مبانی نظری مکان یابی، پویش تاریخی مکان یابی، نظریه های مکان یابی، مدل های مکان یابی، توابع GIS
2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….18
2-2 تعاریف……………………………………………………………………………………………………………………………………………..18
2-2-1 خطر……………………………………………………………………………………………………………………………………………18
2-2-2 مخاطرات طبیعی……………………………………………………………………………………………………………………….19
2-2-3بحران………………………………………………………………………………………………………………………………………….19
2-2-4مدیریت بحران……………………………………………………………………………………………………………………………20
2-2-5واکنش بحران…………………………………………………………………………………………………………………………….20
2-2-6پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران…………………………………………………………………………………………20
2-2-6-1پایگاه های ویژه………………………………………………………………………………………………………………….20
2-2-6-2 پایگاه های چندمنظوره……………………………………………………………………………………………………20
2-2-7مکان یابی………………………………………………………………………………………………………………………………21
2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها………………………………………………………………………………………………..21
2-2-9 ارزیابی بحران………………………………………………………………………………………………………………………23
2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک………………………………………………………………………24
2-2-11 هدف از ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران……………………………………………………….26
2-2-12 کارکرد های پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………….27
2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاه های چند منظوره………………………………………………………………….27
2-2-14 سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)…………………………………………………………………………………28
2-3 پویش تاریخی مکان یابی………………………………………………………………………………………………………29
2-4 نظریه های مکان یابی……………………………………………………………………………………………………………29
2-4-1 نظریه ی وان تونن……………………………………………………………………………………………………………30
2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی………………………………………………………….30
2-4-3 تئوری آکتور…………………………………………………………………………………………………………………….30
2-5 کاربرد مدل در جغرافیا………………………………………………………………………………………………………..31
2-6 مدل های مکان یابی……………………………………………………………………………………………………………32
2-6-1 مدل منطق بولین……………………………………………………………………………………………………………33
2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها…………………………………………………………………………………………….33
2-6-3 مدل منطق فازی……………………………………………………………………………………………………………34
2-6-4 مدل احتمالی بیزین………………………………………………………………………………………………………34
2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها…………………………………………………………………………………….35
2-6-6 مدل سطح جاذبه………………………………………………………………………………………………………….35
2-6-7 مدل های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر……………………………..36
2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) …………………………………………………………………….38
2-6-9 مدل مکانیابی تخصیص…………………………………………………………………………………………………….38
2-7 شاخص های مکان یابی………………………………………………………………………………………………………..39
2-7-1 ماتریس سازگاری…………………………………………………………………………………………………………….39
2-7-2 ماتریس ظرفیت……………………………………………………………………………………………………………….40
2-7-3 ماتریس مطلوبیت…………………………………………………………………………………………………………….40
2-7-4 ماتریس وابستگی…………………………………………………………………………………………………………….40
2-8 توابع GIS…………………………………………………………………………………………………………………………….41
2-8-1 توابع پیوستگی………………………………………………………………………………………………………………..41
2-8-2 عملیات همسایگی…………………………………………………………………………………………………………..42
2-8-3 پلیگون های تیسن………………………………………………………………………………………………………….42
2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران……………………………………………………………………………………………43
2-10 مکان گزینی به روش GIS ……………………………………………………………………………………………..43
2-11 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………….44
2-1 مقدمه
امروزه یافتن مکان مناسب برای ایجاد یک فعالیت در حوزه ی جغرافیایی معین جزء مراحل مهم پروژه های اجرایی در سطح کلان می باشد. مکان های نهایی باید حتی الامکان همه ی شرایط و قیود قبل از اجرای پروژه ها را داشته باشند، در غیر این صورت نتایج نامطلوب فراوان به دنبال خواهد داشت. با توجه به مطالب فوق، اجرای صحیح، دقیق و همه جانبه مکان یابی در پروژه ها از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار است. براین اساس مدل های مختلفی بدین منظور مطرح گردیده که هدف همه آنها نظم بخشیدن به مراکز خدماتی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای شهروندان است. در این پژوهش از مدل AHPبرای وزن دهی به معیارها استفاده شده است. از آنجا که مکان یابی دارای ماهیت مکانی است سیستم اطلاعات مکانی به عنوان ابزار توانمند مدیریت و تجزیه و تحلیل های مکانی، محیط مناسبی برای نیل به اهداف فوق محسوب می شود. اگر این مدل ها در تحلیل مکانی GIS به کار گرفته شوند می توان به طور جامع تر و فراگیر تر از دانش افراد خبره در تحلیل استفاده نمود، به عبارت دیگر استفاده از مدل های تصمیم گیری و دانش کارشناسان به افزایش توانایی GIS و کمک به اتخاذ تصمیمات مکانی خواهد انجامید (مهدی پور و مسگری، 1386: 2).
در این فصل ضمن ارائه ی تعاریف و مفاهیم مرتبط با موضوع، به معرفی نظریه ها و مدل های مختلفی که در رابطه با مکانیابی مطرح گردیده، پرداخته شده است.
2-2 تعاریف
2-2-1 خطر
خطر منبعی است که توانایی آسیب به افراد، خسارت به اموال و یا محیط زیست را دارد ( والث، 1379: 80). خطر عبارت است از جریان یا واقعه ای که به طور بالقوه، توان ایجاد خسارت را دراد، یعنی منبع خطر (اسمیت، 1996: 5). در این پژوهش خطر را زلزله معرفی کرده ایم.
خطر طبیعی، پدیده ای طبیعی است که در محدوده سکونت بشر اتفاق افتاده، زندگی او را مورد تهدید قرار می دهد و ممکن است باعث وقوع بلایایی گردد. این قبیل خطرات به علل زیست شناختی، آب و هواشناختی، یا فرآیندهایی از این دست، در محیط طبیعی به وجود می آیند (زنگی آبادی و دیگران، 1391: 27).
2-2-3 بحران
بحران حادثه ای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود می آید. مشقت و سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل می کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق العاده دارد.
طبق تعریف سازمان بهداشت، بحران عبارت است از درهم ریختگی شدید زیست محیطی و روانی – اجتماعی که بسیار فراتر از ظرفیت انطباقی جامعه مبتلا به آن است (میرجلیلی،77:1388).
2-2-4 مدیریت بحران
مدیریت بحران فرایند عملکرد و برنامه ریزی مقامات دولتی و دستگاه های اجرایی دولتی و عمومی است که با مشاهده، تجزیه و تحلیل بحران ها، به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تلاش می کنند از بحران ها پیشگیری نمایند یا در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار، آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع تا سطح وضعیت عادی تلاش نمایند(میرجلیلی، 1388 :86). مدیریت بحران در برگیرنده عملیات و اقدامات پیوسته و پویاست و به طور کلی بر اساس تابع کلاسیک مدیریت ( برنامه ریزی، ساماندهی، تشکیلات، رهبری و کنترل) در مواقع بحرانی استوار است (پورمحمد وهوشمند مروستی، 1383: 13).
مدیریت بحران، نظام و سیستمی است منسجم با بهره گیری از علوم، فن آوری، برنامه ریزی و مدیریت برای مقابله با حوادثی که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از انسان ها، تخریب و آسیب دیدگی کلی به اموال مردم و مختل شدن و بر هم خوردن زندگی اجتماعی می شوند (رضایی و دیگران، 1390: 85).
2-2-5 واکنش بحران
عبارت است از مجموعه عملیاتی که به وسیله مردم یا ساز مان های دولتی، خصوصی و مردمی در مقابل با بحران جهت تقلیل خسارات و ضایعات، نجات افراد، عادی سازی شرایط و بازگرداندن به حالت قبل از بحران انجام می گیرد (بیرودیان، 1385: 70).
2-2-6 پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران
پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با دو کاربری اصلی ایجاد شده اند:
2-2-6-1 پایگاه های ویژه
منظور از پایگاه ویژه، پایگاهی است که صرفا با کارکردهای اختصاصی مدیریت بحران احداث شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد .
2-2-6-2 پایگاه های چند منظوره
منظور از پایگاه چند منظوره پایگاهی است که دو کارکرد مدیریت بحران در زمان بحران و کارکرد معمولی در زمان عادی برای آنها در نظر گرفته شده است و به گونه ای برنامه ریزی شده که حتی المقدور در هر یک ازنواحی شهری، یک پایگاه چند منظوره احداث شود (سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ،1385 :9).
2-2-7 مکانیابی
مکانیابی فعالیتی است که قابلیت و توانایی های یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب
و کافی و ارتباط آن با سایر کاربری ها و پارامترهای دیگر برای انتخاب مکانی مناسب برای کاربری خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد (حیدری، 1381: 31). پیدا کردن بهترین مکان برای یک کاربری باید به گونه ای باشد که هزینه های دسترسی و حمل و نقل کاهش یابد و متعاقباً منفعت عمومی را در بر گیرد (عسگری، 1381: 43). به عبارت دیگر مکان یابی سلسله عملیات و اقدامات و تمهیداتی است که در زمینه حصول از وجود شرایط و فراهم آمدن امکان اجرای یک فعالیت بوده و بر اساس آن دستیابی به هدف، نسبت به اجرای عملیات در مکان انتخاب شده اقدام می نماید و در این بین تبعات و عوارض موضوع بررسی شده و مد نظر قرار می گیرد (حیات روحی، 1380: 59).
اصول مکان یابی پایگاههای امداد و نجات در واقع همان مکان یابی و انتخاب بهینه و مطلوب نقطه و محل استقرار است به گونه ای که اصول پدافند غیرعامل برای یک هدف دفاعی را تامین نماید و ضایعات ناشی از حملات مصنوعی و تهدیدات را به حداقل ممکن کاهش دهد (مطالعات اولیه (فاز صفر) پایگاه امداد و نجات جاده ای شهرستان اردستان،1390: 10).
2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها
به طور کلی بحران ها در پنج دسته کلی طبقه بندی می شوند:
1- بحران های زمین شناختی
2- بحران های آب و هوایی
3- بحران های زیست محیطی
4- اپیدمی ها
5- بحران های مرتبط با فعالیت های انسان(میرجلیلی،1388 :81-80).
2-2-9 ارزیابی بحران
ارزیابی بحران شامل تخمین سریع سطح، حجم، عمق و شدت بحران می باشد. بررسی
متغیرهای بحران اغلب بر اساس اطلاعات شاهدان، مشاهده ناظران و سیستم های هشدار دهنده انجام می گیرد. دانستن اندازه و شدت بحران، مسولین دست اندرکاران را در تدارک نیازمندی ها و تبیین برنامه های پاسخ به بحران کمک می کنند. مهم ترین اهداف ارزیابی عبارت از تهیه ی تصویر واضح، روشن و مختصر از شرایط بعد از بحران، به منظور شناسایی نیازمندی های بهسازی اضطراری و تبیین استراتژی های لازم برای بازسازی می باشد.
با توجه به گوناگونی انواع بحران ها لازم است معیارهایی برای اندازه گیری بحران در نظر گرفته شود. مناسب ترین معیار مربوط به متغیرهایی است که در غالب بحران ها به صورت مشترک وجود دارند. پیامد مشترک بحران ها، ضایعات و خسارات آنها می باشد. به طور معمول فعالیت هایی که به منظور ارزیابی بحران انجام می گیرد عبارت اند از:
– جمع آوری اطلاعات
– تجزیه و تحلیل اطلاعات
– تفسیر و نتیجه گیری به همراه راهکارهای مدیریتی و تصمیم گیری در مقابل بحران (میرجلیلی، 1388 :86-85).
برنامه ریزی در مدیریت بحران با برنامه ریزی های عادی متفاوت است و معمولا کلیات آن از پیش تهیه گردیده و در زمان بحران به سرعت مرور، تکمیل و اجرا می گردد(میرجلیلی،1388 :87).
مدیریت جامع بحران برای بهره گیری گسترده از کلیه ی عوامل موثر در بهینه سازی اقدامات و کاهش خسارات ناشی از بحران ها و مقابله هوشمندانه و برنامه محور با آن پدید آمده است. به طور کلی آنچه از مدیریت بحران انتظار می رود عبارت اند از:
1- پیش بینی و آمادگی برخورد با بحران به وسیله ی ارزیابی احتمال و آسیب پذیری
2- کاهش خسارات و ضایعات ناشی از سوانح، بحران ها و عوارض و پیامدهای آن
3- خروج از حالت بحرانی و بازگرداندن وضعیت عادی نسبی و ارتباطات اولیه به منطقه ی بحران زده
4- بازسازی، ترمیم و مقاوم سازی نسبت به مخاطرات و بحران ها (میرجلیلی،1388 :88).
2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک
یکی از اهداف توسعه ی پایدار پذیرفتن نظر جمع در گرفتن تصمیمات مهم می باشد. اگر در تصمیمات مهم و اساسی از نظر افراد ذینفع استفاده کنیم این عملیات پایدارتر، موثرتر و مورد پذیرش عام خواهد بود. استفاده از نظر دیگران یکی از پایه های اساسی در گرفتن تصمیمات می باشد. اگر چه تصمیمات ممکن است بر اساس نکات علمی گرفته شود، اما برای موفقیت بیشتر می بایست جنبه های اجتماعی یک تصمیم را در نظر گرفت. در بررسی ریسک ها و بحران های محیط زیست باید همه ی اطلاعات را مدنظر قرار داد. نه تنها باید اطلاعات کمی، بلکه باید فاکتورهایی چون نگرش فردی به خطرات، اعتماد و درستی خبرها و … را نیز مورد توجه قرار داد. محافظت از محیط زیست یک هدف اجتماعی است بنابراین مشارکت مردم و گروه های محافظ یک امر بدیهی است (میرجلیلی،1388: 95).
به دنبال وقوع زلزله بم در جلسه ای اضطراری ستاد مدیریت بحران شهر تهران در تاریخ 15/10/1382 ساخت 120پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران پیشنهاد و تصویب گردید و در تاریخ 6/12/1382 دستور احداث پایگاه ها به تمامی مناطق 22 گانه شهرداری تهران ابلاغ گردید.
دقت نظر در طراحی این پایگاه ها از جنبه های عملکردی، معماری و سازه ای، مجموعه پایگاه ها را در بین پروژه های عمرانی شهرداری ها متمایز می سازد. لزوم توجه همزمان به جنبه های کارایی، تطابق با بافت شهری، نزدیکی به بخش های مسکونی، دسترسی، زمین شناسی مهندسی، مخاطرات زمین، ایمنی و … نیازمند بررسی های همه جانبه و متعددی بوده است. بررسی، انتخاب و تامین زمین مناسب با توجه به تنگناهای موجود در شهر ها و لزوم در نظر گرفتن پارامترهای متعدد موضوعی حساس و دشوار است. مطابق برنامه ریزی به عمل آمده انتخاب زمین پایگاه ها به گونه ای انجام شده است که حتی المقدور در هریک از نواحی شهری، یک پایگاه احداث شود. همچنین، در هر منطقه شهرداری یک پایگاه به کاربری " ویژه مدیریت بحران " اختصاص داده شده است و ما بقی پایگاه ها، چند منظوره با کارکرد محوری مدیریت بحران، آموزش و ورزش در نظر گرفته شده است (سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ،1385 :4).
2-2-11 هدف از ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران
هدف راهبردی از ایجاد این پایگاه ها مهیا کردن بستر عملیاتی و تاکتیکی مناسب برای تحقق اقدامات پیشگیری، آمادگی و مقابله در بحران های مختلف به ویژه بحران های طبیعی بزرگ نظیر زلزله و به عبارت دیگر تاکتیک پذیر نمودن سیستم مدیریت بحران شهر ها می باشد. جهت فعال، پویا و زنده نگه داشتن این پایگاه ها در دراز مدت و شناسایی موثر آنها توسط مردم در شرایط عادی، کاربری های آموزشی و ورزشی(مختص بانوان) نیز برای این مجموعه ها در نظر گرفته شده است. به این ترتیب هدف عمده دیگر که همانا فرهنگ سازی و ترویج شادابی و نشاط در جامعه می باشد نیز تحقق یابد .
از جمله موارد استفاده دیگر این پایگاه ها، توسعه شبکه شتابنگاری جهت ثبت اطلاعات زلزله و سیستم ارزیابی حادثه، مرکز کنترل و هدایت عملیات مقابله سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر ها می باشد(سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران،1385 :5).
لازم به ذکر است، قابلیت استفاده ازاین پایگاه ها در موارد بحرانی، هدف اصلی از احداث این پایگاه ها بوده و نسبت به سایر کار کردها اولویت دارد.
با توجه به کارکردهای تعریف شده برای پایگاه ها، زیر بنایی حدود 1250 متر مربع برای هر پایگاه در نظر گرفته شده و هر پایگاه از سه قسمت اداری ویژه مدیریت بحران، آموزشی- ورزشی و فضاهای پیرامونی به شرح زیر تشکیل شده است (سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ، 1385 :6).
الف – قسمت اداری عمدتا مربوط به فعالیت های مدیریت بحران می باشد و دارای فضا هایی مشتمل بر بخش های مدیریت، آتش نشانی، امداد و نجات، اورژانس، همراه با انبار های مربوطه، سالن سخنرانی و محل نصب و نگهداری دستگاه های شتاب نگار می باشد.
ب – قسمت ورزشی شامل زمین ورزشی سرپوشیده، سرویس های بهداشتی، دوش، رخت کن، سالن بدن سازی و ورزش های هوازی و اتاق مدیریت ورزش می باشد.
ج – فضاهای پیرامونی شامل محوطه، نگهبانی، پد هلیکوپتر، فضای نگهداری سگ های زنده یاب و … می باشد.
از نظر ویژگی های ساختمانی این نکته قابل توجه است که ساختمان پایگاه ها دارای نقشه واحد می باشد. سازه این پایگاه ها از دو قسمت تشکیل شده است :
الف – سازه اصلی که به صورت قاب فلزی سبک در نظر گرفته شده
ب – سازه داخلی که ساختمانی دو طبقه با اسکلت فلزی مهاربندی شده و سقف مرکب می باشد.
دقت به کار گرفته شده در انتخاب زمین مناسب با لحاظ کردن معیارهای هفت گانه مدیریت بحران ( نزدیک بودن به کاربری مسکونی، وجود فضای باز در اطراف و دوری از ساختمان های بلند مرتبه، نزدیکی به محل های اسکان موقت، وجود شبکه دسترسی مناسب، دور بودن از ساختمان ها و تاسیسات خطر ساز و …) و همچنین معیار های مخاطرات زمین ( عدم احداث در مجاورت گسل و خاک های سست، حریم قنات، مجاورت شیب ها و زمین های ناپایدار و …) و نیز ضرایب اطمینان منظور شده در طراحی سازه پایگاه ها باعث شده که مجموعه پایگاه های احداث شده دارای ایمنی مناسبی در برابر حوادث گوناگون از جمله زلزله باشند .
همچنین پیش بینی مخزن آب اضطراری (21 متر مکعب)، ژنراتور برق اضطراری(120KVA ) و محل فرود بالگرد در این پایگاه ها نیز باعث می گردد که در صورت قطع شریان های حیاتی پس از حادثه ، کارایی آنها حفظ شود (سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ،1385 :7).
2-2-12 کارکرد های پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران
در شرایط زمانی عادی و شرایط وقوع بحران و پس از آن، کارکردهای متفاوتی برای این پایگاه ها تعریف شده است. پایگاه ها در شرایط عادی محلی برای ارائه آموزش های امور مرتبط با مدیریت بحران و ایجاد بستر مناسب جهت فرهنگ سازی مدیریت بحران در بین عامه مردم خواهند بود. همچنین محلی جهت تهیه و نگهداری بانک اطلاعاتی ناحیه (آمار و اطلاعات جمعیتی و سایر اطلاعات مربوط در ناحیه) و محل تبلیغ پیام های آموزشی و نصب تصاویر هشدار دهنده و نیز به عنوان مکان استقرار دفاتر شورا ومشارکت های مردمی، دپوی اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی ومحل نصب تجهیزات شتابنگاری ویژه و سیستم ارزیابی خسارات می باشند. همچنین به عنوان پایگاه بهداشتی- درمانی، اوژانس و آتش نشانی بوده و علاوه بر آن مکانی برای ورزش بانوان نیز خواهد بود. کارکردهایی که برای این پایگاه ها در هنگام وقوع بحران و شرایط پس از آن در نظر گرفته شده شامل موارد زیر می باشد:
– محل استقرار ستاد مدیریت بحران نواحی و تیم های استان های معین
– وعده گاه حضور نیروهای امدادی داخلی و خارجی
– محلی برای تجهیز وسایل نجات تیم های نجات وامداد
– پایگاهی جهت ارائه خدمات درمانی و بهداشتی، توزیع مواد غذایی و امدادی
– پایگاه مراقبت و سنجش و اطلاع رسانی
– محل نگهداری آمار و اطلاعات جمعیتی وخسارات ناحیه و شناسایی افراد گمشده و مدیریت اموات
– اسکان موقت خانواده ها به ویژه در بحران های کوچک، استراحتگاه امدادگران، مکان ذخیره سازی اجناس اهدایی مردم و محل نگهداری سگ های زنده یاب از کارکردهای دیگر این پایگاه ها در شرایط بحرانی است (سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ،1385 :8).
2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاه های چند منظوره
مدیریت و کارکنان در هریک از پایگاه های چند منظوره بر اساس جدول مصوب نیروی انسانی فقط چهار نفر شامل (مدیر سالن، مسوول امور مالی و ثبت نام، خدمه و سرایدار و نگهبان ) می باشد.
همچنین مدیر پایگاه چند منظوره از طریق شرکت ها و موسسات فرهنگی و ورزشی تحت نظارت معاونت اجتماعی و امور فرهنگی شهرداری منطقه و سازمان ورزش شهر انتخاب می شود که لازم است دارای سابقه ورزشی با مدرک لیسانس تربیت بدنی بوده و زیر نظر مدیر ورزش منطقه انجام وظیفه کند.
تبصره : افرادی که سابقه قهرمانی در سطح کشور یا بین المللی داشته باشند با مدرک حداقل دیپلم متوسطه می توانند به کار گرفته شوند(سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ،1385 : 9-10).
2-2-14 سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)
یک سیستم اطلاعاتی است که در رابطه با داده های مکانی به کار می رود و متشکل از مجموعه سخت افزار، نرم افزار و افراد متخصص است که جهت کسب، اداره، تجزیه و تحلیل و به روز رسانی و مدل سازی اطلاعات به کار رفته و راه حلی برای مدیریت و طراحی پروژه است (احمدی،1:1375).
سیستم اطلاعات جغرافیایی عبارت است از وارد کردن، ذخیره نمودن، بازبینی کردن، ارتباط
دادن، اصلاح کردن، تحلیل کردن، نمایش تصویری نقشه های اطلاعاتی و سرانجام ارائه نتایجی که
از نظر فضایی به سطح سیاره زمین مربوط است (شکوئی،37:1373).
مکانیابی از جمله تحلیل های مکانی است که اهمیت زیادی در کاهش هزینه های ایجاد و راه اندازی فعالیت های مختلف دارد. به همین دلیل در انجام پروژه های اجرایی از مراحل مهم و تاثیر گذار به شمار می رود. امروزه با توجه به توانایی های سامانه سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) در مدیریت و تجزیه تحلیل داده های مکانی، فضای بسیار کارآمدی برای انجام مراحل مختلف و تحلیل هایی مانند مکانیابی ایجاد شده است. همچنین اهمیت مکانیابی به عنوان مرحله تعیین کننده اکثر هزینه های احداث و سایر برنامه های اقتصادی پروژه ها، آن را مورد توجه مدیران و تصمیم گیرندگان نیز قرار داده است که نتیجه آن استفاده از روش های مختلف تصمیم گیری برای مکانیابی است. بنابراین استفاده از چنین روش هایی در GIS برای اجرای مکانیابی، نتایج دقیق تری را ممکن است ارائه دهد(آزادی نجات،105:1386).
2-3 پویش تاریخی مکان یابی
انسان همیشه مایل بوده است که با توجه به هزینه ی کمتر، سود بیشتر و دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را در نظر بگیرد. بنابراین نکته ای که همواره باید درباره ی نظریه های مکان یابی و ساختار اراضی ذکر شود این است که تمام آنها بر اصول مکانیسم بازار مبتنی است (عابدین درکوش،4:1372).
میتوان گفت مکان گزینی از ابتدای استقرار انسان هوشمند در زمین جهت دستیابی بشر به منابع غذا، پیدا کردن محل کمین در شکار و جنگ، ایجاد سر پناه و محل کار صورت گرفته، ولی استفاده از روش های علمی و مدرن در اواخر قرن گذشته خصوصا پس از جنگ جهانی دوم با پیشرفت ریاضیات و ظهور رایانه رایج شده است. در این راستا تئوری ها، نطریه ها و مدل های مختلفی ارائه شده است که هر کدام دارای مزایا و معایبی می باشد و برای کاربری های خاصی در نظر گرفته شده اند. در این نظریه ها سعی در کمی نمودن عوامل تاثیر گذار بر فرایند مکان گزینی بوده است و به ناچار که به نوعی این خصوصیت (کمی شدن) را نداشته اند، از مزایا کنار گذاشته شده اند.
مباحث تئوریک برنامه ریزی مکانی ابتدا توسط دانشمندان علوم اجتماعی مطرح گردیده و سپس در جغرافیا و برنامه ریزی شهری تسری یافت، تئوری های پرفسور پارسونز1 در خصوص روابط اجتماعی فضای کنش و واکنش یا حوزه ی عمل و عکس العمل، تئوری لوییس2، استرونس3 در خصوص ساخت حوزه های فرهنگی و تئوری حوزه های لوین4 جملگی به بررسی روابط متقابل بین انسان ها و محیط پرداخته اند (اکبری، 1385: 18).
اولین کارهای مربوط به مباحث مکانیابی توسط لانهارد و وان تونن انجام شده است.کلیه ی نظریه ها با بکارگیری تکنیک های مختلف سعی می کنند که عوامل موثر بر استقرار فضایی فعالیت های گوناگون شهری را بشناسند (عابدین درکوش،80:1372).
2-4 نظریه های مکان یابی
نظریه های مکان یابی را وان تونن در سال 1826 در زمینه فعالیت های کشاورزی ابداع نمود. سپس لانهارد در سال 1882 و 1885 نظریه های مکان یابی را در صنت مطرح کرد، ولی چارچوب منظم و علمی این نظریه در مکان یابی صنعتی توسط آلفرد و بر آلمانی در سال 1909 شکل گرفت. بعد ها کریستالر و لوش در پیشرفت و گسترش آن در قالب نظریه های مکان مرکزی، نقش موثری ایفا کردند و در سال های بعد هوور و ایزارد در ایالات متحده و فرانسوا پرو در فرانسه، در نظریه های قطب رشد، آن را توسعه و بسط دادند (بند علی، 1387: 61).
2-4-1 نظریه ی وان تونن
وان تونن اقتصاد دان آلمانی در مطالعات خود به این نتیجه رسید که در قیمت فروش
تولیدات کشاورزی در بازار معین، علاوه بر تاثیر عوامل تولید عامل دیگری که همان تعرفه ی حمل و نقل می باشد اثر می گذارد. بنابراین تولیداتی که فراتر از فاصله ی معینی به بازار می رسد نمی توانند برای تولید کننده سود آور باشد. وان تونن عوامل اثر گذار بر قیمت یک محصول کشاورزی را عوامل تولید و حمل و نقل دانسته و در مکان یابی نوع کشتزارها در اطراف بازار به عوامل فاصله اهمیت داده است(فرید،504:1375).
2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی
مناسب ترین مکان، مکانی است که از آن کمترین فشار ممکن بر محیط، خود کاربری و سایر کاربری ها وارد آید. می توان بر پایه ی این نظریه به انتخاب مناسب ترین مکان جهت استقرار هر یک از کاربری های شهری مبادرت ورزید. از این دیدگاه، مناسب ترین مکان میانگینی است میان سه عامل نیازهای مکانی کاربری، آثار متقابل کاربری ها بر یکدیگر و آثار هر کاربری بر محیط(بهرام سلطانی،577:1371).
2-4-3 تئوری آکتور1
بر اساس این تئوری گروه هایی که از نظر آنها مکان خدماتی مورد نظر اهمیت دارد و ذی نفع و ذی نفوذ محسوب می گردند مورد توجه قرار گرفته و بر اساس نظرشان ارزش عوامل مشخص می گردد.
مثلا در مورد مراکز خدمات درمانی گروه های ذی نفع، مردم به عنوان مصرف کنندگان هستند و مراکز درمانی به عنوان ارائه دهندگان خدمات و منبع درآمدی، در نتیجه در مکان یابی این مراکز باید عوامل آسایش و راحتی مردم و فاکتورهای درآمد زایی برای مراکز خدمات درمانی در نظر گرفته شود (پویان،1379: 43).
2-5 کاربرد مدل در جغرافیا
در سال های بعد از جنگ جهانی دوم علم جغرافیا در اروپا و به خصوص در آمریکا، دستخوش انقلاب عظیمی شد که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می شود. با توجه به این دگرگونی، علم جغرافیا از آن شیوه سنتی توصیفی خارج گشته و برای بیان دقیق مطالب جغرافیایی از اعداد و ارقام که از مطالعه پدیده های طبیعی و انسانی حاصل می آید، سود برد. ارائه نظریه های مکان کشاورزی فن تونن (1826)، آلفرد وبر (1909)، کریستالر (1933)، زمینه را برای پیدایش مکتب سازمان فضایی، هموار ساخت. فرد کورت شیفر (1904-1953)، اقتصاد دان آلمانی در سال 1953، با ارائه مقاله ی معروف تحت عنوان، استثناگرایی در جغرافیا، موضع ریچارد هارتشورن را در کتاب ماهیت علم جغرافیا، مشتمل بر بررسی این علم جدا از سایر علوم به شدت زیر سوال می برد و بیان می کند که جغرافیا اساساً از علوم قانونمند است (حکمت نیا و موسوی، 1385: 35). نگرش علمی و سیستمی به جغرافیا به عنوان علم پراکندگی، جغرافیا را بیش از پیش به علوم ریاضی وابسته کرد. بنابراین روش های کمی و آماری وارد جغرافیا شد، که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می کنند. یکی از دستاوردهای انقلاب کمی، ساخت مدل ها بود، با رواج رایانه، در سال 1960 در غرب نوعی برنامه ریزی سیستمی بوجود آمد که اساس آن بر مدل استوار بود، به طوری که با ساختن مدل ها، می توان تصویری از واقعیت را بیان نمود. امروزه با تخصصی شدن علوم جغرافیا در شاخه های مختلف، کاربرد روش های کمی و مدل ها اهمیت زیادی یافته است. اگرچه تنها با استفاده از مدل نمی توان به تجزیه و تحلیل سیستم واقعی دست یافت، ولی آنها به مثابه ابزاری قانونمند، برای درک بهتر پدیده های جغرافیایی و سیستم واقعی و پیش بینی آنها کمک فراوانی می کنند. به نحوی که پیتر هاگت یکی از جغرافی دانان برجسته معتقد است که دنیای واقعی خیلی پیچیده است، لذا جغرافیدانان برای سهولت در مطالعه، به ساختن مدل ها پرداخته اند (بند علی، 1387: 70).
امروزه کاربرد روش های متعدد مدل ها در مطالعات فضایی، منطقه ای و مسائل شهری قدمت زیادی یافته است، به گونه ای که به منظور دستیابی به تعادل در توزیع فضایی منابع و خدمات رسانی نیز مورد استفاده قرار می گیرند (بندعلی،1387 :71).
2-6 مدل های مکان یابی
با توجه به سیر تحول تئوری ها ونظریه های مکان یابی، مدل های مکان یابی را از نظر تکامل و توسعه ی زمانی به سه دوره تقسیم کرده اند :
1- فرموله کردن مساله ( از ابتدای قرن 20 تا 1940)
2- کاربرد مدل ها در بخش صنعت ( دهه های 1950 تا 1960)
3- توسعه مدل ها در بخش عمومی و خدمات رسانی (1970 به بعد).
وقتی این مطالعات از نظر تاریخی ارزیابی می شوند تاکید فوق العاده آنها روی هزینه های مرتبط با حمل و نقل که منتج از فاصله می باشد، بوضوح نمایان می شود. به طور کلی عامل فاصله، یک شاخص مهم برای برنامه ریزان و مدیران می باشد، اما تمرکز در فاصله و استثنا کردن سایر شاخص ها ممکن است مانند یک تمرین بی حاصل نگریسته شود. ولی در همان حال اهمیت فاصله فیزیکی بر سایر معیارها تسلط دارد. خصوصا در حالت های فوریت و اضطرار، مانند اعزام آمبولانس به محل بیمار یا خودروهای آتش نشانی به محل حریق ( خواجه ارزانی، 1384: 499).
2-6-1 مدل منطق بولین1
این مدل روشی برای بازیابی داده ها با استفاده از قوانین منطق بولی برای عمل کردن بر روی خواص مکانی و توصیف هاست. جبر بولی از اپراتورهای and، or، xor، not برای مشاهده اینکه آیا شرط مخصوصی درست است یا غلط استفاده می کنند (بارو، 1376: 181). در این مدل، وزن دهی به واحدها در هر لایه اطلاعاتی بر اساس منطق صفر و یک است. به عبارت دیگر هر واحد در نقشه یا مناسب است یا نامناسب، به تعبیر دیگر یا سازگار است یا ناسازگار، و حد وسطی وجود ندارد. در این نماگر and اشتراک و نماگر or اجتماع مجموعه ها را استخراج می کند. به عبارت دیگر نماگر andتنها پیکسلی است که در تمامی نقشه های پایه ارزش یک دارد و در نقشه های نهایی ارزش یک خواهد داشت و جزء مناطق مناسب قرار می گیرد. اما نماگر or پیکسلی را که فقط از نظر یک نقشه پایه مناسب بوده و ارزش یک داشته باشد و از لحاظ سایر لایه های اطلاعاتی دارای ارزش صفر باشد در نقشه خروجی و تلفیق یافته، ارزش یک داشته و مناسب تشخیص می دهد (آل شیخ و دیگران، 1382 :26). عملگر محدود کننده "یا" با نماد "xor" نمایش داده می شود و برای این استفاده می شود که یکی از شرایط مطرح شده را تعیین کند نه هر دو را (جان استار جفری،1377: 144).
مزیت و امتیاز دیگر این رویکرد سهولت و سادگی آن است، ترکیب منطقی نقشه ها در GIS به طور مستقیم قابل قیاس با انباشتن فیزیکی نقشه ها بر روی یک میز نور است، اما به طور معمول مناسب نیست که برای هر یک از معیارهای ترکیب شده اهمیت یکسان قائل شد. معیارهای مختلف باید بسته به اهمیت نسبت خود وزن داده شوند ( کارتر، 1379: 404).
2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها1
در این مدل نقشه های ورودی بته به اهمیتشان نسبت به فرضیه مورد نظر وزن دار می شوند. ساده ترین نوع وزن دار کردن شاخص ها وقتی است که نقشه ها دوتایی باشند و هر نقشه یک عامل وزنی منفرد داشته باشد.با این حال وقتی نقشه های چند کلاسه استفاده شوند، هر کلاس از نقشه یک امتیاز یا وزن متفاوت به خود می گیرد که این باعث می شود سیستم وزن دار کردن قابل انعطاف گردد ( نقیبی، 1382: 17).
2-6-3 مدل منطق فازی2
شیوه های بهینه سازی که کامپیوترها به کمک آنها استدلال های بشری را شبیه سازی می کنند، چندین دهه در راس تحقیقات علمی قرار داشتند و در پیشرفت سیستم های توانمند در دهه های 1970 و 1980 میلادی موثر بوده اند. ظهور مدل سازی های مجموعه فازی یکی از نتایج آن است در نظریه های سنتی مجموعه های عوارض با توجه به شامل شدن یا نشدن آنها در یک مجموعه خاص طبقه بندی می شوند. برای مثال، اگر در یک طبقه بندی شهرهای بزرگ بر مبنای جمعیت بیش از 10000 سکنه تعیین شوند، یا یک شهر با جمعیت 100000 نفر سکنه در گروه شهرهای بزرگ و یک شهر با 99000 نفر سکنه جزء شهرهای کوچک محسوب می شوند. در حالی که طبق نظریه مجموعه فازی عضویت جزئی یک مجموعه با دادن ضرایب بین صفر ( عدم عضویت ) و یک ( عضویت کامل ) به عوارض طبقه بندی شده امکان پذیر می شود ( مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران، 1376: 230). در نظریه مجموعه های کلاسیک، عضویت یک مجموعه به صورت درست یا غلط تعریف می شود اما، عضویت در یک مجموعه فازی بر اساس مقیاسی از یک ( عضویت کامل ) و صفر ( عدم عضویت کامل ) بیان می شود. یعنی هر شی x در مجموعه فازی x یک عضویت به وسیله تابع عضویت که به (x)µ شناخته می شود، دارد که مقادیر آن بین صفر و یک است. تئوری فازی می تواند برای اهمیت دهی به نقش الگو های مختلف دخیل در فرآیند تلفیق به کار گرفته شود. زیرا مجموعه فازی با طبیعت و واقعیت موضوعات تصمیم گیری درگیر می شود ( نقیبی، 1382: 19).
2-6-4 مدل احتمالی بیزین
این مدل برای ترکیب نقشه ها از مفاهیم احتمالات استفاده می کند و عمدتا برای نقشه های چند حالته ( مثل نقشه های زمین شناسی) که طبقه بندی شده اند و سطوح بالایی از معیارها را به کار می برند، مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از مفاهیم اصلی نگرش بیزین احتمال مقدم و مقدم تر است. احتمال مقدم می تواند به وسیله سایر منابع اطلاعات تغییر پیدا کند ( محمدی، 1381: 57).
2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها1
روش های وزن دهی مختلفی جهت ارزیابی اهمیت معیارها برای تصمیم گیران وجود دارد. این روش ها شامل روش رتبه ای، روش نسبی، روش مقایسه دوتایی و روش تحلیل توازن می باشد. تفاوت این روش ها در اصل تئوری، دقت، سهولت کاربرد و قابل فهم بودن آن برای تصمیم گیران است (عبادی، 1385: 32). در این پایان نامه از روش مقایسه زوجی استفاده شده است. این روش به دلیل داشتن مبانی تئوریک قوی، دقت بالا، سهولت استفاده، دارا بودن ارزش، اعتبار و درستی و دقت نتیجه، یکی از معتبرترین و پرکاربردترین روش ها می باشد. مقایسه در این روش بر اساس قضاوت های نظری انجام و نسبت آنها به صورت کیفی بیان می گردد. نسبت های یاد شده، با مقادیر کمی بین 1-9 بیان می گردند. در این روش به منظور اجتناب از خطاهای شخصی یا سلیقه ای می توان از نظرات متخصصین استفاده نمود(Bowen,1990:135).
2-6-6 مدل سطح جاذبه
مفهوم سطح جاذبه در تجزیه و تحلیل فضایی از قانون مشهور جاذبه نیوتن گرفته شده است. بر مبنای قانون جاذبه نیوتن، مرکز جاذبه نقطه ایست که در آن توازن و تعامل یک شیء حاصل شود. در تجزیه و تحلیل فضایی، مرکز جاذبه یک ناحیه جایی است که در آن حداکثر قابلیت دسترسی حاصل شود. حداکثر قابلیت دسترسی، بیانگر مرکز جاذبه ایست که فاصله حداقل به تمام نقاط داشته باشد. یافتن مرکز جاذبه می تواند فرآیند مکان یابی را بهینه سازد و می تواند به برنامه ریز کمک کند که بهترین مکان را برای یک فعالیت پیدا کند (الماسی پور، 1380: 15).
2-6-7 مدل های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر
در عملیات روی هم گذاری دو یا چند نقشه با هم ترکیب می شوند. ارزش نقشه خروجی در هر نقطه تابعی از ارزش های نقشه های ورودی در همان نقطه می باشد. در سیستم های اطلاعات جغرافیایی، توانایی تلفیق داده های به دست آمده از دو منبع و هم پوشانی نقشه بر روی یکدیگر، یکی از عملکردهای مهم آن ها یکی روی دیگری و تشکیل لایه جدید امکان پذیر می گردد (هایوود و همکاران، 1381: 118).
عملیات انطباق با قرار دادن لایه ها بر روی یکدیگر به دو صورت منطقی و حسابی صورت می گیرد. انطباق حسابی شامل عملیاتی نظیر جمع، تفریق، تقسیم و ضرب مقادیر در لایه ها با مقادیر مربوط در یک لایه دیگر می باشد.
انطباق منطقی شامل یافتن آن مناطقی است که در آن ها یک مجموعه مشخص از شرایط صادق باشد. برای مثال مناطق مناسب برای ساختن یک کلبه روستایی ممکن است مناطقی باشد که در آن ها پوشش گیاهی جنگلی وجود داشته، دارای خاک خشک و دامنه ای آفتاب گیر باشند. اگر پوشش گیاهی و خاک و جهت دامنه های هریک در لایه ای جداگانه در GIS قرار گرفته باشند، آن گاه برای تعیین موقعیت هایی که در آن ها این شرایط صدق کنند، می توان از عملیات منطقی استفاده نمود( آرنوف، 1375: 212).
عملیات منطقی در تابع روی هم گذاری، بر پایه جبر بولین استوار هستند و معمولا برای تفکیک مناطقی که دارای مجموعه ای از شرایط و ویژگی های مورد نظر می باشند، کاربرد دارند.
در ضمن یکی از شروط لازم برای انجام عملیات روی هم گذاری، برخورداری تمامی نقشه های ورودی از سیستم مختصات یکسان و همچنین صحت مکانی بالای پدیده ها می باشد. بعلاوه بر داده های رستری اندازه سلول تمامی نقشه های ورودی نیز باید با هم برابر باشند ( مخدوم و دیگران، 1380: 63).
2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از کارآمدترین تکنیک های تصمیم گیری است که اولین بار توسط توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح شد (زبردست، 1380). این تحلیل از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است، زیرا امکان فرموله کردن مسائل را به صورت سلسله مراتبی فراهم می کند. این روش ابزاری قدرتمند و انعطاف پذیر برای بررسی کمّی و کیفی مسائل چند معیاره می باشد که خصوصیات اصلی آن بر اساس مقایسه زوجی می باشد (Ngai, 2005: 29). به همین جهت در این تحقیق برای ارزش دهی به معیارها و انتخاب مکان مناسب از این مدل استفاده می کنیم. روش مبتنی بر فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بر پایه ی سه اصل قرار دارد: تجزیه، قضاوت مقایسه ای و ترکیب اولویت ها. اصل تجزیه مستلزم آن است که مسئله تصمیم گیری را به سلسله مراتبی که دربرگیرنده عناصر اصلی مسئله است تجزیه کند. بنابراین اصل قضاوت مقایسه ای لازم است که در سطح مورد نظر از ساختار سلسله مراتبی و در ارتباط با منشا آنها در سطح بالاتر به مقایسه دو به دو از عناصر مورد نظر پرداخته شود. بنابر اصل ترکیب نیز با در نظر گرفتن هر یک از اولویت های محلی مبتنی بر نسبت – مقیاس که در سطح متفاوتی از سلسله مراتب به دست آمده است، مجموعه مرکبی از اولویت های مربوط به عناصر در پایین ترین سطح سلسله مراتبی ( یعنی گزینه ها ) ایجاد می گردد. با در نظر گرفتن این اصول، روش کار مبتنی بر AHP سه مرحله اصلی دارد:
1. ایجاد سلسله مراتب AHP: اولین قدم در روش کار مبتنی بر AHP ، تجزیه مساله تصمیم در قالب طیفی از سلسله مراتبی است که در برگیرنده مهم ترین عناصر مساله تصمیم گیری است. ساختار سلسله مراتبی AHP اغلب 4 سطح دارد: هدف عالی، اهداف عینی، صفات و گزینه ها (پرهیزگار، 1385: 364).
2. مقایسه عناصر تصمیم گیری در قالب دودویی باهم دیگر: در روش AHP مقایسه دودویی به عنوان سبک پایه مورد استفاده برای اندازه گیری به حساب می آید. مقایسه دودویی در سه مرحله شکل می گیرد:
الف) بسط یک ماتریس مقایسه ای در هر سطح از ساختار سلسله مراتبی که از بالا به پایین قرار دارد، ب) محاسبه وزن ها در هر سطح از ساختار سلسله مراتبی، ج) برآورد نسبی پایندگی یا سازگاری. البته باید توجه داشت که روش کار مبتنی بر مقایسه دوبه دو را فقط می توان در رابطه با تعداد نسبتاً کوچکی از عناصر مطرح در هر سطح از سلسله مراتب تصمیم گیری به کار گرفت. لذا این روش تنها مبتنی بر مسائل علمی است که تعداد نسبتا کوچکی گزینه دارند (بنایی و کاشانی،1989: 685).
3- ایجاد یک درجه بندی کلی از اولویت ها: در قدم نهایی برای ایجاد وزن های مرکب، وزن های نسبی مربوط به سطوح بدست آمده را تجمیع می کنیم. این امر به کمک یک توالی از ضرب های مربوط به ماتریس وزن های نسبی در هر سطح از ساختار سلسله مراتب صورت می گیرد. وزن مرکب نمایانگر درجه بندی گزینه ها در رابطه با هدف کلی است، این وزن ها مبنایی محسوب می شود که بر اساس آن می توان به اتخاذ تصمیمات پرداخت (پرهیزگار، 1385: 366).
2-6-9 مدل مکانیابی تخصیص1
مدل های مکان یابی تخصیص، مکان هایی را برای مراکز خدمات مشخص می کنند و اختصاص تقاضا برای مراکز بر اساس موضوعات خاصی را فراهم می کنند تخصیص برنامه ای در محیط شبکه است که تحلیل های اختصاص منابع را انجام می دهد. این برنامه نزدیک ترین مرکز ( حداقل هزینه سفر) را برای هر اتصال در شبکه پیدا می کند. برای نمونه تخصیص را می توان برای یافتن نزدیک ترین ایستگاه آتش نشانی به هر خیابان شهر یا مشخص کردن نزدیک ترین مدرسه به هر دانش آموز مورد استفاده قرار داد. تخصیص، این امکان را فراهم می سازد که مدلی برای چگونگی توزیع میان مراکز مختلف ( مانند مدارس، ایستگاه های آتش نشانی یا سایر مراکز خدماتی) و خطوط اطراف آنها (که ممکن است خیابان های، خطوط برق و غیره باشد) به وجود
آورد (عزیزی،1383: 54).
تخصیص منابع تا زمان رسیدن به حداکثر مقاومت به حرکت، یا رسیدن به ظرفیت هر مرکز و به صورت تجمعی از اتصال های اختصاص یافته به هر مرکز ادامه می یابند. برای مثال به منظور یافتن خیابان هایی که در فاصله زمانی 5 دقیقه از یک ایستگاه آتش نشانی می باشند، بایستی مقدار حداکثر مقاومت به حرکت را به میزان 5 دقیقه برای شبکه تعریف کرد. مدل تخصیص مکان یابی برای یافتن موقعیت بهینه مراکز خدماتی که به تمام کاربران به بهترین وجه قابل دسترس می باشند، توسعه یافته اند. این مدل ها ارتباط بین خدمات بالقوه و استفاده کنندگان مشخص شده برای آن (تخصیص) را بهینه می سازد (اسمعیلی، 1381: 48).
2-7 شاخص های مکان یابی
شاخص های مورد استفاده در مکان یابی نسبت به نوع کاربرد آنها متفاوت هستند. اما همه ی آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می شوند. استفاده از این شاخص ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان دارد و دستیابی به اطلاعات نیازمند تحقیقات گسترده و جامعی است که تنها پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده و ارزیابی آنها، امکان تصمیم گیری مکانی وجود دارد (فخری، 15:1378).
2-7-1 ماتریس سازگاری
کاربری هایی که در یک منطقه استقرار می یابند نباید موجب مزاحمت و مانع اجرای فعالیت های دیگر گردند.کاربری های همجوار می بایست با یکدیگر کاملا سازگار باشند. برای تعیین میزان سازگاری و ناسازگاری بین دو کاربری باید مشخصات و نیازهای مختلف هریک را برای انجام دادن فعالیت های عادی آن تعیین و سپس با مقایسه این مشخصات موارد توافق و عدم توافق را مشخص کرد، زمینه های قابل بررسی در این مورد عبارت اند از: اندازه و ابعاد زمین، شیب زمین و شبکه ارتباطی، تاسیسات و تجهیزات، کاربری های وابسته، کیفیت صدا، میزان نور، بو دید و منظره.
همچنین نیازهای هر کاربری را بر اساس استانداردهای کمی و کیفی موجود تعیین وسپس آنها را با هم مقایسه می کنند و چنانچه مشخصان بدست آمده با یکدیگر مساوی یا نزدیک به هم باشند، سازگارند و در غیر اینصورت ممکن است نسبتا ناسازگار یا کاملا ناسازگار باشند (بحرینی،1377 :193-191).
2-7-2 ماتریس ظرفیت
هر فعالیت شهری مقیاسی دارد، همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنانکه دو مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشند، هر کاربری عملکرد مناسبی خواهد داشت و اگر نباشد مشکلات عدیده ای را برای هر دو پدیده بوجود خواهد آورد. از طرف دیگر هر سطح از ساختار فضایی شهری نیز تنها ظرفیت پذیرش مناسبی از فعالیت ها را دارد ( بحرینی، 1377 :197-195).
2-7-3 ماتریس مطلوبیت
در این ماتریس سازگاری بین کاربری و محل استقرار آن ارزیابی می شود و بر این اساس می توان گفت که هر کاربری طبق ویژگی های خاص آن برای محل خاصی مناسب است و هر محلی نیز کاربری خاص خود را می طلبد. برای تهیه ی ماتریس باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با ویژگی های محل استقرار تطبیق داده شود. خصوصیات محل استقرار ممکن است این عوامل باشند، اندازه و ابعاد زمین، موقعیت، شیب، خصوصیات فیزیکی زمین، دسترسی، تاسیسات و تجهیزات، صدا، هوا، بو و کاربری های همجوار.
با مقایسه ی عوامل مذکور می توان نتیجه گرفت که محل هر کاربری کاملا مطلوب، نسبتا مطلوب، نامطلوب و یا کاملا نامطلوب است و بر اساس آن تصمیم مناسب را گرفت (بحرینی،1377
:195-194).
2-7-4 ماتریس وابستگی
گاهی اوقات فعالیت یک کاربری وابسته به فعالیت یا فعالیت های دیگر کاربری هاست.در این ماتریس میزان وابستگی کاربری ها به یکدیگر و لزوم همجواری آنها بررسی می شود.
اما مطالب مهم در ارزیابی کاربری اراضی شهری رابطه ی بین کاربری هاست، چرا که در تاثیر و تاثر کاربری های شهری امکان دارد حوزه ی عمل آنها با یکدیگر تداخل داشته باشد و پارامتر فاصله می تواند آثار آنها را کم کند، طوری که در کاربری های ناسازگار نسبت به هم بی تفاوت باشند. مانند پالایشگاه و منطقه ی مسکونی که فاصله ی زیادی از هم دارند. به طور کلی در ارزیابی برای دقت در این امر لازم است یک کاربری که در موقعیت خاصی قرار گرفته با کاربری دیگر در موقعیت خاص خود بررسی و ارزیابی شود(بحرینی،1377 :199-198).
2-8 توابع GIS
2-8-1 توابع پیوستگی1
علامت مشخصه توابع پیوستگی این است که در این نوع عملیات از توابعی استفاده می شود که مقادیری را بر روی منطقه مورد مطالعه باهم جمع می کند یعنی آنها نیاز به آن دارند که یک یا چند مشخصه توصیفی ارزیابی و نتیجه کلی به صورت مرحله به مرحله حذف گردد. هر مرحله نشان دهنده یک حرکتی در فضا مثلا حرکت در یک قسمت 100 متری از یک خیابان می باشد. نتیجه کلی ممکن است به صورت کمّی از قبیل، مجموع یکسری فواصل مکانی یا مجموع زمان سفر باشد و یا به صورت کیفی باشد مانند این مساله که یک نقطه هنوز قابل مشاهده است یا خیر. پارامترهای اساسی مورد نیاز برای توابع پیوستگی عبارت اند از:
– مشخصاتی درباره چگونگی ارتباط متقابل عناصر فضایی با یکدیگر ( مثل جاده ها)
– مجموعه قواعد برای تعیین حرکات مجاز در این روابط متقابل
– یک واحد اندازه گیری
برای نمونه یک تابع پیوستگی را برای حرکت در خیابان های یک شهر در نظر بگیرید. برای تعریف چگونگی ارتباط عناصر فضایی با یکدیگر از یک نقشه خیابان های شهر می توان استفاده نمود. قواعد حرکت می تواند جهت حرکت در خیابان های یک طرفه و سرعت های مجاز باشد و واحد اندازه گیری هم می تواند فاصله باشد (اسمعیلی، 1381: 44).
رایج ترین انواع توابع پیوستگی عبارت اند از:
مجاورت، نزدیکی، شبکه، توابع انتشار، توابع جریان و توابع قابلیت دید (اسمعیلی،1381: 45).
2-8-2 عملیات همسایگی1
عملیات همسایگی به ویژه برای ارزیابی مشخصه یک منطقه محلی مفید می باشد، مثلا برای یافتن تمامی مناطق مسکونی داخل حوزه یک مدرسه یا پارک (الماس پور، 1380: 26).
بسیاری از عملیات همسایگی باید به وسیله نوع تقسیم بندی مورد نظر اجرا شوند. به این دلیل معمولا از مدل دسترسی استفاده می گردد. در بعضی از سیستم های برداری داده های جغرافیایی به فرم رستر به منظور انجام آنالیز های تبدیل و بعد مجدداً به فرمت برداری برگردانده می شوند و برخی از سیستم های برداری، همسایگی را مستقیماً ایجاد کرده و آنها را به وسیله نوعی عملیات انطباق بر روی داده جغرافیایی منطبق می کنند (پوراسکندر، 1380: 26).
معمولی ترین انواع این نوع عملیات عبارت اند از: تابع جستجو، توابع توپوگرافیک، تابع تیسن و توابع درون یابی.
2-8-3 پلیگون های تیسن
پلیگون های تیسن تعریف کننده مناطق منحصر به فرد نفوذ یا تاثیر در اطراف مجموعه ای از نقاط می باشد (الماس پور، 1380: 27). پلیگون های تیسن برای پیش بینی مقادیر در نقاط اطراف یک نقطه مشاهده مورد استفاده قرار می گیرند. این روش دارای محدودیت هایی است، به عنوان مثال تقسیم بندی یک منطقه به پلیگون های تیسن کاملا وابسته به موقعیت نقاط مشاهده است و ربطی به چگونگی توزیع طبیعی پدیده مورد مطالعه ندارد و بالاخره اینکه در پلیگون های تیسن این مطلب در نظر گرفته نمی شود که نقاط نزدیک به یکدیگر شبیه تر از نقاط دور خواهند بود، یعنی فرضی که معمولا در تجزیه و تحلیل های جغرافیایی مناسب می باشد (اسمعیلی، 1381: 44).
2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران
* مدل سازی برای تعیین نقاط آسیب پذیر و روند های آینده.
* امکان آگاهی از میزان وسعت تخریب ایجاد شده در شهرها.
* مکان گزینی نقاط سکونتگاهی با در نظر گرفتن نوع خاصی از بلایای طبیعی.
* تعیین نقاط مخاطره آمیز (سیل خیز، زلزله خیز و …).
* تعیین الگوی توسعه فیزیکی شهر در رابطه با جهات گسل.
* ایجاد سیستم های پشتیبانی از تصمصم گیری های فضایی در هنگام بروز بحران و تهیه سناریوهای تصمیم گیری در مواقع بحرانی.
* تعیین الگوی توزیع مکانی کاربری های مختلف در رابطه با مخاطرات طبیعی.
* تجزیه و تحلیل و تعیین بهترین مسیر دسترسی به مراکز بحران زده.
* توزیع فضایی مناسب خدمات فوریتی ( آتش نشانی، مراکز درمانی و …) در رابطه با میزان جمعیت مناطق مخاطره آمیز شهری.
* ارزیابی تاثیرات مخاطرات محیطی پس از بحران و قبل از بحران.
* تحلیل الگوهای توزیع و تراکم جمعیت در رابطه با توزیع مکانی مناطق مخاطره آمیز (زنگی آبادی و دیگران، 1391: 156).
2-10 مکان گزینی به روش GIS
مکان گزینی به روش GIS طی مراحل زیر صورت می گیرد:
– ابتدا مجموعه ای از معیار ها برای انتخاب مکان تعریف می شود.
– معیار ها ارزش گذاری می شوند.
– معیارها به لایه های موضوعی تبدیل می شوند.
– با استفاده از توابع تحلیلی (حاشیه گذاری، برهم نهی) تعدادی مکان مناسب استخراج میشود.
– مکان های استخراج، تحلیل و بررسی می شوند و از بین آنها مناسبترین مکان انتخاب می شود، گزینش مکان مناسب از بین تعدادی انتخاب مشابه می تواند با استفاده از روش های MCDM صورت پذیرد و بدین ترتیب در مرحله ی تعداد بدیل های موجود کاهش می یابد با تعیین یک ارزش آستانه برای معیارهای ارزیابی و محدود تر نمودن آن در مراحل نهایی ارزیابی دقیقتر و سریعتر خواهد بود بویژه زمانی که بدیل ها خیلی زیاد شده باشند این روش سریعتر به نتیجه خواهد رسید(اسمعیلی، 1381: 49).
2-11 جمع بندی
آشنایی با تعاریف و مفاهیم به کار گرفته شده در یک پژوهش و آگاهی از نظریات و دیدگاه های صاحب نظران و متخصصان موضوع، به درک بهتر آن کمک موثری می نماید. این فصل شامل تعاریف واژه ها و اصطلاحات کلیدی و پرکاربرد و مفاهیم جغرافیایی همچون شهر، برنامه ریزی شهری، مکان یابی و … می باشد. همچنین به بررسی و معرفی نظریه ها، روش ها و تکنیک های به کار گرفته شده در این پژوهش پرداخته ایم، که شامل روش فازی، جاذبه، AHP و می باشد.
منابع و مآخذ
– آذر، عادل و علی رجب زاده، (1387): نتیجه گیری کاربردی رویکرد (MADM)، نگاه دانش، تهران.
– آرنوف، استان (1375): سیستم های اطلاعات جغرافیایی، مترجم سازمان نقشه برداری کشور(مدیریت سیستم های اطلاعات جغرافیایی)، انتشارات سازمان نقشه برداری کشور، تهران.
– آزادی نجات، سعید، غلامعلی جمالی و حسن قدسی پور (1386): مکان یابی پارک های جنگلی جدید شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم گیری چند معیاره، ماهنامه شهرداری ها، شماره 86، تهران.
– آقا بابایی، محبوبه (1388): تحلیل فضایی ایستگاهها و آتش نشانی شهر خمینی شهر با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– آقایی، احمد، (1386)، طراحی مجموعه فرهنگی تقرچه سمیرم، پایان نامهکارشناسی ارشد رشته معماری دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان.
– آل شیخ، علی اصغر و شهرام حسینیان، (1385): مکان یابی بهینه کاربری اراضی شهری با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی( نمونه موردی: فضای سبز شهر یاسوج)، همایش ژئوماتیک، تهران.
– آل شیخ، علی اصغر، حسین هلالی و محمد جعفر سلطانی (1382): کاربرد GIS در مکان یابی عرصه پخش سیلاب، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 4، تهران.
– اجاق، سروش، اصغر آل شیخ و محمدرضا ملک (1382): استفاده از منطق فازی و روش تحلیل سلسله مراتبی در تعیین مکان بهینه استقرار ایستگاه های امداد رسانی پس از وقوع بحران ( مطالعه موردی منطقه 10 تهران )،پایان نامه کارشناسی ارشد نقشه برداری، دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی، تهران.
– احمدی، لیلا (1390): تحلیل فضایی مدیریت بحران در بخش مرکزی شهر تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– اخگر، محمدفاضل (1387): بررسی کاربری اراضی شهر مریوان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– اریسیان، نسرین ، شناسایی و معرفی جاذبه های اکوتوریسم در شهرستان سمیرم ، پایان نامهکارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– اژدر، سوسن (1385): لزوم مدیریت بحران زلزله در بافت های قدیمی و تاریخی، مجوعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
– اسدی نظری، مهرنوش(1383): برنامه ریزی و مکان یابی اردوگاه های اسکان موقت بازماندگان زلزله، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
– اسلامی، علیرضا، ( 1385 ): مکانیابی مراکز امداد و اسکان (نمونه موردی منطقه یک شهرداری)، www.civilica.com.
– اسمعیلی، اکبر (1381): بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز ( پارک های درون شهری ) از دیدگاه برنامه ریزی شهری( نمونه موردی مناطق 1 و 8 شهرداری تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
– اصغرپور، محمد (1387): تصمیم گیری های چند معیاره، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
– اکبری، محمدرضا (1385): ارزیابی و مکان گزینی اماکن ورزشی و فرهنگسراها با استفاده از GIS ( نمونه موردی: منطقه پنج تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشدرشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه یزد، یزد.
– الماس پور، فرهاد (1380): کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل شبکه در مکان
– یابی داروخانه ها، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
– امیری، فرشاد (1386): مکان یابی پست های فشار قوی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد نقشه برداری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.
– بارو، پی ای (1376): سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه حسن طاهر کیا، انتشارات سمت، تهران.
– بندعلی، مریم (1387): تجزیه و تحلیل و مکان یابی میادین میوه و تره بار و بازارهای روز شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– بهرام سلطانی، کامبیز (1371): مجموعه روش ها و مباحث شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
– بیات، عزیزالله، (1367):کلیات جغرافیای طبیعی ایران، انتشارات امیرکبیر، تهران.
– بیرودیان، نادر (1385): مدیریت بحران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.
– پرهیزکار، اکبر و عطا غفار گیلانده (1385): سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، انتشارات سمت، تهران.
– پوراسکندر، عباس (1380): سنجش توزیع فضایی سوانح آتش سوزی در شهر با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
– پورقیومی، حسین (1389): تحلیلی بر توزیع فضایی و مکان یابی خدمات شهری شهر کازرون با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– پورکرمانی، محسن و مهران آرین، (1377): لرزه خیزی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
– پورمحمد، بهزاد و هوشمند و محمد رضا مروستی (1383): بحران زمین لرزه و مدیریت آن، ماهنامه شهرداری ها، شماره 68، سازمان شهرداری ها و دهیاریها.
– پویان، مریلا (1379): مکان یابی بازارهای مکاره در شهر مشهد، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
– تشکر، زهرا (1378): آتش نشانی ها و کاستی های ساختاری، مجله شهرداری ها، شماره 10، تهران.
– تقوایی، علی اکبر و سارا نیکوسرشت (1385): مدیریت بحران در شهرها، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
– جان استار جفری، واتسن (1377): مقدمه ای بر سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه سید حسن ثناعی نژاد، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول، مشهد.
– جلالی، احمدرضا، وحید حسینی جناب، بهرام عبدی فرکوش، مرسده فامیلی و سارا ، بحرینی، (1385): مدیریت بحران در سازمان میراث فرهنگی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
– جلالی فراهانی، مجید (1388): مدیریت اماکن تاسیسات و تجهیزات ورزشی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
– جمعیت هلال احمر (1383): بم هشدار می دهد، خبرنامه جمعیت ویژه سالگرد زلزله بم، شماره 11.
– جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران ( 1385): بلایای طبیعی، نشریه پیام هلال، شماره 121.
– جناب، میر سید علی (1371)، الاصفهان، انتشارات گلها، چاپ دوم.
– جوان، جعفر (1383)، جغرافیای جمعیت ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ دوم، مشهد.
– حافظ نیا، محمدرضا (1387): مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.
– حبیبی، سیدمحسن و صدیقه مسائلی (1378): سرانه های فضاهای شهری، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن.
– حسین زاده دلیر، کریم (1384): برنامه ریزی ناحیه ای، انتشارات سمت، تهران.
– حسینی، علیرضا (1371)، مجموعه مقالات انسانی و اجتماعی: استانداردهای حداقل سرانه کاربری اراضی در طراحی های شهری، سازمان برنامه و بودجه، شیراز.
– حقیقت، عبدالرفیع (1376)، فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستان های ایران، انتشارات کوش، چاپ اول.
– حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین، یزد.
– حیات روحی، سعید (1380): سومین همایش علمی و تخصصی سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، شماره 9، تهران.
– خواجه ارزانی، مهدی (1384): تحلیل مکان یابی بهینه میادین میوه و تره بار ( منطقه 8 اصفهان )، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
– داداش پور، هاشم (1391): تحلیل فضایی و مکان یابی مراکز اسکان موقت با استفاده از تلفیق فرآیند تحلیل شبکه ای (AHP) و سامانه اطلاعات جغرافیایی، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره اول.
– درابک، توماس، (1383)، مدیریت بحران اصول و راهنمای عملی برای دولت های محلی، ترجمه توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی، تهران.
– دفتر فنی وزارت آموزش و پرورش، ضوابط و معیارهای ساختمان های آموزشی در ایران، نشریه شماره1.
– دلال پور محمدی، محمد رضا، (1379)، برنامه ریزی مسکن، انتشارات سمت، تهران.
– دلفوس، اولیویه (1374): فضای جغرافیایی، مترجم سیروس سهامی، چاپ اول، نشر نیکا.
– رحمانی، محمد، مهدی وجودی، سید رمضان موسوی و ساره ملاآقاجان زاده (1385): مدیریت بحران کلانشهر تاریخی تبریز با استفاده از داده های ماهواره ای و GIS، مجوعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
– رستگار، موسی (1388): ارائه الگوی مکان یابی بهینه فضا های ورزشی با استفاده از GIS نمونه موردی شهر زنجان، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان، زنجان.
– رضازاده خویی، رحیم (1383): دفاع شهری، دانشگاه مالک اشتر.
– رضایی، علی اکبر و مریم بختیاری (1390): مدیریت بحران، انتشارات یادآوران، تهران.
– رضوانی، علی اصغر (1377): روابط متقابل شهر و روستا، انتشارات پیام نور.
– رضویان، محمد تقی (1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات منشی، تهران.
– روابط عمومی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران (1385): گزارش پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران، مجله همگامان، شماره 9.
– رودینی، عزیزاله (1383): فرآیند مدیریت برای توسعه ایمنی و آمادگی در برابر سوانح، مجموعه مقالات مدیریت امداد و نجات، موسسه آموزش عالی علمی – کاربردی هلال احمر.
– رهنمایی، محمد تقی (1382): مجموعه مباحث و روش های شهرسازی، تهران، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
– زبردست، اسفندیار (1380): کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، نشریه علمی پژوهشی هنرهای زیبا، شماره 10.
– زبردست، اسفندیار و عسل محمدی ( 1384 )؛ مکان یابی مراکز امداد رسانی (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند معیاری AHP، فصلنامه هنرهای زیبا شماره 21 ،.تهران.
– زنگی آبادی، علی، صفر قائدرحمتی و لیلا سلطانی (1391): برنامه ریزی مدیریت بحران زلزله در شهرها، چاپ اول، انتشارات شریعه توس.
– زیاری، کرامت الله (1383): برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، یزد.
– سازمان نظام مهندسی ساختمان (1382): ماهنامه شمس، بیانیه شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی کشور به مناسبت زلزله بم، سال اول، شماره سوم، تهران.
– سرتیپی پور، محسن (1383): مشکلات مسکن در ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، مجله صفه، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران.
– سرداری، محمدرضا، و رها پولادی (1387): تلفیق GIS و AHP با روش مارینونی، ماهنامه شهر نگار، سال هشتم، شماره 48، تهران.
– سرور، رحیم (1383): استفاده از روش AHP در مکان یابی جغرافیایی (نمونه موردی شهر میاندوآب)، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، شماره 49، دانشگاه تهران، تهران.
– سعیدنیا، احمد (1378): تاسیسات و خدمات شهری، کتاب سبز شهرداری، جلد دوم، انتشارات سازمان شهرداری های کشور، چاپ سوم.
– سید صدر، سید ابوالقاسم (1369)، اصول شهرسازی و محاسبات مربوط به آن، انتشارات بهارستان.
– شادی طلب، ژاله، (1371)، مدیریت بحران، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره اول، شماره 3 و 4 انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
– شجاع عراقی، مهناز، سیمین تولایی و پرویز ضیائیان (1390): مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از GIS (مطالعه موردی منطقه 6 شهرداری تهران)، مجموعه مقالات مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره دهم.
– شکویی، حسین (1373): دیدگاه های نو در جغرافیای شهری، چاپ اول، انتشارات سمت.
– شورورزی، حسین (1390): مکان یابی بیمارستان ها با استفاده از fuzzy GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد نقشه برداری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.
– شیرانی، کورش، ستار چاوشی بروجنی و جعفر غیومیان (1385): بررسی و ارزیابی روش های پهنه بندی خطر زمین لغزش در پادنای علیای سمیرم، مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان، شماره 20.
– شیعه، اسماعیل (1387): مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، چاپ چهاردهم، تهران.
– صحرائیان، زهرا (1390 ): تحلیل فضایی و مکان یابی مراکز خدمات شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( نمونه موردی شهر جهرم )، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– صفر نژاد، اصغر، (1388)، مکان یابی مراکز آموزشی، پایان نامهکارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– صمدزادگان، فرهاد ( 1384 )؛ ، مکان یابی اماکن اسکان موقت به منظور مدیریت حوادث غیر مترقبه بر مبنای بکارگیری سیستم های اطلاعات مکانی(GIS) هوشمند ، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه، تهران.
– صمدی، نادر (1380): مکان گزینی مراکز خدمات شهری با استفاده از GIS (نمونه موردی شهر اردبیل)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه یزد، یزد.
– طرح جامع شهر سمیرم (1379): مهندسین مشاور سپاهان طرح آرا.
– طرح جامع شهر کمه، (1386): مهندسین مشاور بنا و آبادی.
– عابدین درکوش، سعید (1372): درآمدی بر اقتصاد شهری، مرکز نشر دانشگاهی تهران، چاپ دوم.
– عادلی، محسن، علی اکبر متکان، پرویز ضیائیان و حسین پورعلی (1386): مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی شهر گرگان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
– عازم، پرویز (1378): ساختمان و تجهیزات کتابخانه در دبیرخانه هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور، تهران.
– عبادی، عیسی (1385): کاربرد GIS در مکان یابی پارکینگ های عمومی طبقاتی به روش OWA ( منطقه یک تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
– عباسی شوازی، محبوبه (1389): تحلیلی بر توزیع فضایی و مکانیابی فضای سبز شهر یزد با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
– عزیزی، منصور (1383): کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مکان یابی توزیع فضایی و تحلیل شبکه مراکز بهداشتی درمانی( نمونه موردی شهر مهاباد)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز.
– عسگری، علی و اکبر پرهیزکار(1385): کاربرد روش های برنامه ریزی در کاهش آسیب پذیری خطرات زلزله با GIS( مطالعه موردی: منطقه 17 تهران)، شماره 554.
– عسگری، علی، اکبر پرهیزگار، اسد ارزانی و پدرام رخشانی (1381): برنامه ریزی کاربری اراضی شهری (سیستم ها و مدل ها)، انتشارات نور علم، چاپ اول، تهران.
– عکاشه، بهرام (1383): آماده نبودن ما بحران می آفریند، ویژه نامه همایش علمی کاربردی توسعه محل های چشم انداز توسعه پایدار شهر تهران، شماره هشتم، تهران.
– فخری، مجید (1387): تحلیل مناسب برای مکان گزینی پادگان های لجستیک با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
– فرزاد بهتاش، محمدرضا ( 1387 ): مدیریت سوانح، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان دهیاریها و شهرداریهای کشور تهران.
– فرزاد بهتاش، محمدرضا و مهرنوش اسدی نظری (1385): مدیریت بحران در بافت تاریخی شهرها، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
– فرزاد بهتاش، محمدرضا و وحید حسینی جناب (1385): نقش GIS در ارتقاء کارایی مدیریت بحران زلزله در کلانشهرها با مروری بر تدابیر پایگاه اطلاعات جغرافیایی کلانشهر کانادا، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در سوانح و حوادث غیر مترقبه، تهران.
– فرج زاده، منوچهر (1384): سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم، انتشارات سمت.
– فرجی، امین و مهدی قرخلو (1388): زلزله و مدیریت بحران شهری ( مطالعه موردی: شهر بابل)، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره 25.
– فرید، یدالله (1375): جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ چهارم.
– فلاحتی، علیرضا (1383): نقش خود امدادی محله ای در مدیریت سوانح شهری، همایش علمی کاربردی توسعه محله ای چشم انداز توسعه پایدار شهری تهران، شهرداری تهران.
– قاسمی، امرالله (1389): سیمای سمیرم در ادوار تاریخ، انتشارات بقیه عتره، چاپ اول.
– قائد رحمتی، صفر و صباح الخیر حاج نبیان (1390): ارزیابی وضعیت بیمارستان های شهر اصفهان در بحران زلزله، ماهنامه دانش نما، شماره 156، انتشارات سازمان نظام مهندسی اصفهان.
– قدسی پور، سید حسن (1385): فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
– قنواتی، عزت الله، شبنم قلمی و اصغر عبدلی، (1388): توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی(زلزله) نمونه موردی: شهر خرمآباد، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال اول، شماره4،صص15-24.
– کارتر، بونهام گریم اف (1379): سیستم اطلاعات جغرافیایی برای دانش پژوهان علوم زمین مدل سازی به کمک GIS، ترجمه گروه زمین مرجع سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور، تهران، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور.
– کرمی، محمدرضا ( 1382): مکان یابی هنرستان های فنی وحرفه ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی ( نمونه موردی شهر تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز.
– محمدی، جواد (1381): تحلیل پراکندگی فضایی و مکان یابی فضای سبز شهری در منطقه دو شهرداری تبریز، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
– محمدی، عباسعلی و فرهاد الماس پور (1381): کاربرد سامانه های اطلاعات جغرافیایی برای تجزیه و تحلیل شبکه، توزیع فضایی و مکان یابی داروخانه ها، نشریه تحقیقات جغرافیایی، شماره 67.
– محمود زاده، حسن (1385): کاربرد روش همپوشانی وزن دار با هدف مدل سازی توسعه فیزیکی شهر تبریز به طرف گسل شمالی تبریز در محیط GIS، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
– مخدوم، مجید، علی اصغر درویش صفت، هورفر جعفر زاده و عبدالرضا مخدوم (1380): ارزیابی برنامه های محیط زیست با سامانه های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، انتشارات دانشگاه تهران.
– مرکز آمار ایران، سالنامه های استان اصفهان 1355 الی 1395.
– مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران (1376): کاربرد سیستم های اطلاعات جغرافیایی در جهان، تدوین و ترجمه مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران (TGIS)، تهران.
– مسائلی، صدیقه (1375): برنامه ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله خیز، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران، چاپ اول.
– مطالعات اولیه (فاز صفر) پایگاه امداد و نجات جاده ای شهرستان اردستان (1390): مهندسین مشاور نقش کنگره سال.
– مک نامارا، کارتر (1387): مدیریت، ترجمه، عباس سعیدی، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، تهران.
– مهدی پور، فاطمه و محمد سعدی مسگری (1386): الگویی برای مکان یابی بر اساس متدهای تصمیم گیری چند معیاره در GIS، همایش ژئوماتیک، تهران.
– مهدی زاده، محمد (1379): برنامه ریزی کاربری زمین، تحول در دیدگاه ها و روش ها، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 4.
– میرجلیلی، سیدعلی رضا و سید علی اصغر (1388): اصول و مبانی ارزیابی و مدیریت ریسک در محیط زیست، جلد اول، ناشر اندیشمندان یزد.
– نادری، لیلا (1389)، تحلیل جغرافیایی خدمات شهری سمیرم با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، دانشگاه اصفهان.
– نشست مدیران سازمان آتش نشانی کشور (1381): تجهیزات ایستگاه های آتش نشانی، شماره 43، مجله شهرداری ها.
– نقیبی، فریدون (1382): مسیر یابی بهینه خطوط لوله نفت و گاز به وسیله سیستم اطلاعات مکانی GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی نقشه برداری، گروه مهندسی نقشه برداری، دانشکده فنی، دانشگاه تهران، تهران.
– نگارش، حسین (1384): زلزله، شهرها و گسل ها، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال نوزدهم، شماره 40، انتشارات قدس رضوی.
– وزارت کشور (1381): موضوعات مهم در طراحی و ساختار ایستگاه های آتش نشانی، انتشارات بی تا، تهران.
– ویلیافر، جاناتان (1376): اطلاعات جغرافیایی از فضا، ترجمه علی اصغر روشن نژاد، سازمان اطلاعات جغرافیایی، تهران.
– والث، یان جی (1379): سیستم های ایمنی، ترجمه لاهیجانیان، همایون، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
– هادیانی، زهره و شمس اله کاظمی زاد (1389): مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی با استفاده از روش تحلیل شبکه و مدل AHP در محیط GIS (مطالعه موردی شهر قم)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 17.
– هادیزاده بزاز، مریم، (1386)، مدیریت بحران و کاهش آسیب پذیری در برابر بلایای طبیعی، انتشارات آذر برزین، تهران.
– هاروی، دیوید (1376): عدالت اجتماعی و شهر، مترجمین حسامیان و دیگران، شرکت پردازش برنامه ریزی شهری.
– همتی، فرشاد، محمد رضا ملک، نادر جاهدی و مهدی فرداد (1387): مکان یابی بهینه استقرار ایستگاه های آتش نشانی شهر زنجان با استفاده از تحلیل شبکه، منطق فازی و GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه علوم تحقیقات تهران، تهران.
– هایوود، یان، سارا کورنلیوس، استیو کارور (1381): مقدمه ای بر سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه گیتی تجویدی، انتشارات سازمان نقشه برداری.
– هدمن و یازوسکی (1370): مبانی طراحی شهری، ترجمه راضیه رضازاده و مصطفی عباس زادگان، دانشگاه علم و صنعت ایران.
– یگانی فرد، احمدرضا ( 1380): اصول مکان یابی مراکز درمانی، فصلنامه شهرداری ها، سال سوم، شماره 23.
– Banai- Kashani, R, A (1989): new method for site suitability analysis: the analytic hierarchy process. Envirnomental management.
– B.Kar, M.E Hodgson, (2008), A GIS-Based Model to Detemine site suitability of Emergency Evacuation Shelters, Transactions in GIS.
– Bowen, W.M (1990): AHP: Multiple Critteria Evaluation Spreadshee models for urban and regional analysis, New Brunswick: center for urban policy Research.
– Evans, D, 2004, Investigation of Active Fire Protective Systems Projec 4. Building and Fire Research Laboratory National Institute of Standard and Technology. U.S. Eepartment of commerce.
– Kuyler, P (2006), Application of Multi-Criteria Analysis in Land uses Decisions, Center for Environmental Management, and University of the Free State.
– Malczewski, Jacek (1999), GIS-based Multy-Criteria Decision Analysis: a Survey of the Literature, International Journal of Geographical Information Science Vol. 20. No.7.
– Ngai, E, W.T.E. W.C (2005): Chan, evolution of knowledge management tools using AHP, export systems with application.
– Smith. Keith. (1996), Environment Hazards assessing Risk and Reducing disaster 2nd ed. Routledge. New york and Londen.
– Turner. B.L & Meyer.W. B (1994) : Global land use and landcover.change: An overview, Cambridge University Press.
1 Parsonz
2 Looese
3 Esteronse
4 levin
1 Actors theory
1 Boolean Logic Model
1 Index Overlay Model
2fuzzy Logic Model
1 -Criterion Weighting Model
1 – Location Allocation Model
1 Joinder Environs
1 -neighbouring
—————
————————————————————
—————
————————————————————