Large group / small group) 27
3-2-2-2جلسات شهری(town Meeting) 27
4-2-2-2گپ های دوستانه(Coffee klatsche) 28
5-2-2-2استماع عمومی(Public hearing) 28
3-2-2روش های باز 28
1-3-2-2 رای گیری(Planning ballot) 29
2-3-2-2نظر سنجی(Polls) 29
3-3-2-2تلویزیون کابلی / مشارکتی(Cable Television/Participation Television) 30
4-2-2روشهای تعاملی افکار 30
1-4-2-2نگارخانه (Gallery) 31
2-4-2-2کارت یادداشت (Pin Card) 31
3-4-2-2 تکنیک گروه اسمی (Nominal Group Technique) 31
5-4-2-2روند رینجی ( Ringii Process) 32
6-4-2-2روش دلفی (Delphi Method) 32
7-4-2-2 تعامل تعاملی افکار 32
8-4-2-2 خطور ایده (Idea Tigger) 33
9-4-2-2مباحثه گروهی 33
10-4-2-2روند گروهی 33
11-4-2-2کارگاهها (Workshop) 34
12-2روند شارت CHARRETTE PROCESS 36
1-12-2بخش های شارت 38
2-12-2برنامه ریزی پویا : 40
3-12-2راهبرد های فرایند هم آوری: 40
4-12-2سه مرحله برنامه ریزی پویا : 41
1-3مقدمه : 43
2-3ضرورت سنجش کیفیت مکانهای شهری و ضرورت مشارکت مردم 44
3-3 مروری بر تکنیک مکان سنجی و ویژگیهای آن 46
4-3کاربردهای مکان سنجی 47
5-3بانیان مکان سنجی و مقیاس فضایی 47
6-3گرو ههای مشارکت کننده : 47
7-3منابع مورد نیاز 49
8-3کاربرد عملی نتایج 49
9-3شیو ه های انجام مکان سنجی 51
10 -3سازما ن دهندگان مکا ن سنجی : 51
11-3شیوه ثبت نتایج: 52
12-3سازماندهی موثر "بازدید محلی" : 52
13-3امکان افزودن سوالات بیشتر به (چک لیست) : 53
14-3شیوه استفاده: 54
15-3محتوای چک لیست مکا ن سنجی : 54
1-15-3 محتوای بخش یک (سوالات پایه) 54
2-15-3 محتوای بخش دو (سوالات چک لیست فشرده) 55
3-15-3 محتوای بخش سه (سوالات چک لیست جامع) : 56
16-3تنوع حالتهای اجرای مکان سنجی 57
17-3جمع بندی 58
پیوست: 60
منابع: 77

بخش اول : مشارکت
1-1مقدمه :
واژه مشارکت از حیث لغوی به معنای درگیری و تجمع برای منظوری خاص می باشد . به عبارت دیگر، مشارکت ، درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیتهای گروهی است که آنان را بر می انگیزد تا برای دستیابی به هدفهای گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند.
مشارکت اشخاص را بر می انگیزد تا در کوششهای گروه خود مسئولیت بپذیرند . در واقع مشارکت هنگامی تحقق می یابد که بی تفاوتی و بی مسئولیتی جای خود را به احساس وابستگی ، هم سرنوشتی و مسئولیت بدهد )علوی تبار، (1379.
مشارکت اجتماعی عبارت است از دخالت مردم در ایجاد و مدیریت محیط های طبیعی و مصنوع زندگی خود . ارزش مشارکت اجتماعی در آن است که از مرز ها و آموزه های حرفه ای سنتی عبور می کند. کنش مشارکت اجتماعی بر پایه این اصل قرار دارد که اگر شهروندان فعال باشند و در خلق و اداره محیط های طبیعی و مصنوع خود دخالت کنند- به جای آنکه با آنان به عنوان مشتریان منفعل رفتار شود- محیط ، دارای عملکرد بهتری خواهد بود (sanoff , 2000).

2-1مشارکت به مفهوم جدید آن ، در دوران پس از جنگ جهانی دوم :
مشارکت اگر چه به معنای عام آن از دیرباز با زندگی انسان پیوند داشته، اما به معنای جدید آن در عرصه سیاست ، پس از جنگ جهانی دوم آغاز شده است. این نوع مشارکت در برخی از کشورهای صنعتی جهان)به ویژه آنها که درجنگ شکست خورده بودند در قلمرو اقتصادی و صنعتی آغاز شد تا مردم را در مالکیت شریک سازد(و صنعت و اقتصاد را مستحکم سازد) علوی تبار، (1379.

3-1اهداف اصلی مشارکت عبارتند از :
* دخالت شهروندان در فرایند های تصمیم گیری برنامه ریزی و طراحی و درنتیجه محتمل تر ساختن تاثیر آنها در سیستم های معمول جستجوی راه حل مسائل
* فراهم آوری صدای مردم در برنامه ریزی و تصمیم گیری ها برای ارتقا طرح ها ، توزیع خدمات و کیفیت عمومی محیط
* ارتقا حس اجتماعی از طریق گرد هم آوردن آن دسته از شهروندان که اهداف عمومی مشترک دارند
* مشارکت باید فعال و مستقیم باشد و دخالت کنندگان باید با حس موفقیت مواجه شوند. (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 187)

4-1ویژگی های مشارکت :
چهار ویژگی اساسی مشارکت را می توان بدین ترتیب بر شمارد:
* مشارکت فی نفسه سود مند است .
* مشارکت ، منبع شناخت و اطلاعات درباره شرایط محلی ، نیاز ها و نگرش هاست و بنابراین کارایی تصمیمات را بهبود می بخشد.
* مشارکت ، رویکردی فراگیر و کثرت گرا ست که از طریق آن نیاز های پایه های انسان بر آورده می شود و ارزش های استفاده کنندگان منعکس می گردد.
* مشارکت ، وسیله دفاع از منافع گرو های مردم و افراد و ابزاری برای تامین نیاز های آنهاست که اغلب نادیده گرفته می شوند . (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 188)
تجارب موجود در زمینه فرایند مشارکت نشان می دهند که منبع اصلی رضایت استفاده کننده ، نه درجه تامین نیاز های شخصی ، بلکه احساس تاثیر گذاری بر تصمیمات است .

5-1مراتب مشارکت:
مشارکت با هدف دستیابی به توافق در زمینه چشم انداز آینده ، می تواند در چهار معقوله یا رویداد طبقه بندی شود: (burns, 1979)
1. آگاهی
2. درک
3. تصمیم گیری
4. اجرا

6-1 برنامه ریزی مشارکت :
پس از آنکه برنامه ریزان اهداف کلان و خرد در این مشارکت را مشخص کردند ، برنامه ریزی مشارکت نیازمند گذر از مراحل بعدی زیر خواهد بود : (rosner, 1978)
1. شناسایی افراد و گره هایی که باید در فعالیت مشارکت در طرح ریزی دخالت داده شوند
2. تعیین مرحله ای از فرایند برنامه ریزی که مشارکت کنندگان می بایست دخالت داده شوند ، از شکل گیری طرح تا تحقق ارزشیابی آن
3. بیان روشن مقاصد مشترک با توجه به همه مشارکت کنندگان ذی نفع و در گیر
4. شناسایی و سازگار کردن روش های متفاوت مشارکت با مقاصد آن ، بر اساس منابع موجود و دست یافتنی
5. انتخاب روش مناسب دست یابی به مقاصد مشخص
6. اجرای فعالیت های مشارکتی منتخب
7. ارزشیابی روش های اجرا شده برای سنجش میزان دستیابی یه اهداف و مقاصد تعیین شده . (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 191)
7-1نظریه و عمل :
نظریه های و اعمال مشارکت می توانند در پنج عبارت جمع بندی شود :
* هیچ راه حل بهینه ای در مسائل طراحی و برنامه ریزی وجود ندارد.
* تصمیمات کارشناسی الزاما بهتر از تصمیمات مردم عادی نیستند.
* وظیفه برنامه ریزی می تواند به طور شفاف تنظیم شود.
* همه افراد و گرو های ذی نفع باید در جلسه عمومی گرد هم آیند.
* فرایند ، همیشگی و در حال تغییر است . (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 191)

8-1بررسی اجمالی تئوریهای موجود درباره شهرسازی مشارکتی:
نظریه های متعددی در زمینه برنامه ریزی مشارکتی و شهرسازی مشارکتی از نیمه دوم دهه 1960 به این سو، مطرح گردیده است . بیان تمامی نظریه های فوق ممکن و مفید نمی باشد، از این رو 5 نظریه اصلی، در اینجا تشریح می گردد. ملاک انتخاب این نظریه ها، میزان نوآوری و خلاقیت، استحکام نظری و تاثیرگذاری بر نظریه های بعدی میباشد.(حبیبی ، سعیدی رضوانی، 1384)

1-8-1 جیمز میجلی(1986) James Midgley
میجلی بر مبنای پاسخ دولتها به مشارکت، آن را به چهار نوع تقسیم میکند:
1-1) شیوه ی ضد مشارکتی: Anti – Participatory Mode))
طرفداران این طرز تفکر معتقد به سرکوب مشارکت توده ها هستند . حکومت ها اجازه ی مداخله و مشارکت همگانی در تدوین سیاست ها را که ممکن است با اهداف کلان اجتماعی و اقتصادی آن ها تعارض پیدا کند، نمیدهند. (به نقل از ازکیا و غفاری، 1382،164)
1-2) شیوه های مشارکت هدایت شده: (Manipulated Mode of Participation)
در این شیوه، دولت از مشارکت اجتماعات محلی با انگیزه های پنهانی، حمایت می کند . مشارکت اجتماع محلی، در این شیوه به منظور کنترل سیاسی اجتماعی، با علم به این که مشارکت، اجرای طرح را تسهیل می کند، به کار می رود(به نقل از همان،166). در مجموع، دولت ها، با بهره گیری از شیوه ی مشارکت هدایت شده اهداف زیر را دنبال میکنند:
* استفاده ابزاری از مشارکت، برای اجرای طرحهای عمرانی
* کنترل جنبشها و اجتماعات محلی
* استفاده از جاذبه ی مشارکت برای کسب مشروعیت سیاسی اجتماعی
1-3)شیوه مشارکت فزاینده: (Incremental Mode of Participation)
در این شیوه، دولت در برخورد با مشارکت، به شکلی دوگانه عمل می کند؛ به این ترتیب که در موضع گیریهای رسمی از آن حمایت می کند، اما عملاً در مسیر تحقق پیشنهادهای مشارکتی اقدام موثری انجام نمیدهد (به نقل از همان، 168).
1-4) شیوه مشارکت واقعی: (Genuine Mode of Participation)
در این شیوه، دولت، به طور کامل از مشارکت اجتماعی حمایت میکند و از طریق ایجاد ساز و کارهایی برای ورود موثر اجتماعات محلی در تمامی زمینه ها، تلاش می کند. در این شیوه ی مشارکتی، دولت، علاوه بر ایجاد نهاد های اصیل محلی، متعهد به فعالیت های مشارکتی از طریق آموزش و تقویت اجتماعات محلی، تدارک مواد و دیگر اشکال کمک و نیز ایجاد هماهنگی در تصمیمات مرکزی، منطقه ای و محلی میباشد (به نقل از همان، 169)
2-8-1 شری ارنشتاین(1996) Sherry Arnstein
در اواخر دهه ی 1960 میلادی، نقش مشارکت شهروندان در جوامع، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت . ارنشتاین در مقاله ای که برای اولین بار در 1969 منتشر شد، مفهوم مشارکت ر ابه نحوی روشن سطح بندی و تبیین نمود . مقاله وی بعدها به طور مکرر مورد استفاده صاحبنظران بعدی قرار گرفت و مبنایی برای طرح نظریه های مشارکت شد. ارنشتاین، مشارکت شهروندی را با تعبیر قدرت شهروندی به کار گرفت و برای توضیح آن، از استعاره ی نردبان مشارکت استفاده کرد.
نردبان مشارکت ارنشتاین دارای پله های زیر است:

8. اختیار شهروندان Citizen control
7. قدرت تفویض شده Delegated power قدرت شهروندان
6. شراکت Partnership
5. تسکین بخشیدن Placation
4. مشاوره Consultation مشارکت جزئی
3. اطلاع رسانی Informing

2. درمان Therapy
1. دستکاری و عوام فریبی Manipulation محرومیت از مشارکت

ماخذ:(اوست هویی زن، 1377،97 )

در پایین ترین سطح نردبان ارنشتاین هیچ قدرتی برای شهروندان وجود ندارد . به عبارت دیگر، عدم مشارکت در دو رده، خود ر انشان می دهد که وی آن ها را دستکاری و درمان می نامد . به نظر ارنشتاین دستکاری به این معنا است که بعضی سازمان های دولتی، شکلهای ساختگی از مشارکت ر اتدارک دیده اند که هدف واقعی آنها، آموزش شهروندان برای قبول کارهایی است که از قبل تکلیفش روشن شده است.( شریفیان ثانی،1380 ،44 )
درپله بعدی شکل دیگری از عدم مشارکت معرفی می شود که درمان ، نام گرفته است . این نوع عدم مشارکت، هم غیر صادقانه و هم خودخواهانه است . در این جا، هدف، پیدا کردن راه چاره ای برای رد کردن دیدگاهها و رفتارهایی است که سازمان مربوطه، خودش با آن موافق نیست، اما نمی تواند این مساله را آشکارا بیان کند؛ لذا در زیر پوشش نظرخواهی از شهروندان، آن دیدگاه ها را رد می کند.(شریفیان ثانی،1380، 45)
پله های دیگر این نردبان ، اطلاع رسانی و مشاوره است. این مرحله به معنی آگاه کردن شهروندان از حقایق موجود در مورد برنامه های حکومت و حقوق و مسولیت های آنان و راهکار های موجود است . اطلاع رسانی، مشاوره و کسب نظر شهروندان، در صورتی که واقعی باشد و جریان اطلاعات، یکسویه نباشد، میتواند مفید باشد. (شریفیان ثانی،1380 ، 45 )
3-8-1 اسکات دیوید سون(1998) Scott Davidson
اسکات دیویدسون در سال 1998 ، گردونه ی مشارکت را برای بحث مشارکت شهروندی طراحی کرد . این گردونه، سطوح مختلفی از مشارکت را بدون این که ترجیحی برای هیچ یک قائل شود، ارائه می کند. در این ، مدل، تصمیم گیری در تعاملی مستمر بین دولت و شهروندان صورت می گیرد (شریفیان ثانی،1380 ،47).
هر چند که دیویدسون برای سطوحی که برای مشارکت بیان می کند، تقدم و تاخر و ترتیب خاصی قائل نیست و اساساً به همین دلیل از استعاره ی گردونه به جای نردبان استفاده می کند، اما به هر حال سطوح چهارگانه ای برای مشارکت، در نظر دارد که عبارتند از:
1. اطلاع رسانی 2.مشاوره 3.مشارکت 4. توانمند سازی

نمودار 1 : گردونه مشارکت دیویدسون

4-8-1دیوید دریسکل(2002) David Driskell
دریسکل در اثر خود با عنوان " شهرهایی بهتر همراه با کودکان و نوجوانان(راهنمایی برای مشارکت )" که توسط یونسکو به چاپ رسیده، مباحثی در رابطه با مشارکت و انواع آن طرح میکند.
وی معتقد است، مشارکت بر سه اعتقاد ذیل مبتنی است:
الف) توسعه، در وهله اول و پیش از همه، باید به نفع ساکنان محلی باشد؛
ب) مردمی که در محدوده ی مورد برنامه ریزی زندگی می کنند، دقیق ترین اطلاعات را درباره ی آن محدوده و موضوعات مرتبط با آن دارند؛
پ) مردمی که بیشترین تاثیرات را از تصمیمات می پذیرند، سهم بیشتری برای مشارکت در روند تصمیم گیری دارند.( Driksell ،2002،32)
اشکال مختلف مشارکت مردم:
از نظر دریسکل اشکال مختلفی از مشارکت وجود دارد که در دو دسته ی کلی تر مشارکت و عدم مشارکت را در یک نمودار دو بعدی و بر حسب میزان اختیار در تصمیم گیری به شکل فوق نشان میدهد.
بر اساس نمودار 2 میتوان قلمرو مشارکت و عدم مشارکت ر ا از هم جدا کرد.

نمودار 2 : انواع مشارکت و عدم مشارکت از نظر دریکسل
5-8-1 نظریه میانجیگری(2004):
این نظریه در تحقیقی که به سفارش دفتر معاون نخست وزیر بریتانیا انجام شده مطرح گردیده است و حاوی مباحث عمیق و در عین حال کاربردی در زمینه ی برنامه ریزی مشارکتی است و در این رابطه، راهبرد میانجیگری را برای به حداکثر رساندن مشارکت پیشنهاد میکند.
در تحقیق مزبور بر تدقیق مفهوم برنامه ریزی مشارکتی و مشخص کردن مرز آن با مفاهیم مشابه، از جمله مشارکت عمومی و مشاوره عمومی، تاکید شده است . این تحقیق معتقد است، آن چه تا کنون وجود داشته، مشارکت عمومی بوده و نه برنامه ریزی مشارکتی.
تعریف برنامه ریزی مشارکتی
از نظر مطالعه فوق، برنامه ریزی مشارکتی(Participatory planning) چنین تعریف می شود: برنامه ریزی مشارکتی، مجموعه ای از فرایندهایی است که از طریق آن، گروه ها و تمایلات متنوع با هم تعامل می کنند، تا برای تهیه یک برنامه و نحوه ی انجام آن به توافق برسند . برنامه ریزی مشارکتی می تواند توسط هر یک از طرفین آغاز شود . چگونگی برنامه ریزی مشارکتی و جداول زمانی مربوطه باید در جریان مذاکره مورد توافق کلیه افراد و گروهها قرار گیرد.
برنامه ریزی مشارکتی بر اصول ذیل مبتنی است:
* جامعه متکثر است
* در جامعه بین منافع افراد تضادهای مشروعی وجود دارد
* قدرتمندی فردی یا گروهی نباید منجر به تحمیل نظر آنها بر سایرین گردد
* طرف های درگیر، باید برای تکمیل اطلاعات یکدیگر به تبادل اطلاعات با هم پرداخته و از این طریق بکوشند با دیدگاههای یکدیگر آشنا شده و تعارضات را کاهش دهند.
* هیچ فرد یا گروهی در جریان دستیابی به توافق نباید کنار گذاشته شود.

مشارکت عمومی و برنامه ریزی مشارکتی در نظریه میانجیگری
www.odpm.gov.uk/stellent/groups/odpm-planning.documents : ماخذ

6-8-1 دیدگاه های Henry Sanoff(2000)
* حرفه یک متخصص دیگر تنها ارائه راه حلهای تمام و کمال و غیر قابل تغییر نیست، بلکه باید به کار برروی راه حل هائی بپردازد که نتیجه یک گفتگوی مداوم با کسانی است که از کار او استفاده خواهند کرد . انرژی و قدرت تخیل یک متخصص در جهت بالا بردن آگاهی مردم در حین بحث با آنهاست. در نهایت ، راه حل از بحثها نتیجه خواهد شد؛ از یک طرف متخصص نظرات خود را بیان خواهد داشت و به بیان اطلاعات فنی خواهد پرداخت و گزینه های مختلف را مورد بررسی قرار خواهد داد و از طرف دیگر شهروندان نظرات خود را ابراز داشته و دانش خود را به کار خواهند گرفت.
* کلمه " مشارکت " طیفی از تعاریف را د ر بر می گیرد . طرح یا برنا مه ای که قرار است از طریق مشارکت به انجام برسد باید در این زمینه روشن و شفاف باشد طوری که در نهایت مردم بتوانند از آن سر در بیاورند و در باره آن نظر بدهند.
* باید گروه های مردمی تشکیل گردیده و مشارکت با شرکت همه مردم محله تشویق گرد د. در این راستا، مردم می توانند به بیان آراء خود پرداخته، توافقات لازمه را انجام دهند و به نتایج قابل قبولی برسند . این روش نه تنها باعث تقویت و استحکام نتیجه کار خواهد گردید، بلکه با مشارکت دادن گروه های ذینفع به آموزش آنها و نهایتا قدرت بخشیدن به آنها خواهد انجامید.
* مشارکت در طراحی و برنامه ریزی ممکن است تخصصهای مختلفی را ایجاب کند و در نتیجه متخصصان مختلفی در زمینه های متفاوت را برای همکاری طلب کند . آموزش مردم می تواند مشارکت را به امری نتیجه بخش و موثر تبدیل نماید.
* نظرات مردم باید مستمرا در روند تصمیم گیری و طراحی به کار گرفته شود . تصمیم نهایی، پایان مشارکت نیست. بعد از آن نیز، باید مردم در ارزشیابی و تغییر در طرح دخالت داده شوند.
9-1شاخص های ارزش مشارکت :
مطالعه ای که لاچ و هیکسون در سال 1998 از آثار منتشر شده درباره مشارکت عمومی به عمل آورده اند ، معلئم ساخت که مشارکت کنندگان این امر را به عنوان پذیرش عمومی ، قابلیت دسترسی ، تصمیم گیری مناسب ، یاد گیری و آموزش ، تعهد زمانی و اعتماد سازی ارزش گذاری کرده اند. آنها برای شناسایی شاخص های ارزش و هزینه مشارکت عمومی مصاحبه هایی با مردمی که درگیر پروژه های مشارکتی بوده اند ، به عمل آورده اند . این محققان با ترکیب مطالعه متون مربوط به موضوع ، مصاحبه ها و ارزیابی کارشناسی ، شاخص های محوری ارزشمند مشارکت را بدین شرح معرفی کرده اند :
– شروع فرایند با گروه های ذی نفع
– تنوع دیدگاه ها
– مشارکت هدفمند
– منافع همگانی گروه های ذی نفع
– تبادل اطلااعات
– صرفه جویی در زمان
– صرفه جویی و پرهیز از هزینه ها
– تقویت پذیرش عمومی پروژه
– یاد گیری متقابل
– احترام متقابل
– دامنه وسیعی از روش ها در دسترس طراحان و برنامه ریزان است .
برخی از این روش ها برای استفاده در فرایند های مشارکتی استاندارد شده اند ، و از این دست اند شیوه های تصمیم گیری گروهی تعاملی که که در کارگاه ها به کار می روند. به طور کلی بسیاری از روش ها آگاهی شهروندان را از شرایط محیط تسهیل می کنند و به فعال سازی خلاقیت های فکری آنها یاری می رسانند. این روش ها می توانند شیوه های آگاهی ، شیوه های تعامل گروهی و شیوه های غیر مستقیم طبقه بندی شوند (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 193)
10-1موانع در برابر مشارکت:
برخی از موانع در برابر مشارکت از خود روند مشارکت بر می خیزند و برخی دیگر به خاطر برداشتهای غلط درباره مفهوم مشارکت اتفاق می افتند. این موانع عمدتا عبارتند از:
* برخی از افراد متخصص و حرفه ای می گویند مشارکت ضروروی نیست چرا که مردم فاقد تخصص لازم بوده ، مزاحم کار هستند.
درست است که پیچیدگی های فنی در برنامه ریزی معمولا مردم را نسبت به مشارکت دلسرد می کنند اما باید در نظر داشت اگر قبل از روند برنامه ریزی، متخصصان مسائل را چنان پیچیده و غامض توضیح دهند که فهم آنها برای مردم دشوار باشد، ممکن است حقیقتا باعث غیر فعال شدن، وابستگی و جهالت مردم شوند.
* از آنجا که هر کس نظری برای خود دارد، ممکن است به تعداد مردمی که در مباحثه شرکت می کنند، آراء مختلف به دست آید. از دیگر سو، در برخی موارد، نظرات مردم بسیار شبیه یکدیگر می شود طوری که نمی شود نیازهای مختلف آنها را از یکدیگر تمیز داد.
گرچه مردم با هم متفاوتند و ترجیحاتشان ممکن است با یکدیگر فرق داشته باشد، تحقیقات نشان داده است، نادیده گرفتن این اختلافات می تواند به نتایج نامطلوب منجر شود . علاوه بر آن، کنار گذاشتن مردم با این فرض که همه مثل هم فکر می کنند، باعث نتایجی می شوند که کاملا یکدست است . هر دو نوع این نگرشها ، باعث نارضایتی کاربران خواهد گردید.
* برای متخصصان و مدیران، مشارکت امری تهدید آمیز است و احساس می کنند نقش آنها به واسطه انتقال به کاربران، در مخاطره قرار می گیرد.
متخصصان و افراد حرفه ای دانشی دارند که با اطلاعات کاربران متفاوت است . در واقع، تخصص مردم و کاربران، شناخت مشکلات است که ممکن است لزوما به معنای حل مشکلات نباشد . همکاری وقتی مثمر است که همه افراد تخصص هایشان را به کار گیرند.
* در مقایسه با تکیه صرف بر متخصصان و افراد حرفه ای که دارای تجربه وسیع و دانش تخصصی می باشند، دخالت دادن افراد زمان بر است و به همین دلیل گرانتر تمام می شود.
زمان و تلاشی که معطوف دخالت دادن مردم در روند توسعه محله می شود، یکی از اصول بنیادین است .کمک به مردم بر آنکه دعواها و بحثها را فیصله دهند و کمک به آنها برای آنکه اهداف را بشناسند واجد ارزش بالایی است.
* مردمی که در روند مشارکت شرکت می کنند، معمولا نماینده اکثریت مردم نیستند و معمولا شامل کسانی می شوند که منافع مشخصی را در مشارکت دنبال می کنند.
همه کوششها باید معطوف آن گردد که تا حد ممکن همه کسانی که از طرح تاثیر می پذیرند را دخالت دهد. این امر معمولا تماس مستقیم با مردم را ضروری میسازد.
11-1مشارکت : چه کس؟ چه چیز؟ کجا؟ چگونه؟ چه وقت؟
در برنامه ریزی برای مشارکت باید به سوالات زیر پاسخ داد:( Sanoff، 2000)
* چه کسانی باید در مشارکت دخالت داده شوند؟ افراد یا گروه هایی که قرار است در فعالیت مشارکتی شرکت کنند کدامند؟ به طور کلی ، کسانی که از تبعات تصمیمات طراحی و برنامه ریزی تاثیر خواهند پذیرفت باید در روند تصمیم سازی دخالت داده شوند.
* ما از برنامه مشارکتی چه انتظاری داریم؟ به عنوان مثال آیا قرار است، مردم دیدگاه های خود را مطرح کنند یا اینکه قرار است اطلاعاتی رد و بدل شود؟ یا شاید قرار است دعواها و مباحثات موجود حل و فصل شوند؟ آیا قرار است یک طرح پیشنهادی مورد مطالعه قرار گیرد و یا اینکه این بحثها قرار است تنها مجرایی برای تخلیه احساسات مردم باشند ؟
* مشارکت باید به کجا منتهی شود؟ اهداف کدامند؟
* مردم چگونه باید دخالت داده شوند؟ راه های مناسب مشارکت باید شناسایی شوند تا اهداف مورد نظر حاصل گردند . روشهایی که انتخاب میشوند باید با اهداف منطبق باشند . یکی از این روشها میتواند کارگاه آموزشی باشد.
در کدام قسمت از روند برنامه ریزی، مشارکت مورد نیاز یا مطلوب است؟ باید در باره زمان مناسب برای دخالت دادن مردم تصمیم گرفت ؛ ساخت و ساز، اجرا، ارزشیابی یا ترکیبی از همه اینها؟
12-1تعیین گروه های ذی نفع : Stakeholder identification
گروه ذی نفع ، اصطلاحی عام در برنامه ریزی و سیاست عمومی است . گروه ذی نفع به عنوان دارنده سهم یا منفعت در موضوع مورد نظر تعریف شده است . در عمل ، هر کس می تواند جزو گروه های ذی نفع باشد ، چرا که افراد ساکن ، پرداخت کنندگان مالیات و شهروندان علاقه مند ، همه و همه می توانند دارای منفعتی باشند . (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 196)
1-12-1انواع گروه های ذی نفع
گروه های ذی نفع به طور کلی می توانند به چهار دسته تقسیم کرد:
* بخش معینی از جامعه : مانند گروه گسترده از کشاورزان و صاحبان خانه ها یا گروه مشخصی همچون ساکنان باغ راه ها یا استفاده کنندگان پارک ها.
* افرادی هستند که منافع تشکل یافته ای رابیان می دارند ، که می توانند در دامنه ای از ائتلاف غیر رسمی همسایگان تا گروه ذی نفع غیر انتفاعی که رسما تشکیل شده است ، تغییر کند انتظار می رود چنین افرادی دیدگاه های سازمانشان را بیان دارند .
* نمایندگان سازمان های حکومتی مانند دوایر شهری و ادارات ایالتی. این نمایندگان در عین حال باید هر دو فرایند افراد ذی نفع و فرایند سازمانشان را به کار گیرند.
* مقامات منتخب که رسما به عنوان نمایندگان به آنها رای داده شده است. موقیت انتخابی آنها وضعیت ویژه ای به آنها می دهد ، چرا که باید در مقابل تصمیماتشان به مردم پاسخو باشند. (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 196)
2-12-1دلایل انتخاب گروه های ذی نفع :
* قدرت قانونی در موضوع
* اطلاعات مشخص یا آگاهی عمومی
* شرکت در مناقشه ای واقعی یا احتمالی
* پیوند با شبکه های اجتماعی (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 197)
دلایل مداخله گروه های ذی نفع
دلیل
شرح
مثال گروه های ذی نفع
قدرت قانونی
سازمان یا فردی دارای قدرت قانونی رسیدگی به موضوع است
حکومت محلی
ادارات ایالتی یا فدرال
مالکان خصوصی
اطلاعات
سازمان یا فردی دارای اطلاعات و آگاهی است
کارشناسان فنی
افراد دارای آگاهی دسته اول
ادارات دارای اطلاعات
مناقشه
سازمان یا فردی در مناقشه ای واقعی یا احتمالی دخالت دارد
افراد دارای جایگاه قانونی
طرف های فعلی مجادله
تصمیم گیران
شبکه ها
فرد با شبکه اجتماعی ارتباط و پیوند دارد، یا دارای نفوذ محلی است
افراد دخیل در گروه های محلی
افراد گروه های اجتماعی و انجمن ها
ساکنان دراز مدت
(اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 199)
راهبرد های انتخاب گروه های ذی نفع
راهبرد
سود مندی های احتمالی
زیان های احتمالی
گزینش گرداننده
شخصیت های سازگار
تامین نیاز های تخصصی
احساس جانب داری
دامنه محدود مشارکت کنندگان
کمیته انتخاب
تنوع کمیته می تواند جانب داری را کاهش دهد
انتخاب بر اساس تخصص و شخصیت
زمان بری بیشتر
نیاز به مشارکت کنندگان اضافی
خود انتخابی
مشارکت کنندگان با انگیزه
فرایند باز
باز نمایی مشکلات
احتمال جذب افراد به شدت متعصب
گلوله برفی
منعطف
امکان افزایش مشارکت کنندگان متناسب با موضوع
قدرت فزون تر مشارکت کنندگان اولیه
مشارکت کنندگان بعدی ممکن است از تصمیمات اولیه ناراضی باشند
(اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 199)

13-1همکاری:
نتیجه فرایند برنامه ریزی بستگی دارد به این که مردم چه اندازه به طور موثر با هم کار می کنند : کسانی که طراحی را نظارت و هدایت می کنند، کسانی که توسعه را آغاز می کنند و به انجام می رسانند و طراحان و کسانی که فرایند را مدیریت می کنند .
همکاری موفق مستلزم به کارگیری راهکارها و تکنیک های خاص در یک روش مناسب و برنامه ریزی شده است ، نه این که هر آن چه که اتفاق می افتد مطابق خواست یک شخص خاص باشد . مجموعه ای از رویکردها و روش های ممکن در دسترس است، مانند:
* طراحی کارگاههای هنری که گاهی اوقات به منزله یک منشور است ، گرد هم آوردن شمار وسیعی از مشارکت کنندگان با یکدیگر برای تعقیب و پیگیری ایده های طراحی برای یک محدوده خاص .
* برنامه ریزی فعالیتی، برنامه ریزی اجتماعی و گروههای فعالیتی مستلزم همکاری بین مردم محلی (UDATS) طراحی شهری و تیم حرفه ای دعوت شده (غالباٌ برای مدتی بیش از چند روز) برای پیگیری ایده های طراحی برای یک محدوده خاص هستند.
* برنامه ریزی واقع بینانه که ساکنین را قادر می سازدکه از مدلی از محدوده شان به عنوان ابزاری جهت تعیین اولویت هایشان برای آینده استفاده کنند ، با کارشناسان روشمند که " به آهستگی هستند نه بر بالا"
* برای مطالعات وسیعتر و فضای باز ، که تکنیک های هستند برای گروههای افراد ( بین 5 تا 800 نفر و غالباٌ بین 1 تا 5 روز ) برای شناخت سلایق عمومی، مباحثه پیرامون نظرات ، سهیم کردن اطلاعات و تجربه ها و سازماندهی خودشان در گروههای کاری که بر موضوعات خاص تکیه می کنند .( بخش 4 ،by design, 2000)

بخش دوم : تکنیک های مشارکت
1-2تکنیکهای مشارکت ( Participate Techniques):
در سالهای اخیر تجربیات زیادی در زمینه چگونگی اداره و مدیریت فرآیندمشارکت کسب شده است. برای مثال در کتاب "نیک و یتز" با عنوان "کتابچه راهنمای طراحی و برنامه ریزی محلات)" بیش از 50 روش مشارکتی برای انواع ( برنامه ها ارائه شده است) .کوآن، (2002
برخی ازاین تکنیک ها تبدیل به روشهایی استاندارد در روندهای مشارکتی شده اند. برای نمونه، بدون استفاده از تکنیک های تصمیم گیری گروهی تعاملی در کارگاهها، مشارکت صورت نمی پذیرد. تکنیکهای میدانی مانند پرسشنامه، مصاحبه و نقشه برداری گروهی که توسط طراحان و برنامه ریزان صورت می گیرد نیز جزئی از مرحله گردآوری اطلاعات است.
به طورکلی بسیاری ازاین تکنیک ها سبب تسهیل آگاه سازی افزایش و شناخت شهروندان از وضعیت محیطی و در زمینه تخصصی شده و ذهن خلاق آنها را فعال میسازد. انتظارمی رود متخصصان آگاه به افراد کمک کنند تا آنها قادر به مشارکت بیشتر، اجرای برنامه ها و تحقق اهداف شوند.
کلید موفقیت طرح های اجتماعی وجود تکنیک هایی است که متخصصان و افرادعامی را قادر به همکاری موثر و کارآمد نماید، تکنیکهای مزبور به 5 دسته تقسیم میشوند:
* روشهای شناخت ( Awarress methods )
* روشهای غیر مستقیم ( Indirect methods )
* روشهای تعامل های گروهی ( Group indirection methods )
* روشهای باز ( Open-End methods )
* روشهای تعاملی افکار ( Brain storming methods )
(Sanoff, 2007)

1-1-2روشهای شناخت/ آگاهی :
هر برنامه مشارکتی موثر باید شامل یک برنامه آگاهی عمومی مناسب باشد. مردم باید از موضوعی که قراراست در آن مشارکت داشته باشند آگاهی یابند تا بهتر بتوانند تصمیم گیری کنند که پروژه را حمایت خواهند کرد یا خیر.
دراین بخش برخی از مهمترین تکنیکهایی که می تواند برای برقراری ارتباط با مردم استفاده شود، بیان شده است.
1.نمایشگاه ها ( Exhibits/Displays )
2. رسانه های خبری (News media)
3. معرفی به گروههای شهروندی و فنی
4. فرستادن گزاره های مهم فنی یا مدارک مهم زیست محیطی

2-2 روشهای مشارکت فرآیند تهیه طرح( Participation techniques )
مرحله بعد از مطلع نمودن عموم، فراهم کردن عرصه یا مکانیزم هایی است که شهروندان بتوانند احساسات، تفکرات و علایق ود را اظهارکنند. بدین منظور میتوان تکنیکهای مربوط به روشهای غیرمستقیم، تعامل گروهی، باز و تعامل افکار استفاده کرد لذا در ادامه بحث به معرفی آنها میپردازیم.
1-2-2روشهای غیر مستقیم
بررسیهای منطقه ای و پرسشنامه ابزار مفیدی جهت گردآوری اطلاعات، دیدگاهها و نظرات گروهی از کاربران میباشد. در اوهایو ژاپن، استفاده از پرسشنامه این امکان را فراهم آورد که شهروندان بتوانند مناطق زیستی آسیب دیده را شناسایی کنند. در شهر رالی، ایالت کارولینا شمالی، مطالعه ای بر این اساس انجام شد که مرزهای محله های مختلف را مشخص نمود. چنین رویکردی نتایج فوری و مشخصی را به دنبال دارد. محدودیتهای این رویکرد آن است که پرسشنامه دیدگاه طراح را منعکس میکند و به دیدگاه پاسخدهنده توجه ندارد. اما مصاحبه های رو در رو می توانداطلاعات بیشتری را ارائه کند.(2007،sanoff) هرچند مصاحبه با تک تک افراد جامعه امری غیرممکن است ولی صرف دو یا سه روز وقت میتواند نکات و خواسته های مهم گروهها را در اختیار شما قراردهد. با وجود آنکه مصاحبه یک نمونه علمی فراهم نمی آورد ولی میتواند اطلاعات کیفی مهمی با جزئیات کامل تامین نماید که رسیدن به آنها از روشهای دیگر امکانپذیر نیست. همچنین زمانی که شما با تعدادی از رهبران جوامع مصاحبه میکنید احتمالا میتوانید به اندازه کافی از موقعیت آن جامعه و نقش هر فرد در جنجال ایجاد شده اطلاعات به دست آورید.در روند تصمیم سازی که سالها به طول می انجامد، شما می توانید تعدادی مصاحبه پیش از شروع فرایند برای به دست آوردن اطلاعاتی در مورد موضوع یا اینکه یک یا دو مصاحبه در مراحل اصلی فرایند برای مشخص کردن عملکرد یا طرق حل مشکلات ترتیب دهید. ( 2003،Delli Priscoli)
2-2-2 روشهای تعامل گروهی
1-2-2-2کارگاه( Workshop-charrett )
تعاملات رو در رو که بیشتر به آن کارگاه(Workshop) گفته میشود، از نمونه های رایج و متداول روشهای تعامل گروهی است. گروههای متمرکز معمولا از 6 تا 10 عضو تشکیل شده اند که به دقت انتخاب گردیده و دارای مدیرهستند که بحث را در مسائل مرتبط راهنمایی میکند.(2007،sanoff)
از آنجا که کارگاهها به شدت شکلی تعاملی دارند در گروه های بزرگ چندان کارآمد نیستند لذا در این مواقع میتوان از قالب گروههای بزرگ/گروههای کوچک نیز استفاده کرد. نکته کلیدی این است که کارگاهها غالبا رهبران گروههای سازماندهی شده و منافع مردمی را در نظر می گیرند نه یک فرد را.( Delli Priscoli,2003)
شارت(که در ترجمه فارسی به آن مشارکت کارگاهی نیز گفته می شود) در مقایسه با مفهوم کارگاه، روشی فشرده است که با توجه به پیچیدگی مشکل چندین روز یا هفته به طول می انجامد. این روش باعث تجمیع گروههای مختلف به جلسات تعاملی مختلف میشود که درپی رفع مشکلات هستند. فازهای روند شارت شامل کارگاه یا جلسات کاری می باشند، که اعضاء را در تدوین برنامه ها، توصیه ها و تصمیمات شرکت می دهند. این روش عملی است که متخصصان و شهروندان در آن بایکدیگر همکاری می نمایند تا از برنامه ها، تصاویر یا مدلها برای کشف راهکارها بهره جویند . (Sanoff, 2007)
2-2-2-2قالب گروه بزرگ / گروه کوچک( Large group / small group)
یک راه برای ملحوظ داشتن گروه بزرگ اما در عین حال جلوگیری از بروز برخی از مشکلاتی که در گفت وشنودها و جلسات شهری ایجاد می شود استفاده از قالب گروه بزرگ و گروه کوچک است. درپی یک ارائه آزاد، حاضران برای گفتگو و بحث به گروه های کوچکی تقسیم شده و اصولا وظیفه ای خاص برایشان در نظر گرفته میشود. پس از آن سخنگوی هریک از گروههای کوچک ارائهای برای تمام حاضران که درواقع خلاصه بحثی است که در گروه کوچکشان صورت گرفته است را عرضه می کند. این جمع بندی ممکن است با اظهار نظرهای دیگران همراه شود.
3-2-2-2جلسات شهری(town Meeting)
در منطقه نیواینگلند آمریکا جلسات شهری سنتی پسندیده است. در اصل این جلسات بدنه تصمیم گیری در مورد مسائل شهر است. به جای اخذتصمیم توسط نمایندگان انتخاب شده، همه ساکنین شهر دراین جلسات شرکت و نظرات خود را بیان می کنند. در جلسات شهر که به عنوان مشارکت عمومی تلقی می شود مردم در کنار هم سعی میکنند مشکلات را حل کرده و تصمیمات درست و خوبی اتخاذ کنند، اما این تصمیمات قدرت اجرایی قانونی ندارد. جلسات شهری صرفا یک جلسه عمومی بزرگ است که در آن هر فرد فرصت می کند در مورد عقایدش صحبت کند. این جلسات نسبت به گفت و شنود از رسمیت کمتری برخوردار است و معایب خاص خودش را دارد. جلسات شهری اصولا به عنوان گردهمایی برای حمایت منافعی خاص تلقی می شود.
4-2-2-2گپ های دوستانه(Coffee klatsche)
گپ های دوستانه و عصر نشینی ها جلسات غیررسمی با گروههای کوچک در یک خانه خصوصی برخی اوقات منجر به دستیابی به مشرکتی موثر نسبت به یک جلسه بزرگ عمومی میشود. در حقیقت برگزاری جلسه در یک خانه تکاپو و پویایی افراد شرکت کننده را به حد قابل توجهی تغییر می دهد و شرکت کنندگان را وادار میسازد با رفتاری خوب در جلسات شرکت کنند.
5-2-2-2استماع عمومی(Public hearing)
استماع عمومی، گسترده ترین تکنیک مورداستفاده است. یک جلسه نسبتاً رسمی است که مردم درآن بیانیه های اداری مربوط به اوضاع و مطالبات خود را مطرح مینماید. متاسفانه این تکنیک بهطور خاص یک وسیله موثر برای مشارکت مردمی نیست. آنها کارشان را در مورد نیازهای قانونی یک جلسه که آماده نمودن گزارش رسمی است خوب انجام میدهند، ولی به طور خاص در گردهم آوردن مردم برای حل نمودن مشکلات، ضعیف عمل میکنند. درواقع ، جلسات استماع عمومی مایل به مبالغه کردن در مورد تفاوتها هستند زیرا به نظر می رسد رهبران تشکل ها می خواهند از منافع تشکل خود دفاع کنند. نتیجتاً نتایج به دست آمده از چنین جلساتی غالباً نسبت به نتایج حاصل از یک جلسه غیررسمی انعطاف ناپذیرتر و خشکتر است. به لحاظ قانونی برگزاری یک جلسه استماع عمومی در پایان روند تصمیم سازی ضروری به نظر میرسد ولی مشارکت واقعی مردم مقدم بر آن است.( Delli Priscoli,2003 )

3-2-2روش های باز
اطلاع رسانی مردم در خصوص طرح ها و ایجاد انگیزه میتواند در غالب جلساتی باشد که تحت عنوان نشست عمومی یا میزگرد نیز شناخته میشوند. این جلسات به مدیران اجازه میدهد تا اطلاعات پروژه را در هر زمانی در طول فرآیند ارائه دهند. ساختار محدود چنین نشست هایی جای زیادی برای بحث و مناظره باقی نمی گذارد. اگرچه این جلسات را مشارکت اجتماعی می نامیم لیکن مخالفان نیز در آن شرکت میکنند و حتی ممکن است بر جلسه نفوذ خود را نشان دهند. واکنش افراد در این جلسه با استفاده از روش معمول رای گیری عادی نشان داده میشود.
1-3-2-2 رای گیری(Planning ballot)
این تکنیک برای کسانی است که بنابه مشکلاتی که دارند قادر به حضور در جلسات عمومی نیستند تا نظرات خود را بیان کنند. رای گیری برنامه ریزی یربابوئنا(Yerba Buena) شهر سانفرانسیسکو از سه بخش تشکیل شدهاست: سه پیشنهاد که گزینه های برنامه را نشان می دهند؛ سیزده بیانیه سیاسی که به نحوه برنامه ریزی، مدیریت مالی و اجرای پروژه می پردازند؛ و بخشی که محتوای نقشه محل پروژه و نیز کاربردهای زمین است و مردم به وسیله آن نقشه های خود را مطرح می کنند. حتی میتوان جعبه ای سیار در محل پروژه قرارداد.به طورکلی سه بخش این تکنیک مردم را قادرساخته تا روشی برای سازماندهی و بیان نظرات خود درخصوص مهمترین ابعاد پروژه بازسازی شهری بیابند .( Sanoff,2007)
2-3-2-2نظر سنجی(Polls)
اغلب روشهای مشارکتی نمی توانند سهم میزان نظرات را در جوامع بزرگ تعیین کنند. آیا آن گروهی که مخاطب شماست به نفع اقلیت صحبت میکند یا اکثریت؟ نظرسنجی، ارزیابی کمی از دیدگاههای یک جامعه است. نظرسنجی خصوصاً نظرسنجی های تلفنی در چندسال اخیر به عنوان روشی کم خرج برای مشخص شدن دیدگاههای یک جامعه تلقی می گردد و برخی از موسسات خدمات عمومی از نظرسنجی ها به عنوان کمک کار برنامه های مشارکت عمومی خود استفاده می کنند. تجارب نشان می دهد نظرسنجی ها همیشه هم نتیجه واقعی را بیان نمی کند.مشکل اول این است که آنها یک تصویرکلی را در یک لحظه فراهم میکنند. اگر مردم هنوز در حال یادگیری مسئلهای باشند نظرسنجی، در مورد دانش فعلی آنها، به شما اطلاعات خواهدداد اما منعکس کننده زمانی که دانش آنها کامل شده نخواهدبود. دوم آنکه اگر تصمیم ها توسط گروه های انتخاب شده به جای انتخابات اتخاذ شود، آنگاه نظرسنجی واقعیت را بیان نخواهدکرد. یک نظر سنجی با تمام افراد به صورت مساوی رفتار خواهدکرد. هرچند ممکن است نظرسنجی برای یک نفر به هیچوجه اهمیتی نداشته باشد و برای فرد دیگر بسیار پراهمیت باشد. درنهایت افرادی که برای یک نظرسنجی وقت و انرژی میگذارند همیشه نسبت به افرادی که توجهی ندارند دارای تاثیر سیاسی بیشتری هستند.
3-3-2-2تلویزیون کابلی / مشارکتی(Cable Television/Participation Television)
اگرچه در بسیاری از جوامع ، شبکه های استانی یا ایالتی ، جلسات شورای شهر را به صورت علنی پوشش میدهند، امامی توان از تلویزیون کابلی نیز برای این منظور استفاده کرد(Sanoff,2007)
شهروندان می توانند با برنامه تماس مستقیم داشته و نظرات و سئوالات خود را مطرح کنند. پیدایش تلویزیون های کابلی این امکان را برای تماشاگران فراهم میسازد که خیلی سریع نسبت به سئوالات از طریق فشاردادن یک دکمه روی کنترل تلویزیون خود واکنش نشان دهند و بدین ترتیب سیگنالی به ایستگاه فرستاده می شود. در حال حاضر بسیاری از جوامع برای ارتقاء این تکنولوژی در تلاشند.( Delli Priscoli,2003)

4-2-2روشهای تعاملی افکار
کارتیمی در رفع مشکلات بسیار مفیداست اما در خلق ایدهها و طرحها نمیتواند مفید واقعشود. بهترین روش شناخته شده برای این امر تعامل افکار است. تعامل افکار کلاسیک روشی شفاهی برای رفع مشکلات بود. که در گروههای 3 تا 9 نفره انجام می شد و از 3 قانون پیروی میکرد:
.1 تا حدامکان راهکار پیدا کنید.
.2 ایدههای نوین و مبتکرانه ارائه دهید.
.3 انتقاد ممنوع است و قضاوت به بعد موکول میشود.
البته روشهای دیگری نیز برای تعامل افکار وجوددارد که برخی اوقات Brain Writing نامیده میشود و برای گروههای 12 نفره مناسب است. چنین روشهایی برای گروههایی از افراد مفیداست که نمیتوانند در یک زمان در جایی خاص حضور به هم رسانند.
1-4-2-2نگارخانه (Gallery)
به هر عضو سه پایه و تابلویی بزرگ داده می شود تا کلیه افکار و ایده های خود را روی آن تصویرکند)بنویسد.( سپس پایان فرصت اعلام میشود و اعضاء به ترتیب به تک تک تابلو ها نگاه می کنند. سپس به تابلو خود بازمی گردند و در صورت لزوم درآن تغییر و تعدیل ایجادمی کنند. سپس رایزنی ایده ها انجام می شود. نوشته های تابلوها گردآوری شده و برای ارزیابی به تیم دیگر داده می شود. این روش بالاخص برای کسانی موثر است که نمی توانند جلوی دیگران صحبت کنند.

2-4-2-2کارت یادداشت (Pin Card)
افراد دور میز گرد بزرگی می نشینند و افکار و نظرات خود را روی کارتهایی کوچک می نویسند و مانند روش قبل آنرا به همه نشان می دهند. پس از آن مانند روش قبل، درصورت لزوم هر شخص نظرات خود را تغییرداده و درنهایت کارتها برای ارزیابی به تیم دیگر داده می شوند.
3-4-2-2 تکنیک گروه اسمی (Nominal Group Technique)
دراین روش مشکلی مطرح میشود و افراد بدون صحبت عقاید و نظرات خود را روی کاغذ به مدت 5 دقیقه می نویسند. سپس کاغذها گردآوری شده، بررسی می شوند، رای گیری میشود و مطابق با نظر گروه رتبه بندی صورت می گیرد. در این روش تولید ایده و ارزیابی آن در یک جلسه انجام می شود.

4-4-2-2 نوشتن روی صفحات مجزا (Cranford Slip Writing)
این روش برای گردآوری نظرات افراد متعدد در گروههای بزرگ استفاده می شود. پس از تعریف مشکل از هر شرکت کننده خواسته میشود تا 20 پاسخ را در صفحات مجزا بنویسد. سپس کاغذها جمع آوری شده و برای سازماندهی و ارزیابی پاسخ ها و ایده ها به گروه دیگر داده می شود.
5-4-2-2روند رینجی ( Ringii Process)
در این روش ژاپنی، نظر یا ایدهای به صورت کتبی بین افراد چرخانده میشود و هر شرکتکننده یادداشتی روی آن نوشته و به نفر بعدی میدهد. سپس کاغذ به نفر اول میرسد. وی پیشنهادات را بررسیکرده و ایده خود را بازنویسی میکند. این پروسه چندبار میتواند تکرار گردد و مانع از هر گونه بحث شخصی میشود.
6-4-2-2روش دلفی (Delphi Method)
این روش با تعامل کتبی افکار آغاز شده و آنقدر ادامه می یابد تا درخصوص انتخاب بهترین ایده ها به توافق برسند. در این روش نام شرکت کنندهها میتواند مخفی بماند و درواقع هیچ تعامل مستقیمی صورت نمی پذیرد چراکه گردآوری اطلاعات به وسیله پرسشنامه یا کامپیوتر و اینترنت انجام میشود. پس از گردآوری ایده ها، نظرات فهرست بندی شده و جهت ارزیابی و دسته بندی توسط هر شرکت کننده، این فهرست به نوبت به همه اعضاء داده مشود. این روند تا زمان رسیدن به توافق ادامه می یابد.
7-4-2-2 تعامل تعاملی افکار
روشهای تعاملی افکار کلامی و کتبی را می توان ترکیب نمود تا بهترین استفاده رااز هر رویکرد بدست آورد. گروههای بیست نفره ازافراد می توانند در تعامل تعاملی افکار شرکت کنند. چنین روشی ترکیبی از نظرسنجی کتبی و مباحثه شفاهی است.
8-4-2-2 خطور ایده (Idea Tigger)
در ابتدا پس از سکوتی چند دقیقه ای، هر شرکت کننده در صفحه یادداشت نظر خود را در دو ستون مینویسد، اعضای گروه به نوبت یادداشتهای خود را می خوانند. درحالیکه هر عضو فهرست خود را می خواند، دیگر شرکت کنندگان هر گونه ایده یا نظر جدیدی که دارند را در ستون دوم می نویسند. پساز اینکه افراد به صورت ساعتگرد یادداشت خود را خواندند، این پروسه دوباره تکرار می شود و اینبار به صورت پادساعتگرد می چرخد. سپس ایده ها برای ارزیابی گردآوری میشوند.
9-4-2-2مباحثه گروهی
در مواردی که گروه های 20 تا 30 نفره از افراد حضور دارند، پنل های 5 تا 10 نفره تشکیل میشود که در مقابل افراد دیگر به صورت شفاهی بحث می کنند. افراد تماشا کننده درحالیکه به پنل گوش می دهند ایده های خود را نیز می نویسند. پس از اتمام بحث، نظرات هر دو گروه(پنل و مخاطبین)جمع می شود و بعداً ارزیابی می گردد.
10-4-2-2روند گروهی
روند مثبت و تعاونی گروهی روشی برای ارائه نظرات و بهبود کیفیت کار می باشد. تعداد افراد توصیه شده برای تشکیل یک گروه 8 نفر است. هر یک از اعضا طرحی پیشنهاد می کنند و بقیه نظر خود را درباره آن میگویند. قوانین این فرآیند عبارتند از:
-1 هیچ رهبری در گروه نیست، تنها یک داور یا کسی که زممان را نگه میدارد حضور دارد (که خود نیز شرکت کننده است).
-2 هر عضو برای ارائه نظر خود 5 تا 10 دقیقه زمان دارد و دیگر افراد یک تا دو دقیقه برای پاسخ دادن به وی وقت دارند.
-3 هر عضو تنها می تواند به طور مثبت به صورت زیر پاسخ دهد:
"اگر من جای تو بودم … فلان کار را می کردم"
(نباید پاسخ های مشابه را رد کرد- تکرار اشکالی ندارد)
-4 در مقابل، کسی که نظر خود را ارائه میکند نیز نباید پاسخ دهد و تنها واکنش افراد را حتی الامکان به طور کامل و به صورت کتبی ثبت میکند.
-5 پس از صحبت کلیه افراد، ارائه دهنده به طورکلی به نظرات اعضا پاسخ می دهد و سپس سعی میکند تمام یا اکثریت نظرات را در ایده یا نظر بعدی خود قرار دهد.
جان کریس جونز (John Chris Jones) چندین سال قبل، این روش ظاهرا مکانیکی را ابداع نمود و دریافت که این روش کیفیت نظرات دیگران را بهبود بخشیده و باعث بهتر شدن نظرات بعدی میشود مشروط براینکه قوانین مباحثه کاملا رعایت شوند تا افراد را قادر کند عادات منفی، متجاوزگرانه یا تدافعی خود را که اغلب در گروهها دیده می شود کنار بگذارند.

11-4-2-2کارگاهها (Workshop)
کارگاه محل مناسبی برای انجام بسیاری از تکنیک های مشارکتی است. واژه "کارگاه" بدین معناست که شهروندان فرصتی برای یادگیری و به دست آوردن تجربه در مورد روابط انسانی خواهند داشت. یادگیری زمانی که از تجربیات شخصی نشات گرفته و مستلزم تفکر، خلاقیت و آزمایش نگرشهای جدید و رویکردهای نوین به حل مشکلات است، بیشترین کارایی را به دنبال خواهد داشت.
این روند زمانی که افراد باید اختلافات خود را در مسیر دستیابی به هدفی مشترک رفع کنند، حاصل میشود. افرادی که دارای هدفی مشترک هستند، در کارگاهها از تعاملی بالا برخوردارند. کارگاه رویدادی برنامه ریزی شده است که افراد مختلف با کنکاش و جستجو درباره مسائل از یکدیگر مطالب زیادی می آموزند.
نکته کلیدی در برپایی کارگاه ها انسجام گروهی است. لازم است اعضا آنقدر با یکدیگر مشارکت داشته باشند که به هم علاقه مند شده و به فردیت یکدیگر احترام بگذارند.
کارگاهها تفاوت عمدهای در زمینه موضوع، مدت زمان و اهداف دارند و بنابراین باید این سه بخش را بدقت انتخاب نمود. ازآنجا که شرکت کنندگان یا اعضای کارگاه از فعالیتهای مختلف به منظور افزایش حساسیت خود به محیط بهره میگیرند، فضای کارگاه و کیفیت بصری مواد و ظاهر کارگاه در موفقیت جلسات بسیار حائز اهمیت است. کیفیت فضای کارگاه شامل تهویه مطبوع، نور کافی، مبلمان و محل مطلوبی است که اسباب راحتی افراد را فراهم کند. نحوه چیدن صندلی ها نیز مهم است .صندلی ها نباید طوری چیده شوند که مخاطبین دور از سخنران باشند، بلکه باید حس عدم رسمیت و تعامل القا گردد. به طور کلی بهتر است با اعلامیه، آگهی در روزنامه، رادیو و تلویزیون یا از طریق ارسال ایمیل عموم مردم را از برگزاری کارکاه های آتی باخبر کنیم. لازم است شرکت کنندگان در کارگاهها بسته اطلاعاتی در مورد برنامه و جدول کارگاهها در اختیار داشته باشند. همچنین می توان از کارگاه فیلمبرداری یا عکسبرداری کرد و کلیه تصمیمات کارگاه را ثبت نمود.
شرکت کنندگان را میتوان به گروههای 5 تا 9 نفره تقسیم کرد چراکه کمتر از 5 نفر ممکن است فاقد اطلاعات یا قضاوت لازم برای تجزیه و تحلیل مشکلات و رسیدن به تصمیمی خاص باشد. از طرف دیگر اگر تعداد افراد بیش از 9 نفر شود فرصت صحبت کردن و مشارکت کاهش یافته و باعث عدم رضایت افراد خواهد شد. می توان کارگاهها را هم زمان با گروههای مشابه در یک یا چند مکان برپا کرد اما هر چند وقت یکبار باید فرصتی فراهم گردد تا گروهها نتیجه گیری کارگاههای خود را به یکدیگر نشان دهند.
به این تکنیک "زبان پذیرش" گفته می شود یعنی حتی اگر شما با گفته فرد موافق نیستید، اما او را به عنوان یک انسان می پذیرد و احساساتش را درک می کنید. ثبت کننده هم می تواند نقشی موثر در روند موفقیت آمیز کارگاه داشته باشد. وظیفه این شخص یادداشت برداری از گفته افراد است و در پایان جلسه همه افراد مطمئن هستند که سخن آنها ثبت
و ارزشمند تلقی شده است. یکی از روشهای بازخورد گروهی جهت رفع مشکلات ، خلاصه سازی می باشد. پس از هر جلسه مدیر گروه میتواند خلاصه نکات مهم را اعلام کند تا نشان دهد دیدگاه کلیه افراد به دقت ثبت و اعلام شده است. چنین روشی نشان میدهد که کارگاه براساس توافق مشترک حرکت می کند .
مرحله بعدی افراد می توانند دستاورد خود یا دیگران را شناسایی و قبول کنند. در جلسات مشارکتی، نظرات، تعصبات و قضاوت ها جای خود را دارند. اما هدف ایجاد امکان انتخاب و ترغیب به ارائه ایده ها و نظرات است. خلاصه سازی در طول جلسه این امکان را فراهم می آورد که گروه بتوانند آنچه تاکنون اتفاق افتاده است را ببیند و نحوه ادامه جلسه را مشخص سازد. اختلافات باید بطور سازنده حل و فصل شوند . اطلاعات جلسه را میتوان با تصاویر و مدلهای ساده و قابل فهم نشان داد . گزینه های مورد نظربرنامه طبق اهداف مورد توافق در کارگاه مشخص میشود . این گزینه ها باید در جلساتی با افراد مربوطه مطرح شود و یا به اطلاع عموم رسانده شود تا مورد تایید قرار گیرند. هدف از این کار رسیدن به توافق درباره بهترین گزینه برای برخورد با مشکلات شرکت کنندگان است و برگزاری کارگاهی دیگر نیز می تواند اقدامی ضروری پیش از اجرای نهایی پروژه باشد.

12-2روند شارت CHARRETTE PROCESS
امروزه شارت، به روند سریع اتمام طرح و نیز و نیز انرژی ناشی از این نوع تولید اطلاق میشود. این روند علاوه بر فرآیند، محصول نهایی را هم شامل می شود. ابزار و وسایل لازم با توجه به ماهیت محصول نهایی فرق میکند. به طور معمول فرآیند شارت سبب افزایش مشارکت به مدت سه تا پنج روز خواهد شد و علاوه بر داشتن برنامه ریزی معین و روندی باز برای مشارکت دارای سه مکانیزم تعریف شده می باشد. نخستین مکانیزم، تولید ایده و طرح است که مستلزم انتفال اطلاعات و معلومات از جانب کلیه طرفین میباشد. دومین مکانیزم، تصمیم گیری است که مستلزم گفتگو و مذاکره در مورد طرح پیشنهادی میباشد. سومین مکانیزم، حل مشکل، توجیه و راه حلهایی است که به عنوان نتیجه روند ارائه مینمایند.
هم آوری شامل تیمی چند رشته ای از حرفه مندان است که همه اجزای طرح را شکل و گسترش می دهد.این تیم در همکاری نزدیک با گرو ه های ذی نفع از طریق رشته ای از حلقه های باز خورد عمل می کند که طی آن طرح های آلترناتیو شکل می گیرند و گسترش می یابند ، گرو ه های ذی نفع آنها را باز بینی می کنند و به ترتیب مورد تجدید نظر قرار می دهند . هم آوری فرایند پیچیده ای است که به بهترین نحو با مسائل و موضوعات دشوار و چالش بر انگیز برنامه ریزی و طراحی شهری مواجه می شود . (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 229)
چنین نیست که هم آوری جایگزین فرایند معمول برنامه ریزی- که طی چند ماه اجرا می شود – باشد.
این کارگاه های طراحی مشارکتی برای پرداختن به موقعیت های دشوار مشخص اجرا می شوند و می بایست فرایند کلی برنامه ریزی را تکمیل کنند .
فرایند برنامه های مذکور برای موقعیت هایی از این دست بسیار مناسب است :
– پروژه های کلان
– فضاهای سیاسی بی ثبات ، اما اصلاح شدنی
– مسائل پیچیده طراحی
پروژه های توسعه یا ساخت و ساز، که به زودی اجرا خواهند شد. (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 229)
فرآیند شارت تکنیکی موفق برای هدفگذاری، مبادله همکاری و مشارکت است و رویکردی جهت رفع مشکل میان رشته ای میباشد. چنانچه از این فرآیند با اهدافی خاص جهت حل مشکلی مشخص و معین استفاده شود میتوان آنرا به عنوان استراتژی موفق طرح مشارکتی به حساب آورد و در صورتیکه به عنوان برنامه ای خاص در کنار تکنیکهای دیگر به کار رود از حالت استراتژی خارج شده و تبدیل به روند برنامه ریزی مشارکتی میشود به طور کلی دوهدف اصلی شارت عبارت است از:
-1 حصول حمایت اقشار مختلف مردم که معتقد به اجرای راهکارهای پیشنهادی هستند.
-2 حصول تعهد از جانب ساختار قدرت جهت تامین امکانات لازم برای اجرای تغییرات.
ایجاد گفتمان بین گروههای مشارکت کننده این امکان را فراهم می آورد که حتی کسانی که دچار مشکل نیستند از گروههای مشارکت کننده مطالبی را فراگیرند. مدیر شارت باید بر پویایی گروه نظارت داشته باشد یعنی بتواند افراد را در مسائل شرکت دهد و در صورت نیاز بتواند مانع از رفتارهای مخل شود. روند شارت چندین بخش دارد :
* مشکل قابل شناسایی
* مشارکت افراد(کاربران)
* مشارکت متخصصان از درون / خارج از جامعه
* اتخاذ اهداف کوتاه مدت / بلند مدت
* تعهد به اجرا و تحقق راهکارها و توصیه های روند شارت

1-12-2بخش های شارت
روند شارت را میتوان جهت تناسب با وضعیتهای محلی تغییر و تعدیل نمود، روند شارت به چهار گروه تقسیم میشوند:
شارت آموزشی (EDUCATINAL CHARRETTES): این نوع شارت میتواند از یک تا چند هفته به طول انجامد این روند به طور کلی به مشکلات معین معماری یا طراحی شهری می پردازد و منجر به طرحهای مصور و شماتیک می شود. این روند اغلب از اساتید و دانشجویان معماری دانشگاهی بهره می گیرد. چنین مشکلاتی اغلب به مسائل اجتماعی می پردازد.
میزگرد، گردهمایی، گروههای متمرکز LEADERSHIP FORUMS, RETREATS, FOCUS GROUPS))
میزگردهای یک تا دو روزه برای فعالان اجتماعی، مقامات رسمی و توسعه دهندگان غیرانتفاعی و دیگر بخشها می تواند وسیلهای برای تعریف مشکلات محلی، مسائل روز، و استراتژیهای آزمایشی در همایشهای غیررسمی به شمار آید. چنین برنامه هایی به صورت رویدادهای خاص در حلول چند ماه به اجرا در می آیند.
شارت سنتی رفع مشکلات Traditional problem-solving charrettes)): طرح سنتی شارت اغلب دارای برنامه یک یا دو روزه است و در شرایطی خاص بین 4 روز تا یک هفته طول می کشد. متخصصان در این زمینه به دنبال راهکارهایی برای مشکلات معین و تعریف شده هستند. این راهکارها اغلب شامل طرحی برای ساختمانهای خاص مانند آسایشگاه، خوابگاه، افراد بی خانمان، زیباسازی شهری، پارک و پروژه های چند ساختمانی می باشد. در شارت سنتی رفع مشکلات، شهروندان در کل روند مشارکت فعال دارند.
شارت تیمی(چندرشته ای) Interdisciplinary team charrette(:شارت تیمی، روش گروهی است که به مدت 3 تا 4 روز طول میکشد. این رویکرد نسبت به مشکلات اجتماعی، کلی نگر بوده و بر مشکلات اجتماعی تاکید دارد که در آن گروههای 8 تا 12 نفره از متخصصان در زمینه های کاری مختلف جمع می شوند. این زمینه ها شامل موارد زیر است: توسعه اقتصادی، برنامه ریزی حمل و نقل، مدیریت و سیاست اجتماعی، سرمایه گذاری خصوصی و دولتی، توسعه پایدار، معماری منظر و غیره. موضوعات مورد بحث عبارتست از توسعه اقتصادی، مسکن ارزان، بزهکاری، حمل و نقل عمومی و… .
ترکیب پیچیدگی ظرافت فرایند با دشواری موقعیت بکار گیری آن ، بدین معنا ست که متخصصان هم آوری می بایست به خوبی آموزش دیده باشند . ( National charrette Institute, 2003)
تکنیکهای چندرشته ای رفع مشکلات این امکان را برای جوامع به وجود میآورد که راهکارها را با مقیاس منطقه ای انطباق دهند. بسیاری از مشکلات شهری را میتوان در این سطح حل کرد. چنین روشهایی جوامع را قادر میسازد تا بین مسائل مختلف ارتباط برقرار سازند، لیکن رویکردهای سنتی فاقد چنین توانایی هستند. ارتباطات فراموش شده بین مردم، جوامع، مناطق شهری، شهرها و برنامه های مختلف دولت با این روش دوباره برقرار میشود. این ارتباطات باید در محله هایی از شهر احیا شوند که از تنوع فرهنگی برخوردار بوده و در عین حال ماهیت خود را حفظ کرده اند. در اصل و اساس این مفاهیم، اجتماع دیده میشود. جاییکه سه اصل مهم یعنی مقیاس انسانی و توسعه انسانی، تنوع و تعادل، ثبات، محافظت و احیا معنی خود را پیدا می کنند و دارای قدرت اجتماعی میشوند. روند شارت مستلزم سرعت بالای تشریک مساعی افراد و ارائه برنامه ها می باشد. با حضور کلیه طرفین بر سر میز مذاکره ، گفتگو و رایزنی به تصمیم گیری منجر خواهد گردید. در این گفتگوها منافع فردی مردم مورد بی اعتنایی قرار نمی گیرد بلکه در ارتباط با دیگران بررسی شده و سپس تغییر وتعدیل می یابند.
اتفاق رای در روند شارت عامل آگاهی و افزایش اطلاعات از طریق عمل و یادگیری است. از سوی دیگر، مصالحه مساوی شکست است. مفهوم شکست را باید تغییر داد تا پروسه اتفاق رای بیشتر به عنوان تغییر یا شکل دهی مجدد ایده ها شناخته شود(Sanoff,2007)
2-12-2برنامه ریزی پویا :
هم آوری ، رویدادی تعیین کننده و محوری در فرایندی گسترده است که موسسه ملی هم آوری آنرا برنامه ریزی پویا می نامد ، این رویداد تلاش برنامه ریزی و طراحی چند روزه و جمعی با هدف دست یابی به طرح فراگیر و تحقق پذیر است .
برنامه ریزی پویا بر سه باور اساسی مبتنی است :
– کسی که از پروژ ه ایی تاثیر می پذیرد حق دارد که داده هایی را برای تاثیر گذاری بر نتابج فراهم سازد
– هر شرکت کننده نقش منحصر به فردی دارد که مورد توجه و احترام قرار می گیرد
کمک مردم بهترین طرح ها را ایجاد می کند (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 230)

3-12-2راهبرد های فرایند هم آوری:
نه راهبردی که نشست های هم آوری را از دیگر فرایند های برنامه ریزی متمایز می سازند عبارتند از :
– کار مشارکتی
– طراحی میان رشته ای
– جلسات کاری فشرده
– ارتباط در حلقه های کوتاه باز خورد
– مطالعه جزئیات و کلیات
– تهیه طرحی تحقق پذیر
– استفاده از طراحی برای دست یابی به چشم انداز مشترک و ایجاد راه حل های کلی
– تدارک کارگاهای چند روزه
برگزاری نشست های مذکور در محل. (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص 231)

4-12-2سه مرحله برنامه ریزی پویا :
هم آوری ، هسته مرکزی فرایند جامع گسترده تری است که برنامه ریزی پویا نامیده می شود . برنامه ریزی پویا دارای سه مرحله دارد:
1. پژوهش ،آموزش و آماده سازی هم آوری
2. برگزاری هم آوری
3. اجرای طرح . (اعتماد ، گیتی و دیگران ، 1386، ص233)

بخش سوم: تکنیک مکان سنجی
Place Check :
1-3مقدمه :
طراحی شهری علم و هنر آفرینش مکان های پایدار است . این امر از طریق فرایندی صورت می پذیرد که شناخت و سنجش کیفیت فضاهای شهری گام نخست آن را تشکیل میدهد. از این رو نظریه ها و تکنیکهایی که در حوزه مطالعات ماهوی این رشته قرار دارند، همگی به تبیین پدیده کیفیت مکانی و ارائه روش هایی جهت سنجش آن از دیدگاه طراحی شهری پرداخته اند.
طراحی شهری علم و هنر آفرینش مکان های پایدار است . (by design,2000,99)
تکنیک های طراحی شهری به دو گروه تقسیم می شوند : تکنیک حرفه ای ، تکنیک همگانی
هنری سانوف( 1991 )
تکنیک حرفه ای مانند : تکنیک های تحلیل منظر عینی (گوردن کالن ، 1961 )، تحلیل منظر ذهنی (کوین لینچ ، 1960)، تحلیل ریخت شناختی (کارل کروف، 1996 )،تحلیل چیدمان فضا (بیل هیلیر و جولین هنسون )، تحلیل پیاده رهواری (جان فروین ، 1971 )، تحلیل فضاهای قابل دفاع(اسکارنیومن ، 1972 )، تحلیل پایداری زیست محیطی (برایان ادواردز و رندال توماس ، 2003 ) و غیره می باشد.
تکنیک همگانی مانند : تکنیک مکان سنجی ( کوآن ، 2000) و … می باشد.
در این تکنیک ها تا حد امکان از پرداختن به مباحث تجریدی که به دشواری قابل ارزیابی هستند و کا ربرد اطلاعات و واژگان حرفه ای رایج در تکنیکهای تخصیصی، که معمولاً مانع مشارکت گروه های غیرمتخصص می گردد، پرهیز شده است .
فلسفه تکنیک مکان سنجی در این است که طیف گسترده ای از مردم، (متشکل از متخصص و غیرمتخصص ) را قادر سازد تا دستور کار خود را راساً تهیه نمایند .
تکنیک مکان سنجی (پلیس چک ) یکی از تکنیک های جدید طراحی شهری است که توسط رابرت کوان 2000 ) از طرف " سازمان اتحاد طراحی شهری " برای مشارکت دادن مردم و شهروندان عادی در ارزیابی ) محیط های شهری تدوین گردیده است . در این تکنیک تا حد امکان از پرداختن به مباحث تجریدی که به دشواری قابل ارزیابی هستند و کا ربرد اطلاعات و واژگان حرفه ای رایج در تکنیکهای تخصیصی، که معمولاً مانع مشارکت گروه های غیرمتخصص می گردد، پرهیز شده است . در حال حاضر تکنیک مکان سنجی به شکل فزاینده ای جهت استفاده در تدوین اسناد هدایت طراحی نظیر چارچوب و دستور کار طراحی از سوی حرفه مندان و جوامع محلی مورد استقبال قرار گرفته است.
این مطالعه از سه قسمت تشکیل شده است : نخست مسئله ضرورت سنجش کیفیت مکان های شهری و ضرورت مشارکت مردم در آن مورد بحث قرار می گیرد، سپس مروری بر تکنیک مکان سنجی و ویژگی های آن انجام گیرد، آنگاه یک بررسی تطبیقی از پیش فرض های این تکنیک و مدل مکان پایدار به عمل آمده و نهایتاً چک لیست (خودپرسنامه) سوالات این تکنیک ارائه می گردد.

2-3ضرورت سنجش کیفیت مکانهای شهری و ضرورت مشارکت مردم
طراحی شهری جهت آفرینش مکان های شهری مطلوب و ارتقاء کیفیت مکان های موجود همواره نیازمند عمل "سنجش کیفیت " فضاهای همگانی است . چنانچه فرایند طراحی شهری را در موجزترین حالت آن، بنا به گفته کریستوفر الکساندر متشکل از دو مرحله 1- (سنجش وضعیت (که با اصطلاحات دیگر نظیر مرحله تجزیه یا آنالیز نیز از آن نام برده می شود2- تدوین راه حل (که با اصطلاحات دیگر نظیر مرحله ترکیب یا سنتز نیز از آن نام برده می شود) تلقی کنیم آنگاه اهمیت مرحله "سنجش" به خوبی وزن خود را نشان می دهد . به عبارت دیگر با انجام مرحله سنجش وضعیت، مسائل و امکانات محیط شهری کشف، و تعریف شده و ارتباط میان آنها معلوم می گردد. از این رو انجام صحیح مرحله سنجش وضعیت، شالوده اساسی برای تدوین راه حل های موجه و عقلایی را فراهم می آورد و بی سبب نیست که نظریه پردازان برجسته ای، نظیر جین جیکویز عمده ترین دلیل شکست شهرسازی مدرن را عدم تعریف صحیح مسئله شهر و یا عدم اعتبار و توانایی متدلوژی سنجش وضعیت آن جهت تدوین راه حل برای مسائل پیچید های نظیر مسائل شهری اعلان داشته اند. سنجش کیفیت مکان های شهری چنانچه به شیوه ای جامع و صحیح صورت گیرد منجر به آفرینش مکان های پایدار گردد چرا که با بازشناسی جامع مولفه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و ارتباطات متقابل آنها زمینه لازم هدایت فضاهای شهری در چارچوب الگوی توسعه پایدار فراهم می آید . پایداری اجتماعی فضاهای همگانی مستلزم حضور و مشارکت مردم در مراحل گوناگون فرایند طراحی شهری و به ویژه در مرحله "سنجش وضعیت " است و از این رو جستجوی روش هایی که از آن طریق امکان سنجش کیفیت مکان ها با مشارکت مردم عادی ممکن گردد، در دهه های اخیر در دستور کار پژوهشگران و حرفه مندان طراحی شهری بوده است.
طی سه دهه اخیر به نحوی فزاینده ای در ادبیات طراحی شهری مبحث مشارکت دادن اراده و خواست استفاده کنندگان فضاها در تصمیم گیری، طراحی و اجرای برنامه های مرتبط با محیط مصنوع مطرح گردیده است .
به اعتقاد "دانلداپلیارد"، مداخله دادن یا ندادن گروه های مختلف جمعیتی در فرایند طراحی وجه تمایز دوگونه اصلی طراحی شهری است. اپلیارد این دو گونه را "طراحی شهری تمام عیار" و "طراحی شهری کثرت گرا" می نامد.
امروزه، دست کم در کشورهای توسعه یافته، ضرورت حضور و مداخله شهروندان در شکل بخشیدن به محیط های شهری به رسمیت شناخته شده است . به طور کلی دو نوع پایه فلسفی برای چنین ضرو رتی می توان بازشناسی کرد . نخست آنکه، چنانچه طراحی شهری را به مثابه نوعی "زبان" قلمداد کنیم آن گاه بر هر چارچوب اجتماعی مردم سالار، که قاعدتاً باید تضمین کننده "حق آزادی بیان " برای شهروندان باشد، فرض است که آزادی بیان شهروندان از طریق کاربرد زبان طراحی شهری را تسهیل و ممکن سازد . دوم اینکه، چنانچه برای طراحی شهری نقش "استعلایی" قایل شویم و مسئولیتی فراتر از شکل بخشی کالبدی محیط برای آن در نظر بگیریم می توان تاثیر تکامل بخشنده آن در رشد شخصیت انسان ها و کمک به فرایند "خودشکوفایی" افراد را دیگر پایه فلسفی دانست که حق شهروندان برای مداخله در طراحی شهری را ایجاب کرده و ضرورت تام می بخشد . همان گونه که برخی صاحب نظران، نظیر "هربرت رید "، اعلام کرده اند اساساً هنر و پرداختن به امر هنری یکی از عوامل تکامل انسان بوده، از این رو شاید بتوان گفت که دخیل کردن جامعه و شهر وندان در امر "طراحی شهری " به عنوان یک "هنر اجتماعی" موجب تکامل شهروندان و جامعه خواهد شد.
بنابراین مشاهده می شود که فعالیت معماری و طراحی شهری نمی تواند دغدغه و دلمشغولی انحصاری یک گروه مشخص و یک تخصص خاص باشد . در ادبیات متاخر طراحی شهری این انگاره مطرح شده است که اساساً افراد متخصصی که به طور حرفه ای به امر "ساخت مکان " اشتغال دارند (اعم از معماران، شهرسازان، مهندسین ساختمان، مدیران تسهیلات و تاسیسات، طراحان داخلی و معماران منظر) تعداد بسیار ناچیزی از جامعه شهری را تشکیل می دهند و واگذار نمودن امر طراحی شهری و محیطی به چنین گروه کوچکی از متخصصان به معنی "ناتوان سازی بنیادی دیگران است ". این اندیشه متضمن این حقیقت است که "منحصرنمودن تمامی فعالیت های مرتبط با مکان سازی به گروه کوچکی از متخصصان به منزله انکار "حق بیان خویشتن " توسط بقیه انسان هاست".

3-3 مروری بر تکنیک مکان سنجی و ویژگیهای آن
" روش مکان سنجی" در انطباق و راستای رویکردهای توصیه شده در (placecheck Technique)
کتاب "توسط طراحی " که مشترکاً به وسیله "وزارت محیط" انگلستان و "کمیسیون معماری و محیط مصنوع " این کشور انتشار یافته، تدوین گردیده است . در چارچوب کتاب مزبور، طراحی شهری به عنوان "فرایندی مشارکتی و میان رشته ای که اماکن را جهت زندگی در شهرها، شهر ک ها و روستاها شکل می بخشد،" تعریف شده است. برمبنای این تعریف لازم بوده است تا روشی جهت ارزیابی کیفیت های مکان، تعیین اصلاحات مورد نیاز و تامین همکاری مردم جهت تحقق اصلاحات مزبور تدوین گردد.
تدوین تکنیک "مکان سنجی" همچنین، براساس توصیه هایی که در کتاب "شهر همپیوند " ارائه گردیده صورت پذیرفته است و این تکنیک تلاش دارد تا از طریق ارائه مجموعه ای جامع از سوالات (چک لیست) در مورد فرایند تغییر و امکانات با لقوه ای که می توان جهت بهسازی کالبدی محیط به کار گرفت، نکته جدیدی را به تکنیک های قبلی طراحی شهری بیافزاید . تکنیک مزبور تلاش دارد تا در حد امکان از پرداختن به مباحث تجریدی، که به دشواری قابل ارزیابی هستند و کاربرد اصطلاحات واژگان تخصصی، که معمولاً مانع مشا رکت گروه های غیرمتخصص می گردد، پرهیز نماید. "مکان سنجی" می توان با گروه کوچکی از افراد، مثلاً با حضور پنج الی شش نفر در دور یک میز آشپزخانه، یا گروه کوچکی از مردم که نبش خیابانی گرد هم آمده اند آغاز شود . از نظر مقیاس نیز تکنیک "مکان سنجی" تکنیک انعطاف پذیری است و می تواند در مورد یک خیابان (یا بخشی از آن )، یک واحد همسایگی، یک مرکز شهر، و یا کل یک منطقه و یا شهر به کار برده شود . همچنین قرارگاه مورد سنجش می تواند مکان هایی شهری، حومه شهری و یا حتی روستائی باشند.

4-3کاربردهای مکان سنجی
تکنیک مکان سنجی دو سودمندی عمده دارد . این تکنیک :
1- بستر مشارکت مردم را از طریق فراهم ساختن کانونی جهت گردهمایی و انجام کار مشارکتی توسط شهروندان ایجاد می نماید،
2- اقدامات لازم جهت اعتلا و بهسازی مکان را شناسایی می کند.

5-3بانیان مکان سنجی و مقیاس فضایی
اگرچه تصمیم به انجام مکان سنجی معمولا در وهله نخست توسط گروه های محلی و مجموعه افرادی که در سرنوشت آتی ناحیه خاصی ذینفع می باشند گرفته می شود، معهذا اتخاذ تصمیم برای اجرای مکان سنجی می تواند از جانب هر تشکیلات و سازمانی، خواه در بخش خصوصی و خواه در بخش دولتی صورت گیرد.
تکنیک مکان سنجی در طیف وسیعی از مقیاس های شهری قابل اجرا است و می تواند در موردیک خیابان یا بخشی از آن، یک محله، یک مرکز شهر، یک منطقه شهری، و یا یک شهر به طور کامل صورت بگیرد.

6-3گرو ههای مشارکت کننده :
طیف وسیعی از گروه های اجتماعی و صنفی می توانند در مکان سنجی مشارکت نمایند . اگرچه لازم نیست که از آغاز کار، کلیه این گرو ه ها در فرایند "مکان سنجی" دخالت داده شوند، لیکن به موازات پیشرفت کار باید تدریجاً گروه های مختلفی را در این فرایند مشارکت بخشید . گروه هایی که به عنوان شرکت کنندگان بالقوه در فرایند مکان سنجی شناخته می شوند شامل موارد زیر می باشند:
1 -اصناف و صاحبان مشاغل،
2- معتمدین و ریش سفیدان محلی،
3- شرکت های ساخت و عمران،
4- ادارات و- موسسات عمران شهری،
5- نهادها و موسسات مذهبی،
6- انجمن های مسکن،
7- مالکین اراضی و مستغلات،
8کارکنان ادارات محلی (نظیر کارکنان مسکن و شهرسازی، حفاظت میراث فرهنگی، توسعه اقتصادی، نوسازی محلات، آموزش، حمل و نقل و بهداشت محیط )،
9- اعضای شورای شهر یا محله،
10 – رسانه های جمعیمحلی،
11 – تعاونی ها،
12 – مراکز شهرسازی، معماری و طراحی،
13 – پلیس و نیروی انتظامی،
14 – شرکت های خصوصی حرفه ای،
15 – ساکنین محل،
16 – انجمن های محلی ساکنین و مستاجران،
17 – مدارس،
18 – گروه های،(" توسعه پایدار (نظیر گروه "دستور کار 21(
19 – مجریان طرح پروژه هایی نظیر پروژه مدیریت مرکز – شهر،
20 – تجار،
21 – آموزشگاه های آزاد،
22 – گردانندگان سیستم حمل و نقل عمومی،
23 – دانشگاه ها،
24-گروه ها و جمعیت های زنان، و …
7-3منابع مورد نیاز
انجام فرایند مکان سنجی حتی با منابع محدود نیز ممکن است، مثلاً این منابع حتی می تواند محدود به چند نفر از مردم محل که حاضر به صرف چند ساعت از وقت خود شد ه اند، باشد . البته انجام مکان سنجی های گسترده تر و دقیق تر ممکن است مستلزم وجود منابع وسیعی باشد، که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره
نمود:
1 -وجود افرادی که قادر به سازماندهی پروژه مکا نسنجی باشند.
2 -طرح ها و برنامه های محلی که پروژه مکا ن سنجی بتواند بخشی از آن را تشکیل دهد.
3 -وجود مهارت هایی نظیر سازمان دهی، تدارکات، ترسیم و عکاسی
4 -وجود پشتیبانی مالی
5- وجود جا و مکان لازم
6 -امکان تبلیغات

8-3کاربرد عملی نتایج
گاهی اوقات مکان سنجی با تصور روشنی از نحوه کاربرد نتایج آن صورت می گیرد، لیکن برخی مواقع این تکنیک صر فاً به عنوان وسیله ای جهت فهم و شناخت مکان و تصمیم گیری در مورد گا م های بعد به کار می رود. پاره ای از پروژه های مکان سنجی به منظور ایجاد زمینه لازم برای تهیه اسنادی که شورای شهر، نهادهای بهسازی شهری، شرکت های عمران و جوامع محلی جهت هدایت توسعه های آتی تدوین می نمایند به اجرا در می آیند. از جمله اسنادی که مکا نسنجی می تواند بستر تهیه آنها را فراهم سازد عبارتند از:
• بررسی و بازبینی برنامه های توسعه محلی (نظیر طرح جامع و تفصیلی منطقه )، تدوین سیاست های کلی شورای شهر و نهادهای محلی
• تهیه "چارچوب طراحی شهری "، "ماسترپلان" و "کد طراحی شهری " که تدوین و ترسیم اصول برنامه ریزی و طراحی در مقیاس یک ناحیه، یک محله شهری و یا کل یک روستا یا شهر را در بر م یگیرد.
• تهیه "دستور کار ساخت و ساز " که تدوین و ترسیم اصول برنامه ریزی و طراحی در مقیاس یک "سایت " را در بر می گیرد.
• تهیه "راهنمای طراحی شهری " که تدوین و ترسیم اصول برنامه ریزی و طراحی مرتبط با یک موضوع مشخص را در بر می گیرد.
• تهیه طرح واحد همسایگی
• تهیه "بیانیه طراحی " برای روستا، شهرک ها یا واحد همسایگی که نمایش دهند چگونگی انجام ساخت و ساز در هماهنگی با زمینه محلی است.
• ارزیابی حوزه های حفاظتی که توسط نهادهای محلی انجام می شود.
• تدوین استراتژی بهسازی نواحی صنعتی
تکنیک "مکان سنجی" به تحقق اهداف دیگری نیز کمک می کند که عبارتند از:
• مشارکت بخشیدن جوامع محلی در فرایند برنامه ریزی و طراحی
• گردهم آوردن گروه های صاحبین املاک، ساک نین محل، صاحبان مشاغل و … جهت نیل به توافق آرا و یک "چشم انداز مشترک" که مبنای تدوین استراتژی و نهایتاً تهیه برنامه عملیاتی گردد.
تکنیک مکان سنجی همچنین می تواند در
1- فعالیت هیئت های بازبینی و بررسی طرح ها و
2- ارزیابی پیشنهادهای عمرانی مورد استفاده قرار گیرد.

9-3شیو ه های انجام مکان سنجی
گزینه های متنوعی برای انجام مکا نسنجی وجود دارد که عبارتند از تکمیل چک لیست در جریان:
• بازدید محلی از ناحیه مورد نظر که به منظور کشف و بازشناسی مسائل توسط گروه مکان سنجی صورت می گیرد.
• برگزاری گردهمائی و یا کارگاه
• برگزاری نمایشگاه
• استفاده از پرسشنامه
• برگزاری فستیوال های محلی
• تلفیقی از دو یا چند شیوه فوق
10 -3سازما ن دهندگان مکا ن سنجی :
در مکان سنجی، "سازمان دهنده" فردی است که در زمینه برنامه ریزی و اداره جلسات تجربه داشته باشد.
نوع گرداننده بستگی به تعداد افراد دخیل در ف عالیت مورد نظر دارد، مثلاً برای فعالیت های گسترده، وجود یکسازمان دهنده متخصص مفید است، هرچند حضور افراد دیگر نظیر تعدادی از کارمندان نهادهای محلی و متخصصین حرفه ای معماری و طراحی شهری نیز می تواند به این امر کمک کند.
میزان مداخله متخصصین میزان نیاز به مداخله متخصصین طراحی شهری در امر مکان سنجی و اینکه چنین مداخل ه ای باید در چه مرحله ای صورت پذیرد بستگی کامل به اهداف مکان سنجی و یافته های ناشی از بازدیدهای مقدماتی از محل دارد .
باید احتیاط نمود تا کنترل کامل جریان کار در دست متخصصین قرار نگیرد چرا که اساس اً ویژگی و فلسفه تکنیک مکان سنجی در این است که طیف گسترده ای از مردم، (متشکل از متخصص و غیرمتخصص ) را قادر سازد تا دستور کار خود را راساً تهیه نمایند.

11-3شیوه ثبت نتایج:
فرایند سنجش مکان و نتایج ناشی از آن را می توان به شیوه های متنوعی، از جمله در قالب نقشه، پلان، دیاگرام، یادداشت، کروکی، ویدیو و عکس ثبت نمود . شرکت کنندگان در برنامه مکان سنجی می توانند نتایج را مستقیماً در چک لیست (خودپرسنامه) استاندارد مکان سنجی که در این پیوست نوشتار آمده است و یا در پرسشنامه ای که مطابق با ویژگی های هر محل خاص تدوین و تدقیق خواهد شد، وارد نمایند.
توصیه می شود که هر یک از افراد گروه مکان سنجی (و یا لااقل یک نفر از اعضای هر گروه کوچک ) در ابتدای کار فرمی را که از سه ستون تشکیل شده است را پرکنند . در فرم مزبور، ستون اول به محل مسئله (مثلاً نام خیابان ) اختصاص دارد، در ستون دوم اظهار نظر فرد وارد می شود، و نهایتاً در ستون سوم توصیه ها و اقدامات پیشنهادی وی ثبت خواهد شد . همچنین این امکان وجود دارد تا نظریات و مشاهدات را به صورت نوار و یا ویدئویی ضبط نمود.

12-3سازماندهی موثر "بازدید محلی" :
برای برگزاری مطلوب "بازدید محلی " لازم است سازمان دهندگان مکان سنجی پیشاپیش در مورد چگونگی ساماندهی و برگزاری آن اندیشیده باشند . تجربه نشان می دهد که سازماندهی افراد در تیم های دونفره وگروه هایی که نفراتشان از شش نفر تجاوز نکند سازماندهی موثری بوده است . معمولاً گروه ها قرار می گذارند که پس از مدت زمان معینی، اغلب پس از حدود یک ساعت در محل خاصی مجدداً گرد هم آیند . در هر یک از گروه ها، فردی باید مسئول یادداشت برداری گردد، معهذا افراد دیگر نیز می توانند یادداشت برداری خاص خود را داشته باشند چرا که اساساً یادداشت برداری موجب تمرکز ذهنی افراد میگردد.
پس از پایان "بازدید محلی "، کلیه افراد گردهم می آیند تا نکاتی را که با آن مواجه شده اند با یکدیگر در میان بگذارند . یکی از افراد گروه باید از نکات کلیدی بحث و نتایج آن یاداشت تهیه نماید . در طی گفتگو لازم است درخصوص چند چیز، از جمله اینکه طی هفت روز آیند ه چه کارهایی باید صورت گیرد و چه کسانی پیگیری آنها می باشد تصمیم گیری شود . با افراد گروه توافق صورت می گیرد تا جلسه دیگری به فاصله هفت روز (مثلاً در محل خانه یکی از افراد گروه، در یکی از مراکز عمومی، در یک کافه و …) برگزار شود . جلسه مزبور فرصتی خواهد بود تا افراد بتوانند نتایج کارهایی که طی هفته متعاقب "بازدید محلی " انجام داده اند را گزارش نموده و در خصوص اهداف و مراحل بعدی کار و مشخص نمودن افرادی که لازم است در کار دخالت داده شوند تصمیم گیری گردد.

13-3امکان افزودن سوالات بیشتر به (چک لیست) :
اساساً چک لیست (خودپرسنامه) مکان سنجی، صرفاً ابزاری برای واداشتن افراد به تفکر و توجه در مورد مسائلی است که با ناحیه آنان ارتباط دارد . با توجه به ویژگی های هر ناحیه، احتمالاً مباحث پراهمیتی وجود دارند که در سوالات چک لیست منظور نشده اند؛ از این رو گروه مکان سنجی باید پس از کشف مباحث مزبور، آنان را به عنوان سوال های دارای اولویت اضافه کنند. اختلاف نظر در انجام مکان سنجی بدون شک افراد مختلف گروه پاسخ های متفاوتی به برخی از سوالات خواهند داد .
اصولاً چک لیست مکان سنجی وسیله ای است که به مردم کمک می رساند تا دیدگاه های یکدیگر را بهتر درک کرده و به مباحثات گسترده و شفاف برای یافتن زمینه های مشترک دامن زند. بنابراین روح و ارزش تکنیک مکان سنجی در درگیر ساختن "مردم" در فرایند شناخت مسائل محیط است، مردمی که متاسفانه به طور معمول در این گونه مواقع مورد غفلت قرار گرفته و نادیده میشوند.

14-3شیوه استفاده:
چک لیست (خودپرسنامه) مکان سنجی در برگیرنده مجموعه سوالاتی است که طرح و یافتن پاسخ آنها می تواند برای سنجش وضعیت یک ناحیه لازم باشد . معهذا تصمیم گیری نهایی در مورد اینکه کدامیک از سوالات مناسب سنجش وضعیت یک ناحیه خاص می باشد برحسب مور د می بایست توسط سازمان دهندگان مکان سنجی صورت گیرد . در تعیین سوالات مناسب باید به نکاتی نظیر وسعت ناحیه مورد مطالعه، هدف مکان سنجی و میزان آشنایی شرکت کنندگان با مفاهیم و مباحث مندرج در چک لیست توجه نمود . باید دقت نمود که چک لیست مکان سنجی فقط ابزاری جهت د عوت به تامل و مشاهده مسائل است و نباید آن را به عنوان فهرست جامعی از مطالب و مباحثی که می باید به صورت تخصصی مورد مطالعه قرار بگیرند تلقی نمود.
بدون تردید امکان دارد برخی از سوالات چک لیست در مورد یک ناحیه خاص فاقد مصداق بوده و بی ربط باشند . سوالات مزبور می بایست از مجموعه چک لیست حذف و بر روی مباحث پراهمیت تر تمرکز گردد . همچنین باید احتیاط نمود تا شرکت کنندگان در فعالیت مکان سنجی به دلیل مواجهه با تعداد پرشماری از سوالات در آغاز کار مایوس نگردند . از این رو لازم است در ابتدا لیست کوتاه و منتخبی از سوالات در اختیار ایشان قرار گرفته و سپس چنانچه شرکت کنندگان به بررسی تفصیلی تر مکان علاقه نشان دادند می توان تعداد سوالات بیشتری را به مجموعه سوالات اضافه نمود.

15-3محتوای چک لیست مکا ن سنجی :
چک لیست (خودپرسنامه) مکان سنجی از سه بخش تشکیل شده است 1 که از مجموعه سوالات محدودتر شروع و به چک لیست هایی با سوالات بیشتر و جامع تر ختم می گردد. بنابراین ، برحسب وضعیت می توان از آن بخش از سوالات که دارای سطح تفصیل و جزئیات متناسب می باشند کار را آغاز نمود.
1-15-3 محتوای بخش یک (سوالات پایه)
چک لیست با سه سوال ساده و پایه شروع می شود که عبارتند از:
* چه چیزهای این مکان را دوست دارید؟
* چه چیزهای این مکان را دوست ندارید؟
* چه چیزهایی را باید اصلاح و بهسازی نمود؟
سوالات فوق افراد را به اندیشیدن واداشته و در برخی موارد تشویق و ترغیب بیشتری برای شروع کار لازم نیست . آخرین سوال این بخش ، یعنی "چه چیزهایی را باید اصلاح و بهسازی نمود "؟ می تواند افراد را به جستجوی راه حل هدایت نماید.

2-15-3 محتوای بخش دو (سوالات چک لیست فشرده)
بخش دوم چک لیست شامل پانزده سوال مشخص تر می شود:
در مورد مردم :
1 برای ایجاد تغییرات مثبت در این مکان، درگیر نمودن چه کسانی (اعم از افراد یا نهادها) لازم است؟
2 برای کمک به مشارکت و درگیر ساختن مردم، چه منابعی در محل موجود است؟
3 از چه متدهای دیگری (به غیر از تکنیک مکان سنجی) می توان برای ایده یابی در مورد چگونگی بهسازی این مکان استفاده نمود؟
4 چگونه می توان از دیگر برنامه ها و منابع نهایت استفاده را برد؟
5 چگونه می توان چشم انداز و افق دیدمان را وسعت ببخشیم؟
6 دیگر اقدامات ابتکاری که می توانند موجب بهسازی این مکان شوند کدامند؟
در مورد مکان :
1. چگونه می توان این محل را مکان خاص تری نمود؟
2. چگونه می توان این محل را مکان سرسبزتری نمود؟
3. چگونه می توان خیابان ها و دیگر فضاهای همگانی را برای افراد پیاده ام نتر و دلپذیرتر نمود؟
4. از چه ر اه های دیگری می توان فضاهای همگانی را بهبود بخشید؟
5. چگونه می توان این مکان را برای مردم دعوت کنند هتر نموده و جهت یابی در آن را آسا نتر کرد؟
6. چگونه می توان این مکان را برای پذیرش تغییرات در آینده انطبا قپذیر نمود؟
7. چگونه می توان از منابع موجود بهتر استفاده نمود؟
8. برای استفاده حداکثر از سیستم حمل و نقل همگانی چه اقداماتی باید کرد؟
9. چگونه می توان اتصال و همپیوندی معابر را بهبود بخشید؟
همان گونه که مشاهده می گردد، بخش دوم چک لیست مکان سنجی شامل پانزده سوال مشخص تر است .
شش سوال نخست این پرسش را مطرح می نمایند که برای ایجاد تحولات مثبت در محیط، لازم است چه کسانی و چگونه مشارکت داده شوند . نه سوال دیگر بر چگونگی استفاده مردم از مکان و نحوه تجربه آن تمرکز دارد . این سوالات می توانند برای استخراج اطلاعات مورد نیاز کافی باشند، در غیر این صورت سوالات بخش بعدی (یعنی بخش سه) می توانند انگیزش بیشتری برای استخراج اطلاعات لازم فراهم آورند.
3-15-3 محتوای بخش سه (سوالات چک لیست جامع) :
طولانی ترین بخش چک لیست، به شکل عمیق تری به هر یک از سوالات پانزده گانه قبلی پرداخته و فهرستی از سوالات تفصیلی را در ذیل هر یک از سوالات پانزده گانه ارائه می کند. تعداد سوالات تفصیلی مزبور (همانگونه که در پیوست شماره سه این نوشتار ارائه گردیده است ) به بیش از صد سوال بالغ می گردد و مجموعه جامعی را برای سنجش رویه ای و ماهوی مکان در اختیار می گذارد. نکته مهم در کاربرد این تکنیک، همانگونه که تدوین کنندگان و کاربران آن اذعان داشته اند، اینکه از سوالات مزبور نباید به شکل کورکورانه پیروی نمود، بلکه ایده اصلی در کاربرد چک لیست کمک به جلب توجه افراد به وارسی عواملی است که می توانند در بهسازی و ارتقاء مکان نقش ایفا نمایند.

16-3تنوع حالتهای اجرای مکان سنجی
فرایند مکان سنجی می تواند به شیوه های گوناگونی به اجرا درآید که از آن جمله م یتوان به پنج حالت زیر
اشاره نمود:
حالت 1- گروهی از مردم برای انجام "بازدید محلی "، مثلاً از یک خیابان یا یک مکان، در محل خود گردمی آیند. گروه مزبور از خود سه سوال اساسی (سوالات سه گانه بخش 1 چک لیست ) را پرسش می نمایند . اینامکان وجود دارد که آنها در ادامه کار خواه در همان جلسه یا جلسات بعدی، سوالات دیگری را نیز از چک لیستملحوظ دارند.
حالت 2- سازمان دهندگان مکان سنجی در ابتدا چک لیست مزبور را جهت انطباق با ویژگی های محلمناسب سازی نموده، سوالات مرتبط را حفظ و سوالات نامرتبط را از مجموعه چک لیست حذف کرده و سپس آنرا میان شرکت کنندگان در "بازدید محلی " و یا در طی یک جلسه ملاقات جمعی توزیع می کنند. شرکت کنندگان درصورت تمایل می توانند به فهرست کامل سوالات چک لیست نیز برای اید هیابی بیشتر مراجعه نمایند.
حالت 3- ابتدا گروه کوچکی از افراد مشترکاً چک لیست سوالات را مرور نموده، به سوالاتی که به
سهولت قابل پاسخگویی هستند جواب داده ، سوالات نامر بوط را به کنار گذارده و در مورد سوالاتی که جهت پاسخگویی نیازمند بررسی دقیق تر و تفصیلی می باشند توافق به عمل م یآورند.
حالت 4- ابتدا سازمان دهندگان مکان سنجی راساً ده سوال را از چک لیست برمی گزینند (در صورت نیاز، برخی سوالات که در چک لیست موجود نمی باشند ولی از نظر ویژگی های محل مطالعه حایز اهمیت هستند.نیز در این مجموعه می توانند قرار گیرند ). سپس سوالات مزبور در یک جلسه جمعی مورد بحث قرار م ی گیرد .
توضیح اینکه در جلسه مزبور فهرست کامل چک لیست نیز، جهت مراجعه احتمالی افراد به آن مهیا و در دسترس ایشان می باشد.
حالت 5- در یک جلسه گردهمایی کوچک، افراد از میان سوالات چک لیست، هر یک ده سوال را که از نظر وی اهمیت بیشتری دارند را برمی گزینند. سپس سوالات منتخب افراد با یکدیگر مقایسه و تلفیق شده و فهرست سوالات مهمی را که می بایست در کانون توجه قرار گیرند تدوین میشود.
17-3جمع بندی
یکی از قدرت های مشارکت در این است که باعث بالا رفتن آموخته های اجتماعی مردم می شود ، اما برای رسیدن به چنین هدفی این امر بسیار مهم است که مردم و اجتماعات به صورت منطقی و منظمی سازمان داده شوند . به عبارت دیگر مشارکت مردمی باعث بالا رفتن قبولی پروژه های ساخته شده توسط مردم خواهد شد .( Walters, David, 2007, p:166)
پس پنج نوع راهنمای اصلی برای هر گونه مشارکت وجود دارد که عبارتند از :
* در گیر کردن افراد از ابتدا تا پرورش ایده های مشترک جامعه
* مدیریت کردن فرایند به صورت تاثیر گذار برای ایجاد یک اعتماد متقابل بین تیم طراحی و مردم
* فعالیت با نظم کامل برای بالا بردن یادگیری و خلق یک محصول
* کار کردن با یک باز نگری کوتاه از کارهای انجام شده برای تست و امتحان کردن ایده های و تحریک هر چه بیشتر مردم در مشارکت
* کار کردن بر روی جزیات طرح برای تست کردن انعطاف پذیری ایده های پیشنهادی Walters, David, 2007, p:167))
مرور ویژگی های تکنیک مکا ن سنجی (پلیس چک) نشان می دهد که روش مزبور ابزار موثری برای جلب و به کارگیری مشارکت مردم در سنجش کیفیت مکان و تعیین اقدامات لازم جهت بهسازی محیط های شهری می باشد. چک لیست مکان سنجی ابزار مفیدی جهت برانگیختن و تشوی ق جامعه محلی به تامل و مشاهده دقیق محیط خویش است . در واقع این تکنیک کمک می کند تا گروه مکا نسنجی با استفاده از "چک لیست سوالات " به محیط شهری پرداخته و گامی فراتر از ادراکات ناشی از (Systematic Observation) مشاهده نظام مند روزمره خود بردارند. (Casual Observation) مشاهدات اتفاقی بررسی به عمل آمده همچنین بر این نکته دلالت دارد که تکنیک مکان سنجی، همچون دیگر تکنیک ها بر پایه های نظری و پیش فرض های معینی درخصوص "طراحی شهری خوب " بنا گردیده است . سوالات چک لیست مکان سنجی تواماً دو بعد رویه ای و ماهوی طراحی شهری را پوشش می دهد و بررسی تطبیقی آن با "مدل مکان پایدار" دلالت بر همگرایی تئوریک تکنیک مکان سنجی با پیش فرض های آغازین "مدل مکان پایدار " در خصوص "طراحی شهری خوب " دارد. 1 در جدول شماره 1، سوالات چک لیست مکان سنجی با چارچوب مدل مکان پایدار مطابقت داده شده اند.
به طور واضح بحث و به نمایش گزاردن ایده ای طراحی شهری می تواند امر کلیدی برای مشارکت مردم به عنوان نقطه پتانسیلی برای ایجاد یک فضای عمومی موفق با بالاترین برخورد های اجتماعی را به همراه داشته باشد . ( Walters, David, 2007, p:165)

به طور خلاصه، بررسی ویژگی های این تکنیک نشان می دهد که قادر است: 1- بستر مشارکت مردم در طراحی شهری را از طریق ایجاد کانونی جهت گردهمایی و انجام فعالیت مشارکتی فراهم آورد؛ 2- اقدامات لازم جهت اعتلاء و بهبودبخشی مکان های شهری را تواماً در ابعاد ما هوی و رویه ای شناسایی کند؛ 3- با استفاده ازبخش "سوالات پایه "، "چک لیست فشرده " و "چک لیست جامع " که در این تکنیک ارائه گردیده است، امکان کاربرد آن در سطوح تفصیلی مختلف و در اسناد هدایت و کنترل طراحی شهری وجود دارد؛ و 4- تکنیک مکان سنجی، به عنوان یک "تکنیک همگانی " می تواند در مرحله آسیب شناسی اولیه طراحی شهری مورد استفاده قرار گرفته و زمینه تکمیل مطالعات آسیب شناختی تخصصی توسط "تکنیک های حرف های" را فراهم آورد. .( گلکار، 1388)

تکنیک مکان سنجی پیامد هایی که در محیط ساخته شده توسط مسئولین ایجاد شده است را مورد ارزیابی قرار می دهد. بیشتر مسئولین نیاز به هر گونه چارچوبی برای شناخت عقاید مردم را دارند تا بتوانند از طریق آن بر اساس نیاز های فرهنگی و . . . طراحی مناسب را انجام دهند و تکنیک مکان سنجی این فرصت را به وجود می آورد .
( Matthew Carmona and Louie Sieh , 2004, 339)
در نهایت ، اولا گرفتن نکات و ایده های مختلف از بحث های آزاد بسیار مهم است بنابراین این امر باعث می شود طرح رسمی و حرفه ای ایجاد شود که مردم به تمام جنبه های مشکلات آشنایی پیدا کنند.
ثانیا مدیرت مشارکت بسیار مهم و حیاتی است که این کار نه از توان معماران و نه شرکت های طرح ریز بر می آید و نیاز به یک گروه متخصص دارد.
ثالثا بهترین تیم مشارکتی تشکیل شده از افرادی است که در زمینه های گوناگون تخصص دارد : مانند طراح شهر ، برنامه ریز ، معمار ، معمار منظر ، اقتصاد دان ، مهندس ترافیک و در کنار آنها مردم با شغل ها و حرفه های گوناگون … ( Walters, David, 2007, p:167).

پیوست:
سوالات چک لیست جامع :
I.دخالت چه کسانی (اعم از فرد یا نهاد) جهت ایجاد تغییرات مثبت در این مکان لازم است؟
-1-1 طرف های ذینفع
چه کسانی به واسطه زندگی، کار، بازی، بازدید، خدمت رسانی و یا سرمایه گذاری در این مکان به آینده آن علاقمند و دارایدغدغه می باشند؟
-1-2 دانش محلی
چه کسانی دارای دانش و اطلاعات محلی هستند؟
-1-3 مالّیه
چه کسانی مدیریت بودجه هایی را که می تواند برای بهسازی این مکان به کار گرفته شود بر عهده دارند؟
-1-4 کنترل، مقررات و استانداردها
چه کسانی کنترل، تدوین مقررات و وضع استانداردها در مورد این مکان را برعهده دارند؟
-1-5 سیاست گذاری
چه کسانی سیاست ها، برنامه ها ،دستورکار و راهبردهای تاثیرگذار بر این مکان را تدوین می نمایند؟
-1-6 افکار و نظریات
چه کسانی به افکار عمومی در سطح محلی شکل می دهند؟
-1-7 اقدام و عمل
چه کسانی موجب تحقق عملی کارها در این محل می شوند؟
-1-8 مشارکت و همکاری
چگونه همه گروه های مردم می توانند با یکدیگر در زمینه انجام "مکان سنجی" و فعالیتهای بعد از آن همکاری نمایند؟

.II برای کمک به مشارکت و درگیر ساختن مردم، چه منابعی در محل موجود است؟
-2-1 پشتیبانی
چه منابعی برای پشتیبانی از کار جمعی مردم وجود دارد (منابعی نظیر اطلاعات، خدمات مشورتی، محل های برگزاری نمایشگاه، برنامه های آموزشی، کمک های بلاعوض، پروژه ها و برنامه های واجد بودجه).
-2-2 مهارت ها
چه مهارت هایی برای کمک به بهسازی مکان مورد نظر موجود می باشد؟ چگونه می توان تخصص های فنی بیشتر و مهارت های حرفه ای لازم را در اختیار مردمی که به آن نیاز دارند قرار داد؟
-2-3 هدایت
شهرداری و دیگر دستگاه ها چه نوع راهنمایی ها و تخصص هایی را می توانند فراهم آورند؟
-2-4 کانون گردهمایی
آیا مرکزی که از آن به عنوان محل برگزاری ملاقات ها و نمایشگا ه استفاده گردد و برای فعالیت های بهسازی نقش پشتیبانی ایفا نماید وجود دارد؟ چنانچه خیر، آیا امکان برپایی چنین کانونی وجود دارد؟
-2-5 درگیر نمودن
آیا هیچ یک از سازمان های محلی جهت درگیرشدن و مشارکت موثر در کار نیازمند کمک می باشند؟
-2-6 گروه های ذینفع جدید
آیا گروه های جدیدی از مردم که در آینده مکان ذینفع می باشند نیازمند سازماندهی و پشتیبانی هستند؟
-2-7 سنجش و ممیزی
آیا از گذشته گزارشات سنجش و ارزیابی های مفیدی (نظیر ممیزی نواحی حفاظت میراث فرهنگی، ارزیابی طراحی شهری، و یا مطالعات پیشینه تاریخی) در مورد برخی از بخش های این ناحیه وجود دارد؟
-2-8 تداوم مشارکت مردم
جهت حصول اطمینان از تداوم نقش مردمی که مورد مشورت قرار گرفته اند در اجرای استراتژی تدوین شده، به جای واگذاری بقیه کارها به سازمان ها و متخصصین، چه می توان کرد؟
-2-9 محفل طراحی
آیا برای گردآوردن دایمی طیف گسترده ای از مردم برای بررسی مباحث طراحی و علایق و منافع مشترک آنان لازم است یک"محفل طراحی" ایجاد نمود؟

.IIIاز چه متدهای دیگری (به غیر از تکنیک مکان سنجی- پلیس چک) می توان بر ای ایده یابی در مورد چگونگی بهسازی این مکان استفاده کرد؟

-3-1 تسهیم و تبادل چشم انداز
آیا برای شناخت علایق و منافع مشترک، بحث در مورد ایده ها، تبادل اطلاعات و تجربه و قادر نمودن مردم جهت سازماندهی در قالب گروه های کاری که مستمراً به موضوعات مشخصی بپردازند، لازم است جلسات خاصی برگزار گردد؟
-3-2 کارگاه های طراحی
آیا برای گردآوردن طیف گسترده ای از شرکت کنندگان، که به بررسی و کشف ایده های طراحی برای ناحیه مورد نظر بپردازند، لازم است جلسات کارگاه طراحی سازماندهی شود؟
-3-3 برنامه ریزی عملیاتی
آیا برای قادر نمودن مردم محل و تیم های متخصص مدعو برای انجام کار مشترکِ یک یا چند روزه و بررسی و کشف ایده های طراحی لازم است جلسات برنامه ریزی عملیاتی برگزار نمود؟
-3-4تصمیم گیری در مورد اولویتها
آیا برای کمک به تصمیم گیری در مورد تعیین اولویت های عملیاتی، لازم است ساکنین و افراد دیگر ماکت ساده ای از ناحیه مورد نظر بسازند؟

.IV چگونه می توان از دیگر برنامه ها و منابع نهایت استفاده را برد؟
-4-1 برنامه های شورای محل
چگونه می توان به شورای محل جهت تمرکزبخشیدن برنامه ها و منابعش در بهسازی این ناحیه کمک نمائیم؟
-4-2 برنامه های آموزش
چگونه می توان با برنامه های محلی آموزش ارتباط برقرار نمود؟
-4-3 برنامه توسعه پایدار
چگونه می توان با برنامه های توسعه پایدار محلی (نظیر "دستور کار 21 محلی") رابطه برقرار نمود؟
-4-4 توسعه اقتصادی
چگونه می توان میان توسعه اقتصادی و استراتژی بهسازی محیط در سطح محلی رابطه برقرار نمود؟
-4-5 برنامه های حمل و نقل
چگونه می توان با برنامه ها و پروژه های ابتکاری جاری، نظیر برنامه "پیاده راهوارسازی "، "دوچرخه راهوارسازی " رابطه برقرار نمود؟
-4-6 بودجه (گرانت)
چه منابع بودجه ای (گرانت) در محل موجود است؟
-4-7 برنامه های شمولگرایی اجتماعی
چگونه می توان با برنامه ها و پروژه های ابتکاری نوسازی محلات و مشمول گرایی اجتماعی رابطه برقرار نمود؟
-4-8 بازار املاک و مستغلات
در مورد چگونگی تاثیر اقتصاد و بازار املاک و مستغلات محلی بر نوع پروژه های عمرانی محتمل چه می دانیم؟

.Vچگونه می توان چشم انداز و افق دیدمان را وسعت بخشید؟
-5-1 الهام بخشی
چگونه می توان رهبران و مدیران محلی (در شهرداری، بازار، بخش آموزش، بخش مذهبی و بخش داوطلبی ) را با مصادیق و نمونه های الهام بخش در زمینه پروژه های باززنده سازی و نوزایی شهری آشنا نمود؟
-5-2 بازدیدهای مطالعاتی
از چه مکان هایی باید به عنوان نمونه، بازدید مطالعاتی به عمل آورد؟
-5-3 آموزش های محیطی
چگونه می توان آموزش های محیطی در مدارس را به گونه ای ارتقاء بخشید که با تمرکز بر مسائل محلات و شهر موجب شوند تا نسل آتی تصمیم گیرندگان و مدیران شهری بیاموزند که چگونه مکان ها تغییر می کنند و چگونه می توانند تغییر داده شوند؟

.VIدیگر اقدامات ابتکاری که می توانند موجب بهسازی این مکان شوند کدامند؟
-6-1 مدیریت محلی
آیا لازم است نهاد جدیدی برای مدیریت مرکز شهر و واحد همسایگی ایجاد نمود و یا نهادهای موجود را می بایست توسعه و تکامل بیشتر داد؟
-6-2 برنامه ابتکاری طراحی
آیا برای درگیر نمودن افراد و سازمان های مرتبط با شکل بخشی محیط مصنوع در مجموعه ای از رویدادهای فرهنگی، نمایشگاه ها و انتشارات لازم است یک برنامه ابتکاری طراحی راه اندازی نمود؟
-6-3 ایجاد شبکه محلی
چگونه می توان برای مرتبط ساختن افراد واجد منافع مشترک در شکل بخشی مکان با یکدیگر، یک شبکه محلی ایجاد نمود؟ چه کسانی از در ارتباط قرار گرفتن منفعت می برند؟
-6-4 شورای جوانان محل
آیا برای سامان دادن به رویدادهای فرهنگی، نمایشگاه و تبادل آرا که از طریق آن افراد جوان با مباحث محیطی درگیر شوند، لازم است شورای جوانان محل برپا نمود؟
-6-5 مسابقه ایده پردازی
آیا برای جلب علاقه و توجه، کشف رویکردهای جدید و الهام بخشیدن به اقدامات باید مسابقه ایده پردازی برگزار نمود؟
-6-6 اعطای جوائز
آیا برای کسانی که به بهسازی و اعتلای ناحیه خدمت کرده اند، می بایست برنامه اعطای جایزه ترتیب داد؟
-6-7 برگزاری جشن
آیا برای تجلیل و تاکید بر شخصیت محل لازم است جشنواره های محلی و دیگر رویدادهای مشابه ترتیب داد؟
-6-8 خودیاری
چگونه برنامه های خودیاری توسط انجمن های مالکان و مستاجران، اصناف و دیگر گروه های ذینفع (به صورت فردی یا مشترک) را می توان راه انداخته و پشتیبانی نمود؟
-6-9 امکانات و تسهیلات
این مکان فاقد چه امکانات و تسهیلاتی است؟

.VII چگونه می توان این محل را مکان خاص تری نمائیم؟
-7-1 ساختمان های ارزشمند
کدام ساختمان ها و سازه ها اهمیت حفاظت را دارند؟ آیا آنها پیشاپیش حفاظت شده اند و یا لازم است که اینک مورد حفاظت گردند؟
-7-2 نواحی حفاظتی
آیا هیچ یک از نواحی محل تحت حفاظت می باشند (مثلاً به عنوان یک ناحیه ثبت شده حفاظتی)؟
-7-3 سبک محلی
آیا فرم ها، مصالح و شیوه های ساختمانی محلی، که باید منبع الهام ساخت و سازهای امروزی قرار گیرد، در این ناحیه وجود دارد؟
-7-4 مقیاس
آیا ناحیه مورد بحث واجد یک مقیاس عمومی ساختمانی، که باید از آن در اکثر ساخت وسازهای جدید پیروی گردد می باشد؟
-7-5 هویت
آیا خیابان ها یا فضاهایی که کاراکتر ویژه آنها در هویت کلی ناحیه نقش حیاتی ایفا کنند وجود دارد؟
-7-6 عناصر برجسته
چگونه می توان محوطه و بستر استقرار و سیمای ظاهری بهترین ساختمان ها و فضاهای این محل را بهبود بخشید؟
-7-7 خط آسمان
آیا خط آسمان مشخصه ای (خواه به صورت موجود و یا به صورت فرصت ایجاد ) که ساخت و سازهای جدید باید به آن احترام بگذارد وجود دارد؟
-7-8 هنرهای همگانی
آیا مکان هایی در محل وجود دارد که از طریق استقرار آثار هنرهای همگانی (نظیر مجسمه سازی، کفسازی هنری، عناصر آبی و نورپردازی) در آنها، شخصیت مکان و حس هویت را وسعت بخشید؟
-7-9 انعکاس گذشته و تاریخ
چه اطلاعاتی (از قبیل نقشه، تاریخ مکتوب و مطالب شفاهی ) در مورد شکل گیری و ساخت این محل وجود دارد؟ کدام جنبه ها از تاریخ این مکان را می توان در طرح ساخت و سازهای جدید منعکس نمود؟

.VIII چگونه می توان این محل را مکان سرسبزتری نمود؟
-8-1 عناصر طبیعی
کدام عناصر طبیعی اهمیت دارند که مورد حفاظت و تاکید قرار گیرند؟
-8-2 گیاه کاری
در کدام نقاط می توان درخت، بوته و شمشاد کاشت تا از آن طریق دیدهای جالب ایجاد نموده، در مقابل باد حفاظ و در مقابل آفتاب سایه ایجاد کرده، به فضاها حس محصوریت بخشیده، نمای ساختمان ها و دیگر سازه های زشت را پوشانده یا محدوده نموده، تنوع چهار فصل ایجاد کرده و حیات وحش را جذب محل نمود؟
-8-3 پارک ها
آیا مکان هایی که در آنها لازم باشد پارک یا فضای سبز جدید ساخته شده و یا پارک ها و فضاهای سبز موجود بهسازی شوند وجود دارد؟
-8-4 کریدورهای سبز
آیا مکان هایی که بتوان کریدورهای سبز (برای انسان یا برای حیات وحش ) را در راستای عناصر طبیعی، راه ها، روخانه ها و کانال ها ایجاد نمود وجود دارد؟
-8-5 اکولوژی
چه برنامه های محلی جهت بهسازی زیستگاه ها و حمایت از حیات وحش وجود دارد؟ چه اقدامات دیگر برای جذب و حفاظت موجودات زنده (گیاهی و حیوانی) لازم است صورت گیرد؟
-8-6 نهرها و رودخانه ها
آیا نهرها و رودخانه هایی (به صورت سطحی یا زیرزمینی در لوله و یا کانال) در محل وجود دارد که بتوان آنها را افزایش داد؟

.IXچگونه می توان خیابان ها و دیگر فضاهای همگانی را برای افراد پیاده امن تر و دلپذیرتر نمود؟
-9-1 احساس امنیت
آیا مکان هایی وجود دارند که افراد در آن، در حین روز یا شب احساس ناامنی کنند؟ برای امن تر ساختن آنها چه می توان کرد؟
-9-2 دید به خیابان
آیا مکان هایی وجود دارند که اگر ساختمان یا ساختمان ها (موجود یا جدید ) بجای جداره یکدست توپرشان دارای پنجره و درب رو به خیابان بودند، سرزنده تر و امن تر احساس می شدند؟
-9-3 حیاط خلو تها
عموماً چنانچه حیاط خلوت های پشت قطعات مسکونی، به جای همجواری با معابر خدمت رسانی ، با حیاط خلوط دیگر واحدهای مسکونی همجوار باشند امن تر خواهد بود. آیا مکان هایی وجود دارد که از طریق ساخت و ساز جدید و یا دیگر اقدامات اصلاحی بتوان به این امر کمک نمود؟
-9-4 همگانی یا خصوصی بودن فضا
آیا اظهار نظر در مورد برخی از قطعات زمین، در خصوص فضای همگانی یا فضای خصوصی بودن آنها دشوار است؟ اگر این طور است، چگونه می توان تمایز را واضح تر نمود (به طور مثال از طریق حفظ و تداوم خط ساختمانی در طول خیابان، یا از طریق دیوار، نرده، دروازه، علایم و کفسازی ویژه)؟
-9-5 قطعات میان افزا
آیا مکان هایی وجود دارد که وجود یک قطعه خالی زمین موجب گسستگی در تداوم خط ساختمانی جداره خیابان و نهایتاً موجب افت کیفیت خیابان شده است؟ اگر این طور است، چگونه قطعات خالی را می توان پر نمود؟ یا اینکه چگونه می توان فضاهای قابل استفاده و جذاب برای پیاد هها در آن نقاط ایجاد نمود؟
-9-6 حس محصوریت
معمولاً خیابان ها، میادین، پارک ها و دیگر فضاهای دلپذیر، فضاهایی هستند که توسط ساختما نها (با رعایت مقیاس مناسب ) و یا توسط درخت محصور شده اند. چه فرصت هایی جهت ایجاد احساس محصوریت وجود دارد؟
-9-7 آرام سازی ترافیک
آیا خیابان ها و تقاطع هایی وجود دارند که (مثلاً به وسیله آرام سازی ترافیکی ) بتوان آنها را بیشتر شبیه فضاهای همگانی نمود؟
-9-8 اشراف
آیا مکان هایی وجود دارند که، چنانچه ساختمان ها بر خیابان ها، پیاده روها و فضاهای باز اشراف داشته باشند، امن تر احساس شوند؟
-9-9 نور و روشنایی
آیا مکان هایی وجود دارند که نیازمند اصلاح نورپردازی و برطرف نمودن مزاحمت نوری آن ها (نظیر مزاحمت چراغ های نزدیک پنجره های اتاق خواب) باشند؟
-9-10 طبقه همکف خیابان
آیا بخش طبقه همکف در جداره خیابان را می توان از طریق تعبیه ورودی ها، پنجره ها و کاربری های فعال (که تواماً جلب توجه عابرین را نموده و امکان نظارت و اشراف بر خیابان را فراهم آورد) سرزنده تر نمود؟
-9-11 پارکینگ اتومبیل
آیا مکان هایی وجود دارند که جداره بلافصل خیابان را یک پارکینگ اتومبیل تشکیل داده و امکان بهسازی ظاهر و مناسب سازی آن برای پیاده ها از طریق استقرار یک کاربری فعال تر وجود داشته باشد؟
-9-12 جزئیات
کدام ساختمان ها، به ویژه در سطح طبقه همکف خیابان، که افراد می توانند از فاصله نزدیک آنها را رویت کنند، فاقد جزئیات جالب می باشند؟

.X از چه راه های دیگری می توان فضاهای همگانی را بهبود بخشید؟
-10-1 فضاهای باز
آیا فضاهای همگانی یا فضاهای باز بلااستفاده وجود دارد؟ چگونه می توان آنها را قابل استفاده کرد؟
-10-2 سرپناه
آیا اماکنی که به واسطه جریان شدید هوا از سوی ساختمان های بلندمرتبه، یا به واسطه عدم وجود سرپناه به شکل نامناسبی بادگیر باشند وجود دارد؟ در این رابطه چه می توان کرد؟
-10-3 آثار هنری و صنایع دستی
آیا جهت هویت بخشی و جالب نمودن فضاهای همگانی نیاز به کاربرد هنرهای همگانی، صنایع مستظرفه و مبلمان شهری می باشد؟
-10-4 حیات خیابان
آیا فضاهای همگانی جهت پذیرفتن حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محلی (نظیر برگزاری بازارها، جشنواره ها، گردشگری، زندگی شبانه، غذاخوری، تفریح، ورزش، نشستن در فضاهای همگانی، گردش و تفرج مناسک مذهبی و تجاری خرده فروشی ) نیازمند انطباق یافتن هستند؟
-10-5 آلودگی زمین
آیا اماکنی وجود دارند که نیازمند رفع آلودگی زمین و جمع آوری زباله باشند؟
-10-6 آلودگی هوا و آب
آیا اماکنی وجود دارند که لازم است با آلودگی هوا یا آب مواجهه گردد؟
-10-7 آلودگی صدا
آیا اماکنی وجود دارند که لازم است از اثر سر و صدا کاسته شود؟
-10-8 دیوارنویسی (گرافیتی)
آیا اماکنی وجود دارد که لازم است دیوارنویسی ها پاک شده و از دیوارنویسی ممانعت گردد؟
-10-9 خیابان ها پاکیزه
آیا خیابان ها و دیگر فضاها به خوبی نظافت و نگهداری شده اند؟
-10-10 مگس و پشه
آیا اماکنی وجود دارد که در آن ها می بایست از تخم گذاری مگس و پشه جلوگیری گردیده و زباله های انباشته شده پاکسازی شود؟
-10-11 نگهداری
آیا مسئول رسیدگی و نگهداری هر قسمت از فضای همگانی و باز مشخص است؟ اگر خیر، چگونه مکا ن های مزبور می تواند مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد؟
-10-12 جانوران موذی
آیا مسئله موش، کبوتر و دیگر جانوران موذی در محل وجود دارد؟

.XIچگونه می توان این مکان را برای مردم دعوت کننده تر نموده و جهت یابی در آن را آسان تر کرد؟
-11-1 نشانه ها
آیا به نشانه های جدید (ساختمان، آثار هنری و عناصر دیگر ) برای ایجاد دید و یا بهسازی دیدها و کمک به افراد برای جهت یابی راه ها نیاز می باشد؟
-11-2 دیدها
آیا مکان هایی وجود دارد که لازم است کریدور دید به سوی آنها (مثلاً نشانه های محلی) باز گردد؟
-11-3 ساختمان های نبش
آیا مکان هایی وجود دارد که با احداث ساختمان جدید در نبش خیابان، نشانه شهری ایجاد گردد؟
-11-4 دروازه ها
برای تاکیدگذاری بر اماکنی که نقش دروازه ورود به نواحی ویژه را برعهده دارند چه می توان کرد؟
-11-5 ساختمان های همگانی
آیا فضاهای عمومی قابل رویت و قابل دسترسی که مناسب استقرار ساختمان های عمومی و همگانی باشند وجود دارد؟
-11-6 ورودی ها
آیا نیاز است که ورودی ساختمان های عمومی دعوت کننده تر شوند؟
-11-7 روشنایی و نورپردازی
آیا مکان هایی وجود دارد که برای ارتقاء ایمنی، ارتقاء جهت یابی، تاکیدگذاری بر نشانه ها، به نمایش گذاردن ساختمان ها و استتار صحنه های چشم آزار به نورپردازی بهتری نیاز داشته باشند؟
-11-8 علائم و نشانه ها
آیا مکان هایی وجود دارد که به علائم و نشانه های بهتری نیاز داشته باشند؟
-11-9 تاثیر اولیه
آیا علائم و نشانه ها تاثیر اولیه صحیحی از مکان به دست می دهند؟
-11-10 نام ها
آیا نام خیابان ها و ساختمان ها به طور واضح قابل رویت هستند؟

XII .چگونه می توان این مکان را برای پذیرش تغییرات در آینده انطباق پذیر نمود؟
-12-1 انعطاف پذیری
برای حصول اطمینان از اینکه ساختمان های جدید نه فقط برای یک عملکرد بسیار مشخص، بلکه به گونه ای که انعطاف لازم جهت پذیرفتن طیفی از عملکردها در آینده را داشته باشد چه می توان کرد؟
-12-2 کاربری مختلط
چگونه توسعه های جدید و دیگر اقدامات بهسازی می تواند اختلاطی از کاربری های سازگار و تنوعی از مالکیت ها را فراهم آورده تا به ایجاد مکانی که مردم در آن تواماً به زندگی، کار و تفریح بپردازند منجر گردد (این می تواند شامل حضور آپارتما ن های در طبقه بالای مغازه ها، یا حضور کارگاه ها در محلات مسکونی باشد)؟

.XIII چگونه می توان از منابع موجود بهتر استفاده نمود؟
-13-1 انرژی
چگونه ساختمان های موجود و ساختمان های جدید می توانند مصرف انرژی خود را به حداقل برسانند (این امر ممکن است با چگونگی جبهه گیری ساختمان در مقابل آفتاب، چگونگی حفاظت در برابر باد از طریق سودبردن از شیب زمین، درختان و دیگر ساختمان ها و چگونگی شیوه ساخت ارتباط داشته باشد)؟
-13-2 زمین
آیا ساختمان ها، سایت ها و ناحیه هایی که از آنها به حد کافی استفاده نشده است وجود دارد؟ چگونه می توان به مورد استفاده قرار گرفتن آنها کمک کرد و برای چه کاری از آنها می توان استفاده برد؟
-13-3 مصالح ساختمانی
چه مصالح ساختمانی مناسبی به طور محلی و یا از منابع پایدار موجود است؟

.XIVبرای استفاده حداکثر از سیستم حمل و نقل همگانی چه اقداماتی باید کرد؟
-14-1 تراکم
برای حصول اطمینان از بالا ماندن تراکم ساختمانی در نقاطی که دسترسی بهتری به حمل و نقل همگانی دارند، چه می توان کرد؟
-14-2 ایستگاه های اتوبوس
آیا ایستگاه های اتوبوسی وجود دارد که در آنها نصب نیمکت های راحت تر، ایجاد ایمنی بیشتر و تامین روشنایی بهتر لازم باشد؟
-14-3 اولویت اتوبوس
آیا می توان اولویت اصلی را در کریدورهای اصلی حمل و نقل به اتوبوس ها داد؟
-14-4 نوار عبور مشترک اتوبوس
آیا نوارهای عبور اتوبوس را می توان در جهت پذیراشدن همزمان حرکت دوچرخه انطباق داد؟

.XVچگونه می توان اتصال و همپیوندی معابر را بهبود بخشید؟
-15-1 فضاهای همپیوند
آیا فضاهای همگانی ای که نیازمند همپیوندی و اتصال قویتری با مسیرهای پیاده پراستفاده باشند وجود دارد؟
-15-2 خیابان برای مردم
آیا خیابان هایی وجود دارد که برای استفاد ه وسایط نقلیه موتوری طراحی شده باشند و جهت تبدیل به مکانی برای پیاده ها نیازمند اقدامات انطباقی باشند (به طور مثال به وسیله آرام سازی ترافیکی، تعریض پیاده روها و …)؟
-15-3 مسیرهای پیاده
آیا معابر پیاده ای وجود دارند که نیازمند خاّص ترشدن، کفسازی غیرلغزنده، سهولت در شناخته شدن، روشنایی بهتر، مبلمان خیابانی بهتر و جالب تر شدن باشند؟
-15-4 معابر همپیوند
آیا خیابان های سواره و یا پیاده ای وجود دارند که برای حضور افراد بیشتر و افزایش احساس امنیت نیازمند اتصال و همپیوندشدن با مسیرهای پراستفاده باشند؟
-15-5 دوچرخه سواری
برای تشویق و ترغیب دوچرخ هسواری و امن تر نمودن دوچرخه سواری برای دوچرخه سواران و پیاده ها چه می توان کرد؟
-15-6 تقاطع ها
آیا تقاطع هایی وجود دارد که لازم است تبدیل به دروازه ورودی به ناحیه خاصی شده تا به هویت بخشی به محل و جهتیابی آسان تر توسط مردم کمک نماید؟
-15-7 بلوارها
آیا اماکنی وجود دارد که در آن جا نمای اصلی ساختمان ها به معابر اصلی پشت کرده باشند و اگر خیابان به یک بلوار پیاده تبدیل شود امکان ایجاد جداره متداوم فراهم آید؟
-15-8 موانع
کدام موانع حرکتی (نظیر دیوار و فنس) بهتر است برچیده شوند؟
-15-9 معابر مستقیم
کدام مکان ها، که پیاده ها به آنها رفت و آمد دارند، لازم است با معابر مستقیم تر اتصال یابند؟
-15-10 گذرگاه عابر پیاده
آیا موارد نامناسب خط کشی گذرگاه عابر پیاده و یا محل های جدیدی که لازم است در آنجا خط کشی گذرگاه عابر پیاده ایجاد شود وجود دارد؟
-15-11 خیابان های اصلی
آیا خیابان هایی وجود دارد که در آن بتوان برخی از کیفیت های خیابان های اصلی سنتی را، از طریق مجاز شمردن توقف، پارکینگ، ترافیک آرام و پیاده روهای عریض، ترویج و تشویق نمود؟
-15-12 سرعت ترافیک
آیا مکان هایی وجود دارد که از طریق طرح هندسی ساخت و سازهای جدید (با استفاد ه از شعاع قوس کوچکتر برای خیابان ها بجای منحنی های نرم) بتوان سرعت ترافیک را کاهش داد؟
-15-13 پارکینگ
آیا مکان هایی وجود دارد که در آن نیاز به بهبود، کنترل و یا کاهش پارکینگ باشد؟
-15-14 باراندازی
آیا مکان هایی وجود دارد که در آن به انجام ترتیباتی جهت تحویل و باراندازی امن تر کالا نیاز باشد؟

منابع:
1. حبیبی ، سیدمحسن ؛ سعیدی رضوانی ، هادی 1384 "شهرسازی مشارکتی ؛ کاوشی نظری در
2. شرایط ایران " مجله هنرهای زیبا ، شماره 24
3. علوی تبار، علیرضا، 1379 . "مشارکت در اداره امور شهرها" تهران، سازمان شهرداریهای کشور.
4. اوست هویی زن، اندریاس 1377 ، "مشارکت شهروندان در طرح ریزی و توسعه نوا حی شهری ". ترجمه ناصر برک پور، مجله معماری و شهرسازی، شماره 48 و 49
5. شریفیان ثانی ، مریم 1380 "مشارکت شهروندی ،حکمروایی شهری و مدیریت شهر ی " فصلنامه مدیریت شهری، شماره 8، زمستان 1380
6. کوآن،رابرت؛ ترجمه کورش گلکارو سولماز حسینیون: "اسناد هدایت طراحی شهری"، انتشارات اسلیمی، .1385
7. گلکار ، کورش راهنمای انجام مرحله سنجش وضعیت به روش "مکان سنجی (Placecheck) ، 1384 ،صفه شماره 40 ،
8. گیتی اعتماد و دیگران .1386. تهیه طرحها و انواع طرح ها ، جلد اول .تهران:جامعه مهندسان مشاور ایران

9. Cowan, R. (2000) Placecheck – a User's Guide, London: Urban Design Alliance.
10. Sanoff, H. (2007), Community Participation Methods in Design and Planning,
11. Jerme Delli Priscoli: "Participation, Consensus Building and Conflict , ( 2003 ).
12. ., by design . 2000, Department of the Environment, Transport and the Regions Eland House
13. David, W.designing community, 2007, Published by Elsevier Ltd. Architectural Press.
14. http//www.Placecheck.info, 16/2/89
15. www.odpm.gov.uk/stellent/groups/odpm planning.documents,15/2/89

بررسی تکنیک های مشارکت در طراحی شهری با تاکید بر تکنیک مکان سنجی

بررسی تکنیک های مشارکت در طراحی شهری با تاکید بر تکنیک مکان سنجی

19