مبانی نظری گردشگری شهری



Contents
2-فصل دوم:مبانی نظری 2
2-1-تعریف بافت شهری 2
2-1-1-انواع بافت های شهری 2
2-1-1-1-بافت ارزشمند تاریخی: 2
2-1-1-2-بافت قدیمی 3
2-1-1-3-بافت فرسوده 3
2-1-2-گونه های بافت های فرسوده 4
2-1-3-شناسه های شناخت گونه های بافت 4
2-1-3-1-دوره زمانی 5
2-1-3-2-دوره باستانی 5
2-1-3-3-دوره تاریخی 5
2-1-3-4-دوره معاصر 5
2-1-4-گونه ارزش بافت 6
2-1-4-1-ارزش فرهنگی 6
2-1-4-2-ارزش تاریخی 7
2-1-4-3-ارزش آیینی و مذهبی 7
2-1-4-4-ارزش شهری و معماری 7
2-1-4-5-ارزش سیاسی و اجتماعی 7
2-1-4-6-ارزش اقتصادی 7
2-1-5-گونه های مداخله: 8
2-1-5-1-تعریف بهسازی 8
2-1-5-2-تعریف نوسازی 8
2-1-5-3-تعریف بازسازی 9
2-2- تعریف فضای شهری 11
2-2-1-شاخصه های اصلی فضای شهری 12
2-2-2-انواع فضاهای عمومی شهری 12
2-2-2-1-مسیر یا راه 13
2-2-2-2-خیابان 14
2-2-2-3-خیابان های پیاده مدار 15
2-2-2-4-خیابان های تاریخی 15
2-2-3-فضای گردشگری شهری 16
2-3- تعریف گردشگری: 16
2-3-1گردشگر 18
2-3-2-اهمیت گردشگری 19
2-3-3-گونه شناسی گردشگری 20
2-3-4-اشکال مختلف گردشگری 21
2-3-4-1-گردشگری بین المللی 21
2-3-4-2-گردشگری داخلی(محلی) 22
2-3-4-3-گردشگری(داخلی) ملی 22
2-3-5-گردشگری شهری 22
2-3-6-انواع فعالیت ها و جاذبه های گردشگری 24
2-3-6-1-جاذبه های گردشگری شهری 26
2-3-6-2-شهر تاریخی به عنوان یک جاذبه 27
2-3-7-بررسی انواع اثرات توسعه گردشگری 28
2-3-7-1-اثرات اقتصادی توسعه گردشگری 28
2-3-7-2-اثرات اجتماعی-فرهنگی توسعه گردشگری 28
2-3-7-3-اثرات زیست محیطی توسعه گردشگری 29
2-4-مفهوم توسعه پایدار 31
2-4-1-توسعه پایدار شهری 32
2-4-2-گردشگری پایدار 33

2-فصل دوم:مبانی نظری

1-2 مقدمه
در این فصل به بررسی مفاهیم و مبانی نظری پژوهش از جمله تعاریف و مفاهیم بافت های شهری،فرایند طراحی شهری،تعاریف فضاهای شهری ،فضاها و مسیرهای پیاده ،مقوله گردشگری و در آخر به مبحث پایداری پرداخته شده است.
2-2 تعریف بافت شهری

بافت شهری عبارت است از دانه بندی و در هم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که به تبع ویژگی های محیط طبیعی به ویژه توپوگرافی و اقلیمی در محدوده شهر یعنی بلوک ها و محله های شهری به طور فشرده یا گسسته و با نظمی خاص جایگزین شده اند. (غفاری, 1389, ص. 21)
بافت شهری گستره هم پیوندی است که از ریخت شناسی های متفاوت طی دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر و حاشیه آن در تداوم و پیوند با شهر شکل گرفته باشند.این گستره می توانند از بناها،مجموعه ها ،راه ها،فضاهای شهری،تاسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد. (زنگی آبادی & مویدفر, 1391, ص. 302)
برخی از صاحب نظران نیز بافت یک شهر را شامل تمامی عناصر و اجزای کالبدی شهر اعم از گونه های مختلف ساختمانی،فضاهای باز شهری و … فارغ از جنبه های اجتماعی،اقتصادی،محیطی و فرهنگی اش می دانند.در صورتی که بافت شهری تنها در سازمان کالبدی آن خلاصه نمی شود .آنچه در این بافت ها معنی دارد ارزش های فضایی است که نسل ها با رفتارهای اجتماعی -فرهنگی خویش به آن تبلور بخشیده اند که تجربه شهر اهمیت دارد نه چهارچوب کالبد آن. (زنگی آبادی & مویدفر, 1391, ص. 302)

1-2-2 انواع بافت های شهری

بافت ارزشمند تاریخی:
محدوده ای از بافت تاریخی را در بر میگیرد که ساختار و قسمت عمده اجزا و عناصر تشکیل دهنده آن

اعم از ابنیه ،فضاها و گذرها دست نخورده باقی مانده و دارای ارزش تاریخی ،شهرسازی و معماری اند.بافت های تاریخی واجد ارزش های میراث فرهنگی است.یک منبع میراثی ،یک بنای تاریخی و در عین حال یک کار هنری (خواه یک ساختمان تاریخی ،باغ ،بنا یا مکان باشد)که از مراحل طراحی خلاق برآمده است.این نوع بافت ها باید دارای 4 جنبه از اصالت باشند:
الف.اصالت در طراحی
ب.اصالت در مصالح
ج.اصالت در ساخت
د.اصالت در محیط اطراف (ابلقی, 1380, ص. 120)
بافت تاریخی از مهم ترین بخش های هویتی هرجامعه محسوب می شود و پیدایش آن پیرو اطاعت از ساختارهای اقلیمی و فرهنگی است. (فلامکی, 1374, ص. 127)

بافت قدیمی
بافت قدیم آن بخش از بافت تاریخی را در بر می گیرد که در آن قسمت عمده ساختار و استخوان بندی تاریخی باقی مانده ولیکن عناصر ،اجزا فضاها دستخوش تغییر (بیش از 50 درصد)شده اند.در این بخش از بافت های تاریخی عناصر واجد ارزش ،پراکنده و منفصل هستند.ابنیه و عناصر ارزشمند ندرتا به شکل مجموعه دیده می شوند و عمدتا تک بنا ها و عناصر با ارزش لابه لای بافت موجود،قرر دارد. (ابلقی, 1380, ص. 120)
اینگونه بافت در اطراف هسته اولیه شهرها (یعنی بافت تاریخی) و پیوسته به آن شروع به شکل گیری کرد.این بخش از شهر که حدفاصل گذار از شهرنشینی آرام به شهرنشینی سریع شکل گرفته است ،نه چندان تاریخی است و نه چندان جدید. (حسینی, 1392, ص. 332)
بافت فرسوده
بافت فرسوده بخش هایی از بافت تاریخی را در برمیگیرد که از لحاظ کالبدی کیفیت بسیار نازلی دارند و
با وجود قدمت تاریخی از دیدگاه ساختاری ،عناصر و ابنیه دستخوش تغییر شده اندو از لحاظ کالبدی و معماری واجد هیچ گونه ارزش تاریخی نیستند. (حسینی, 1392, ص. 333)
فرسودگی به دو نوع نسبی و کامل دسته بندی می شود:
فرسودگی نسبی ،فرسودگی است که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه می کند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضای شهری می گردد در حالیکه فرسودگی کامل فرسودگی است که هر دوعنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت رخنه کرده باشد و به دنبال آن باعث فرسودگی کامل فضا شود. (طالب, 1380, ص. 102)

2-2-2-گونه های بافت های فرسوده

بافت های فرسوده به سبب فرسودگی در کلیت با یکدیگر وجوه مشترکی دارند،اما به سبب عوامل موثر در
فرسودگی دارای ماهیت های متفاوتی می گردند.این تفاوت ها، بافتها را در سه گروه زیر قرار می دهد: (طرح محیط پایدار)
الف.بافت های دارای میراث شهری
ب.بافت های شهری (فاقد میراث شهری)
ج.بافت های حاشیه ای(سکونت گاه های غیر رسمی) (طرح محیط پایدار)

3-2-2-شناسه های شناخت گونه های بافت

در بسیاری از بافت های فرسوده ترکیبی از گونه های بافت وجود دارد، که در مواردی امر تشخیص را با دشواری مواجه می کند، در رویارویی با چنین شرایطی تشخیص گونه های بافت به کمک چهار عامل زیر از یکدیگر قابل تفکیک می باشند؛
(الف) دوره زمانی؛
(ب) گونه ارزش بافت؛
(ت) موقعیت استقرار بافت؛
(ث) وضعیت حقوقی- ثبتی عناصر بافت. (فولاد, 1387)
دوره زمانی
مراد از دوره زمانی زمان شکل گیری بافت است که حکایت از وجوهی از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فن آوری آن دوره دارد. شناخت این موضوع به ویژه در مورد بافت های دارای میراث شهری بسیار حائز اهمیت است، چرا که کالبدهای به جا مانده از دوره های زمانی گوناگون در بستر شهرها ، میراث های جایگزین ناپذیری هستند که می توانند در هر زمان به آگاهی جوامع از گذشته خود کمک کنند. حفظ آنها علاوه بر، برانگیختن حس تعلق به مکان و ایجاد حس هویت، بر کیفیت شهری و زندگی ساکنان آن نیز می افزاید. بدیهی است که رویارویی با میراث های هر دوران مستلزم تمهیداتی ویژه است که در چگونگی بهسازی، نوسازی و بازسازی بافت ها موثر است. سه دوره زیر بیان فشرده ای از دوره های زمانی است که در اینجا مورد استناد قرار گرفته است:
(الف) دوره باستانی؛
(ب) دوره تاریخی؛
(ت) دوره معاصر.
* دوره باستانی
این دوره زمانی، قرون قبل از قرن نهم میلادی را که انطباق با قبل از مادها دارد، در بر می گردد.
* دوره تاریخی
دوره تاریخی در دو دوره زیر دسته بندی شده است:
(الف) از مادها (تا قرن نهم قبل از میلاد) تا اواخر ساسانیان (قرن هفتم میلادی)؛
(ب) از آغاز اسلام تا سال 1299 هجری شمسی.
* دوره معاصر
دوره معاصر در سه دوره زمانی زیر دسته بندی شده است:
(الف) پهلوی اول (1300 تا 1320 هجری شمسی)؛
(ب) پهلوی دوم (1320 تا 1357 هجری شمسی)؛
(ت) جمهوری اسلامی (از 1357 تاکنون). (فولاد, 1387)

4-2-2- گونه ارزش بافت

مراد از ارزش ها آن دسته از تبلورهای عینی و ذهنی است که خاطره آنها فراتر از دوران خود بوده و به خاطره ای پایدار و تاریخی که بخشی از وجدان قومی و اجتماعی و اعتبار ملی یک جامعه هستند، تبدیل گردیده اند. آنچه مسلم است ارزش ها در اشکال و ابعاد متنوعی در شهر نمود می یابند و بافت ها نیز به اعتبار آنها واجد ارزش شده و بارز می گردند. بهره گیری از تفاوت میان ارزش ها یکی از عوامل موثر در تشخیص تمایز میان بافت هاست.این ارزش ها شامل موارد زیر می باشند: (طرح محیط پایدار)
(الف) ارزش فرهنگی؛
(ب) ارزش تاریخی؛
(ت) ارزش آیینی و مذهبی؛
(ث) ارزش شهری و معماری؛
(ج) ارزش سیاسی و اجتماعی؛
(ح) ارزش اقتصادی (طرح محیط پایدار)

* ارزش فرهنگی
بافت ها تبلور کالبدی شیوه های زندگی در دوره های زمانی است که اشکال تکامل یافته ای از برآیند رویاروی جوامع با محیط طبیعی، محیط مصنوع و حیات جاری در هر دوره را نمایندگی می کند. آندسته آثاری که در قیاس با دوران قبلی نشان از ایجاد تحول در شیوه های زندگی دارند، به لایه های فرهنگی شهرها مبدل می گردند که هر شهری متناسب با سابقه خود طیفی از آنها را می تواند تجربه کرده و نمودهای آنرا در خود جای داده باشد. این آثار به سبب ناب، نادر و بارز بودن به عنوان میراث ملی و جهانی و نمودهای ارزش های فرهنگی جوامع محسوب می گردند.

* ارزش تاریخی
بافت های دارای ارزش تاریخی می باید دوره ای از تاریخ را که بدان تعلق دارند به روشنی بیان کنند. این بافت ها هر چند ممکن است خود نمودی از تحول فرهنگی نباشند، اما به سبب نمایندگی دوران خود و نقشی که در بیان فرآیند تحول فرهنگی ایفا می کنند، دارای ارزش حفاظتی هستند.

* ارزش آیینی و مذهبی
این نوع ارزش به سبب پیوند با آداب و آیین های ملی، و یا اعتقادات مذهبی نمادین بوده و به همین سبب انباشتی از خاطرات تاریخی، ملی، قومی و جمعی را در خود دارند. اما آنچه بیشتر موجب ماندگاری آنها بوده تعلقات آیینی و اعتقادی ملت ها به این ارزش هاست.

* ارزش شهری و معماری
مراد از ارزش شهری و معماری ارزشی است که به سبب مهارتی ویژه و استثنایی در ایجاد بافت شهری، فضای شهری، مجموعه ها و بناها در روند تحول معماری و شهرسازی نقش ایفا می کند. این ارزشمندی در ابعاد متفاوت از جمله در ساختار، موفولوژی، سبک، فن آوری، استفاده از مصالح، تزئینات و یا ترکیبی از آنها بارز می گردد.

* ارزش سیاسی و اجتماعی
مراد از ارزش های سیاسی و اجتماعی ارزش هایی است که پاره ای از مکانها و بناها به سبب آنکه در دوره هایی از عمر خود محل رویداد یک پدیده تاریخی، سیاسی، اجتماعی بوده اند، و یا ساخت آنها منتسب به یک خانواده و یا شخصیت واجد ارزش اجتماعی، مذهبی، سیاسی و یا عملی است، حاصل می شوند.

* ارزش اقتصادی
مراد از ارزش اقتنصادی ارزشی است که به سبب سایر ارزش های دیگر کسب گشته و عینیت می یابد. (طرح محیط پایدار)

5-2-2-گونه های مداخله:

مداخله در بافت های فرسوده به منظور ایجاد تعادل میان توان های بالقوه و بالفعل یک بافت صورت می گیرد. بدین مفهوم که بتوان با مجموعه ای از اقدامات، شرایط نابسامان را به سامان کرد. در یک بافت، نسبت به گونه بافت طیف گسترده ای از مداخلات می تواند صورت گیرد، این گونه ها در دسته بندی های زیر قابل طبقه بندی است:
(الف) بهسازی
(ب) نوسازی
(ت) بازسازی (فولاد, 1387)

تعریف بهسازی
بهسازی بهبود بخشیدن به وضعیت بافت و عناصر درونی آنست و مجموعه اقداماتی را شامل میگردد که در زمینه کالبدی همنواخت با الگوی اولیه به حفظ و نگهداری بافت و عناصر آن می پردازد، و در زمینه غیر کالبدی به رونق بخشی حیات درونی آن کمک می کند، بستر مداخله می تواند بافت شهری،فضای شهری، مجموعه ها و بناها را به تنهایی و یا در مجموع شامل گردد. در این گونه مداخله حد وفاداری به گذشته اصل بوده و با حفاظت کامل از هر آنچه وجود دارد، مفهوم می یابد.دامنه فعالیتهای بهسازی شامل دو دسته می باشند، یکی مجموعه اقداماتی که قبل از رویداد هر گونه خدشه به بافت وعناصر آن وارد می گردد و دیگری مجموعه اقداماتی که پس از وارد آمدن آسیب و خسارت صورت می گیرد. (طرح محیط پایدار)

تعریف نوسازی
نوسازی بازآفرینی هستی ها و معاصرسازی بافت و عناصر درونی آن را با حفظ ماهیت های شکلی در ابعاد کالبدی، و معاصرسازی همنواخت با زندگی نوین را در ابعاد غیر کالبدی در دستور کار دارد. بستر مداخله می تواند بافت شهری، فضای شهری، مجموعه ها و بناها را به تنهایی و یا در مجموع شامل گردد. در نوسازی وفاداری به گذشته در صورت خدشه دار نشدن ارزشهای کهن (چه فنون نوین به کارگیری گرفته شود یا نه) مجاز می باشد. دامنه فعالیت های نوسازی موارد زیر را شامل می شود. (طرح محیط پایدار)
الف) نوشدن
ب)توان بخشی
ج)تجدید حیات
چ)انطباق
ه)تبدیل و دگرگونی

تعریف بازسازی
بازسازی دگرگونی کامل پیشینه و ایجاد شرایطی جدید در بافت و یا عناصر آن را با برچیدن گذشته و بنا نهادن ساخت و سازهای جدید دنبال می کند. بستر مداخله می تواند بافت شهری، فضای شهری، مجموعه ها و بناها را به تنهایی و یا در مجموع شامل گردد. در بازسازی وفاداری به گذشته چندان مصداق ندارد و هر جا که لازم باشد با تخریب کامل می تواند بازسازی صورت گیرد. فعالیت بازسازی فرآیند زیر را شامل می شود: (طرح محیط پایدار)
الف) تخریب
ب) دوباره سازی
ت) پاکسازی

جدول شماره 1: انواع ،طرح ها و اقدامات در بافت های شهری
نوع بافت
انواع طرح
اقدامات ضروری

بافت ارزشمند تارخی
 طرح مرمت بافت شهری
 طرح حفاظت
 طرح مرمت و احیای ابنیه
 مرمت ابنیه


 پالایش عملکردی (خروج کاربری های ناهمخوان با بافت و جایگزینی کاربری ها ی فرهنگی ،آموزشی-گردشگری)


 آرام سازی بافت (عملکردی و جمعیتی)


احیای ابنیهه فرهنگی -تاریخی با تغییر عملکرد ابنیه فاقد کاربری یا دارای کاربری مناسب


 توجه به حرکت پیاده و کاستن از حرکت سواره


 تامین خدماتی و زیرساختی


 معرفی و آموزش ارزشهای فرهنگی-تاریخی


 تدوین قوانین به منظور حفاظت و جلوگیری از تخریب آثار


 اعطای کمکهای مالی به مردم و بخش خصوصی که آمادگی سرمایه گذاری در چارچوب ضوابط را دارند.


 تدوین ضوابط حفاظت و بهره برداری از آثار
بافت قدیم
 طرح بهسازی
 طرح مرمت ابنیه
 طراحی فضای شهری محورها و فضاها
 طرح معماری (الگوسازی و نوسازی)
 بهسازی(تامین خدمات،دسترسی،رفع نقصان های زیر ساختی،تاسیسات و تجهیزاتی)


 نوسازی بخش های فرسوده و فاقد ارزش با حفظ ساختار تاریخی و با رعایت ضوابط و رعایت ضوابط حریم ابنیه واجد ارزش تاریخی در چهارچوب طرح مصوب


 مرمت و احیای ابنیه واجد ارزش فرهنگی تاریخی


 تامین فضاهای شهری مورد نیاز


 جلب مشارکت مردمی و ترویج و تشویق به نوسازی


 اعطای کمک های بانکی
بافت فرسوده
 طرح نوسازی
 طرح شهری(فضاها و محورها)
 طرح معماری
 تشکیل نهادهای مشارکت ممردمی


 اجرای پروژه های معماری به منظور تحرک بخشی توسعه


 اعطای اعتبارات بانکی


 اعطای امتیازات و بخشودگی در عوارض و مالیات به منظور جلب سرمایه گذاری بخش های عمومی ،خصوصی و تعاونیهای خصوصی


 تامین خدماتو زیر ساختها


 مرمت،احیا و برجسته کردن عناصر تارخی به منظور هویت بخشی و ارتقای کیفیت محیط


 خروج تدریجی کاربری هایی چون(انبار و کارگاهها و …)که باعث نزول کیفیت محیط شده اند.
ماخذ: (حسینی, 1392, ص. 340)

2-3-طراحی شهری

طراحی شهری شامل کلیه فعالیت ها، عملیات و روش هایی می گردد که به نظام دهی ظاهری و عملکردی محیط فیزیکی شهر می انجامد و اساساً با سازمان فضایی جامعه سروکار دارد.
فرآیند مطلوب طراحی شهری از برخورد نیروهای افراد، خانوار و جامعه در حوزه فعالیت های خصوصی و عمومی و در چارچوب نظام منظم و هدایت شده کلی جامعه به وجود می آید.
بنابراین طراحی شهری تبلور فرهنگی جامعه در تولید آثار و بناهایی است که بتوانند پاسخگوی نیازهای رفتاری جامعه باشند. (بحرینی & امین زاده, 1385, ص. 125)
برخی دیگر از تعاریف مرتبط با طراحی شهری را نیز می توان اینگونه برشمرد:
– طراحی شهری عبارت است از طراحی چارچوب فضایی زندگی جامعه شهری( بلومن فلد1،1953،35-46)
– طراحی شهری عبارت است از روند سازماندهی عناصر فیزیکی محیط شهری در رابطه با تصمیمات برنامه ریزی به طریقی که -چارچوبی از نظام حمل و نقل، فضاهای باز و ساختمان ها به وجود آورد تا حصول هدف های اجتماعی، اقتصادی و زیبایی جامعه را ممکن و تسهیل سازد.)کاپلارد2،1967)
– طراحی شهری سعی بر آن دارد که مناطق شهری را هم از نظر زیبایی و هم از نظر عملکردی رضایت بخش و مفید گرداند و به -این ترتیب هدف طراحی شهری شکل دهندگی کالبدی است به توسعه شهری در رابطه با نیازهای اجتماعی و خواسته های جامعه.)وولف3،1973،ص 20)
الف: طراحی شهری اساساً با جنبه های کالبدی و سه بعدی محیط ارتباط پیدا میکند ولی شکل شهر به هر حال از عملکردهای آن قابل تفکیک نیست.
ب: در طراحی شهری هدف های مربوط به زیبایی و ظاهر شهر در کنار هدف های عملکردی قرار دارند.
ج: برای رسیدن به هدف های مورد نظر طراحی شهری باید مراحلی را طی کند به نام فرآیند، ولی این فرآیند از نتیجه و حاصل کار قابل تفکیک نیست.
د: طراحی شهری در سطوح و مقیاس های مختلف قابل اعمال است.
ه: تعداد افراد ذینفع در طراحی شهری زیاد، منافع گوناگون و گاهی متضاد و بالاخره میزان کنترل نسبی و محدود است. (بحرینی و امین زاده, 1385, ص. 173)
پس طراحی شهری در واقع به سازماندهی فضایی جامعه و فضای شهری می پردازد، تا بتواند آن را از وضع موجود که" دردسرها و جوهر طراحی " مشکلات زیادی را برای شهروندان دارد به وضع مطلوب و آرامش بخش تبدیل کند، لذا این مسئله به عنوان از ترتیب و تنظیم حرکات و فعالیت های شهری در قالب ساخت )اصلی( شهر مرکب از فضای شهری به صورت یک کل " شهری هماهنگ و مرتبط الاجزا می باشد و در فرآیند آن باید از یک سو به جنبه های فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و خواسته های مالکین و صاحبان اراضی و بناها و محصور کننده فضاهای شهری، استفاده کنندگان از فضاهای شهری توجه نمود و از سوی دیگر، ، جنبه های هنری و بصری شکل گیری فضاهای شهری عنایت داشت. (توسلی, 1379, ص. 5)
در ادبیات متاخر، طراحی شهری تعاریف مضمونی کل گرایانه و جامع تر یافته است، عواملی از جمله ملاحظات زیست محیطی، لزوم مداخله عموم در محیط زندگیشان و نارسایی تعاریف اولیه در تبیین قلمروهای این دانش موجب گشت که تعاریفی هرچند متفاوت ولی کامل تر ارائه گردد. در مجموع طراحی شهری به جای آنکه تک بعدی به موضوع مورد نظرش نگاه کند، اینک با یک نگرش همه جانبه در صدد برقراری تعامل با موضوعات مختلف می باشد.
– خلق یک فرآورده در مقابل مسئله گشایی تحلیلی
– پاسخ به نیازهای انسان در مقابل بی توجهی به نیازها
– تجلی اراده خلاقیت فردی در مقابل تجلی اراده و مشارکت جمعی استفاده کنندگان
– ساماندهی کالبدی شهری در مقابل تعیین بخشی کیفیات کالبد شهر
مداخله با هدف زیبا شناختی سطحی با تاکیدات بیش از حد بر اهمیت دریافت های حس بینایی و خصوصیات بصری محیط درمقابل مداخله با هدف ارتقاء کیفیت تجربی، زیبا شناختی محیط، نه تنها مبتنی بر دریافت کلیه حواس بلکه همچنین مبتنی بر، دریافت های معقول میباشد. (گلکار, 1378, ص. 48)
هدف اصلی طراحی شهری، محرک بودن برای اهداف دیگری است که برای جامع حیاتی تر بوده و یا برای چالش های محتوایی است که شهرهای معاصر با آن روبرو هستند. این اهداف عبارتند از:
* توسعه شهرها )نظیر توانمند سازی و انسجام اجتماعی اقشار محروم)
* توسعه اقتصادی (احیای نواحی مرکزی شهر)
* پایداری زیست محیطی )بالابردن کارایی کاربری ها( و
* محیط های شهری غنی و سالم )ایمنی وسرزندگی محلات، ایجاد تنوع در فضاهای شهری(
مسلماً چنین طراحی شهری هدفمند خواهد بود، نه شکلمند. در این صورت هدف طراحی شهری بهبود کیفیت اصلی زندگی خواهد بود نه شکل شهر. (بحرینی و امین زاده, 1385, ص. 16)
دریچه دیگری به طراحی شهری گشوده می شود و آن ارتقای سطح کیفی شهر است. در واقع طراحی شهری ، دانشی است که ارتقای کیفی محیط شهری را براساس ادراک و رفتار شهروندان آن مدنظر قرار می دهد و به دنبال آن است که سطح کیفیت اصلی زندگی را برای ساکنینش ارتقا دهد.یکی دیگر از محورهای اصلی طراحی شهری"کیفیت" است.که کیفیت را به طور کلی:
"چگونگی یک چیز که تاثیر عاطفی و عقلانی خاص بر مخاطب می گذارد " تعریف کرده اند.
بنایراین طراحی شهری وظیفه خود را مطالعه، طراحی وکنترل محیط مورد ادراک )سیمای شهر( با در نظر گرفتن میزان نیازها، توقعات و رفتارهای شهروندان می داند.

4-2- تعریف فضای شهری

مفهوم فضا به شکل علمی و به طور وسیع از دهه 1950 وارد ادبیات جغرافیایی شد،به طوری که برخی آن را به عنوان یک مفهوم پایه در جغرافیا دانستند.فضا شامل فرایندهای طبیعی تغییر یافته به وسیله انسان،شرایط اجتماعی تولید و تقسیم کار در یک کل منتظم است. (شکویی, 1373, ص. 118)
کولکوهن 1989 واژه فضای شهری را به دو گونه تعریف می کند: فضای اجتماعی و فضای ساخته شده و مصنوع.فضای اجتماعی تداعی های فضایی نهادهای اجتماعی است که مورد علاقه جامعه شناسان و جغرافیای شهری است .این دیدگاه دیدن ویژگی های محیط مصنوع را به عنوان فرا پدیده ای مدنظر قرار می دهد و از سویی دیگر فضای مصنوع متوجه فضای فیزیکی است کهه بیشتر مورد توجه معماران است. (موحد, 1386, ص. 37)
لوییز مامفورد به همبستگی اجتماعی و ارتباطات متقابل چهره به چهره ،تحرک فکر و اندیشه و اهمیت زیبا شناختی فضاهای شهری تاکید دارد و ارتباطات یک جانبه و خود محوری های سود جویانه را نفی میکند.او معتقد است طراحی شهری قرین بازسازی تمدن است و باید امکان همزیستی و مشارکت را برای زندگی جمعی پدید آورد.بر این اسا با توجه بیش از حد به فضاهای خصوصی مخالف است زیرا در آن صورت ارزش های اجتماعی نادیده گرفته می شود و نهایتا انسان شهری هرچه بیشتر از گذشته منزوی شده و زندگی جمعی در فضاهای شهری کمرنگ می شود. (خادمی و محمدرضاپور, 1389, ص. 41-43)
هنری لوفر 1993 به فضا به عنوان محصولی اجتماعی -سیاسی و محصولی که خرید و فروش می شود تاکید دارد. (موحد, 1386, ص. 37)
بنابراین فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به عنوان تبلور ماهیت زندگی جمعی به شمار می روند.یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند.فضای شهری صحنه ایست که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود .فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. (خادمی و محمدرضاپور, 1389, ص. 39)
1-4-2-شاخصه های اصلی فضای شهری

سه شاخصه اصلی برای تشخیص فضاهای شهری در عرصه عمومی شهر مد نظر قرار میگیرد:
1.عمومی بودن فضا
2.باز بودن فضا
3.برقراری تعامل اجتماعی

2-4-2-انواع فضاهای عمومی شهری

برپایه شاخص های نام برده فضاهای عمومی شهری عبارت اند از :
-میادین
-مسیرها
-و خیابان های شهری
این موارد مشترکا در بسیاری از مراجع شهرسازی به عنوان مهم ترین فضاهای شهری قلمداد شده اند. (خادمی و محمدرضاپور, 1389, ص. 40)

نمودار شماره 1:انواع فضاهای شهری و سلسله مراتب آنها:

ماخذ: (پاکزاد, 1385, ص. 83)

مسیر یا راه
مسیرها در ذهن شهروندان نه تنها خطوطی هستند که ارتباط و اتصال نقاط مختلف شهر را میسر می سازند ،بلکه فضاهایی را تصویر می کنند که به صورت روزمره بیشترین حیات جمعی را در خود جای می دهند.به ویژه اینکه عمده ترین سهم نسبت به سایر فضاهای شهری را به خود اختصاص می دهند.این مسیرها به صورت انواع خیابان ها،بولوارها،کوچه ها و بن بست ها و پیاده راه ها در سطح شهر عینیت میابند. (پاکزاد, 1385, ص. 85)
خیابان
خیابان به مثابه فضای شهری و عنصری اساسی از ساخت فضای شهری است. (بنیادی و توسلی, 1387)
خیابان ها از مهم ترین فضاهای عمومی هستند چرا که از دیر باز خیابان ها برای دیدار ،مراوده ، گذران اوقات فراغت،دادو ستد و همچنین تردد مورد استفاده مردم قرار می گرفته است.به طور کلی خیابان های شهری به عنوان بسترهای جریان ساز و بازتاب شیوه ای معیشت ساکنین یک شهر،فضاهایی را تصویر می کنند که به صورت روزمره بیشترین حیات جمعی را در خود جای می دهند بر این مبنا دیگر نمی توان آن ها را معبر یعنی محل عبور لقب داد. (یزدی & سماواتی, ص. 106)
جدول شماره2:کیفیات ضروری خیابان موفق از دیدگاه جیکوبز
کیفیات ضروری خیابان موفق
معیارها

کیفیات اصلی
مکان هایی برای قدم زدن

راحتی فیزیکی

تعریف شدگی

داشتن کیفیت هایی که چشم را درگیر کننند

شفافیت جداره های خیابان

ارتباط و تداوم بناهای جداره خیابان

توجه به مسائل نگهداری خیابان

کیفیت خوب ساخت و طراحی

کیفیات کمکی
درختان

آغاز و پایان مناسب داشتن

تنوع بناهای جداره

جزئیات مناسب

وجود مکان هایی برای توقف در طول خیابان

دسترسی های آن

تراکم فعالیت ها در آن

طول مناسب

توجه به تنوع شیب

شرایط پارک کردن

ویژگی منحصر به فرد خیابان(متفاوت و متضاد با دیگر خیابان ها)

حس زمان
(عباس زادگان & آذری, 1391, ص. 57)

خیابان های تاریخی
خیابان های شهرها به خصوص شهرهای تاریخی از نکات قابل توجه برای گردشگران است.علت توجه گردشگران به چنین خیابان هایی را در دو عامل می توان بررسی کرد:
اول ،الگو و ساخت آن خیابان در شهر است که از ویژگی و زیبایی و معماری خاصی برخوردار است و گردشگر بسیار دوست دارد در فضای چنن خیابانی قدم بزند و لذت ببرد.
دوم ،معروفیت و ویژگی برخی از خیابان ها به دلیل اتفاق وقایع مهم تاریخی است که در آنها اتفاق افتاده است و به عنوان سمبلی از شهر مطرح است. (موحد, 1386, ص. 85)

خیابان های پیاده مدار
ما در فرهنگ مدنی و فرهنگ شهری لازم داریم که افراد در یک جاهایی بتوانند با یکدیگر رودر رو شوند و برخورد مستقیم داشته باشند.بتوانند آداب اجتماعی یاد بگیرند و از این رو سرزندگی نکته خیلی مهمی است و در جایی مثل پیاده راه این تعامل پیش می آید. (پاکزاد, 1390)
خیابان ها و مسیرهای پیاده تجلی گاه حیات مدنی شهر و محل رخداد وقایع و فعالیت های اجتماعی شهروندان در زندگی و حیات شهری می باشند.از این رو طراحی درست و گسترش آنها باعث غنی تر شدن زندگی اجتماعی و فرهنگی می شود. (یزدی & سماواتی, ص. 107)
فضاهای پیاده مدار ترکیبی از فرم ها،فضاها و عملکرد های پرتنوعی هستند که در پیوند بسیار نزدیک با یکدیگر در خدمت تامین دامنه وسیعی از نیازهای انسانی شهری،کل واحدی را در مرکز شهرها به وجود آورده و به آن هویت بخشیده اند.از طرف دیگر یکی از راه های تجدید حیات مدنی مراکز شهری محورهای پیاده هستند که نقش موثری در کشف و ادراک محیط کالبدی و اجتماعی شهر دارند و مظهر تمدن،هویت و مدنیت شهر هستند. (هاتفی & فرجیان, 1393, ص. 5)

مسیر پیاده شهری
پیاده راه ها خیابان های محصوری هستند که ترافیک سواره در آنها حذف شده و فقط وسایل نقلیه اضطراری به آن دسترسی دارند و کامیونهای حمل بار در ساعات مشخص مجاز به تردد می باشند . در پیاده راه ها، آزادی عمل انسان پیاده برای توقف،مکث،تغییر جهت و تماس مستقیم با دیگران زیاد است و به گفته بیو کانن آزادی حرکت عابرین پیاده در شهرها و فضاهای شهری نشانه خوبی از تمدن آن شهر است. حضور عابران پیاده در معابر شبکه دسترسی اثر زندگی بخش در کالبد شهر دارد و دارای دو جنبه اصلی می باشد
1- سیستم حمل و نقل درون شهری
2- فضایی برای ارتباطات و برخوردهای رو در روی اجتماعی، به طوریکه یکی از راه های تجدید حیات مدنی مراکز شهری پیاده راه ها هستند که نقش موثری در کشف و ادراک محیط کالبدی و اجتماعی شهر دارند و مظهر تمدن، هویت و مدنیت شهر هستند. (اسداللهی, 1386)
از دیگر نقش های مهمی که پیاده راها ایفا می کنند احیای بافت های تاریخی به وسیله حذف ترافیک می باشد که حتی طبقات اجتماعی سابق را نیز به آن محله ها بازمی گرداند و هویت اجتماعی محل احیا میشود . همچنین با پیاده راه سازی در خیابانهای شهری عادت شهروندی مردم تغییر کرده،رشد می کند به طوریکه زمان بیشتری را در فضاهای شهری گذرانده و این به نوبه خود به بهبود و ارتقا فرهنگ و عادت شهرنشینی از جمله رعایت حقوق دیگران و احساس مسئولیت در برابر جامعه کمک می کند. (پاکزاد, 1386, ص. 278)
سیستم پیاده : مجموعه ای از عناصر محیط پیاده روی شامل عابرین و تسهیلات پیاده روی .
مسیر پیاده : عبار است از یک مسیر دسترسی یا بخشی از آن که به تردد پیاده اختصاص یافته است .
پیاده رو : مسیر پیاده ای که در داخل حریم راه و به موازات آن قرار داشته است.
پیاده راه : مسیر پیاده ای است که مستقل از مسیر سواره باشد. (سازمان برنامه و بودجه, 1375)
عابرین پیاده : کلیه افرادی که جهت رسیدن به مقصد،یک یا چند مرحله از فرایند سفر را به صورت پیاده و یا با استفاده از وسایل کمکی مانند صندلی چرخدار معلولین، طی نمایند .
ترافیک : عبور و مرور وسایل نقلیه و انسان سواره و پیاده از نقطه ای به نقطه دیگر را گویند.

2-4-3 نقش فضاهای پیاده در حیات شهری

شرایط زندگی معاصر تنها در محل کار یا خانه تعریف نمی شود. توسعه فناوری ها و مدیریت مناسبات زندگی شهری، اوقات فراغت را به عنوان مفهومی نو و تعریف کرده است . فضاهای شهری بخش تجربه گردشگری شهری در قالب مهم و تاثیرگذاری در زندگی روزمره مردم شده است. به طوی که اکثر رویدادها و رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ارتباط همه جانبه افراد جامعه با انسان جامعه مدرن. یکدیگر و با خود شهر در این گونه فضاها رخ می دهد بخش اعظمی از زندگی خود را در انبوه توده ها و غریبه ها سپری می کند، لذا ناخودآگاه به زائری تبدیل می شود که در بستر شهری، مکان ها و حتی اشیاء، در جامعه ای که در حال . فضای معنوی، اصالت و ارزش را جستجو می کند گذار از زندگی کهن خود است، متاسفانه، تمام نمودهای زندگی شهری صبغه ای کالایی به خود گرفته و ذهنیت انسان از تجربه اصیل و واقعی مکان های شهری، به محل انتزاع و جذابیت های کاذب تبدیل شده و انسان در فضای مجازی گم شده است . نتیجه این امر، قطع رابطه طبیعی انسان با شهر است . اما این مسئله نمی تواند منافی پتانسیل های محلی شهرها شود؛ فضاهای شهری پیاده پاسخی برای نیاز عالی انسان در شهر است . شهر تنها تراکم فیزیکی بناها و راه ها نیست، بلکه بستری است که موجد تعالی، کمال و تبلور مدنی جامعه است . باز تعریف نواحی و فضاهای شهری پیاده و ایجاد کیفیت در آنها امکانی است برای پر کردن خلا ناشی از مناسبات به اصطلاح مدرن که البته ملزم به برنامه ریزی نیز است؛ از یک سو نواحی شهری، جاذبه های تاریخی، فرهنگی، طبیعی و اجتماعی بسیاری دارند که می تواند آنها را به
عنوان مقصد گردشگری و خاطره تعریف کند مراکز تاریخی، رود دره ها، باغ راه ها، مراکز خرید، اماکن مذهبی، محورهای ارزشمند فرهنگی و … از این دسته است و از سوی دیگر دیدار دوستان، خرید، تفریح، بازدید از میراث فرهنگی و طبیعی، زیارت، حضور در مراسم اجتماعی و سفرهای روزانه، انگیزه های گوناگونی است که می توان با انطباق این دو بعد برهم، یکی از زمینه های توسعه پایدار شهری را فراهم کرد. (عاشوری, 1389)

2-4-4 اهداف پیاده گرایی

برای پیاده گرایی دلایل متعددی وجود دارد . مهمترین هدف آن ارتقاء ایمنی عابر پیاده و تحرک اوست. مزیت مهم دیگری که از پیاده گرایی بدست میاید، ارتقاء محیط است . این نوع طرح ها میتواند با محدود کردن دسترسی وسایط نقلیه کمک به کاهش سر وصدا و کاهش آلودگی هوا بنماید . همچنین میتواند با دلچسب تر و لذت بخش تر کردن تجربه پیاده روی در یک محیط مطلوب ، کمک به ارتقاء پیاده روی به عنوان یک روش حمل و نقل نمود. مورد اخیر به معنی این است که پیاده گرایی ایجاد محیط مطلوبی مینماید که مردم میتوانند در فعالیت های مختلف اجتماعی، فرهنگی، توریستی نیز درگیر شوند و این امر باعث رشد اقتصادی منطقه میشود.
به عنوان مثال شهر تورنتو مشخصات خیابانهای پیاده رو را چنین شمرده است :
-1 پیاده روها و تقاطعهای دارای طراحی دوستانه با عابر پیاده
2- داشتن یک اتصال خوب با بقیه روشهای حمل ونقل بخصوص دوچرخه وحمل ونقل عمومی
3- یک شبکه پیوسته عابر پیاده از مقصدی به مقصد دیگر
4- قرار داشتن مقاصد مورد نظر در مسیر پیاده
5- نزدیک پیاده رو و همسطح با خیابان بودن ورودی مغازه
-6 وجود تسهیلات عابر پیاده که با کل منظر خیابان نیز هماهنگ باشد
-7 عدم آسیب پذیری در مقابل عواملی از قبیل خورشید یا باران
-8 عدم در معرض بودن در مقابل کثیفی مفرط،هوا،یا آلودگی صوتی
9-قرار دادن تجهیزات متعدد
10- ایجاد امکان ارتباط بین افراد و انجام دادن فعالیتهای متعدد اجتماعی
5-2-تعاریف گردشگری

کلمه گردشگری ترجمه واژه توریسم
یا توریزم4 است.این واژه در فرهنگ دهخدا عمل و شغل جهانگردی و سیاحت و در فرهنگ معین به معنی گشتن و گردش آمده است.همچنین در فرهنگ آریانپور ننیز گردشگری به معنی جهانگردی ،گشتگردی،فرویشگری و سیاحت آمده است. (موحد, 1386, ص. 11)
همچنین فرهنگ آکسفورد واژه توریسم را چنین تعبیر می کند:تجارت تهیه خدمات و پذیرایی برای مردمانی که از یک مکان دیدن می کنند.و فرهنگ وبستر نیز این واژه را چنین تعریف می کنند: مسافرتی که به منظور تجارت،لذت و یادگیری صورت گیرد و بازگشت به نقطه شروع. (حیدری, 1387, ص. 22)

جدول شماره3:کگردشگری از دیدگاه صاحب نظران
نویسنده
تعریف
توضیحات
کلین 1977
خواست عمیق انسان برای شناخت دیگران به صورت دوجانبه،همان گونه که ممکن است بخواهیم خودمان را بشناسیم ،به عبارتی تمایل به دیدن ،شنیدن و درک همه پدیده های جالب دنیا
گردشگری فعالیتی مثبت در جهت خودشناسی است.
جعفری1977
مطالعه انسان دور از محل سکونت معمولی است و بررسی تاثیری که این صنعت بر محیط های اجتماعی -فرهنگی و اقتصادی و نیز روی میزبان می گذارد.
بر مماهیت انسانی و چند بعدی گردشگری تمرکز دارد.
ماتیسون و وال 1982
پدیده ای چند وجهی که به بررسی جابه جایی(حرکت)انسان به سمت مقصدی غیر از محل سکونت معمولی اش و اقامت وی در آنجا می پردازد.
دیدگاهی مفید اما بسیار وسیع است .
آیا گردشگری یک پدیده است.
پیرس 1982
گردشگری را می توان همچون یک آلیاژ یا ترکیب صنعتی تعریف کرد که از حرکت و جابه جایی مردم و اقامتشان در مقاصد مختلفی غیر از محل سکونتشان نشئت می گیرد.گردشگری اساسا پدیده ای است که در اوقات فراغت شکل می گیرد.
تعریفی اثر بخش است،اما توجهی به آثار گردشگری ندارد.
مورفی 1985
گردشگری به مسافرت افراد غیر ساکن به نواحی مقصد گفته می شود البته مادام که اقامت آنها در یک مقصد آن قدر طولانی نشود که مقیم آنجا محسوب شوند.گردشگری ترکیبی از تفریح و تجارت است.
بر هدف مسافرت تممرکز دارد.
یوری 1990
چرا و چگونه برای دوره های کوتاه مدت ،مردم محل سکونت و کار خود را ترک کنند؟علت آن مصرف کالاها و خدماتی است که به نوعی غیر ضروری اند.آنها مصرف کننده لذت ها و تجاربی هستند که متفاوت از زندگی معمولیشان است.
بر مصرف به عنوان بخشی از تجربه پست مدرن تمرکز دارد.
رایان 1991
اساسا گردشگری تجربه مکانهاست.محصول گردشگری صرفا مقصد گردشگری نیست بلکه کسب تجربه از مکان و آنچه در آنجا اتفاق می افتد است.گردشگری مجموعه ای از تعاملات درونی و بیرونی است.
دیدگاهی انسانی و تجربی درباره گردشگری است که هم به میزبان و هم مهمان توجه دارد.
میدلتون 1998
اگرچه مسافرت و گردشگری یک صنعت توصیف می شود ،بهتر است آن را به عنوان یک بازار کل درک درک کنیم که مجموعه ای از تقاضای مصرفی ملاقات کنندگان را با دامنه ای گسترده از محصولات برآورده می کند.
گردشگری را نوعی تجارت و گردشگر را نوعی مشتری می داند.
(شرفی, ص. 20)

1-5-2-گردشگر

کمیسیون آمار سازمان ملل متحد کسانی را که دارای ویژگی های زیر باشند به عنوان گردشگر معرفی می کند:
1. کسانی که برای استراحت،شادزیستن،تفریح وتامین سلامت روح چه با خانواده و چه به صورت انفرادی مسافرت می کنند.
2. شرکت در مجامع علمی ،سیاسی ،اداری،ورزشی،دینی و نظایر آن
3. سیاحت در ارتباط با شغل و کسب و کار
4. افراد که با کشتی هرچند کمتر از 24 ساعت در دریا و یا رودخانه ها به سیر و سیاحت می پردازند. (موحد, 1386, ص. 15)
اریک کوهن گردشگر را مسافر داوطلب و موقت که امید لذت بردن از یک تجربه متنوع و تازه طی یک سفر دو سره نسبتا طولانی و غیر تکراری را دارد ،تعریف می کند. (موحد, 1386, ص. 15)
کسی که انواعی از تجربیات فیزیکی و طبیعی را برای رضایت خود در گردشگری جستجو و پیگیری می کند.فلسفه و ماهیت این تفکر اکثرا از تعیین و انتخاب مقصد و فعالیت های شاد و شاداب بودن نشات می گیرد. (قره نژاد, 1385, ص. 29)

2-5-2- اهمیت گردشگری

گردشگری روندی است که از دیرباز با اشکال خاص در جوامع انسانی وجود داشته و به تدریج طی مراحل تاریخی سیر تکامل خود را تا عصر حاضر پیموده است.این صنعت در قرن حاضر با توجه به گسترش زیرساخت های اقتصادی ،بهداشتی،امنیتی و ارتباطی به یک واقعیت اجتناب ناپذیر تبدیل شده است به نحوی که سفر با انگیزه های مختلف جز ولزومات زندگی در این قرن محسوب می شود و در مواقع جریانی را شکل داده که مرزهای ملی و بین المللی را در نوردیده و رویکردی فراتر از دولت -ملت یافته است.بنابراین مبنا جریان گردشگری در جهان خصوصا در ابعاد اقتصاد اهمیتی دوچندان یافته به گونه ای که مصرف گردشگری سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین درآمد های ناشی از آن در سال 2004 میلادی رشدی معادل 5.9 درصدی و در حدود 5.5 تریلیون دلار داشته است. (شرفی, ص. 18)
این صنعت 10 درصد تولید ناخالص جهانی و 10 درصد از اشتغال را به خود اختصاص داده است.به سبب ویژگی های مهم اشتغال،درآمد و ارزش افزوده امروزه از گردشگری به عنوان روی برای توسعه سریع کشورها و حل بحران های بیکاری یاد می شود. (نادری, 1389, ص. 10)
به علاوه گردشگری در سطح بالای اقتصادی و اجتماعی آن باعث شکوفا شدن ذوق و استعداد و ارتقای آموزش در همه زمینه ها می شود. کشوری که در صنعت گردشگری فعال می گردد و می تواند میلیونها گردشگر را به خود جلب کند در کنار تولیدات انبوه صنعتی کم ارزش ،در زمینه تولیدات هنری با کیفیت عالی به مقدار کم ولی با ارزش زیاد نیز موفق می گرد. (سقایی, 1388, ص. 6)
کشور ایران با دارا بودن جاذبه های غنی تاریخی و جغرافیایی ،کشوری مستعد برای جذب گردشگران می باشد.صنعت توریسم برای کشور ایران که اتکای شدیدی به درآمد های حاصل از نفت داشته می تواند در جهت رهایی از معضلاتی همچون بیکاری ،اقتصاد تک محصولی و … کمک قابل توجهی می کند. (کشاورز, 1389)
اگر نهضت بازسازی گردشگری در ایران با درک و فهم علمی از این صنعت و از امکانات و محدودیت ها،فرصت هاو تهدیدهای آن همراه نباشد چه بسا که این شاخه از اقتصاد مشکلات پیچیده فرهنگی،اقتصادی،اجتماعی،زیست محیطی،بهداشتی،سیاسی،امنیتی و غیره را برای کشور به ارمغان آورد. (سقایی, 1388, ص. 12)

3-5-2-گونه شناسی گردشگری

گردشگری شهری در چهارچوب یک الگوی فضایی،گونه ها ی متفاوتی دارد که بر بنیان جاذبه های موجود در شهر ،رویدادها و انگیزه های گردشگری استوار است.گونه شناسی گردشگری در چهارچوبی از عرضه و تقاضا شکل میگیردبه این معنا که جریان گردشگری به عنوانن تقاضا وابسته به محصول گردشگری به عنوان عرضه است. (سقایی, 1388, ص. 191)
می توان گفت که طبقه بندی اشکال و گونه های گردشگری ریشه در تلقی هر جامعه از مفهوم گردشگری دارد. (حیدری, 1387, ص. 39)
بررسی و مطالعه طبقه بندی انواع سفرهای گردشگری و گونه شناسی آن یکی از مهم ترین ابعاد صنعت گردشگری است و در این راستا می توان بر اساس عوامل زیر طبقه بندیهای مختلفی ارائه کرد:
-دلایل و انگیزه سفر
-مدت سفر
-زمان سفر
-نوع جاذبه های گردشگری
-چگونگی سازماندهی مسافرت (حیدری, 1387, ص. 38)
مجموعه ای از عوامل در کنار سایر خواسته ها نیاز ها و اهداف اشکال متنوعی از مسافرت های گردشگری را به وجود می آورد که از مهم ترین و مشهورترین آن از نوع طبقه بندی اسمی می توان به :
1. گردشگری تفریحی و استفاده از تعطیلات
2. گردشگری درمانی
3. گردشگری آموزشی
4. گردشگری فرهنگی
5. گردشگری اجتماعی
6. گردشگری مذهبی وزیارتی
7. گردشگری تجاری و بازرگانی
8. گردشگری سیاسی
9. گردشگری ورزشی
10. گردشگری شهری
11. گردشگری روستایی
12. سفرهای مخاطره آمیز(حادثه جویی،سفرهای عصر نوین،گردشگی فضایی،گردشگری بیابانی)
13. و سفرهای مجازی اشاره کرد. (موحد, 1386, ص. 32)
باید افزود که غالبا سازمانها و نهادها انواع و اشکال صنعت گردشگری را با ملاکهای اندازه ،مقیاس،ظرفیت پذیرش و ماهیت جذابیتهای گردشگری طبقه بندی می کنند. (حیدری, 1387, ص. 39)

4-5-2-اشکال مختلف گردشگری

گردشگری بین المللی
* گردشگری با محدودیت دیدار از کشوری بدون تماس با افراد محلی
* گردشگری بدون محدودیت ،دیدار با افراد محلی یک کشور،متعاقبا مسافرت به کشور دیگر.
* انسان دوستی و حقوق بشر به بهترین وجه رعایت می گردد.
* گردشگری آسیب پذیری از خارج کشور را به شدت کاهش داده و پایین می آورد. (قره نژاد, 1385, ص. 33)
گردشگری داخلی(محلی)
در این گونه گردشگری های محلی در داخل کشور،به لحاظ ویژگی های خاص در نقاط خاص ،امکان
روبرو شدن گردشگر با محدودیت هایی از نظر آداب و رسوم ،بازار ،تسهیلات اقامتی و … وجود دارد. (قره نژاد, 1385, ص. 33)
گردشگری(داخلی) ملی
در این گونه از گزدشگری داخلی ،گردشگران بدون محدودیت از نظر بازار ،تسهیلات خدماتی و اقامتی،خطوط هوایی،زمینی و ریلی به دیدارهای خود ادامه می دهند.اینگونه گردشگری در کشورهایی که به توسعه صنعت توریسم اهمیت می دهند اتفاق می افتد. (قره نژاد, 1385, ص. 34)

5-5-2 گردشگری شهری

نواحی شهری به علت آنکه جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیاری دارند غالبا مقاصد گردشگری مهمی محسوب می شوند.گردشگری شهری ،عملکرد متقابل گردشگر-میزبان و تولید فضای گردشگری در رابطه با سفر به مناطق شهری با انگیزه های متفاوت و بازدید از جاذبه ها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که آثار متفاوتی را بر فضا و اقتصاد شهری بر جای می نهد. (سقایی, 1388, ص. 190)
گردشگری شهری به عنوان یکی از انواع گردشگری در راستای توسعه شهرها و علاقه مندی گردشگران به جاذبه های شهری با شتابی فزاینده در حال تقویت و گسترش است.اینکه چرا گردشگران متوجه شهرها می شوند و نقاط شهری را برای دیدن انتخاب می کنند آغازی برای درک این پدیده است.توجیه انگیزه گردشگران در بازدید از مکان های خاص یک تحلیل روانشناسی اجتماعی از رفتار و انگیزه های گردشگری لازم دارد.اما در یک مقیاس کلی می توان گفت که گردشگر جذب شهرها می شود زیرا در این مکان ها عملکردهای خاصی را ارایه داده دامنه گسترده ای از خدمات فراهم است. (گودرزیان, 1390, ص. 62)
از سوی دیگر گردشگری شهری چون با نیازهای فراغتی در درون شهر و محیط پیرامون شهر به صورت مستمر و پایدار در ارتباط است، بخش جدایی ناپذیر خدمات شهری چند وجهی مورد نیاز شهروندان دایم و غیر دایم شهری را تشکیل می دهد و علاوه بر این ،با ارزش های محیطی ،میراث فرهنگی و تاریخی هر شهر ارتباط تنگاتنگ دارد که از این نظر توجه به استقلال این امر در طرح های توسعه و عمران شهری ضروری به نظر می رسد. (ابراهیمی, 1386)
جدول شماره4:مهم ترین دیدگاهای ارائه شده در زمینه گردشگری

جهانی شدن
گردشگری بین المللی به عنوان امید بخش ترین،پیچیده ترین و جایگزین ترین صنعتی است که جهان سوم با آن رو به رو است.رشد سریع پیشرفت های تکنولوژی و افزایش تعداد کشورهایی که از کنترل دولتی به سوی تشکیل اقتصاد بازار حرکت می کند در حال ایجاد روندهای شدید به سوی جهانی شدن است و سبب تغییراتی مهم در حوزه جهانگردی بین المللی خواهد شد.فرایند جهانی شدن در حال شتاب گرفتن است .اما این اممر سبب تغیر چهره این واقعیت که جهانگردی بین المللی اساسا موقوف به اصلی ترین کشورهای صنعتی جهان است نشده است .نگاهی گذرا به الگوی جریان مسافر نشان می دهد که مبادلات جهانگردی غالبا در حال گسترش است و جهانگردان انتخاب های نامحدودی دارند.

فرهنگ پذیری
نظریه فرهنگ پذیری عنوان می کند که وقتی دو فرهنگ برای مدت طولانی باهم تماس پیدا می کنند یک مبادله اندیشه ها و محصولات جایگزینش می شود که در سطح متفاوتی از همگرایی بین فرهنگ ها را ایجاد می کند.بدین معنا که آنها شبیه تر می شوند.تاثیر مهمان و میزبان که در بحث فرهنگ ها مطرح است از سه طریق انجام میگیرد:
ا . وقتی که توریستها کالا یا خدمات را از مردم محلی در بازرا یا هتلها یا رستورانها خریداری می کنند.
وقتی که توریستها و میزبانها دارای تسهیلات مشابهی مانند سرگرمی ها و نیمکت های محلی باشند.
وقتی که آنها به طور هدفمندانه ای همدیگر را ملاقات می کنند تا یکدیگر را به کیش هم دراورند.و یا اندیشه ها و تجربیات یا اطلاعات را مبادله نمایند.

نوسازی
دیوید هریسون دیدگاه نوسازی را در مطالعه توریسم به کار برده است.وی معتقد است اگرچه سهم اقتصادی و اجتماعی توریسم بین المللی در راستای توسعه ملی دارای انشعابات نظری روشن است اما توریسم هم درگیر نوسازی و هم رویکردهای توسعه نیافتگی است .ایشان معتقدند برای ایجاد صنعت توریسم پررونق باید نوسازی در تمامی زمینه های اجتماعی ،سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی صورت بگیرد.
سلسله مراتب نیازها و توریسم
تایلمن نظریه سلسله مراتب نیازهای مازلو را در جهت تشریح رضایتمندی توریستی بکار می برد.طبق نظریه مازلو هم انسان ها دارای نیاز های مشترک فطری هستند که در سلسله مراتبی از نیرومندترین تا ضعیف ترین قرار می گیرند که باید این نیازها ارضا شود .نیازهایی که در پایین قرار دارند باید قبل از نیازهایی که در بالا هستند ارضا شود.با توجه به سلسله مراتب نیازهای مازلو یک توریست که برای انجام فعالیت توریستی به کشور دیگری سفر می کند باید در جامعه میزبان نیازهایش برطرف شود.اگر جامعه میزبان بتواند نیازهای توریست را بر طرف نماید توریست به رضایتمندی می رسد ،در غیر اینصورت سطح رضایت او پایین خواهد بود.
انگیزش
مونتینهو و کوپر نظریه انگیزه را در مورد توریسم به کار برده اند.مطابق نظر مونتینهو انگیزه موقعیت نیازهاست.انگیزه شرایطی را بیان می کند که افراد را برمی انگیزد تا به نیازهای خویش پاسخ گویید و رضایتمندی برسد.کوپر در این مورد بیان می دارد که شناخت درست تقاضای توریستی در سطح فردی پیامد جریانی میباشد که وابسته به عوامل مختلفی است .عواملی متشکل از نیازها و اکیال که فراهم بودن پول ،زمان و تصورات ،ادراک ها و نگرش های آن را شکل می دهد.
(فرجی راد و افتخاریان, ص. 46)
6-5-2 فضای گردشگری شهری

فضای گردشگری شهری ،فضایی است که منابع گردشگری در آن وجود دارد و الگوی رفتاری گردشگران تابعی از منابع گردشگری مانند:جاذبه ها،محل اقامت،امکانات و خدمات است که تبلور آن فضای گردشگری را شکل می دهد. (موحد, 1386, ص. 43)
منابع گردشگری شهری از سه بخش عمده تشکیل می گردد.عناصر اولیه گردشگری که در واقع عامل اصلی جذب گردشگر به شمار می آید و شامل مکان های قابل بازدید مانند:آثار تاریخی،خیابان های تاریخی،بوستان ها و فضای سبز و غیره است. و هم چنین مکان هایی که برای فعالیت های گردشگری ساخته شده اند مانند:سینما،تئاتر،گنجینه،گالری های هنری و…
بخش دوم عناصر ثانویه گردشگری شامل تاسیسات اقامتی و فروشگاه ها و …می باشد.بخش سوم عناصر دیگری هستند که کار راهنمایی و خدمات گردشگری را انجام می دهند مماننند اداره راهنمایی گردشگری و … که طبق تعاریف عناصر تشکیل دهنده فضای گردشگری بیشتر در فضای تاریخی شهر قرار دارند. (موحد, 1386, ص. 43)

7-5-2 انواع فعالیت ها و جاذبه های گردشگری

جاذبه های گردشگری به عنوان هسته اصلی مقاصد گردشگری و سرمایه های اولیه این صنعت ،نقش بسیار اساسی در برنامه ریزیی و توسعه گردشگری دارند. (حیدری, 1387, ص. 45)
اولین اقدام برای طبقه بندی جاذبه ها توسط پیرز در سال 1969 صورت گرفت وی جاذبه های گردشگری را در دودسته کلی طبیعی و مصنوعی تقسیم کرد:دسته اول شامل چشم اندازها،آب و هوا،پوشش گیاهی ،جنگل ها و حیات وحش است.دسته دوم عمدتا محصول تاریخ و فرهنگ و مجموعه های تفریحی دیدننی مصنوعی است. (غمخوار, 1380, ص. 76)
روش دیگر که مناسب تر از روش قبل است روش کلاوسون است.وی طبقه بندی جاذبه ها را تا حدودی با بازار و منحصر به فرد بودن آنها مرتبط کرده است. (غمخوار, 1380, ص. 76)
گان جاذبه ها را بر اساس نوع مالکیت آنها تقسیم بندی می کند:
الف.جاذبه های گردشگری دولتی
ب.جاذبه های سازمان های غیر دولتی
ج.جاذبه های بخش خصوصی

نمودار شماره 2:دسته بندی جاذبه های گردشگری

ماخذ: (فرجی راد & افتخاریان, ص. 59)

8-5-2-جاذبه های گردشگری شهری

شهرها از جاذبه های متنوعی برخوردارند که بعضا تعریف برخی آنها به عنوان یک جاذبه جای مناقشه است.فیلیپ پیرس5 جاذبه را مکانی با یک خصوصیت انسانی و طبیعی که منظری از کانون توجه برای مدیریت و بازید کننده را داراست تعریف می کند.جاذبه ،مکان فعالیت یا مکان استراحت و تفریح است و یکی از ویژگی های جاذبه های گردشگری خوب آن است که عموم مردم فهم روشنی از واقعیت یک مکان گردشگری پیدا کنند. (موحد, 1386, ص. 74)
شهرهای گردشگری و گردشگر پذیر معمولا به شکل خاصی در جاذبه های گردشگری یا خدمات گردشگری دارای تخصص شده و نقش مهمی در صنعت گردشگری پیدا می کنند به طوری که سهم زیادی از بازار گردشگری را به واسطه آن تخصص به دست می آورند برخی از شهرهایی که چنین نقشی را برعهده دارند به شکل زیر تقسیم بندی می شوند:
1. شهرهای تفرجگاهی و ییلاقی
2. شهرهای هنری و گنجینه ای
3. شهرهای فستیوالی و کنگره ای
4. شهرهای مذهبی و زیارتی
5. شهرهای درمانی و آسایشگاهی
6. برف شهرها
7. شهر بازنشستگان
جاذبه های چنین شهرهایی گردشگران خاص خود را جذب می کند و تنوع گردشگران کم است. هم چنین جاذبه ها و خدمات شهری در چنین شهرهایی هماهنگ ،متوازن،هم پوششی و با اهداف ویژه است. (موحد, 1386, ص. 76)
همچنین می توان گفت جاذبه های گردشگری یک مقصد تنها به ویژگی های محیط طبیعی یا ابنیه،صنایع دستی و نظایر آن خلاصه نممی گردد.در واقع رویدادهایی که در یک مقصد گردشگری رخ میدهند خود می توانند به عنوان منبعی مهم برای جذب گردشگران تلقی شوند.حسب تعریف،رویداد گردشگری را می توان واقعه ای دانست که به طور معمول بر خلاف زندگی متعارف و جاری جامعه میزبان شکل میگیرد.آغاز و پایانی برای آن متصوریم و هدف از آن تامین یک نیاز مانند(برگزاری مراسم معنوی حج)،فعالیت های اجتماعی خیریه(گلریزان)،گذران اوقات فراغت برای مردم محلی(مسابقات ورزشی)یا جلب گردشگران بهه یک مقصد گردشگری(تلاش برای ممیزبانی مسابقات جام جهانی فوتبال) می باشد. (رنجبران & زاهدی, ص. 29)

9-5-2-شهر تاریخی به عنوان یک جاذبه

مردم توجه خاصی نسبت به گذشته فرهنگی و اجتماعی خود و همنوعان خود دارند.و همچنین توجه ویژه ای نیز به آثار فرهنگی-تاریخی برجای مانده از گذشته دارند.از این جهت شهرهای تارخی از جمله موارد مورد توجه و جذاب برای مردم هستند. (موحد, 1386, ص. 84)
مهم ترین این جاذبه ها عبارت اند از:اماکن مذهبی و دینی مانند مساجد،کلیساها و معابد،اماکن تاریخی و باستانی که قدمت تاریخی و ارزش فرهنگی زیادی دارند مانند عجایب هفتگانه جهان،بناهای تارخی-نظامی مانند قلعه ها بروها و برجهای نظامی و سایر بناهای تاریخی و مهم مانند مقبره ها و زیارتگاهها،کاروانسراها،حمامها،بازارها،عمارتها،کاخها،و پلها و تپه های تارخی. (حیدری, 1387, ص. 46)
به طور کلی فضاهای تازیخی شهرها مناطق ویژه ای از شهر هستند که از سوی مدیریت شهری و مدیریت گردشگری باید با نگاه ویژه ای برای استفاده مطلوب تر گردشگران و ساکنان شهری برنامه ریزی شود.این نوع برنامه ریزی می تواند با توجه عوامل محیطی ،جاذبه ها و فضاهای شهری بر پایه دسترسی ،راهنمایی ،استفاده مطلوب و بهینه توزیع جمعیت و گردشگر از تخریب و فرسایش و فرسودگی بافتهای با ارزش تاریخی جلوگیری کند. (موحد, 1386, ص. 69)

10-5-2 بررسی انواع اثرات توسعه گردشگری

اثرات اقتصادی توسعه گردشگری
مهم ترین دلیل توسعه گردشگری در اغلب کشورها استفاده از منافع اقتصادی آن است. (موحد, 1386, ص. 119)
گردشگری به صورت یک بخش فعال اقتصادی می تواند از عامل کار بیشتر از سایر عوامل استفاده کند و موجب بالا رفتن سطح اشتغال گردد. (قره نژاد, 1385, ص. 78)
با این حال اثرات سازنده اقتصادی گردشگری را در زمینه های زیر می توان یافت:
1. منافع حاصل از اشتغال زایی
2. درآمد زایی گردشگری
3. منافع حاصل از مالیات های اخذ شده از فعالیت های گردشگری و ایجاد امکاناتی برای جامعه
4. حفظ آثار باستانی ،ابنیه تاریخی،جاذبه های طبیعی به عنوان منبع درآمد زای اقتصادی و حفظ میراث فرهنگی
5. توسعه صنایع دستی و فعال شدن صنایع قدیمی و فراموش شده (موحد, 1386, ص. 120)
علی رغم مزایای اقتصادی توسعه گردشگری ،فصلی بودن،غیر تخصصی بودن و دشواری مشاغل که به ساکنین محول می شود از عوامل و پیامدهای منفی آن می باشد. (کاظمی, 1391, ص. 5)
اثرات اجتماعی-فرهنگی توسعه گردشگری
صنعت گردشگری برای جامعه محلی و الگوهای فرهنگی آن منافع و هم چنین مشکلاتی به همراه دارد.آثار اجتماعی -فرهنگی گردشگری از جمله مهمترین ملاحظات توسعه گردشگری در هر منطقه است که تاثیر این آثار در کشورهایی که دارای بافت اجتماعی سنتی هستند بیشتر است. (موحد, 1386, ص. 125)
از این رو مقصود از آثار اجتماعی تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان گردشگری رخ می دهد و این تغییر بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار با گردشگران صورت می گیرد.ومنظور از آثار فرهنگی تغییراتی است که در هنر،آداب،رسوم و معماری مردم ساکن جامعه میزبان رخ می دهد. (حیدری, 1387, ص. 86)
اثرات اجتماعی و فرهنگی صنعت گردشگری را می توان به شکل زیر خلاصه کرد:
 توسعه روابط فکری،فرهنگی،هنری،اجتماعی بین افراد کشورهای صادر کننده گردشگر و افراد پذیرای گردشگر
 گسترش مبادلات و همکاری های بین المللی و تقویت همبستگی میان مسلمانان جهان در کشورهای مختلف
 شناخت مردم از فرهنگ و تمدن سایر کشورها
 حضور گردشگران به طور انبوه در یک منطقه خاص می تواند الگوهای زندگی افراد محلی را تحت تاثیر قرار دهد.
 توسعه گردشگری در حد بالا،ممکن است اثرات نامطلوبی از قبیل افزایش فحشا،قماربازی،خشونت،سروصدای زیاد،تراکم جمعیت و سایر مشکلات اجتماعی را به دنبال داشته باشد. (موحد, 1386, ص. 127)
اثرات زیست محیطی توسعه گردشگری
گردشگری و محیط زیست به طور غیرقابل انکاری دارای تاثیر متقابل می باشند و به نوعی به یکدیگر وابسته اند.محیط های طبیعی به عنوان بستر فعالیت های گردشگری بسیاری از جاذبه های گردشگری را شکل می دهد. (موحد, 1386, ص. 128)
منافع منابع زیست -محیطی غالبا غیر قابل اندازه گیری و قیمت گریز هستن ،بنابراین ارزیابیهای مربوط به مقوله
های زیست-محیطی صنعت گردشگری باید با حساسیت و دقت خاصی توام باشد. (حیدری, 1387, ص. 92)
اثرات منفی گردشگری بر عوامل محیطی ،خسارت هایی است که از نظر فیزیکی به محیط زده می شود و محیط را از روند طبیعی و تکاملی خود خارج می سازد. (موحد, 1386, ص. 129)
از دیدگاه زیست محیطی توجه به فواید گردشگری نباید مانع از پرداختن به جنبه های نامطلوب این پدیده گردد.از این رو ضرورت پرداختن به گردشگری در مفاهیمی از پایداری الزامی است.مطالعت سازمان ملل در مورد تاثیر گردشگری بر کشورهای در حال توسعه نشان از آن دارد که باوجود اینکه گردشگری موجب شکوفایی اقتصادی کشورهای میزبان گردیده و مبادلات فرهنگی را بین کشورهای مختلف قوت بخشیده ولی از طرف دیگر موجب خللهای اجتماعی و زیست محیطی نیز شده است. (سقایی, 1388, ص. 102)
نمودار شماره3:تاثیر گردشگری بر محیط زیست

ماخذ: (حیدری, 1387, ص. 95)

11-5-2 طراحی شهری ابزار هدایت گردشگر

طراحی شهری امروزه به عنوان یک محصول شناخته می شود و بهره گیر و مصرف کننده آن در فضاهای شهری و عمومی " کیفیت محیط شهری "می باشد که با اهداف گوناگون به آن وارد و با فعالیتها و رفتارهایشان باعث فعال شدن و زنده سازی " گردشگر " یا " بازدیده کننده "فضا می گردند. در واقع این موضوعی است که توجه به کیفیت محیط شهری و فضای مرتبط با آن را به عنوان محور بحث درگردشگری روشن می سازد. طراحی شهری نیز به عنوان نگرشی جدید به علم توسعه شهرها با تاکید بر مفاهیم کیفی محیط، ابزاری است که می تواند آشفتگی های موجود در این حوزه را سامان و با تحلیلی همه جانبه هدایت و توسعه فضای شهری را با مشی پایداری تضمین نماید و با یک تدبیر مناسب سطح کیفیت محیط را برای حداکثر استفاده ساکنان شهر ارتقا بخشد.(بهزادفر،1391،579)
بنابراین طراحی و ساختن فضاها چه از نظر ساختمانی و چه از نظر مکان یابی و همگونی با محیط اطراف پر اهمیت است.

6-2 توسعه پایدار

1-6-2 مفهوم پایداری

توسعه پایدار از جمله مباحث بحث برانگیز و مورد توجه جامعه جهانی است که یکی از ابعاد گوناگون این امر بحث گردشگری است.
توسعه پایدار در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره برداری صحیح و کارا از منابع پایه،طبیعی،مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب است که با به کارگیری امکانات فنی و ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده به طور مستمر و رضایت بخش امکان پذیر می شود. (ملکی, 1382, ص. 37)
در سال 1970 اتحادیه حفاظت جهانی و برنامه محیطی سازمان ملل،اصطلاح توسعه زیست بوم را به کار برد.اما اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار در اواسط دهه 1970 به خانم بارباراوارد نسبت داده می شود،مطرح شد. (موحد, 1386, ص. 166)
جدول شماره5:مفاهیم توسعه پایدار از دیدگاه صاحب نظران
نویسنده
تعریف
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه(کمیسون برونتلند)
توسعه پایدار ،توسعه ای است که نیازهای زمان حال را بدون به مخاطره انداختن قابلیت ها و پتانسیل ها برای نسل های آینده برآورده سازد.
بانک جهانی
توسعه پایدار یعنی توسعه ای که دوام یابد.

کلن و ککس1991
توسعه پایدار روندی است که بهبود شرایط اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و فن آوری به سوی عدالت اجتماعی باشد و در جهت آلودگی اکوسیستم و تخریب منابع طبیعی نباشد.

رنه دوبو
در زمینه مفهوم توسعه پایدار از رابطه متقابل انسان و زمین یاد می کند و از دو چالش سخن می گوید:
1. چالش با آنان که بر اساس سنت کلاسیک ،توسعه را بدون توجه به بوم مداری دنبال می کند.
2. چالش با کسانی که بر اساس دیدگاه محافظه کارانه ،هرگونه دخل و تصرف در طبیعت را ممنوع می دانند.

عزیزی 1380
توسعه پایدار توسعه ای است که تامین کننده خدمات پایه ای در ابعاد زیست محیطی ،اقتصادی و اجتماعی برای همه باشد.بدون تهدید و تخریب سیستم های طبیعی،مصنوع و یا اجتماعی که این خدمات به آنها بستگی دارد.
(ملکی, 1382, ص. 37)
2-6-2 توسعه پایدار شهری

توسعه پایدار شهری یعنی تغییر تراکم و کاربری اراضی شهری جهت رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه مسکن،حمل و نقل،فراغت و غیره به گونه ای که شهر از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی ،از نظر اقتصادی قابل دوام و از نظر اجتماعی دارای برابری باشد.به نحوی که تغییرات تکنولوژیکی و صنعتی شهرها ملازم و همراه با ایجاد اشتغال،تامین مسکن و حفظ شرایط زیست محیطی مناسب باشد. (ملکی, 1382, ص. 34)
شهرپایدار به شهری اطلاق می گرد که به دلیل استفاده اقتصادی از منابع ،اجتناب از تولید بیش از حد ضایعات و بازیافت آن ضایعات تا حد امکان پذیرش سیاست های مفید در دراز مدت قادر به ادامه حیات خود باشند. (ترنر, 1376, ص. 179)
از نظر بحرینی یک راهکار منظم شهرسازانه جهت تحقق پایداری باید در درجه اول در صدد درگیر کردن اقشار وسیعی از جامعه به منظور بهبود سلامت بلند مدت شهر یا منطقه خاص باشد.این گروه ها باید بکوشند تا در مورد ارزشها و اهداف خاص که شهر را درجهت پایداری سوق می دهد به توافق برسند. (ملکی, 1382, ص. 43)
زمانی یک شهر به پایداری خواهد رسید که مدیران و مسئولین برنامه ریزی شهری با سیاستگذاری ،اخلاقیات و آگاهی بتواند مسائل و مشکلات شهری را با توجه به تواناییها و پتانسیلهایی که شهرها دارند در صدد تقویت و حمایت آن باشند. (ملکی, 1382, ص. 44)
3-6-2-گردشگری پایدار

گردشگری و نقش آن در توسعه پایدار به صورت متداول موضوعی است که بیشترین اهمیت را دارد. (موحد, 1386, ص. 170)
گردشگری پایدار حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه هاست. (سقایی, 1388, ص. 108)
توسعه پایدار گردشگری دارای سه جنبه است:
1. حفاظت از محیط زیست
2. حفظ منابع و میراث فرهنگی
3. وحرمت و احترام به جوامع است. (سقایی, 1388, ص. 108)
جدول شماره6:گردشگری پایدار از دیدگاه صاحب نظران
سازمان جهانی گردشگری
گردشگری مدیریت همه منابع از طریق نیازهای اقتصادی،اجتماعی و زیباگونه را می تواند به انجام برساند و حافظ و نگهدار بی عیب فرهنگی ،فرآیندهای ضروری اکولوژیکی،تفاوت های بیولوژیکی و سامانه حمایتی زندگی باشد. (موحد, 1386, ص. 170)
باتلر 1993
معتقد است که گردشگری پایدار عمدتا به پایداری خود مفهوم گردشگری با تاکید بر جوامع بومی و میزبان می پردازد.به نظر وی گردشگری پایدار بیش از هرچیز در گرو اهمیت دادن گردشگران و ساکنان محلی به محیط های طبیعی و جاذبه های طبیعی گردشگری است. (حیدری, 1387, ص. 98)
اینکسیپ 1994
در این مورد اظهار می دارد که رویکرد زیربنایی که در حال حاضر باید در برنامه ریزی صنعت گردشگری و سایر انوااع توسعه به کار رود رسیدن به رویکرد توسعه پایدار است و بر این اساس باید از منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری برای استفاده معقول ،مطلوب و مداوم جاممعه کنونی و نسلهای آینده ،حمایت و حفاظت گردد. (حیدری, 1387, ص. 99)
اسواربروک
ملاحظه عناصر زیر را در شکل گیری گردشگری پایدار مهم و اساسی می داند:انواع آلودگی ها ی آب و هوا ،صوتی و بصری ،استفاده از منابع آب،زمین و غذا،توجه به حیات وحش،سازمان گردشگری،جوامعه ممیزبان،گردشگران،صنایع مرتبط با گردشگری،سیاست بخش عمومی و سیاست های حفاظتی. (حیدری, 1387, ص. 100)
پاسکالوا
موفقیت گردشگری پایدار را وابسته به استفاده از رهیافت مشارکت تلقی می کند و سه مشخصه آن را به شرح زیر ضروری می داند:
 فرآیند مشارکت
 فعالیت گردشگری و انجام آنها
 تحلیل فعالیت برای یک مدت طولانی و دور از دسترس جامعه پایداری (موحد, 1386, ص. 171)
یانکوف
به عوامل پیچیده کیفی و ترکیبی که جزو طبیعت شهر است به عنوان مشکلات توسعه پایدار شهری از رهیافت مشارکت اذعان دارد و در جهت اجرای الگو مشارکتی خود سه عامل:شرایط،فرایند و فعالیت و درامد را مورد توجه قرار می دهد. (موحد, 1386, ص. 171)
ماخذ :نگارنده
اهداف گردشگری پایدار به عنوان الگویی برای توسعه در سطح منطقه در برگیرنده موارد زیر است:
الف)اصلاح کیفیت زندگی جامعه میزبان
ب)تامین تجارب کیفی برای بازدید کنندگان
ث)حفظ محیط زیست که هم جامعه میزبان و هم بازدید کنندگان وابسته به آن هستند. (سقایی, 1388, ص. 111)
4-6-2 اصول طراحی پایدار

طراحی پایدار با توجه به تعریفی که برای آن ارائه شد از اصولی برخوردار است که بطور کلی عبارتند از:
* )) شناخت مکان ((طراحی پایدار با شناختی از مکان مطرح می شود، زیرا اگر ما به مسائل ظرفیت مکانی حساسیت داشته باشیم ، می توانیم بدون تخریب در آن ساکن شویم.
* )) ارتباط با طبیعت ((، در طراحی سایت، چه در درون شهر و چه در محیط طبیعی باشد، طراحی هماهنگ با طبیعت، بازگشت به زندگی محیطی را در خود دارد و تاثیرات طراحی کمک می کند که فضایی طبیعی و دلپذیر داشته باشیم.
* )) شناخت فرآیند های طبیعی ((، در طبیعت اتلافی وجود ندارد. تولید یک ارگانیسم غذا را برای دیگری فراهم می سازد و به عبارتی سیستم های طبیعی چرخه ای بسته دارند . با کار با فرایند های زنده به نیاز گونه ها احترام گذارده و با طرحی که بتواند خود را در چرخه طبیعت قرار دهد، طراحی را به زندگی بازگشت دهیم.
* )) تاثیرات منفی محیطی ((، می تواند با کارآیی انرژی تجدیدپذیر، تکنولوژی ساختارها و انتخاب مصالح پایدار تخفیف پیدا کند.
* )) شناخت مردم ((، طراحی پایدار باید گستره وسیعی از فرهنگ ها، نسل ها؛ مذاهب و عادات مردمی که آن را به کار می- برند و یا در آن ساکن می شوند را مورد توجه قرار دهد و این نیازمند حساسیت به نیاز های مردم و جامعه است. (بهزادفر،1391،59)
5-6-2 طراحی شهری پایدار

با توجه به اهمیت مسائل زیست محیطی به ویژه با افزایش آلودگی ها و تخریب روز افزون محیط طبیعی، سازمان های ذی ربط اقدام به برگزاری همایش ها و کنفرانس هایی با عنوان ))توسعه پایدار(( نمودند، که یکی از مهمترین این کنفرانس ها، منجر به خروج سند دستور کار محلی 21 شد، تا بر اساس آن سیستم های برنامه ریزی و طراحی شهری کشور به عنوان ابزار مهمی جهت پیگیری توسعه پایدار معرفی شده و طراحان شهری نیز ملاحظات ویژه ای را برای محیط زیست قائل باشند. بنابراین با افزوده شدن ملاحظات زیست محیطی به نگرش های طراحان شهری به محیط، شیوه ای نو در طراحی شهری پایه گذاری شد.
با ورود این نگرش به طراحی شهری ، کتاب ))محیط های پاسخده(( که بوسیله ))یان بنتلی(( و گروهی از همکارانش در پلی تکنیک آکسفورد تالیف شده است، هفت اصل ))نفوذ پذیری((، ))تنوع((، ))خوانایی((، ))انعطاف پذیری((، ))سازگاری بصری((، ((قابلیت شخصی سازی(( را برای رسیدن به یک طراحی شهری خوب تجویز نمودند. که با وارد شدن ملاحظات زیست محیطی در مقاله دیگر تحت عنوان ))طراحی شهری اکولوژیک(( سه اصل جدید ))کارآیی از نطر مصرف و انرژی((، ))تقلیل دادن آلودگی ها(( ، و ))حفاظت از اکوسیستم ها(( را به مجموعه اصول هفت گانه پیشین می افزاید. (گلکار, 1378, ص. 16)
)) پیتروکلتورپ ((یکی از نظریه پردازان کاربرد مفاهیم اکولوژیکی در طراحی شهری، این رشته را چنین تعریف میکند:)) طراحی شهری چیزی فراتر از پرداختن صرف به زیبایی شناسی محیط شهری و یا استقرار هنرمندانه عناصر آن است. طراحی شهر، با خلق و نگاه داری مکان هایی شهری سرو کار دارد که در آن پاسخ های مناسب به مسائل اکولوژیک، رفاه اقتصادی، و زندگی جمعی با یکدیگر تلفیق شده باشد. (گلکار, 1378, ص. 37)
طراحی بر اساس چند نکته اساسی مانند ))کیفیت گرایی)) ، ))توجه به آینده(( ،((توجه به محیط(( است. چرا که طراحی پایدار دستیابی به استاندارد های بالای کیفیت، امنیت و آسایش که در واقع سلامت انسان ها می باشد را تامین می کند. بنابراین آسایش، آرامش، امنیت، ایمنی و سلامت به عنوان اصول کیفیت زندگی انسانی مورد تاکید است.

1 Bloomed Feld
2 Cap lard
3 Wolf
4 tourism
5 Filip Pears
—————

————————————————————

—————

————————————————————

49