ناتوانیهای یادگیری
یادگیری در مقابل عدم یادگیری
احتیاج به یادگیری به طور طبیعی و ژنتیکی در نهاد بشر وجود دارد (گرین، نامشخص؛ ترجمه ی مقیمی آذری، 1379). کودک از همان اوایل زندگی نیاز به یادگیری را در خود احساس می کند و تلاش می کند تا به اسرار دنیای اطراف خود پی ببرد. او به طور ناخودآگاه در می یابد که می تواند در محیط اطراف خود تاثیر و نفوذ داشته و تا اندازه ای آن را کنترل نماید. این فرایند در نهایت منتهی به تلاش او برای تغییر موقعیت خود به عنوان یک نوجوان می شود.در بعضی مواقع کودکی با انگیزه و شوق یادگیری وارد مدرسه می شود اما بعد این انگیزه را از دست داده و نمی تواند کنجکاوی خود را توسعه و گسترش دهد، در نتیجه در معرض خطر کم هوشی و کاهش ذکاوت قرار می گیرد که این خود موجبات نگرانی والدین را فراهم می کند. بی میلی و بی توجهی کودک به یادگرفتن گاهی تبدیل به نفرت و بیزاری از یادگرفتن می شود. این وضع می تواند نتایج مصیبت بار آموزشی، روانی، اجتماعی و حرفه ای داشته باشد. عواملی که در کنار هم موفقیت های تحصیلی را به وجود می آورند عبارتند از: ذکاوت، خواست و علاقه، تحرک و انگیزش، سعی و کوشش، مهارت های تحصیلی یا آکادمیکی و تشویق و ترغیب. هرگاه یکی از این عناصر از بین برود،خطر ایجاد نارسایی های یادگیری به طور چشمگیری افزایش می یابد. علاوه بر این هر یک از این عوامل می تواند تحت تاثیر عوامل محیطی و همسالان، مشکلات مربوط به زبان، بلوغ جنسی و عوض کردن پی در پی مدرسه قرار گرفته و فرایند یادگیری را در کودک تضعیف کنند (گرین، 1995؛ ترجمه ی مقیمی آذری، 1379).عارضه ی ناتوانی های یادگیری مسئله ای است که در همه ی زبان ها، فرهنگ ها و ملت ها دیده می شود و امروزه در برخی مناطق، شهر ها و مدارس، دانش آموزانی از فرهنگ ها و زبان های مختلف در کنار یکدیگر مشغول به تحصیل هستند. بنابراین کاملاً منطقی است که بپذیریم دشواری در یادگیری آموزشگاهی ممکن است بر اثر تفاوت اساسی فرهنگ کودک از جنبه ی زبان، ارزش ها یا آداب و رسوم با فرهنگ محیط مدرسه پدیدار شود. این در حالی است که موفقیت در تحصیل برای کودکان مدرسه رو و والدین آنها یک ارزش والا محسوب می شود. این شرایط وقتی وخیم تر می شود که کودک، ناتوانی یادگیری نیز داشته باشد (ماسن1، کیگان، هوستون و کانجر، 1994؛ ترجمه ی یاسایی، 1383).بسیاری از کودکان در امر یادگیری با مشکل مواجه می شوند. این مشکل می تواند اختصاصی2 باشد مانند ناتوانی کودک در انجام برخی تکالیف خاص مانند خواندن، یا عمومی3 باشد مانند کندی کودک بیش از حد معمول در مجموعه ای از تکالیف (داکرل و مک شین، 1993؛ ترجمه ی احمدی و اسدی، 1376). به عقیده ی نانی و لامینی (2009) طبق مصاحبه ی زمینه یابی سلامت ملی حدود 8% از کودکان و نوجوانان تا حدی " ناتوانی یادگیری" دارند.
عوامل دخیل در امر یادگیری
به طور کلی می توان به دو دسته عوامل دخیل در امر یادگیری اشاره کرد که عبارتند از: عوامل درونی و عوامل بیرونی.
عوامل درونی: به شرایط و موقعیت های درونی کودک اطلاق می شود. اینها شاملعقب ماندگی ذهنی، معلولیت های حسی (نقایص جدی شنوایی یا بینایی)، اختلالات جدی هیجانی و عاطفی و ناتوانی های یادگیری می گردند.
عوامل بیرونی: به عوامل موثر محیطی اطلاق می شوند. این عوامل عبارتند از شرایط اجتماعی-اقتصادی، عوامل فرهنگی، فقدان موقعیت یا شرایط برای یادگیری و تعلیم ناکافی و یا نامناسب که باعث اختلال در توانایی و یا مانع از بروز توانایی کودک برای یادگیری می شوند (کرک و چالفانت، 1984؛ ترجمه ی رونقی و همکاران، 1377).
تعریف ناتوانی های یادگیری
اختلال یادگیری از اختلال های شایع دوران کودکی و شایع ترین اختلال یادگیری، اختلال خواندن است (سادوک و سادوک، 2003؛ ترجمه ی رفیعی و رضاعی، 1382).بیش از شصت تعریف برای ناتوانی های یادگیری وجود دارد که معروفترین آنها تعریف قانون آموزش و پرورش برای تمامی کودکان معلول است که اصطلاح "ناتوانی های یادگیری" را به "ویژگی" گروه به خصوصی از کودکان و نوجوانان معلول اطلاق می کند. بر اساس این تعریف، ناتوانی یادگیری بخصوص، یعنی اختلالی در یک یا چند فرایند روانی پایه که به زبان شفاهی یا کتبی مربوط می شود، و می تواند به شکل عدم توانایی کامل در گوش کردن، فکر کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن، یا انجام محاسبه های ریاضی بروز کند. این اصطلاح شرایطی چون معلولیت های ادراکی، آسیب دیدگی های مغزی، نقص جزیی در کار مغز، دیس لکسی4 یا نارساخوانی، و آفازیای رشدی5 را در بر می گیرد (بخش (b) 5 (4) از قانون عمومی 142-94؛ به نقل از والاس و مک لافلین6،نامشخص؛ ترجمه ی منشی پور، 1376).همچنین هالاهان، کافمن و لوید7 (1985) معتقدند که ناتوانی یادگیرییک اصطلاح عام است که به گروه ناهمگنی از اختلالات اطلاق می شود که به صورت دشواری های جدی در اکتساب و کاربرد گوش دادن، حرف زدن، خواندن، نوشتن، استدلال کردن یا ناتوانی های ریاضی بروز می کند. از دهه 1960 کودکانی که دچار مشکلات یادگیری بودند کانون توجه مطالعات روانشناسی قرار گرفتند و شاخه ای جدید از آموزش و پرورش به نام مشکلات خاص یادگیری به وجود آمد (ملکیان و آخوندی، 1389).در سال 1963 نمایندگان چندین سازمان و انجمن والدین کودکان دچار آسیب مغزی و کودکان معلول ادراکی در شیکاگو سازمانی را با عنوان "انجمن برای کودکان دچار ناتوانی های یادگیری"8(ACLD)را تشکیل دادند. این مفهوم و عنوان دربرگیرنده ی گروه بزرگی از کودکان بود که نمی توانستند در طبقه بندی های دیگر کودکان دچار معلولیت قرار گیرند ولی به طور یقین برای کسب مهارت های تحصیلی نیازمند کمک بودند (کرک و چالفانت، 1984؛ ترجمه ی رونقی و همکاران، 1377). در سال های پس از 1963 بسیاری از متخصصان تلاش نمودند که "ناتوانی های یادگیری" را تعریف کنند ولی هیچ کدام تعریفی ارائه ندادند که برای همگان قابل قبول باشد.در سال 1968 کمیته ملی مشاوره برای معلولیندر اداره ی تعلیم و تربیت ایالات متحد تعریفی را به وجود آورد که با تغییرات اندکی بعدها در قانون سال 1975 به نام "تعلیم و تربیت برای تمام کودکان دچار معلولیت" گنجانده شد. با توجه به تعریف کمیته ملی، اصطلاح " کودکان دچار ناتوانی های خاص یادگیری " به کودکانی اطلاق می شود که در یک یا چند فرایند روان شناختی اختلال داشته باشند. این فرایندها شامل درک و فهم و یا استفاده از زبان به صورت بیانی و یا نوشتاری می باشد، که در آنها اختلال خودش را به صورت توانایی ناقص برای شنیدن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن و یا انجام محاسبات ریاضی نشان می دهد. این اختلالات شامل مواردی از قبیل معلولیت های ادراکی، آسیب های مغزی9، کمترین بدکاری موثر مغزی10، نارساخوانی11 و زبان پریشی12 تحولی می گردد. این اصطلاح دربرگیرنده ی کودکانی نیست که مشکلات یادگیری آنها اصولاً در نتیجه ی معلولیت های بینایی، شنوایی و یا حرکتی، عقب ماندگی ذهنی، اختلالات هیجانی و یا محدودیت های محیطی، فرهنگی و اقتصادی به وجود آمده است (فتاحی اندبیل، 1386). بعدهاکمیته ی مشترک ملی ناتوانی های یادگیری براساس مطالعات و تحقیقات از زمان انتشار اولین مقاله در سال 1985 تحت عنوان "ناتوانی های یادگیری عصب شناختی / تحولی و کودک پیش دبستانی"، سرانجام برای این اختلالات اصطلاح "ناتوانی های یادگیری عصب شناختی / تحولی" را انتخاب کرد و برای تشخیص و مداخله ی زودهنگام برای این کودکان قوانینی تصویب و شاخص هایی تعیین کرد (گارتلند و استروس نیدر13، 2007).انجمن کودکان دارای اختلالات یادگیری که در حال حاضر "انجمن اختلالات یادگیری امریکا" نام دارد در سال 1986 چنین پیشنهاد کرد که ناتوانی های یادگیری عبارتند از یک حالت پایدار دارای ریشه های عصب شناختی که به صورتی انتخابی در رشد، یکپارچه سازی و به ظهور رساندن توانایی های کلامی یا غیر کلامی اخلال می کند. اختلال یادگیری خاص به صورت یک وضعیت معلول کننده ی مشخص وجود دارد و از نظر تظاهر و از لحاظ میزان شدت متغیر است. این وضعیت می تواند در سرتاسر زندگی عزت نفس14، تحصیلات، شغل و حرفه، اجتماعی شدن و فعالیت های زندگی روزانه را تحت تاثیر قرار دهد (کریمی، 1382).در سال های بعد یک کمیته ی مشترک، متشکل از شش انجمن تخصصی تعریفی را از این اصطلاح ارائه دادند که اعتقاد داشتند بر انتقادات اساسی وارد بر تعریف دولت مرکزی فائق آمده است. به عقیده ی آنها ناتوانی های یادگیری یک اصطلاح عام است که به گروه ناهمگنی از اختلالات اطلاق می شود. وجه مشخصه ی این اختلالات وجود مشکلات مهم در کسب و استفاده از توانایی های شنیدن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، استدلال کردن و یا توانایی های ریاضیات می باشد. این اختلالات به طور ذاتی در فرد وجود دارند و چنین استنباط می شود که علت آنها بدکاری سیستم اعصاب مرکزی می باشد. با این وجود یک اختلال یادگیری ممکن است هماهنگ و همایند با سایر شرایط معلولیت (نظیر نقایص بینایی و عقب ماندگی ذهنی، اختلالات هیجانی و اجتماعی) وجود داشته و یا همراه با تاثیرات اجتماعی (نظیر تفاوت های فرهنگی، آموزش و تعلیم ناکافی/ نامناسب و عوامل روانزاد) دیده شود ولی ب
ا این وجود این اختلال نتیجه ی مستقیم چنین شرایط یا تاثیراتی نمی باشد (کرک و چالفانت، 1984؛ ترجمه ی رونقی و همکاران، 1377).
از آنجایی که ناتوانی های خاص یادگیری در کودکان یک مجموعه ی متنوع و وسیع از شرایط را در بر می گیرد، مهم است که انواع مشکلاتی که کودکان ناتوان یادگیری دارند را طرح و مشخص کنیم.قوانین دولت مرکزی ایالات متحده سه نوع مشکل را فهرست می کنند: 1- مشکلات زبان (بیان شفاهی و ادراک و فهم از راه شنیدن)، 2- مشکلات نوشتن و خواندن (بیان کتبی و مهارت های خواندن) و 3- مشکلات ریاضی (محاسبات و استدلال کردن) (کاپلان و همکاران، 1994،ترجمه ی پورافکاری، 1375).اداره ی آموزش و پرورش ایالات متحد (1977) دانش آموزی را دچار ناتوانی خاص در یادگیری می داند که (1) هنگامی که تجربه های مناسب یادگیری برای او فراهم شود، در یک یا چند زمینه ی خاص، متناسب با سن و سطوح توانایی خود پیشرفتی نداشته باشد و (2) تفاوت فراوانی بین پیشرفت و توانایی هوشی دانش آموز در یک یا چند مورد از هفت زمینه ی زیر وجود داشته باشد: الف) بیان شفاهی، ب) درک شنیداری، ج) بیان نوشتاری، د)مهارت پایه برای خواندن، ه) درک مطالب خواندنی، و) محاسبات ریاضی، ز) استدلال ریاضی.ناتوانی های یادگیری عارضه ی واحدی نیست، بنابرایندستیابی به تعریفی واحد و پذیرفتنی برای همه، ممکن است عملی نباشد.تعریف های متفاوت برای متخصصان، جمعیت ها، سطوح مختلف سنی و درجات شدت عارضه لازم است.افزون براین، وجود تعریف های گوناگون، دستیابی به مقاصد مختلف از جمله تشخیص، ارزیابی، آموزش، حمایت قانونی و پژوهش را امکان پذیر می سازد(کوف، 1994؛ به نقل از لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384). با وجود تعاریف متعدد، ارائه ی تعریف دقیقی از ناتوانی های یادگیری چنان مشکل تلقی می شود که برخی افراد ناتوانی های یادگیری را به اظهار نظر قاضی پاتر استوارت در مورد پورنوگرافی تشبیه کرده اند: "تعریف آن غیر ممکن است، اما وقتی آن را می بینم می فهمم چیست" (لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384).
ویژگی های مشترک تعاریف ناتوانی های یادگیری
والاس و مک لافلین (نامشخص؛ ترجمه ی منشی پور، 1376) ویژگی های مشترک تعریف های موجود از ناتوانی های یادگیری را در این چهار بعد اساسی می دانند: (1) تفاوت میان عملکرد مورد انتظار و عملکرد واقعی یک کودک؛ (2) مظاهر یا نشانه های رفتاری مربوط به ضعف و قوت موضوع های تحصیلی و زبان در یادگیری؛ (3) وجود یا عدم سایر مشکلات، چون ناشنوایی؛ (4) تمرکز یا نگرش پایه ی آنها درباره ی مشکل یادگیری. همچنین لرنر (نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384) ویژگی های مشترکبین تعریف ها ی متعدد از ناتوانی های یادگیری را چنین بیان می کند:
* اختلال کارکرد دستگاه عصبی مرکزی
تمام یادگیری ها از درون مغز ریشه می گیرند و در نتیجه اختلال در یادگیری می تواند معادل اختلال کارکرد دستگاه عصبی مرکزی باشد. البته رویدادهای آموزشی و محیطی می توانند فرایند یادگیری را تغییر دهند و کارکرد مغز را بهتر یا بدتر کنند. با این وجود ارتباط میان ناتوانی های یادگیری و عوامل عصب شناختی همواره مستقیماً بیان نشده هرچند در بسیاری از تعریف ها به طور ضمنی به آن اشاره شده است. در موارد بسیاری پی بردن به وجود عارضه ی عصب شناختی از طریق معاینه و آزمون های پزشکی دشوار و بلکه ناممکن است. بنابراین اغلب اختلال کارکرد دستگاه عصبی مرکزی را از طریق مشاهده ی رفتار حدس می زنند و معلوم می کنند.
* الگوی رشد ناهماهنگ
این جزء از تعریف به رشدی غیر عادی یا ناهماهنگ در مولفه های مختلف هوش اشاره می کند. هوش، ظرفیت واحدی نیست بلکه از مجموعه ای از توانایی های اساسی ذهنی تشکیل شده است. در فرد دچار ناتوانی های یادگیری، این توانایی های فرعی به طرزی ناهماهنگ یا غیرطبیعی پرورش پیدا می کنند. این الگوی رشد ناهماهنگ به تفاوت های درون فردی یا قوت و ضعف در فرایندهای مختلف ذهنی منتهی می شود (کرک و چالفانت، 1984؛ ترجمه ی رونقی و همکاران، 1377).
* دشواری در انجام دادن تکالیف تحصیلی و یادگیری
از دیدگاه موتس و لیون15 (1993) ناتوانی های یادگیری عبارتست از ناتوانی در یادگیری مهارتی خاصیا مجموعه ای از مهارت ها پس از آموزش درست آنها. افراد دچار ناتوانی های یادگیری با انواع مختلف اشکالات یادگیری در زمینه ی گفتار و زبان شفاهی،خواندن، حساب و دستخط، مهارت های حرکتی، بیان نوشتاری، تفکر یا مهارت های روان شناختی مواجه هستند.
* اختلاف بین توانایی بالقوه و سطح پیشرفت
جزء مشترک دیگر در بسیاری از تعریف های ناتوانی های یادگیری تشخیص اختلاف است میان آنچه دانش آموز به طور بالقوه قادر به یادگیری آن است و آنچه واقعاً یادگرفته یا کسب کرده است. برای تعیین اینکه آیا اختلافی بین توانایی بالقوه و سطح پیشرفت وجود دارد یا نه، باید به سه سوال ضروری توجه کرد:
1- مفهوم توانایی بالقوه ی فرد برای یادگیری چیست؟ قضاوت درباره ی توانایی بالقوه (سطح توانایی یا ظرفیت)هر کودکمعمولاً بر اساس سنجش هایی نظیر آزمون های هوشی، آزمون های توانایی های شناختی، قضاوت های بالینی یا روش های دیگر صورت می گیرد. در این روند اغلب از آزمون هوش یا آزمون بهره ی هوشی استفاده می شود و این آزمون ها به دلیل اینکه مقیاس های هوشی دقیقی نیستند، دارای جهت گیری های نژادی و فرهنگی هستند و بیشتر به اندازه گیری سطح پیشرفت می پردازند تا سطح هوشی، مورد انتقاد قرار گرفته اند. امروزه تلاش بر این است که برای تعیین توانایی بالقوه ی کودک از روش های سنجش دیگری غیر از آزمون های هوشی استفاده شود (لیون، 1995 ؛ استانوویچ16، 1993).
2- مفهوم سطح پیشرفت فعلی فرد چیست؟ این موضوع به کارآمدی فعلی دانش آموز اشاره دارد. برای اندازه گیری سطح پیشرفت فعلی از آزمون های استاندارد شده استفاده می شود.
3- چه درجه ای از اختلاف بین توانایی بالقوه و سطح پیشرفت "شدید" است؟ مهم ترین کلمه در اینجا کلمه ی "شدید" است. یک سال اختلاف در سطح کلاس دوم شدیدتر از یک سال اختلاف در سطح کلاس یازدهم است. مسئله این است که آیا باید اختلاف شدید را بر مبنای یک مقدار ثابت زمانی (نظیر یک سال یا سه سال) سنجید یا باید از یک نسبت یا اندازه گیری آماری با فرمول بهره جست؟
تعدادی از پژوهشگران در اعتبار این فرمول ها برای تشخیص دانش آموزان دچار ناتوانی های یادگیری تردید دارند (لیون، 1995؛ فلچر و فورمن17، 1994؛ استانوویچ، 1993؛ فلچر، فرانکیس، رورکی، شایویتز و شایویتز18، 1993). دو انتقاد مطرح شده نسبت به کاربرد اختلاف بین بهره ی هوشی و پیشرفت برای ناتوانی های یادگیری به شرح زیر است:
* لازمه ی اثبات وجود فاصله یا اختلاف بین بهره ی هوشی و پیشرفت، مردود شدن دانش آموز در دو سال است. از آنجا که شکست تحصیلی به فقدان عزت نفس، ترک تحصیل یا سایر پیامدهای منفی منتهی می شود، استفاده از فرمول تعیین اختلاف ممکن است واقعاً مشکل را وخیم تر کند (مرکز ملی ناتوانی های یادگیری، 1994؛ به نقل از لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384)در مولفه ی اختلاف در تعریف ناتوانی های یادگیری، تاکید بر معیار کم آموزی است و از این رو، سایر جنبه های تعریف، به ویژه مفهوم اختلال در فرایندهای روانشناختی پایه و مشکلات مربوط به آواشناسی کم اهمیت جلوه داده شده است. از آنجا که غیر از ناتوانی های یادگیری دلایل بسیار دیگری برای کم آموز شدن فرد وجود دارد نظیر آموزش ضعیف، فقدان انگیزه یا علاقه، عوامل روانشناختی یا هیجانی، معیار کم آموزی به تنهایی کافی نیست.در نهایت، ارائه کنندگان این تعریف ها همه به دنبال این هدف مشترک هستند که ناتوانی های یادگیری را به گونه ای تعریف کنند که در ارائه ی خدمات لازم به این مبتلایان به کار آید.
انواع ناتوانی های یادگیری
ناتوانی های یادگیری در چهارمین ویراست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-IV)19 به چهار گروه به شرح زیر تقسیم بندی شده است:
اختلال در خواندن، اختلال در ریاضیات، اختلال در بیان نوشتاری و اختلال یادگیری که به گونه ای دیگر مشخص نشده است.اختلال یادگیری که به گونه ای دیگر مشخص نشده است برای آن دسته از اختلال های یادگیری به کار می رود که با هیچکدام از ملاک های اختلال های ویژه ی یادگیری مطابقت ندارند. این طبقه ممکن است شامل دشواری هایی در همه ی موارد سه گانه باشند که بر پیشرفت تحصیلی تاثیر می گذارد با این حال عملکرد فرد در آزمون های سنجش مهارت، با در نظر گرفتن سن تقویمی، هوش اندازه گیری شده و تحصیلات متناسب با سن وی به گونه ی چشمگیری، پایین تر از حد انتظار نیست (انجمن روان پزشکی امریکا، 1994).برخی پژوهشگران ناتوانی های یادگیری را به گونه ای دیگر طبقه بندی می کنند: 1) ناتوانی های یادگیری تحولی و2) ناتوانی های یادگیری تحصیلی(کرک و چالفانت، 1984؛ ترجمه ی رونقی و همکاران، 1377). این مشکلات زمانی تشخیص داده می شوند که پیشرفت فرد در آزمون های استاندارد شده ی فردی برای خواندن، بیان نوشتاری و ریاضیات، پایین تر از سطح سنی، هوشی و تحصیلی مورد انتظار باشد (باشعور لشکری، 1379).
همچنینکرک، گالاگر،آناستازیو و کلمن20 (2006) ناتوانی های یادگیری را در سه حیطه ناتوانی های یادگیری عصب شناختی/تحولی، یادگیری تحصیلی و ناتوانی های اجتماعی طبقه بندی کرده اند.آنان ناتوانی های یادگیری عصب روان شناختی/ تحولی را شامل اختلالات زیست شناختی/ ژنتیکی21، ادراکی22-حرکتی، اختلال در پردازش بینایی23 و شنوایی24، و اختلال حافظه25 و توجه26 می دانند و معتقدند که عمدتاً در دوره پیش از دبستان رخ می دهند. آنان همچنین تاکید می کنند که اگر ناتوانی های یادگیری عصب روان شناختی/ تحولی پیش از دبستان به موقع شناسایی و درمان نشوند، به ناتوانی های یادگیری تحصیلی (اختلال در خواندن، دیکته و ریاضی) در دبستان منجر می شوند و این دو نیز می توانند به صورت ناتوانی های اجتماعی (خودپنداره و اعتماد به نفس پایین، انگیزه و علاقه پایین و رفتار مقابله ای) خود را نشان دهند. عدم توانایی تمرکز حواس نیز یکی از مشخصات اولیه ی بدکاری درک می باشد. دانش آموزی که نتواند حواس خود را متمرکز ساخته و توجه و دقت داشته باشد، نخواهد توانست اطلاعات دریافتی را به طور کامل رمز گشایی کند و این عدم تمرکز حواس بر موفقیت او در تمام زمینه ها اثر خواهد گذاشت (گرین، نامشخص؛ ترجمه ی مقیمی آذری، 1379).ناتوانی های یادگیری تحصیلی مشکلاتی هستند که به طور اساسی به وسیله ی کودکان سن دبستانی تجربه می شوند و شامل 1- ناتوانی های خواندن 2- ناتوانی های نوشتن و 3- ناتوانی های ریاضی و محاسبه کردن، می باشد (عابدی، آتش پور و خدامی، 1389؛ شهنی ییلاق، کرمی، شکرکن و مهرابی زاده هنرمند، 1382).
انواع ناتوانی های یادگیری تحصیلی
1- ناتوانی های خواندن:اختلال خواندن27 در چهارمین تجدید نظر طبقه بندی تشخیصی و آماری اختلال های روانی28 (انجمن روانپزشکی امریکا29، 1994) به این صورت تعریف شده است: پیشرفت در زمینه خواندن بر پایه آزمون میزان شده انفرادی با در نظر گرفتن سن، هوش و آموزش متناسب با سن، به طور چشمگیری پایین تر از سطح مورد انتظار است. در این افراد بلندخوانی با تحریف، جانشین سازی یا حذف اصوات همراه است و خواندن، چه با صدا و چه بدون صدا، با کندی و خطاهای استنباطی مشخص می شود.ناتوانی در خواندن خودپنداره و عزت نفس کودک را تحت تاثیر قرار داده و مشکلات روانی و رفتاری را برای این کودکان در پی دارد (نشپیتز، هریسون و اسپنسر30، 1998). از این رو موسسه ی ملی سلامت کودک و رشد انسان، شکست در خواندن را نه تنها نشانه ی مسائل آموزشی می داند، بلکه آنها را بخشی از موضوع سلامت و رفاه کلی دانش آموزان می شمرد (یاتوین31، 2000).
2- ناتوانی های نوشتن: ناتوانی نوشتن مشتمل است بر هجی کردن و خوانش پریشی و مجموعه ای از مشکلات در توانایی فرد برای انشای متن های نوشتاری که به صورت اشتباه های دستوری و نقطه گذاری در جمله، جمله بندی ضعیف، اشتباه های متعدد دردیکته و دست خط بسیار بد مشخص می شود. این کودکان معمولاً آینه نویسی یا وارونه نویسی دارند (نادری و سیف نراقی، 1374).ناتوانی بیان نوشتاری برای اولین بار به عنوان یک اختلال روان پزشکی در سومین نسخه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در سال 1980 مطرح گردید و با نام اختلال مربوط به رشد معرفی شد (لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384).در میان زیر مجموعه های ناتوانی یادگیری، اختلال در زبان نوشتاری یکی از مهمترین مشکلات به حساب می آید، و با توجه به اینکه مهارت نوشتن به عنوان یک مهارت پایه برای سایر فعالیت های تحصیلی تلقی می شود هرگونه تاخیر در توجه به این مشکل کودکان آثار زیان باری به همراه خواهد داشت (اچ. ایلوارد و براون32،نامشخص؛ ترجمه ی برادری، 1377). نوشتن متداول ترین مشکل در بین دانش آموزان 9 تا 14 ساله با ناتوانی های یادگیری است. مشکلات عمده در زمینه نوشتن به سه دسته تقسیم می شود: 1) نارسا یا بدخط نویسی 2) اختلال در دیکته نویسی 3)اختلال در انشا نویسی (سوانسون، هریس و گراهام33، 2003). حذف پاره ای هجاها یا حروف، تقطیع کلمات، چسباندن کلمه ها یا حروف به یکدیگر، نوشتن کلمات به گونه ای که نحوه نوشتن آنها با دیکتهی معینی مرسوم است و چاره ای جز حفظ کردن آنها وجود ندارد از جمله اشتباهات نوشتن و دیکتهدر کودکان با ناتوانی یادگیری دیکتهاست (استورا، نامشخص؛ ترجمه ی دادستان، 1377).
در بحث سبب شناسی ناتوانی یادگیری دیکتهعلل مختلفی مطرح می شود: از جمله کمبود حواس بینایی و شنوایی (کرک و چالفانت، 1984؛ ترجمه ی رونقی و همکاران، 1377)، مشکلات واج شناختی (پری، زیگلر و کالترث34، 2002)، اشکال در حافظه دیداری (لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384؛ ولچس و کاراپتساس35، 2003)، اشکال در حافظه شنیداری (لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384)، اشکال در حافظه حرکتی (لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384؛ فلچر، لیون، فاچز و بارنس36، 2007) و نقص در کنش های اجرایی (ناتان37، 2009؛ هوپر، سوارت و واکلی38، 2002؛ ملتزر39، 2007). برخی دیگر از محققین عوامل مهم در نارسانویسی و دشواری در نوشتن را چنین مطرح می کنند؛ عدم توجه و دقت، ضعف مهارت های حرکتی، اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات، ضعف حافظه ی بینایی و شنوایی و دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال دیگر و انتزاعی بودن مطالب شناخته شده (احمد آیی، 1382).
کنش های اجرایی به مجموعه ای از فرایندهای شناختی اشاره می کنند که در مدیریت رفتار هدفمند به کار گرفته می شوند (لوکاشو، ماهن، ایسن و کاتینگ40، 2010). این کنش ها عبارتند از رفتارهایی مانند خودنظارتی41، تغییر42، خودآغازگری43، برنامه ریزی44، انعطاف پذیری شناختی45، بازداری پاسخ46، توجه پایدار47، سازمان دهی48 و حافظه فعال49 (سمراد-کلیکمن و الیسون50، 2009؛ داوسون و گاور51، 2004؛ سمراد-کلیکمن و هاردر52، 2011؛ اسمیت53، 2010). کنش اجرایی (حافظه فعال) برای به یادآوردن کلمات، دیکتهو دستور زبان بسیار مهم است (سمراد-کلیکمن و الیسون، 2009؛ کلاگ، الیو و پیولت54، 2007).حافظه فعال به عنوان یک سیستم شناختی و مسئول ذخیره سازی موقتی و پردازش اطلاعات تعریف می شود (هلمز، گاترکل و دانینگ55، 2009).اغلب نمی توان کودکان با ناتوانی بیان نوشتاری را از زیر گروه های دیگر ناتوانی های یادگیری متمایز کرد (فلچر و همکاران، 2007).
3- ناتوانی های ریاضی: ناتوانی یادگیری ریاضی به عنوان یک اختلال در سومین نسخه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در سال 1980 مطرح گردید. بر اساس ویراست چهارم اصلاح شده ی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی این کودکان در چهار گروه از مهارت های زبانی، ادراکی، ریاضی و توجهی مرتبط با ریاضیات مشکل دارند. به عبارت دیگر ناتوانی های ریاضی اصطلاحی دیرپا در حوزه ی ریاضیات است (انجمن روان پزشکی امریکا، 1994؛دوکر56، 2005).تمپل57 (1992) ناتوانی ریاضی را به عنوان اختلال در کفایت ریاضی و مهارت مربوط به حساب تعریف می کند که در کودکانی با هوش طبیعی بروز می کند که صدمات عصبی ندیده اند (روسل و نول58، 2007).مازاکو و هانیچ59 (2010) سه نوع ناتوانی یادگیری ریاضی، شامل نقص در حافظه معنایی60، روندی61 و بینایی-فضایی62 را مورد توجه قرار داده اند. ناتوانی نوع اول به مشکل در بازیابی واقعیات بنیادی ریاضی از حافظه معنایی مربوط می شود. گیری63 (2004) نشان داده است که این گروه از کودکان در رمز گردانی اطلاعات از حافظه بلند مدت دچار مشکل می باشند و احتمالاً ناتوانی در خواندن وعملکرد ضعیف تری در ریاضی دارند. دومین نوع از ناتوانی مربوط به سرعت پردازش و اشتباهات محاسباتی در انجام تکالیف ریاضی است. این گروه از کودکان در حافظه فعال مشکل دارند و به همین دلیل در محاسبات ریاضی از راهبردهای رشد نیافته مانند شمارش با انگشتان استفاده می کنند. سومین نوع، به صورت ناتوانی پردازش بینایی-فضایی است که با خطاهای ریاضی آشکار می شود. گیری (2004) همچنین معتقد است که این کودکان در پردازش بینایی- فضایی، سازمان دهی روانی-حرکتی، ادراکی- بینایی و ساخت مفهوم، ضعیف می باشند. عوامل بالقوه عصب- روان شناختی در ایجاد این سه مشکل دخالت دارند. نسبت ابتلاء در دو جنس هنوز درحال بررسی است و برآورد شده که یک درصد از کودکان دبستانی دارای اختلال ریاضی هستند. این اختلال اغلب طی کلاس های دوم و سوم ظاهر می شود بخصوص زمانی که اختلال در ریاضیات با هوشبهر بالا همراه باشد (حمید، 1385).
سایر انواع ناتوانی های یادگیری
اگر چه به طور کلی ناتوانی های یادگیری را به سه گروه خواندن، نوشتن و ریاضیات تقسیم کرده اند، عده ای از متخصصان به گروه بندی زیر از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری معتقدند:
1- کودکان با دشواری های حرکتی: برخی از دانشمندان عقیده دارند که رشد متعادل توانایی های حرکتی، اساس یادگیری های بعدی را تشکیل می دهد. مشکلات حرکتی کودکان از جنبه های مختلفی مورد توجه قرار می گیرد که دو دسته از آنها عبارتند از؛ توانایی های حرکتی مربوط به عضلات بزرگ مانند پریدن و دویدن و … و توانایی های حرکتی مربوط به عضلات کوچک مانند نخ کردن سوزن و رنگ کردن و ….
2- کودکان با دشواری هایی در تشخیص و درک بینایی: مشکلات عمده ی کودکان در این زمینه عبارتند از؛ تشخیص یا شناخت شکلها و طرح های هندسی گوناگون به ویژه زوایا، جور کردن اشیاء بر اساس شکل و اندازه ی آنها، تشخیص و درک تصویر اصلی از زمینه آن یا تشخیص جزء از کل، و تشخیص حروف و کلمات از یکدیگر.
3- کودکان با دشواری هایی در تشخیص و درک شنوایی: این گروه از کودکان از قدرت شنوایی خوبی برخوردارند اما در تشخیص تشابهات و تفاوت های کلمات مختلف مشکل دارند.
4- کودکان با دشواری هایی در تکلم یا گفتار: این کودکان ناشنوا نیستند، از هوش طبیعی برخوردارند، محرومیت های شدید محیطی، عاطفی و روانی ندارند و دستگاه گویایی سالمی دارند اما از نظر تکلمی دچار مشکل هستند ( نادری و سیف نراقی، 1369).
تا سالها پیش در انگلستان کودکان دارای مشکلات یادگیری بر مبنای قانون آموزش64 مصوب سال 1944 به 11 طبقه تقسیم می شدند. این طبقات مشتمل بودند بر:نابینا، ناشنوا، کم شنوا، ضعیف و حساس65، مبتلا به بیماری قند، دارای عملکرد آموزشی ضعیف66، مبتلا به صرع، ناسازگار، معلول حرکتی و کودکان دارای نواقص گفتاری (پریچارد67، 1963؛ به نقل ازداکرل و مک شین، 1993؛ ترجمه ی احمدی و اسدی، 1376).وارناک (نامشخص)در گزارش خود ادعا کرد که این سیستم طبقه بندی دارای نقایص زیر بود:
* به هر کودک فقط یک عنوان اختصاص می داد، در حالی که بسیاری از کودکان از بیش از یک نوع ناتوانی رنج می برند.
* بی جهت به کودکان و مدارس برچسب می زد.
* در تشخیص ناتوانی کودک و نوع آموزش ویژه ی مورد نیاز او آشفتگی ایجاد می کرد.
* تنها به درصد کوچکی از کودکان توجه می کرد که احتمال داشت به نوعی کمک آموزشی ویژه نیازمند باشند.
* ادعا می کرد که کودکی که به عنوان مثال در طبقه ی "دارای عملکرد آموزشی ضعیف" جای گرفته، دچار یک نقص ذاتی است، در حالی که غالباً محیط اجتماعی و فرهنگی دارای نقص بوده است.
* دو گروه کودکان معلول و غیر معلول را به طور کامل از یکدیگر مجزا می کرد(داکرل و مک شین، 1993؛ ترجمه ی احمدی و اسدی، 1376).
پیشنهاد وارناک (نامشخص) لزوم پرداختن به نظام جدیدی از طبقه بندی را یادآور می شود. این نظام جدید احتمالاً به صورت ابعادی است. به این صورت که نیمرخ نیازها و توانایی های فعلی کودک را در ابعادی که به انجام یک مهارت آموزشی مربوط هستند، منعکس می کند. در حال حاضر بین طبقه بندی مشکلات یادگیری و اشکال موثر مداخله، ارتباط مستقیم بسیار کمی وجود دارد (فورنس68، 1988؛ به نقل از داکرل و مک شین، 1993؛ ترجمه ی احمدی و اسدی، 1376).به همین جهت در این گزارش توصیه شده بود که طبقه بندی دانش آموزان معلول بر اساس قانون باید لغو گردد؛ برای توصیف کودکانی که در حال حاضر به لحاظ آموزشی عملکرد ضعیفی دارند و نیز کودکانی که غالباً از آموزش های جبرانی69 استفاده می کنند، از واژه ی "کودکان دارای مشکلات یادگیری" استفاده شود؛ همچنین در این گزارش چنین مطرح شده بود که مشکلات یادگیری را باید به صورت های خفیف70، متوسط71 و شدید72 توصیف کرد و کودکانی را که تنها دارای مشکل معینی مانند دشواری در خواندن هستند، باید دارای مشکل یادگیری اختصاصی73 خواند (داکرل و مک شین، 1993؛ ترجمه ی احمدی و اسدی، 1376).
شیوع ناتوانی های یادگیری تحصیلی
موسسه پژوهشی استنفورد74 (1989) میزان شیوع را 5 تا 10 درصد دانش آموزان مدرسه ای گزارش کرده است که از سوی مجمع ملی معلولین تایید شده است (شکوهی یکتا و پرند، 1385).همچنین انجمن روان پزشکی امریکا (1994) در چهارمین طبقه بندی اختلالات روانی، میزان شیوع ناتوانی های یادگیری را بین 2 تا 10 درصد تخمین زده است و حدود 5 درصد از دانش آموزان مدارس عمومی امریکا را دارای اختلال یادگیری می داند. وزارت آموزش و پرورش امریکا نیز در گزارش سال 1994 اعلام داشت بیش از 4 درصد از تمام دانش آموزان دبستانی، به خدمات ویژه در زمینه یادگیری نیاز داشته اند که 2/54 درصد از این کودکان در برنامه های آموزش ویژه و سایر آنها در مدارس عادی آموزش دیده اند (سیف نراقی و نادری، 1379). تعداد دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری از سن 6 تا 11 سالگی به تدریج افزایش می یابد و اکثر آنان در گستره سنی 10 تا 15 سالگی قرار دارند. این تعداد در سنین 16 تا 21 سالگی کاهش چشمگیری می یابد (لرنر، نامشخص؛ ترجمه ی دانش، 1384). گربر و لی واین – دونرستاین75 (1989) مطرح می کنند که طبق آمار وزارت آموزش و پرورش امریکا (1988) نسبت دانش آموزان دارای ناتوانی های یادگیری از سال 1977 تا 1989 بیش از 140 درصد افزایش داشته است. اما اگر تنها اختلالات یادگیری شدید و اختصاصی را در نظر بگیریم، آمار شیوع به مراتب کمتر و در حدود 5/1 درصد خواهد بود (کریمی، 1380). مطابق بررسی های آموزش و پرورش استثنایی، به طور متوسط حدود 12 درصد از کودکان و دانش آموزان سنین مدرسه رو (7 الی 18 سال و یا 6 الی 17 سال) نیاز به بهره گیری از آموزش و پرورش استثنایی دارند که دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری حدود 1 درصد از این تعداد را به خود اختصاص می دهند (افروز، 1381). تعدادی از پژوهش ها میزان شیوع ناتوانی های یادگیری در کودکان را بین 2 تا 8 درصد اعلام می کنند و تعداد پسرها را 3 تا 4 برابر بیشتر از دخترها می دانند. آنان در کودکان مدرسه رو، میزان شیوع اختلال خواندن را 4 درصد، اختلال نوشتن را 3 تا 10 درصد و اختلال ریاضی را 5 درصد برآورد می کنند (سادوک و سادوک، 2003؛ ترجمه ی رفیعی و رضاعی، 1382). مایکل باست و بوشز76 (1969) در پژوهشی از یک ملاک استفاده کرده اند و میزان 15 درصد را گزارش نمودند ولی وقتی خود آنها از ملاک دیگری استفاده کردند میزان 7 درصد را به دست آوردند. به طورکلی میزان برآورد شیوع این اختلال از1 تا 30 درصد در نوسان است (شهنی ییلاق و همکاران، 1382).در جمعیت مدرسه ای جامعه ایران حداقل 200 هزار دانش آموز ناتوان یادگیری وجود دارد که به کمک های جدی تخصصی روان شناسان و آموزش و پرورش ویژه نیاز دارند تا آنان را در ترمیم یا بازپروری مشکل یادگیری شان یاری دهند. این میزان ناتوانی یادگیری در پسران بیشتر از دختران و نسبت آنها 3 تا 4 برابر دختران است (نیازی و زارع، 1374). محمدی فر، بشارت، قاسمی و نجفی (1386) در پژوهشی که بر روی دانش آموزان دوره ابتدایی شیراز انجام دادند میزان شیوع را برای ناتوانی های یادگیری 7/9 درصد، نارساخوانی 7/8 درصد، ناتوانی های دیکته 2/7 درصد و ناتوانی های ریاضی 7/6 درصد کل گروه نمونه به دست آوردند. همچنین تبریزی (1382) میزان شیوع ناتوانی های ویژه یادگیری را بین 1 تا 30 درصد بیان می کند و معتقد است که اگر بسیار خوشبینانه به آمارهای اعلام شده نگاه کنیم و کمترین درصد را برای مشکلات یادگیری در نظر بگیریم، بیانگر به هدر رفتن 1 درصد از بودجه ی کلان آموزش و پرورش خواهد بود.
* میزان شیوع ناتوانی خواندن
استانویچ، سیگل و گوتاردو77 (1997) شیوع اختلال خواندن را در دانش آموزان مناطق روستایی 8/10 درصد، در مناطق شهری 9/4 درصد، برآورد کردند. این اختلال در دانش آموزان مناطق فقیر نشین و حومه شهر بیشتر از مناطق مرفه شهری است. همچنین نشپیتز و همکاران (1998) شیوع اختلال های یادگیری را بین 1/4تا 3/14 برآورد کردند. در پژوهش آنان نیز دانش آموزان پسر روستا نشین بیشترین درصد اختلال یادگیری را داشتند. سوانسون و همکاران (2003) بالاترین میزان شیوع اختلال خواندن را در حدود 12 درصد در دانش آموزان پایه دوم و پایین ترین میزان شیوع را در دانش آموزان پایه پنجم حدود 3 درصد گزارش نمودند. در ایران کلانتری و بدیعیان (1381) میزان شیوع اختلال خواندن در منطقه فریدن را 6/6 درصد، در دبستان های تک زبانه (فارسی زبان) 5/4 درصد، در دبستان های دو زبانه (فارسی و ترکی، فارسی و گرجی) 7/7 درصد به دست آوردند.
مقایسه ی میزان شیوع ناتوانی خواندن در دو جنس
حدود 60 تا 80 درصد افرادی که تشخیص اختلال در خواندن در مورد آنها داده می شود مذکر هستند. ممکن است شیوه های ارجاعی در شناسایی افراد مذکر دارای سوگیری باشند زیرا پسرها در رابطه با اختلال های یادگیری اغلب رفتارهای ایذایی بیشتری بروز می دهند. هرگاه قطعیت تشخیصی و ملاک های دقیق تری به جای ارجاع از طرف مدرسه و شیوه های سنتی تشخیص به کار برده شوند، این اختلال در دختران و پسران به نسبت تقریباً مساوی دیده خواهند شد (انجمن روان پزشکی امریکا، 1994). سیلور و هجین78 (2002) میزان شیوع اختلال خواندن را در دانش آموزان پسر تقریباً دو برابر دانش آموزان دختر برآورد کردند. در پژوهش آنها میزان اختلال خواندن در پسرها 2/8 درصد و در دخترها 3/4درصد به دست آمد. استانویچ و همکاران (1997) شیوع اختلال خواندن را در دانش آموزان پسر 9 درصد و در دانش آموزان دختر 2/3 درصد برآورد کردند و معتقدند که شیوع اختلال خواندن در دانش آموزان پسر سه تا چهار برابر دانش آموزان دختر است. کلانتری و بدیعیان (1381) نیز میزان شیوع اختلال خواندن در منطقه فریدن را در دبستان های دخترانه 7/5 درصد و در دبستان های پسرانه 7/7 درصد به دست آوردند.
* میزان شیوع ناتوانی نوشتن
تعیین میزان اختلال در بیان نوشتاری دشوار است زیرا در بسیاری از بررسی ها به شیوع اختلال های یادگیری به طور کلی و بدون تفکیک دقیق آنها به اختلال های خواندن، ریاضیات یا بیان نوشتاری توجه می شود. اختلال در بیان نوشتاری بدون همراهی با سایر انواع اختلال های یادگیری به ندرت یافت می شود (انجمن روان پزشکی امریکا، 1994). با این حال یافته های برخی از تحقیقات نشان می دهند که 27 تا 28 درصد از کل ناتوانی های یادگیری را اختلال در دیکتهتشکیل می دهد که خانواده ها و معلمان ظهور این اختلال را به صورت مشخص در پایه ی سوم و چهارم گزارش کرده اند (شهنی ییلاق و همکاران، 1382). شیوع ناتوانی های یادگیری نوشتن در کودکان دبستانی 10 تا 15 درصد است و تعداد زیادی از کودکان را گرفتار کرده است (داکرل و مک شین، 1993؛ به نقل از فلاح چای، 1374). درایران شیوع ناتوانی بیان نوشتاری در دانش آموزان پایه های دوم و سوم دبستان های شهر تهران 6 درصد گزارش شده است (شهنی ییلاق و همکاران، 1382؛ نریمانی، 1373).
مقایسه ی میزان شیوع ناتوانی نوشتن در دو جنس
فلاح چای (1374) میزان شیوع ناتوانی یادگیری دیکته را در پسرها نسبت به دخترها 5/2 برابر گزارش کرده است. شهنی ییلاق و همکاران (1382) نیز در پژوهش خود میزان همه گیرشناسی ناتوانی یادگیری دیکته را 7 درصد و نسبت ناتوانی یادگیری دیکته در دانش آموزان پسر نسبت به دختر را 6/7 درصد در مقابل 4/6 درصد به دست آوردند.
* میزان شیوع ناتوانی ریاضی
تعیین میزان شیوع اختلال در ریاضیات دشوار است زیرا در بسیاری از بررسی ها شیوع اختلال های یادگیری بدون تفکیک دقیق اختلال های خواندن، ریاضیات یا بیان نوشتاری مورد توجه بوده است. به طور تقریب، تخمین زده شده است که حدود 1 درصد از کودکان دبستانی اختلال در ریاضیات دارند (انجمن روان پزشکی امریکا، 1994). همچنین فوکس و فوکس79 (2002) همه گیری ناتوانی یادگیری ریاضی را در دبستان 5 تا 8 درصد و رمضانی (1380) در شهر تهران 5 درصد برآورد کرده اند.
مقایسه ی میزان شیوع ناتوانی ریاضی در دو جنس
حمید (1385) در بررسی که روی 2800 دانش آموز دختر و پسر دبستانی شهر تهران انجام داد، میزان اختلال ریاضی را در دانش آموزان پسر نسبت به دختر 5/3 درصد در مقابل 3 درصد به دست آورد.
ویژگی های خاص ناتوانی های یادگیری
کریمی (1382) ویژگی های خاص ناتوانی های یادگیری را مشتمل برعوامل زیر می داند: عامل اختلافبین توانایی تخمین زده شده و عملکرد تحصیلی دانش آموز، دشواری یادگیری تحصیلی از جمله مهارت های خواندن پایه، درک مطلب خواندنی، بیان نوشتاری، محاسبات ریاضی و استدلال ریاضی، اختلالات ادراکی مانند ناتوانی در تشخیص، تمییز دادن و تعبیر و تفسیر حس، نارسایی های فراشناختی مثل آگاه بودن از مهارت ها، راهبردها و منابع مورد نیاز برای انجام اثر بخش یک تکلیف و توانایی استفاده از مکانیسم های خودگردانی از قبیل حرکت های برنامه ریزی، ارزشیابی اثربخشی فعالیت های در جریان، رسیدگی کردن به بازده کوشش ها، و رفع کردن مشکلات، مشکلات اجتماعی – هیجانی/عاطفی مثل فقدان حرمت نفس80 مثبت، خودپنداره و عزت نفس ضعیف، نارسایی در مهارت های اجتماعی، مشکلات حافظه ای مثل مشکل در به خاطر سپردن محرک های شنیداری و دیداری، اختلالات حرکتی مثل ناشیانه و بی مهارت راه رفتن، پرتاب کردن و گرفتن توپ، جست و خیز کردن، جفتی پریدن، مشکل در انجام حرکات ظریف مانند بستن دکمه ی لباس، بریدن با قیچی، بالا کشیدن زیپ، مشکلات توجه و بیش فعالی. ذکر این ویژگی ها بدین معنا نیست که هر کودک ناتوان از یادگیری با تمام این مشکلات مواجه است بلکه ممکن است هر کودک ناتوان از یادگیری به یک یا چند نمونه از مشکلات نام برده دچار باشد. مشکلات اجتماعی – عاطفی نیز از جمله ناراحتی هایی است که بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری به آن دچار هستند. بسیاری از کودکانی که در مدرسه قادر به یادگیری نیستند به واسطه ی عدم پیشرفت تحصیلی، افسرده، مضطرب، ناامید و برخی اوقات خشمگین می شوند (احدی و کاکاوند، 1382). مایرز و هامیل81 (1976؛ به نقل از حمید، 1385) معتقدند که مشکلات اجتماعی – عاطفی کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری در همه آنها مشابه است.
عوامل دخیل در ناتوانی های یادگیری
به عقیده ی گرین (نامشخص؛ ترجمه ی مقیمی آذری، 1379) ناتوانی های یادگیری ممکن است علاقه را از بین ببرند و شخص را از کوشش باز دارند. عواملی که سبب ناتوانی های یادگیری شده یا ناتوانی های یادگیری را تقویت می کنند عبارتند از:
1- پایین بودن هوش و درک
2- مشکلات هیجانی
3- تدریس بد
4- ناراحتی های عصبی (مانند آسیب مغزی)
5- لطمه و صدمات مربوط به حواس (مانند فقدان شنوایی و بینایی)
6- نارسایی های مربوط به درک (مانند حافظه ی بصری ضعیف)
7- نارسایی های مربوط به زبان (مانند بومی نبودن زبان مادری کودک)
8- اختلال در زبان (مانند موانع و اختلالات در صحبت، و اشکال در بیان مفاهیم شفاهی)
9- تاثیر و نفوذ محیط زیست و فرهنگ (مانند موقعیتی که کامیابی های آکادمیک از طرف خانواده تقویت نشده).
تفاوت دانش آموز مبتلا به ناتوانی یادگیری با سایر افراد در چیست؟
در مقایسه با معلولیت های چندگانه مانند معلولیت های استخوانی و نارسایی های حسی که بیشتر به چشم می آید، از دانش آموز مبتلا به ناتوانی یادگیری معمولاً به عنوان معلولی یاد می شود که معلولیتش به چشم نمی آید (لفرانسوا82، 1991). کودک مبتلا به ناتوانی یادگیری معمولاً در تمام جنبه های زندگی ظاهری عادی دارد، بجز اینکه مشکلات یادگیری او پیشرفتش را در مدرسه محدود می کند. اندرسون (1970) ناتوانی های یادگیری را "معلولیت پنهان" می نامد. به عقیده ی وی ناتوانی یادگیری در اندام ظاهری کودک آشکار نیست. کودک مبتلا به این وضع ممکن است دارای بدنیقدرتمند، چشمانی قوی، گوشهایی تیز و هوشی بهنجار و در عین حال، از نظرعملکرد ناتوان باشد. نارسایی او به همان اندازه واقعی است که ناتوانی پای فلج (والاس و مک لافلین، نامشخص؛ ترجمه ی منشی پور، 1376).
مکانیزم های دفاعی
این کودکان در مراحل اولیه رشد به نقاط ضعف و قدرت خود پی می برند و می آموزند که چگونه خود را از بی توجهی ها، شکست ها، تمسخرها و عدم پذیرش ها به کنار دارند و از خود به بهترین صورت دفاع به عمل آورند. تعدادی از این مکانیزم های دفاعی عبارتند از :
1)بی مسئولیتی، 2)بی تفاوتی، 3)دلیل تراشی و بهانه آوردن، 4)اهمال کاری و امروز و فردا کردن، 5)تنبلی، 6)خود را مظلوم نشان دادن و نقش مظلوم را بازی کردن، 7)مقاومت نشان دادن، 8)از کوره در رفتن و احساساتی شدن، 9)بی اعتمادی و اطمینان نکردن(گرین، نامشخص؛ ترجمه ی مقیمی آذری، 1379).والدین و معلمینی که سعی می کنند مکانیزم های دفاعی کودک را از بین ببرند و نصیحت کرده و او را تهدید می کنند، باید در انتظار شکست باشند زیرا با فشار بیشتر کودک مقاومت و مخالفت بیشتری نشان خواهد داد(گرین، نامشخص؛ ترجمه ی مقیمی آذری، 1379).
تشخیص ناتوانی های یادگیری
برای تشخیص ناتوانی یادگیری باید پیشرفت دانش آموز در زمینه ی خواندن، نوشتن، ریاضی یا بیش از یک مورد از این ناتوانی ها بر پایه ی آزمون میزان شده ی انفرادی با در نظر گرفتن سن، هوش و آموزش متناسب با سن، به طور چشمگیری پایین تر از سطح مورد انتظار باشد (سادوک و سادوک، 2003؛ ترجمه ی رفیعی و رضاعی، 1382؛انجمن روان پزشکی امریکا، 1994؛ حمید، 1385؛ عابدی و آقابابایی، 1389؛ باشعور لشکری، 1379).سن تقویمی، پایه ی کلاس، مجموعه ای از ناتوانی های تحصیلی ویژه، سبک های متفاوت یادگیری و کندی پیشرفت در تحصیل از جمله مهمترین جنبه های است که باید در تشخیص ناتوانی یادگیری مورد توجه قرار گیرد (والاس و مک لافلین، نامشخص؛ ترجمه ی منشی پور، 1376). به عقیده ی فریار و رخشان (1371) توجه به تمام علل ممکن در مشکل یادگیری شامل عوامل عاطفی، محیطی و روانی سودمند است. بنابراین کسب داده های منابع مختلف نظیر پیشینه کاوی و مصاحبه، مشاهدات بالینی، آزمون های غیر رسمی و آزمون های رسمی میزان شده در تشخیص این عوامل موثر و مهم هستند.
آموزش و پرورش استثنایی
آموزش و پرورش استثنایی به جنبه هایی از تعلیم و تربیت گفته می شود که جنبه های استثنایی (ویژگی ها و تفاوت های فردی) و فوق العاده در آن رعایت شده باشد. مقدار و نوع آموزش و پرورش ویژه ای که کودک استثنایی بدان نیاز دارد وابسته به عوامل متعددی از جمله درجه و میزان و چگونگی تفاوتی است که کودک با دیگر کودکان همسال خود در توانایی ها و استعدادها و رشد طبیعی دارد (افروز، 1381).
منابع فارسی
ابراهیمی باغبانان، فاطمه (1387). بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزندان عقب مانده ذهنی شهر اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا.
ابراهیمی تازه کند، فریبا (1389). بررسی تاثیر شیوه های مقابله با تنیدگی در مادران کودکان آهسته گام مصروع جنوب شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا.
اتکینسون، ریتال، اتکینسون، ریچارد سی.، اسمیت، ادوارد ای.، بم، داریل، ج. و هوکسما، سوزان نولن (1998). زمینه روان شناسی هیلگارد. ترجمه: محمد تقی براهنی، بهروز بیرشک، مهرداد بیک، رضا زمانی، مهرناز شهرآرای، یوسف کریمی، نیسان گاهان و مهدی محی الدین (1382). تهران: رشد.
اچ. ایلوارد، الیزابت وار، براون، فرانک (بدون تاریخ). تشخیص و ساماندهی ناتوانی های یادگیری. ترجمه: رضا برادری (1377). تهران: سازمان آموزش و پرورش استثنایی.
احدی، حسن، کاکاوند، علیرضا (1382). اختلال های یادگیری (از نظریه تا عمل). تهران: ارسباران.
احمد پناه، محمد (1380). تاثیر کم توانی ذهنی فرزند بر بهداشت روانی خانواده. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی1، شماره 1، 68-52.
احمدآیی، آرزو (1382). پرورش توانایی های ذهنی و رفع اختلالات یادگیری. تهران: مبنا.
ادیب سرشکی، نرگس (1380). کودکان استثنایی (خانواده و مشاوره). تهران: دانشگاه علوم پزشکی و توانبخشی.
ارونسون، الیوت (بدون تاریخ). روان شناسی اجتماعی. ترجمه : حسین شکرکن (1386). تهران : رشد.
اریکسون، اریک (1902). اریکسون، فرزند خود و معمار هویت. ترجمه : حسن رفیعی (1382). تهران : نشر دانژه.
استورا، ج. ب. (بدون تاریخ). تنیدگی یا استرس: بیماری جدید تمدن. ترجمه: پریرخ دادستان (1377). تهران: رشد.
افتخار صعادی، زهرا، مهرابی زاده هنرمند، مهناز، نجاریان، بهمن، احدی، حسن، عسگری، پرویز (1388). بررسی تاثیر آموزش هوش هیجانی بر کاهش پرخاشگری و افزایش سازگاری فردی-اجتماعی در دانش آموزان دختر سال دوم متوسطه شهرستان اهواز. یافته های نو در روان شناسی. شماره 4، 149-137.
افروز، غلامعلی (1381). مقدمه ای بر روان شناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی. تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ.
اکبری، ابوالقاسم (1381). مشکلات نوجوانی و جوانی. تهران: ساوالان.
الیس، آلبرت (بدون تاریخ). زندگی شادمانه. ترجمه:مهرداد فیروزبخت و وحیده عرفانی (1386). تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
امیری، محسن، افروز، غلامعلی، مال احمدی، احسان، جوادی، سحرانه، نوراللهی، فاطمه، رضایی بیداخویدی، اکرم (1389). بررسی سلامت روانی و استرس والدگری در والدین کودکان کم توان ذهنی. مجله علوم رفتاری. دوره 4، شماره 4، 268-261.
انجمن روان پزشکی امریکا (1994). متن تجدید نظر شده ی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی. ترجمه : محمدرضا نیکخو و هامایاک آوادیس یانس (1384). تهران : انتشارات سخن.
آقا محمدیان، محمدرضا، حسینی، سید مهران (1384). روان شناسی بلوغ و نوجوانی (روان شناسی رشد 2). مشهد: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
آقابابایی، سارا، ملک پور، مختار، عابدی، احمد (1390). مقایسه کنش های اجرایی در کودکان با و بدون ناتوانی یادگیری املا: عملکرد در آزمون عصب روان شناختی نپسی. مجله روان شناسی بالینی. سال سوم، شماره 4، 40-35.
آنتونی، مایکل، ایرونسون، گیل و اشنایدرمن، نیل (2007). راهنمای عملی مدیریت استرس به شیوه ی شناختی – رفتاری. ترجمه : سید جواد آل محمد، سولماز جوکار، حمید طاهر نشاط دوست (1388). اصفهان: جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
باشعور لشکری، مریم (1379). نارسایی های ویژه ی یادگیری. تهران: دنیای هنر.
البرزی، شهلا، بشاش، لعیا (1375). تاثیر کودک عقب مانده ذهنی بر خانواده. پژوهش های روان شناختی. دوره 4، شماره 1و2، 14-3.
برک، ل. ای. (2001). روان شناسی رشد از لقاح تا کودکی. ترجمه : یحیی سید محمدی (1383). تهران: ارسباران.
بهمنی، ب. و عسگری، ع (1385). هنجاریابی ملی و ارزیابی شاخص های روان سنجی پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) برای دانشجویان علوم پزشکی ایران. مجموعه مقالات سومین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان ایران. 62-67.
پالاهنگ، حسن، نصر، مهدی، براهنی، محمد تقی و شاه محمدی، داوود (1375). بررسی اپیدمیولوژی اختلالات روانی در شهر کاشان. فصلنامه اندیشه و رفتار. شماره 2، 27-19.
پایندان، طیبه (1389). مقایسه تاب آوری، سلامت روان، پرخاشگری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر دبیرستانی خانواده های طلاق و عادی شهر اهواز با کنترل وضعیت اجتماعی – اقتصادی. پایان نامه کراشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.
پروین، ندا، علوی، اعظم، علیدوست، عصمت، فروزنده، نسرین، حسین زاده، شهریار، کامخواه، امیرفرهاد، صفدری، فرانک، صالحیان، تهمینه، اخلاقی، محمود، مهرعلیان، حسین علی، قدسی، جعفر (1387). بررسی تاثیر گروه درمانی بر سلامت روان مادران بیماران مبتلا به تالاسمی. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد. دوره 10، شماره3، 43-37.
پورکاظم، طاهره، نوری، ابوالقاسم، باقریان، رضا و ادیبی، پیمان (1386). بررسی اثربخشی آموزش کنترل استرس بر علایم استرس و بهبودی علایم سوء هاضمه غیر زخمی. اولین همایش اختلالات سایکوسوماتیک در ایران. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
تبریزی، مصطفی (1382). درمان اختلالات دیکته نویسی. تهران : فراروان.
ترنبول، آن ، ترنبول، رد، اروین، الیزابت، سوداک ولسلی (بدون تاریخ). خانواده ها، متخصصان و کودکان استثنایی. ترجمه ی پرویز شریفی درآمدی، مسعود حجازی، محمد حسین فلاح و سودابه عضدالملکی (1388). تهران: فراروان.
تقوی، محمدرضا (1380). بررسی روایی و اعتبار پرسشنامه سلامت عمومی GHQ. مجله روان شناسی. شماره 5، 395-381.
تیموری، سعید، عطاییفر، راشین (1389). رابطهیتنیدگیمادرواختلالاترفتاریوعاطفیکودک. اندیشه و رفتار. دوره چهارم، شماره 16، 26-17.
ثقتی، طوبی، شفیع آبادی، عبدالله، سودانی، منصور (1388). اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر تحلیل ارتباط محاوره ای بر کاهش رفتارهای پرخاشگرانه دانش آموزان شهر رشت. یافته های نو در روان شناسی. شماره 2، 46-36.
جواهری، راضیه، نشاط دوست، حمید طاهر، مولوی، حسین، زارع، محمد (1388). اثربخشی درمان مدیریت استرس شناختی رفتاری بر کیفیت زندگی زنان مبتلا به صرع لوب گیجگاهی. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک. سال 13، شماره2، 43-32.
چوبفروش زاده، آزاده، کلانتری، مهرداد، مولوی، حسین (1388). اثربخشی درمان شناختی رفتاری مدیریت استرس بر بهزیستی ذهنی زنان نابارور. دوره 1، شماره 2، 9-1.
حاجی یخچالی، سید علیرضا (1390). تاثیر آموزش فرایند حل مسئله خلاق بر تفکر علمی خلاقیت و نوآوری در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز. پایان نامه دکتری. دانشگاه شهید چمران اهواز. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
حسینی، حمزه و رضازاده، حسین (1381). مقایسه نیازهای روانی – اجتماعی والدین دانش آموزان پسر عقب مانده ذهنی، تالاسمی و عادی مقطع ابتدایی در شهرستان ساری. مجله علمی – پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مازندران. سال دوازدهم. شماره 37، 33-28.
حمید، نجمه (1385). بررسی اختلال یادگیری ریاضی در دانش آموزان دختر و پسر دوره ابتدایی ناحیه یک شهر تهران و اثر آموزش کاربردی، تقویت ژتونی و آرامش عضلانی در کاهش اختلال یادگیری ریاضی در آنان. مجله علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. سال 13، شماره 2، 136-119.
خداپناهی، محمد کریم (1385). انگیزش و هیجان. تهران : انتشارات سمت.
خواجه پور، مهدی (1377). بررسی و مقایسه واکنش های نوروتیک مادران کودکان عادی با مادران کودکان کم توان ذهنی شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، اهواز. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
دادستان، پریرخ (1379). اختلال های زبان، روش های تشخیص و بازپروری (روان شناسی مرضی تحولی 3). تهران: سمت.
داکرل، جولی، مک شین، جان (1993). رویکردی شناختی به مشکلات یادگیری کودکان. ترجمه : عبدالجواد احمدی و محمودرضا اسدی (1376). تهران: رشد.
دوازده امامی، محمد حسن، روشن، رسول، محرابی، علی، عطاری، عباس (1388). اثربخشی آموزش مدیریت اسرس به شیوه شناختی – رفتاری بر کنترل قند خون و افسردگی در بیماران دیابتی نوع 2. مجله غدد درون ریز و متابولیسم ایران. دوره 11، شماره 4، 392-385.
راتوس، اسپنسرای (2007). روان شناسی عمومی. ترجمه: ضیاءالدین رضاخانی، محمد مظفری، علی عسکری، علی پیکانی، فریبا نبوی آل آقا، افسانه طاهری، بایرامعلی رنجگر، خدیجه ابوالمعالی، حسین ابراهیمی مقدم، مهدی محی الدین بناب، حمید محمدی فرود (1388). تهران: ساوالان.
رحیم زاده، سوسن، پوراعتماد، حمیدرضا، سمیعی کرانی، صمصام، زاده محمدی، علی (1387). ارزیابی سلامت روانی والدین کودکان واجد اختلال نارسایی توجه / فزون کنشی و پیشنهاد شیوه های مداخله گری. فصلنامه روان شناسان ایرانی. سال 4، شماره 16، 365-355.
رضایی، فاطمه، نشاط دوست، حمیدطاهر، مولوی، حسین، امرا، بابک (1388). اثربخشی مداخلات شناختی – رفتاری مدیریت استرس بر کیفیت زندگی زنان مبتلا به آسم. تحقیقات علوم رفتاری. دوره 7، شماره1، 42-33.
رمضانی، مژگان (1380). بررسی میزان شیوع حساب نارسایی در دانش آموزان پایه های چهارم و پنجم مدارس تهران. پژوهشکده کودکان استثنایی.
ریو، جان مارشال (2001). انگیزش و هیجان. ترجمه : یحیی سید محمدی (1383). تهران : ویرایش.
زاهدی فر، شهین، نجاریان، بهمن و شکرکن، حسین (1379). ساخت و اعتبار یابی مقیاسی برای سنجش پرخاشگری. مجله ی علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. شماره ی 1 و2، 102-73.
زنگنه، ساره، ملک پور، مختار، عابدی، محمدرضا (1389). تاثیر آموزش مهارت های مدیریت خشم بر کنترل پرخاشگری مادران دانش آموزان ناشنوا دوره ابتدایی. یافته های نو در روان شناسی. شماره 5، 94-81.
سادوک، بنجامین. جی. و سادوک، ویرجینیا (2003). خلاصه روان پزشکی کاپلان. ترجمه: حسن رفیعی و فرزین رضاعی (1382). تهران: ارجمند.
سلطانی، نسرین (1383). بررسی اثربخشی آموزش مهارت های مدیریت بر استرس بر کاهش سبک اسناد منفی و افزایش سلامت روان دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان های شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
سی وارد، برایان لوک (1997). مدیریت استرس. ترجمه: مهدی قراچه داغی (1388). تهران : نشر پیکان.
سیاح سیاری، نیمتاج (1386). ناتوانی های یادگیری. تهران: مدبر.
سیف نراقی، مریم، نادری، عزت الله (1379). اختلالات یادگیری. تهران : انتشارات امیرکبیر.
شفیع آبادی، عبدالله (1386). فنون تربیت کودک (راهنمای والدین، معلمان و مشاوران). تهران: چهر.
شفیع آبادی، عبدالله، ناصری، غلامرضا (1384). نظریه های مشاوره و روان درمانی. تهران : مرکز نشر دانشگاهی.
شقاقی، فرهاد، کاکوجویباری، علی اصغر و سلامی، فاطمه (1389). تاثیر آموزش خانواده بر سلامت روانی والدین دارای کودک عقب مانده ذهنی آموزش پذیر. علوم رفتاری. شماره 2، 64-57.
شکوهی یکتا، محسن و زمانی، نیره (1387). اثربخشی آموزش مدیریت خشم بر ارتباط مادران با فرزندان کم توان ذهنی و دیرآموز. خانواده پژوهی. شماره 15، 246-231.
شکوهی یکتا، محسن، به پژوه، احمد، غباری بناب، باقر، زمانی، نیره و پرند، اکرم (1387). تاثیرآموزش مهارت های مدیریت خشم بر کنترل خشم مادران دانش آموزان کم توان ذهنی ودیرآموز. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی. شماره 4، 369-358.
شکوهی یکتا، محسن، پرند، اکرم (1385). ناتوانی های یادگیری. تهران: نشر طبیب.
شکوهی یکتا، محسن، زمانی، نیره، پرند، اکرم، اکبری زردخانه، سعید (1388). اثربخشی آموزش مدیریت خشم بر ابراز و مهار خشم والدین. روان شناسی رشد. شماره 77، 146-137.
شولتز، د. و شولتز، س. (بدون تاریخ). نظریه های شخصیت. ترجمه: یحیی سید محمدی (1385). تهران: موسسه نشر ویرایش.
شولتز، دوان (1990). نظریه های شخصیت. ترجمه: یوسف کریمی، فرهاد جمهری، سیامک نقشبندی، بهزاد گودرزی، هادی بحیرایی و محمدرضا نیکخو (1383). تهران: ارسباران.
شهرکی پور، حسن، کریم زاده، صمد و کرامتی، مهین (1388). بررسی اثر آموزش زندگی خانوادگی در کاهش تنیدگی والدینی مادران دارای کودکان اختلال یادگیری در خواندن و نوشتن. فصلنامه ی اندیشه های تازه در علوم تربیتی. شماره 3، 62-47.
شهنی ییلاق، منیجه، کرمی، جهانگیر، شکرکن، حسین، مهرابی زاده هنرمند، مهناز (1382). بررسی همه گیرشناسی ناتوانی در املا در دانش آموزان پسر و دختر دوره ابتدایی شهر اهواز و اثر درمان چند حسی در کاهش ناتوانی یادگیری املا در آنان. مجله علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه اهواز. شماره 3، 144-129.
شیربیم، زهرا، سودانی، منصور و شفیع آبادی، عبدالله (1387). اثربخشی آموزش مهارت های مدیریت استرس بر افزایش سلامت روان دانشجویان. اندیشه و رفتار. شماره ی 8، 18-7.
عابدی، احمد، آتش پور، حمید، خدامی، نغمه (1389). اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی بر بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان با ناتوانی یادگیری ریاضی. فصلنامه ی دانش و پژوهش. شماره 23، 12-1.
عابدی، احمد، آقابابایی، سارا (1389). اثربخشی آموزش حافظه ی فعال بر بهبود عملکرد تحصیلی کودکان با ناتوانی یادگیری ریاضی. مجله روان شناسی بالینی. سال دوم، شماره 4، 81-73).
عابدی، احمد، جبل عاملی، جلال، هادی پور، محبوبه (1390). مقایسه نیم رخ حافظه در دانش آموزان با ناتوانی یادگیری ریاضی بر اساس آزمون نوروسایکولوژی Nepsy با گروه شاهد. تحقیقات علوم رفتاری. شماره 3، 215-206.
عاشوری، احمد، ترکمن ملایری، مهدی، فدایی، زهرا (1387). اثربخشی گروه درمانی متمرکز بر ابراز وجود در کاهش پرخاشگری و بهبود پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی. مجله روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران. سال 14، شماره 4، 393-389.
عبداللهی بقر آبادی، قاسم (1387). بررسی تاثیر بازی درمانی با استفاده از ماسه بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر ناشنوا 8 تا 11 ساله شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
عسگری، پرویز (1388). راهنمای آزمون های روان شناسی. اهواز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
علی اکبری دهکردی، مهناز (1386). شناسایی و مقایسه گروه های ترکیبی نه گانه سنخ های جنسیتی زنان شاغل شهر اهواز و همسران آنها از لحاظ سلامت روانی، رضایت زناشویی و هوش هیجانی. رساله دکتری روان شناسی. دانشگاه شهید چمران اهواز.
علی اکبری دهکردی، مهناز، کاکوجویباری، علی اصغر، محتشمی، طیبه، یکتاخواه، سرور (1389). میزان استرس در مادران کودکان بهنجار، کم شنوا و سایر کودکان استثنایی. شنوایی شناسی. شماره 20، 136-128.
علی نژاد مکاری، نرگس (1386). بررسی و مقایسه اولویت خدمات رسانی به خانواده های دارای فرزند عقب مانده ذهنی از نظر والدین و متخصصان در شهر دزفول. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی تهران.
فتاحی اندبیل، اعظم (1386). تاثیر سطح آگاهی معلم از ناتوانی های یادگیری بر نحوه پسخوراند به بازده تحصیلی و واکنش های هیجانی به دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری. فصلنامه اندیشه های تازه در علوم تربیتی. سال سوم، شماره 1، 160-143.
فتحی آشتیانی، علی (1388). آزمون های روان شناختی ارزشیابی شخصیت و سلامت روانی. تهران: موسسه انتشارات بعثت.
فدایی، زهرا، دهقانی، محسن، طهماسیان، کارینه، فرهادی، فاطمه (1389). بررسی ساختار عاملی، اعتبار و روایی فرم کوتاه- شاخص استرس فرزندپروری (PSI-SF) مادران کودکان عادی 12-7 سال. تحقیقات علوم رفتاری. شماره 8، 91-81.
فرانزوی، استیون (بدون تاریخ). روان شناسی اجتماعی. ترجمه مهرداد فیروزبخت و منصور قنادان (1381). تهران : خدمات فرهنگی رسا.
فرانکل، ویکتور امیل (1905). انسان در جستجوی معنی (پژوهشی در معنا درمانی). ترجمه : دکتر نهضت صالحیان و مهین میلانی (1380). تهران: نشر درسا.
فرانکن، رابرت (1998). انگیزش و هیجان. ترجمه: حسن شمس اسفند آباد، غلامرضا محمودی و سوزان امامی پور (1384). تهران: انتشارات نی.
فرزادفر، زینب (1385). اثربخشی آموزش مهارت های فرزند پروری بر کاهش تنیدگی مادران و مشکلات رفتاری کودکان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی.
فرقانی رئیسی، شهلا (1380). شناخت مشکلات رفتاری در کودکان و نوجوانان. تهران: وزرات آموزش و پرورش.
فریار، اکبر، رخشان، فریدون (1371). ناتوانی های یادگیری (اصول نظری، تشخیص و راهبردهای آموزشی). تهران: راه روشن.
فلاح چای، سیدرضا (1374). بررسی اختلالات خواندن و نوشتن در بین دانش آموزان ابتدایی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
فیرس، ای. جی. و ترال، تی. جی (2000). روانشناسی بالینی (مفاهیم، روش ها و حرفه). ترجمه: مهرداد فیروز بخت (1385). تهران: رشد.
قنواتی، سجادعلی، نیسی، عبدالکاظم (1389). تاثیر مشاوره گروهی به شیوه شناختی-رفتاری بر رفتارهای پرخاشگرانه کارکنان زن. یافته های نو در روان شناسی. شماره 5، 79-69.
کاپلان، هارولد، سادوک، بنیامین و گرب، جک (1994). خلاصه ی روانپزشکی (علوم رفتاری – روانپزشکی بالینی). ترجمه: نصرت الله پورافکاری (1375). تهران: شهر آب.
کاظمینی، تکتم، قنبری هاشم آبادی، بهرام، علیف مدرس غروی، مرتضی، اسماعیلی زاده، مسعود (1390). اثربخشی گروه درمانی شناختی-رفتاری در کاهش خشم و پرخاشگری رانندگی. مجله روان شناسی بالینی. سال سوم، شماره 2، 11-1.
کاویانی، حسین، پورناصح، مهرانگیز، صیادلو، سعید، محمدی، محمدرضا (1386). اثربخشی آموزش کنترل استرس در کاهش اضطراب و افسردگی شرکت کنندگان در کلاس کنکور. فصلنامه تازه های علوم شناختی. سال 9، شماره 34، 68-61.
کاویانی، محمد، آذربایجانی، مسعود، سالاری فر، محمدرضا، موسوی اصل، سید مهدی، عباسی، اکبر، غروی، سید محمد (1390). روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. تهران : انتشارات سمت.
کرک، ساموئل، چالفانت، جیمز (1984). اختلالات یادگیری تحولی و تحصیلی. ترجمه: سیمین رونقی، دکتر زینب خانجانی و مهین وثوقی رهبری (1377). تهران: سازمان آموزش و پرورش استثنایی.
کریمی، سمیه (1388). بررسی اثربخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی – رفتاری بر فرسودگی شغلی پرستاران زن شاغل در برخی بیمارستان های علوم پزشکی اهواز با کنترل نوبت کاری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
کریمی، یوسف (1380). اختلالات یادگیری، مسائل نظری و عملی به انضمام مطالعات موردی نمونه. تهران: ساوالان.
کریمی، یوسف (1382). اختلالات یادگیری (مسائل نظری و عملی). تهران: ساوالان.
کلانتری، مهرداد، بدیعیان، سرور (1381). بررسی میزان شیوع اختلال خواندن و نوشتن در دبستان های دوزبانه و تک زبانه. مقاله ارائه شده در اولین همایش بین المللی روان شناختی. جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
گرانچر و سامراف (بدون تاریخ). مشاوره با پدران و مادران کودکان استثنایی. ترجمه: محمد حسین نظری نژاد (1376). مشهد : موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
گراوند، لیلا (1387). تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر اضطرابو پرخاشگری همسران شهدای بنیاد شهید شهرستان پلدختر. پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته مشاوره. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
گرین، لاورنس (بدون تاریخ). ناتوانی های یادگیری در کودکان. ترجمه: دکتر محمد باقر مقیمی آذری (1379). تبریز : احرار.
گلاس، جین، استانلی، جولین سی. (1940). روش های آماری در تعلیم و تربیت و روان شناسی. ترجمه : مهتاش اسفندیاری و جمال عابدی (1368). تهران : مرکز نشر دانشگاهی.
گنجی، حمزه (1375). روان شناسی عمومی (نظریه ها، مفاهیم و کاربردها). تهران : ارسباران.
گنجی، حمزه (1385). بهداشت روانی. تهران : نشر ارسباران.
لرنر، ژانت (بدون تاریخ). ناتوانی های یادگیری (نظریه ها، تشخیص و راهبردهای تدریس). ترجمه: دکتر عصمت دانش (1384). تهران : مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
لو، پی یر، لو هنری (بدون تاریخ). استرس دائمی. ترجمه: عباس قریب (1380). مشهد: درخشش.
ماسن، پاول هنری، کیگان، جروم، هوستون، آلتا کارول، کانجر، جان جین وی (1994). رشد و شخصیت کودک. ترجمه : مهشید یاسایی (1380). تهران : نشر ماد.
مایکنبام، د. (بدون تاریخ). آموزش ایمن سازی در مقابل استرس. ترجمه: سیروس مبینی (1386). تهران: رشد.
محمدی فر، محمد علی، بشارت، محمد علی، قاسمی، مریم، نجفی، محمود (1386). شیوع و تنوع ناتوانی های ویژه ی یادگیری در میان دانش آموزان دوره ابتدایی شیراز. روان شناسی و علوم تربیتی. شماره 3، 42-21.
مشکبید حقیقی، محسن، دلاور، علی، شفیع آبادی، عبدالله و تبریزی، مصطفی (1387). بررسی اثر آموزش زندگی خانوادگی در کاهش تنیدگی والدینی مادران دارای کودکان بیش فعال. پژوهش نامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد. شماره 16، 208-181.
ملک پور، مختار (1379). شناخت و ارزیابی نیازهای والدین کودکان عقب مانده ذهنی خردسال به منظور شرکت فعال والدین در برنامه های مداخله جبرانی به موقع. مجله دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد. دوره 2، شماره 1. ص 86-73.
ملکی، صدیقه، فلاحی خشکناب، مسعود، ره گوی، ابوالفضل، رهگذر، مهدی (1390). بررسی تاثیر آموزش گروهی کنترل خشم بر پرخاشگری دانش آموزان پسر 15-12 سال. نشریه دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی تهران (نشریه پرستاری ایران). دوره 24، شماره 69، 35-26.
ملکیان، فرامرز، آخوندی، آذر (1389). تاثیر چندرسانه ای آموزشی در درمان اختلال املاء دانش آموزان ویژه ی یادگیری شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 87-86. فصلنامه اندیشه های تازه در علوم تربیتی. سال ششم، شماره اول، 162-145.
مهرابی زاده هنرمند، مهناز، نجاریان، بهمن و مسعودی، میترا (1380). مقایسه ی سلامت روانی والدین کودکان کم توان ذهنی تربیت پذیر 12-7 ساله با سلامت روانی والدین کودکان عادی. فصلنامه کودکان استثنایی. 2، 13.
میرمهدی، رضا، علیزاده، حمید، سیف نراقی، مریم (1388). تاثیر آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد ریاضیات و خواندن دانش آموزان دبستانی با ناتوانی های یادگیری ویژه. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی. شماره 1، 12-1.
میلانی فر، بهروز (1384). روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنایی. تهران : قومس.
نادری، عزت الله، سیف نراقی، مریم (1369). اختلالات یادگیری. تهران : انتشارات امیرکبیر.
نادری، عزت اله، سیف نراقی، مریم (1374). آموزش و پرورش کودکان استثنایی. تهران : پیام نور.
نریمانی، اشرف (1373). بررسی و مقایسه میزان فراوانی و درصد شیوع اختلال زبان نوشتاری در دانش آموزان دختر و پسر پایه های دوم و سوم شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
نریمانی، محمد، آقا محمدیان، حمیدرضا و رجبی، سوران (1386). مقایسه ی سلامت روانی مادران کودکان استثنایی با سلامت روانی مادران کودکان عادی.فصلنامه اصول بهداشت روانی.شماره 33 و 34، 24-15.
نظامی، مریم (1386). مقایسه ی اثربخشی آموزش مهارت کنترل استرس بر کاهش میزان استرس دانشجویان ایرانی و خارجی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین. پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
نعمتی سوگلی تپه، فاطمه، باباپور خیرالدین، جلیل، علیلو، مجید محمود، بیرامی، منصور، هاشمی، تورج (1387). تاثیر آموزش گروهی مهارت های زندگی (مدیریت خشم، جرات آموزی، آرام سازی) بر افزایش جراتمندی و کاهش خشم در بیماران قلبی، پس از پیوند بای پس عروق کرونر. فصلنامه علمی – پژوهشی روان شناسی دانشگاه تبریز. سال 3، شماره 9، 136-121.
نوابی نژاد، شکوه (1375). سه گفتار درباره ی راهنمایی و تربیت فرزندان. تهران: انجمن اولیاء و مربیان.
نیازی، مجتبی، زارع، محمد (1374). بررسی اختلالات یادگیری دانش آموزان مقطع ابتدایی اصفهان. مجموعه مقالات کنگره تازه های طب اطفال و جراحی کودکان. تهران : انتشارات آرمان.
والاس، جرالد، مک لافلین، جیمز، ا. (بدون تاریخ). ناتوانی های یادگیری (مفاهیم و ویژگی ها). ترجمه : محمد تقی منشی پور (1376). مشهد : آستان قدس رضوی.
یاسمی، م. (1384). سلامت روان کاربردی برای پزشک عمومی و پزشک خانواده. تهران: نشر آرامش.
Abedin, A., & Molaie, A. (2010). The effectiveness of Group Movie Therapy (GMT) on parental stress reduction in mothers of children with mild mental retardation in Tehran. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 988-993.
Agee, J. D., Danoff-Burg, S., & Grant, C. A. (2009). Comparing brife stress management courses in A community sample mindfulness skills and progressive muscle relaxation. Elsevier Inc, 5, 104-109.
Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2002). Human aggression. Annual Review of Psychology, 53, 27-51.
Anderson, C., Bushman, B., Rothstein, R., Shibuya, A., Swing, E., Sakamoto, A., & Saleem, M. (2010). Violent video game effects on aggression, empathy, and prosaical behavior in eastern and western countries: A meta-analytic review. American Psychological association Bulletin, 136, 151-173.
Archer, J. (2001). A strategic approach to aggression. Journal of Social Development, 10, 267-271.
Atkins, S. P. (1991). Siblings of learning disabled children: Are they special, too?. Child and Adolescent Social Work, 8, 525-533.
Attari, A., Sartippour, M., Amini, M., & Haghighi, S. (2006). Effect of stress management training on glycemic control in patients with type 1 diabetes. Diabetes Research and Clinical Practice, 73, 23-28.
Auerbach, J. G., Gross-Tsur, V., Manor, O., & Shalev, R. S. (2008). Emotional and behavioral characteristics over a six year period in youths with persistent and non-persistent dyscalculia. Journal of Learning Disabilities, 41, 263-273.
Backer-Fulghum, L. M., Patock-Peckham, J. A., King, B. K. M., Roufa, L., & Hagen, L. (2012). The stress-response dampening hypothesis: How self-esteem and stress act as mechanisms between negative parental bonds and alcohol-related problems in emerging adulthood. Addictive Behaviors, 37, 477-484.
Barlow, J. H., Powell, L., Gilchrist, M., & Fotiadou, M. (2007). The effectiveness of the training and support program for parents of children with disabilities: A randomized controlled trial. Journal of Psychosomatic Research, 64,55-62.
Bar-On, R. (2001). Emotional intelligence and selfactualization. In J. Ciarrochi, J. P. Fogas & J. D. Mayer (Eds.), Emotional intelligence in everyday life (pp.82-97). U.S.A: Taylor & Francis.
Baxter, C., Cummins, R. A., & Yiolitis, L. (2000). Parental stress attributed to family members with and without disability: A longitudinal study. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 25, 105−118.
Beckman, P. J. (1991). Comparison of mothers and fathers perceptions of the effect of young children with and ithout disabilities. American Journal on Mental Retardation, 95, 585-595.
Beckman, P. J. (1991). Comparison of mothers and fathers perceptions of the effect of young children with and ithout disabilities. American Journal on Mental Retardation, 95, 585-595.
Bergman, K., Sarkar, P., O'Connor, T. G., Modi, N., & Glover, V. (2007). Maternal stress during pregnancy predicts cognitive ability and fearfulness in infancy. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 46, 1454-1463.
Berry, J. O., & Jones, W. H. (1995). The Parental Stress Scale: Initial psychometric evidence. Journal of Social and Personal Relationships, 12, 463-472.
Bigner, J. J. (1989). Parent-Child Relations: An Introduction Parenting. New York: Macmillan.
Blair, R. (2010). Psychology, frustration, and reactive aggression: The role of ventromedial prefrontal cortex. British journal of psychology. 101, 383-399.
Borders, A., Earlewine, M., & Jajodia, A. (2009). Could mindfulness decrease anger, hostility, and aggression by decreasing rumination?. Brain & Behavior: physiological Psychology Society, 12, 101-115.
Bradely, N., & Christopher, E. (2005). Anger, hostility and marital violence. American Psychological Society, 12, 101-115.
Brannon, L., & Feist, J. (2000). Health psychology: A multi-systems approach. New York: Guilford Press.
Brehm, S., & Kassin, S. (1993). Health, social psychology. (2nd ed). Boston MA: Houghton Mufflin company, 647-680.
Bridges, L. J., Denham, S. A., & Ganiban, J. M. (2004). Definitional issues in emotion regulation research. Child Development, 75, 340-345.
Brunero, S., Cowan, D., Grochulski, A., & Garvey, A. (2006). Stress management for nurses. Available at http://www.nswnurses.asn.au/.
Buckholdt, K. E., Parra, G. R., & Jobe-Shields, L. (2009). Emotion regulation as amediator of the relation between emotion socialization and deliberate self-harm. The American Journal of Orthopsychiatry, 79, 482-490.
Bushman, B. J., & Anderson, C. A. (2001). Is it time to pull the plug on the hostile versus instrumental aggression dichotomy? Psychological Review, 108, 273-279.
Byars,K. C., Yeomans-Maldonado, G., & Noll, J. G. (2011). Parental functioning and pediatric sleep disturbance: An examination of factors associated with parenting stress in children clinically referred for evaluation of insomnia. Sleep Medicine, 12, 898-905.
Calamari, E., & Pini, M. (2003). "Dissociative experiences and anger proneness in late adolescent females with different attachment styles". Journal of Adolescence, 38, 287-288.
Calkins, S. D. (2010). Commentary: Conceptual and methodological challenges to the study of emotion regulation and psychopathology. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 32, 92-95.
Chafetz, L., White, M. C., Collins-Bride, G., Nickens, J. (2005). The poor general health of the severely mentally ill: impact of schizophrenic diagnosis. Community Mental Health Journal, 41, 84-169.
Chan, D. W. (1985). The Chinese version of the General Health Questionnaire: Does language make a difference?. Psychological Medicine, 15, 55-147.
Chan, D. W., & Chan, T. S. C. (1983). Reliability, validity and the structure of the General Health Questionnaire in a Chinese version. Context Psychological Medicine, 13, 72-363.
Chen, H., Hou T., Chuang C., & TBPS Research Group. (2010). Applying data mining to explore the risk factors of parenting Stress. Expert Systems with Applications, 37, 598-601.
Chen, S. (2003). A preliminary assessment of the personality of learning disabled children and children attention deficit disorder with hyperkinesis. Chinese mental health journal, 6, 246-249.
Chinaveh, M., Ishak, N. M., & Salleh, A. M. (2010). Improving Mental Health and Academic Performance through Multiple Stress Management Intervention: Implication For Diverse Learners. Procedia Social and Behavioral Sciences, 7(C), 311-316.
Cisler, J. M., Olatunji, B. O., Feldner, M. T., & Forsyth, J. P. (2010). Emotion regulation and the anxiety disorders: An integrative review. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 32, 68-82.
Clark, R., Novok, J., & Dupree, D. (2002). "Relationship of perceived parenting practices to anger regulation and coping strategies in African-American adolescents". Journal of Adolescence, 25, 373.
Coleman, P.K., & Karraker, K.H. (1998). Self efficacy and parenting quality:findings and future applications. Developmental Review, 18, 47-85.
Conner, D. (2004). Aggression and antisocial behavior in children and adolescents: Research and Treatment. New York: The Guilford Press.
Creedy DK, Ludlow T., Beggs J. , Collis D. , Irvin D. ,Price D. Norton L., Colsgrov S., & Houston K. (2005). Perception of Psychosocial support groups by parents who have a child with diabetes: a needs analysis Collegian, 12:28-32.
Crnic, K., & Low, C. (2002). Everyday stresses and parenting. In M. Bornstein, E. Handbook of parenting: Vol. 5. Practical issues in parenting. Mahwah, NJ: Erlbaum.
Cullen, L. A. & Barlow, J. H.(2004). Development of a training and support program for caregivers of children with disabilities: an exploratory study. Patient Educ Counc, 55, 203-209.
Cummins, P. (2006). Working with anger, a constructivist approach. London: John Wiley & Sons Ltd.
Cushner-Weinstein, S., Dassoulas, K., Salpekar, J. A., Henderson, S. E., Pearl, P. L., Gaillard, W. D., & Weinstein, S. L. (2008). Parenting stress and childhood epilepsy: The impact of depression, learning, and seizure-related factors. Epilepsy & Behavior, 13, 109-114.
Davis,N. O., & Carter,A. S. (2008). Parenting stress inmothers and fathers of toddlerswith autismspectrumdisorders: Associations with child characteristics. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38, 1278−1291.
Dawson, P., & Guare, R. (2004). Executive skills in children and adolescents: A practical guide to assessment and intervention. New york: Guilford press.
Dowker A. (2005). Early identification and intervention for students with mathematics difficulties. J Learn Disabil. 38, 328-331. Kronenberger, W. G., & Dunn, D. W. (2003). Learning disorders. Journal of neurologic clinics, 21, 941-952.
Doyle, C. E. (2003). Work and organizational psychology. An introduction attitude, psychology press.
Dumas., Wolf., Fisman, S., & Culligan, A. (1991). "Parenting stress, child behavior problems, and dysphoria in parents of children with autism, Down syndrome, behavior disorders, and normal development. Exceptionality, 2, 97-110.
Dyson, L. L. (2003). Children with learning disabilities within the family context: A comparison with siblings in global self-concept, academic self-perception, and social competence. Learning Disabilities Research and Practice, 18, 1-9.
Eckhardt, C. I., Jamison, T. R., & Watts, K. (2002). Anger experience and expression among male dating violence perpetrators during anger arousal. Journal of Interpersonal Violence, 17, 1102-1114.
Fagan, J., Bernd, E., & Whiteman, V. (2007). Adolescent fathers' parenting stress, social support, and involvement with infants. Journal of Research on Adolescence, 17, 1−22.
Farver, J. M., Xu, Y., Eppe, S., & Lonigan, C. J. (2006). Home environments and young Latino children's school readiness. Early Childhood Research Quarterly, 21, 196−212.
Fisman, S., & Wolf, L. (1991). "The handicapped child: psychological effects of parental, marital and sibling relationships. Pervasive Developmental Disorders,14, 199-217.
Fletcher, J. M., & Foorman, B. R. (1994). Issues in definition and measurement of learning disabilities: The need for early intervention. Baltimore: Paul Brookes.
Fletcher, J. M., Francis, D., Rourke, B., Shaywitz, S., & Shaywitz, B. (1993). Classification of learning disabilities: Relationships with other childhood disorders. Baltimore: Paul Brookes.
Fletcher, J. M., Lyon, G. R., Fuchs, L. S., & Barnes, M. A. (2007). Learning disabilities (from identification to intervention). New york: Guilford press.
Freilich, R., & Shechtman, Z. (2010). The contribution of art therapy to the social, emotional, and academic adjustment of children with learning disabilities. The Arts in Psychotherapy, 37, 97-105.
Fuchs, L. S., & Fuchs, D. (2002). Mathematical problem-solving profiles of students with mathematics disabilities with and without comorbid reading disabilities. J Learn Disabil, 35, 73-563.
Gaab, J., Sonderegger, L., Scherrer, S., & Ehlert, U. (2006). Psychoneuroendocrine effects of cbsm in a naturalistic setting a randomized controlled trail. Available at www.sciencedirect.com.
Garson, G., D. (2012). Testing statistical assumptions. Statistical Associates publishing.
Gartland, D., & Strosnider, R. (2007). Learning Disabilities and young children: Identification and Intervention. Learning Disability Quarterly, 30, 63-72.
Geary, D. C. (2004). Mathematics and learning disabilities. J Learn Disabil. 1, 4-15.
Geary, D. C. (2006). Role of cognitive theory in The study of learning disability in mathematics. J Learn Disabil, 38, 305-307.
Girdano, D. A., Dusek, D. E., & Everly, G. S. (2008). Controlling stress and tention (8th ed.). San Francisco. CA: Pearson Benjamin Cummings.
Goldberg, D. P., Williams, P. (1988). The user's guide to the General Health Questionnaire. NFER-Nelson: Windsor.
Gross, J. J., & John, O. P. (2003). Individual differences in two emotion regulation processes: Implications for affect, relationships, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 85, 348-362.
Guido, G., Urizar, J. r., Mun˜oz., F. R. (2011). Impact of a prenatal cognitive-behavioral stress management intervention on salivary cortisol levels in low-income mothers and their infants.Psycho neuro endocrinology.
Gupta, V. B. (2007). Comparison of parenting stress in different developmental disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 19, 417−425.
Halme, N., Tarkka, M.T., Nummi, T., & Åstedt-Kurki, P. (2006). The effect of parenting stress on fathers' availability and engagement. Child Care in Practice, 12, 13−26.
Halperin, J., Mckay, K., & Newcorn, H. (2002). Development, reliability, and validity of the Children Aggression's Scale, Parent Version. Journal of American Academy of child and Adolescent Psychiatry Nursing, 41, 425-453.
Hampel, P., Rudolph, H., Stachow, R., & Petermann, F. (2002). Multimodal patient education program with stress management for childhood and adolescent asthma. Patient education and counseling, 49, 59-66.
Hanly, T. V. (2005). Commentary on early identification and intervention for students with mathematical difficulties: Make ense-Do the Math. J Learn Disabil, 4, 355-364.
Hart, M. S., & Kelley, M. L. (2006). Fathers' and mothers' work and family issues as related to internalizing and externalizing behavior of children attending day dare. Journal of Family Stress, 27, 252−270.
Haskett, M. E., Ahern, L. S., Ward, C. S., & Allaire, J. C. (2006). Factor structure and validity of the parenting stress index-short form. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 35, 302-312.
Heiman, T., & Berger, O. (2008). Parents of children with Asperger syndrome or with learning disabilities: Family environment and social support. Research in Developmental Disabilities, 29, 289-300.
Henrichs, J., Schenk, J. J., Kok, R., Ftitache, B., Schmidt, H. G., Hofman, A., Jaddoe, V. W. V., Verhulst, F. C., & Tiemeier, H. (2011). Parental family stress during pregnancy and cognitive functioning in early childhood: The Generation R Study. Early Childhood Research Quarterly, 26, 332-343.
Holmes, J., Gathercole, S. E., & Dunning, D. L. (2009). Adaptive training leads to sustained enhancement of poor working memory in children. J Dev Sci, 4, 9-15.
Hooper, S. R., Swartz, C. W., & Wakely, M. B. (2002). de kruif RE, Montgomery JW. Executive function in elementary school children with and without problems in written expression. J Learn Disabil, 16, 233-253.
Hornby, G. (1997). Counselling in child disability: Skills for working with parents. Second edition.
Horton T. V. & Wallander j. l. (2001). Hope and social supportsresilience factors against psychological distress of mothers who care for children with chronic physical conditions. Rehabil Psychol, 6:382- 399.
Howes, P., & Markman, H. J. (1989). Marital quality and child functioning: A longitudinal investigation. Child Development, 60, 1044-1051.
Huber, J. T., Dietrich, J. D., Cugini, E., & Burke, Sh. (2005). A community health information needs assessment of Texas families who have children with chronic illnesses and/or disabilities and their care providers. Medical library association, 93, 278-281.
Iwaniec, D. (2006). The emotionally abused and neglected child. Johnwiley & Sons, Ltd.
Izadinia, N., Amiri, M., Jahromi, R. G., & Hamidi, S. (2010). A study of relationship between suicidal ideas, depression, anxiety, resiliency, daily stresses and mental health among Tehran university students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1515-1519.
John, O. P., & Gross, J. J. (2004). Healthy and unhealthy emotion regulation: Personality processes, individual differences, and life span development. Journal of Personality, 72, 1301-1333.
Jones, M. B., Peacock, M, R., & Christopher, J. (1992). "Self-reported anger in black high school adolescents". Journal of Adolescent Health,13, 461.
Jones, T. L., & Prinz R. J., (2005). Potential Roles of parental self-efficacy in parent and child adjustment: a review. Clinical Psychology Review, 25,341-363.
Jordan, N. C., Glutting, J., & Ramineni, C. (2010). The importance of number sense to Mathematics achievement in first and third grades. Learn Individ Differ, 20, 82-88.
Kalman, T. P., Wilson, P. G., & Kalman, C. M. (1983). Psychiatric morbidity in long term renal transplant recipient and patients undergoing haemodialysis: A comparative study. Journal of American Medical Association, 250: 55-58.
Katrini, I. , Ponnusamy, S., & Normah, C. D. (2008). Parental stress in parents of special children: The effectiveness of psycho education program on parents psychosocial well beings. Sihat, 205-211.
Keitner, G. I., Ryan, C. E., Miller, I. W., Kohn, R., Bishop, D. S., & Epstein, N. B. (1995). Role of the family in recovery and major depression. American Journal of Psychiatry, 152,1002-1008.
Kellogg, R. T., Olive, T., & Piolat, A. (2007). Verbal, visual and spacial working memory in written language production. Acta Psychological, 124, 382- 397.
Keogh, E., & Bond, F. W. & Flaxman, P. E. (2005). Imporoving academic performance and mental health through a stress management intervention: outcomes and mediators of change. Behaviour Research and Therapy,44: 339-357.
Keyes, S. (1984). Gender stereotypes and personal adjustment: Employing the PAQ, TSBI and GHQ with samples of British adolescents. British journal of social psychology, 23, 80-173.
Khamis, V. (2006). Psychological distress among parents of children with mental retardation in the United Arab Emirates. United Arab Emirates University.
Kiecolt- Glaser, J. K. & Glaser, R. & Strain, E. C. & Stout, J. C. & Tarr, K. L. & Holiday, J. E. & Speicher,C.E.,(1986). Modulation of cellular immunity in medical students. Journal of behavioral Medicine, 9, 5-21.
Kiecolt- Glaser, J. K. & Speicher, C. E. & Holiday, J. E. & Glaser, R. (1984). Stress and the transformation of lymphocytes by Epstein- barr virus. Journal of Behavioral Medicine, 7, 1-12.
Kiecolt-Glaser, J. K. & Garner, W. & Speicher, C. E. & Penn, G. M. & Holiday, J. E. & Glaser, R. (1985). Psychosocial enhancement of immune competence in a geriatric population. Health psychology, 4, 25-41.
Kirk, S. A., Gallagher, J. J., Anastasiow, N. J., & Coleman, M. R. (2006). Educating exceptional children. Boston: Houghton Mifflin.
Klassen, R. M., & Lynch, S. L. (2007). Self-efficacy from the perspective of adolescents with learning disabilities and their specialist teachers. Journal of Learning Disabilities, 40, 494-507.
Korkman, M., & Hakkinen-Rihu, P. (2010). A new classification of deamong clinic-referred children. J Abnorm Child Psychol, 18, 29-45.
Kroesbergen, E. H., Vanluit, J. E., & Mass, C. J. (2004). Effectiveness of explicit and constructivist mathematics instruction for low-achieving students in the Netherlands. Elem Sch J, 3, 233-252.
Kun, B., & Demetrovics, Z. (2010). Emotional intelligence and addictions: A systematic review. Substance Use & Misuse, 45, 1131-1160.
Kurstjens, S., &Wolke, D. (2001). Effects of maternal depression on cognitive development of children over the first 7 years of life. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 42, 623-636.
Lardieri, L. A., Blacher, J., Swanson, H. L. (2000). Sibling relathionships and parent stress in families of children with and without learning disabilities. Learning Disability Quarterly, 23, 105-116.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress appraisal and coping. New York, NY:Springer.
Lee, S. H., Ahn, S. C., Lee, Y. J., Choi, T. K., Yook, K. H., & Suh, S. Y. (2006). Effectiveness of a meditation-based stress management program as an adjunct to pharmacotherapy in patients with anxiety disorder. Journal of Psychosomatic Research, 62, 189- 195.
Lefrancios, G. (1991). Psychology for teaching. USA:Wadsworth.
Lichtenthal, W. G., Simpson, N. S., & Cruess, D. G. (2005). Stress Management interventions for medical populations. In K. V. xington (Ed.), Psychology of stress (pp. 35-52). Hauppauge, NY: Nova Biomedical Books.
Lindblad, B. M., Tasmussen, B. H., Sandman, P. O. (2005). Being invigorated in parenthood: Parent s experiences of being supported by professionals when having a disabled child. International Pediatric Nursing, 20, 288-297.
Linden, W. (2005). Stress management: from basic science to better practice. Philadelphia: SAGE Publications. p. 83-5.
Lindsay, W. R., Allam, R., Parry, C., Macleod, F., Cottrell, J., Overened, H., & Smith, A. H. W. (2004). "Anger and aggression in people with intellectual disabilities: Treatment and follow-up of consecutive referrals and a waiting list comparison". Clinical Psychology and Psychotherapy,11,255-264.
Locascio, G., Mahone, E. M., Eason, S. H., & Cutting, L. E. (2010). Executive dysfunction among children with reading comprehension deficits. J Learn Disabil, 54, 1-14.
Lopez, C., Antoni, M., Penedo, F., Weiss, D., Cruess, S., Segotas, M. C., Helder, L., Siegel, S., Klimas, N., & Fletcher, M. A. (2011). A pilot study of cognitive behavioral stress management effects on stress, quality of life, and symptoms in persons with chronic fatigue syndrome. Journal of Psychosomatic Research, 70, 328-334.
Lyon, G. R. (1995). Toward a definition of dyslexia. Annals of Dyslexia, 45, 13-30.
Manderschid, R., Ryff, C., Freeman, E., Mckinight, R., Dhingra, S., & Strine, T. (2010). Evolving definitions of mental illness and wellness. Preventing Chronic Disease, 7, 1-6.
Mangina, C. A., & Beuzeron-Mangina, H. (2009). Similarities and differences between learning abilities, "Pure" learning disabilities,"Pure" ADHD and comorbid ADHD with learning disabilities. International Journal of Psychophysiology, 73, 170-177.
Margalit, M., & Heiman, T. (1986). Family Climate and Anxiety in Families with Learning Disabled Boys. Journal of the American Academy of Child Psychiatry, 25, 841-846.
Mazzocco, M. M. M., Hanich, L.B. (2010). Mat achievement, numerical processing, And executive functions in girls with Turner Syndrome (TS): Do Girls with Ts have Math Learning Disability?. Learn Individ Differ, 20, 70-81.
McGlone, K., Santos, L., Kazama, L., Fong, R., & Mueller, C. (2002). Psychological stress in adoptive parents of special-needs children. Child Welfare Journal, 81, 151−171.
McMahon, C. A., & Meins, E. (2012). Mind-mindedness, parenting stress, and emotional availability in mothers of Preschoolers. Early Childhood Research Quarterly, 27, 245- 252.
Meltzer, L. (2007). Executive Function in Education (frome theory to practice). NewYork: Guilford Press.
Mikolajczak, M., Petrides, K. V., & Hurry, J. (2009). Adolescents choosing self-harm as an emotion regulation strategy: The protective role of trait emotional intelligence. British Journal of Clinical Psychology, 48, 181-193.
Mohammadi, A., Barzegar Kahnamouei, S., Allahvirdiyan, Kh., & Habibzadeh, S. (2010). The effect of anger management training on aggression and social adjustment of male students aged 12-15 of shabestar schools in 2008. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1690-1693.
Morrison, G. M., & Cosden, M. A. (1997). Risk, resilience, and adjustment of individuals with learning disabilities. Learning Disability Quarterly, 20, 43-60.
Nanni, L., & Lumini, A. (2009). Ensemble generation and feature selection for the identification of students with learning disabilities. Expert Systems with Applications, 36, 3896-3900.
Nathan, A. M. (2009). The impact of executive function skills on writing: a comparison of fifth-grade students with learning disabilities and students with typical development [Dissertation]. America: University of Nevada.
Nocon, A., & Sayce, L. (2008). Primary healthcare for people with mental health problems or learning disabilities. Health Policy, 86, 325-334.
Norstrom, T., & Pape, H. (2010). Alcohol, suppressed anger and violence. Addiction, 105,1580-1586.
Noshpitz, J. D., Harrison, S. I., & Spencer, F. C. (1998). Basic handbook of child psychiatry. New York: Basic Books.
Oostburg, M., & Hagekull, B. (2000). A structural modeling approach to the understanding of parenting stress. Journal of Clinical Child Psychology, 29, 615-625.
Parand, A., Afrooz, G., Mansoor, M., Shokoohi Yekta, M., Besharat, M., & Khooshabi, K. (2010). Developing stress management program for mothers of children with ADHD and its effectiveness on their mental health. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1135-1139.
Paster, A., Brandwein, D., & Walsh, J. (2009). A comparison of coping strategies used by parents of children with disabilities and parents of children without disabilities. Research in Developmental Disabilities, 30, 1337-1342.
Pauli-Pott, U., Mertesacker, B., Bade, U., Bauer, C., & Beckmann, D. (2000). Contexts of relations of infant negative emotionality to caregiver's reactivity/sensitivity. Infant Behavior & Development, 23, 23-39.
Pelchat, D., Bisson, J., Ricard, N., Perreault, M., & Bouchard, J. M. (1999). Longitudinal effects of an early family intervention programme on the adaptation of parents of children with a disability. International Journal of Nursing Studies, 36, 465-477.
Peng, L., Zhang, J., Li, M., Li, P., Zhang, Y., Zuo, X., Miao, Y., & Xu. Y. (2012). Negative life events and mental health of Chinese medical students: The effect of resilience, personality and social support. Psychiatry Research, 196,138-141.
Perry, C., Ziegler, J. C., & Colthearth, M. (2002). How predicatable is spelling an analysis of spelling contingency in english. J Exp Child Psychol, 55, 897-915.
Pesonen, A. K., Räikkönen, K., Heinonen, K., Komsi, N., Järvenpää, L., & Strandberg, T. (2008). A transactional model of temperamental development: Evidence of a relationship between child temperament and maternal stress over five years. Social Development, 17, 326−340.
Räikkönen, K., Pesonen, A. -K., Heinonen, K., Komsi, N., Järvenpää, -L., & Strandberg, T. E. (2006). Stressed parents: A dyadic perspective on perceived infant temperament. Infant and Child Development, 15, 75−87.
Ramchandani, P., Stein, A., Evans, J., O'Connor, T. G., & ALSPAC study team. (2005). Paternal depression in the postnatal period and child development: A prospective population study. The Lancet, 365, 2201-2205.
Reitman, D., Currier, R. O., & Stikle, T. R. (2002). A critical evaluation of the parenting stress index short form (PSI-SF) in a head start population. Journal of clinical child and adolescent psychology, 31, 384-392.
Roberton, T., Daffern, M., & Bucks, R. S. (2012). Emotion regulation and aggression. Aggression and Violent Behavior, 17, 72-82.
Rottenberg, J., & Gross, J. J. (2007). Emotion and emotion regulation: A map for psychotherapy researchers. Clinical Psychology-Science and Practice, 14, 323-328.
Rousselle, L., & Noe¨l, M. P. (2007). Basic numerical skills in children with mathematics learning disabilities: A comparison of symbolic vs non-symbolic number magnitude processing. Cognition, 102, 361-395
Sadock, B. J., & Sadock, V. A. (2000). Comprehensive text-book of psychiatry (7th. Ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
Scaramella, L. V., Sohr-Preston, S. L., Callahan, K. L., & Mirabile, S. P. (2008). A test of the family stress model on toddler-aged children's adjustment among Hurricane Katrina impacted and nonimpacted low-income families. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 37, 530-541.
Schmidt, L., Tjornhoj-Thomsen, T., Boivin, J., & Nyboe, A. A. (2005). Evaluation of a communication and stress management training program for infertile couples. Patient Education and Counseling, 59, 252-262.
Sedlar, G., & Hansen, D. J. (2001). Anger, child behavior, andfamily distress: Further evaluation of the parental anger inventory. Jornal of family, 16, 361-373.
Semke, C. A., Garbacz, S. A., Kwon, K., Sheridan, S. M., & Woods, K. E. (2010). Family involvement for children with disruptive behaviors: The role of parenting stress and motivational beliefs. Journal of School Psychology, 48, 293-312.
Semrud, C. M. (2005). Neuropsychological aspects for evaluating disabilities. J Learn Disabil, 38, 563-568.
Semrud-clikeman, M., & Ellison, P. A. T. (2009). Child neuropsychology (assessment and intervention for neurodevelopmental disorders). Springer press.
Semrud-clikeman, M., & Harder, L. (2011). Neuropsychological Correlates of Written Expression in College Students With ADHD. J Atten Disord, 3, 215-223.
Sideridis, G. D. (2007). International approaches to learning disabilities: More alike or more different? Learning Disabilities Research & Practice, 22, 210-215.
Silver, A., & Hagin, R. (2002). Disorders of learning in childhood. New York: John Wiley & Sons, Inc.
Silver, C. H., Ruff, R. M., Iverson, G. L., & Barth, J. T., (2008). Learning disabilities: The need for neuropsychological evaluation. Archives of Clinical Neuropsychology, 23, 217-219.
Smith, E. (2010). Comparing behavior and neuropsychological functioning using NEPSY and BASC-2 scores in a mixed clinical sample. [Dissertation]. America: Texas Woman's University.
Spangenberg, J. J., Lalkhen, N. (2006). Children with epilepsy and their families. Psychosocial issues SA fam pract, 48(6): 6.
Spratt, E. G., Saylor, C. F., & Macias, M. M. (2007). Assessing parenting stress in multiple samples of children with special needs (CSN). Families, Systems, and Health, 25, 435−449.
Stanovich, K. (1993). The construct validity of discrepancy definitions of reading disabilities. Baltimore: Paul Brookes.
Stein, A., Malmberg, L. E., Sylva, K., Barnes, J., Leach, P., & the Families, Children, Child Care study team. (2008). The influence of maternal depression, caregiving, and socioeconomic status in the post-natal year on children's language development. Child Care Health and Development, 34, 603-612.
Stein, A., Woolley, H., Murray, L., Cooper, P., Cooper, S., & Noble,F., et al. (2001). Influence of psychiatric disorder on the controlling behaviour of mothers with 1-year-old infants. A study of women with maternal eating disorder, postnatal depression and a healthy comparison group. British Journal of Psychiatry, 179, 157-162.
Stewart, J. (1978). Counseling parents of exceptional children. Columbus, Dhio: Merrill.
Stores, R., Stores, G., Fellows, B., & Buckley, S. (1998). Daytime behaviour problems and maternal stress in children with Down's syndrome, their siblings, and non-intellectually disabled and other intellectually disabled peers. Journal of Intellectual Disability Research, 42, 228−237.
Stott, D. H. (1973). Follow-up study from birth of the effects of prenatal stresses. Developmental Medicine and Child Neurology, 15, 770-787.
Swanson, H. L., & Jerman, O. (2006). Math disabilities: A selective meta-analysis of literature. Rev educ Res, 76, 249-251.
Swanson, H. L., Harris, K. R., & Graham, S. (2003). Handbook of learning disabilities. New york: Guilford press.
Tull, M. T., Barrett, H. M., McMillan, E. S., & Roemer, L. (2007). A preliminary investigation of the relationship between emotion regulation difficulties and posttraumatic stress symptoms. Behavior Therapy, 38, 303-313.
Valizadeh, S., Davaji, R. B. O., & Nikamal, M. (2010). The effectiveness of anger management skills training on reduction of aggression in adolescents. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1195-1199.
Vallotton, C. D., Harewood, T., Ayoub, C. A., Panc, B., Mastergeorged, A. M., & Brophy-Herba, H. (2011). Buffering boys and boosting girls: The protective and promotive effects of Early Head Start for children's expressive language in the context of parenting stress. Early Childhood Research Quarterly. Available online 9 April 2011.
Vlachos, F., & Karapetsas, A. (2003). Visual memory deficit in children with dysgraphia. Percept and Mot Skills, 97, 1281-1288.
Volpe, R., & Gadow, D. (2010). Creating abbreviated rating scales to monitor classroom inattention over activity, aggression, and peer conflict: Reliability, validity, and treatment sensitivity. School psychology ournal, 39, 350-363.
Von Gontard, A., Backes, M., Laufersweiler-Plass, C., Wendland, C., Lehmkuhl, G., Zerres, K., et al. (2002). Psychopathology and familial stress – Comparison of boys with Fragile X syndrome and Spinal Muscular Atrophy. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43, 949−957.
Waanders, C., Mendez, J. L., & Downer, J. T. (2007). Parent characteristics, economic stress and neighborhood context as predictors of parent involvement in preschool children's education. Journal of School Psychology, 45, 619−636.
Wanless, S. B., Rosenkoetter, S. E., & McClelland, M. M. (2008). Paternal depression and infant cognitive development-implications for research and intervention. Infants and Young Children, 21, 134-141.
Wilkowski, B., Robinson, D. (2010). The anatomy of anger: An integrative cognitive model of trait anger and reactive aggression. Journal of Personality, 78, 19-38.
Wong, B. Y. L. (2003). General and specific issues for researchers' consideration in applying the risk and resilience framework to the social domain of learning disabilities. Learning Disabilities Research & Practice, 18, 68-76.
Wu, T. K., Huang, S. C., & Meng, Y. R., (2008). Evaluation of ANN and SVM classifiers as predictors to the diagnosis of students with learning disabilities. Expert Systems with Applications, 34, 1846-1856.
Xie, H., Farmer, T. W., & Cairns, B. (2003). Different forms of aggression among inner-city African-American children: Gender, configurations, and school social networks. Journal of School Psychology, 41, 355-375.
Yatvin, J. (2000). Minority view. Final report of the National Reading Panel. Washington, DC: Natonal Institute of Child Health & Human Development.
Zaalberg, A., Nijman, H., Stroosma, L., & Staak, C. (2010). Effects of nutritional supplements on aggression, rule-breaking, and psychopathology among young adult prisoners. Aggressive Behavior Journal, 36, 117-126.
1-Musson
2 -specific
3 -general
4- dyslexia
5 -developmental aphasia
6-Wallace, & McLoughlim
7 -Hallahan, Kauffman, & Lloyd
8 -Association for Children with learning disabilities (ACLD)
9 -Brain damage
10 -minimal brain dysfunction
11 -dyslexia
12 -aphasia
13 -Gartland, & Strosnider
14 -self – esteem
15-Moats, & Lyon
16 -Stanovich
17 -Foorman
18 -Francis, Rourke, Shaywitz, & Shaywitz
19 -Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition, Text Revision
20 -Kirk, Gallagher, Anastasiow, & Coleman
21 -biological/genetic disorders
22 -perceptual-motor disorders
23 -visual processing disorders
24 -auditory processing disorders
25 -memory disorders
26 -attention disorders
27 -raeding disorder
28 -Diagnostic & Statistical Manual Disorders (4th edition-TextRevised)
29 -American Psychiatric Association
30 -Noshpitz, Harrison, & Spencer
31-Yatvin
32 -Browne
33 -Swanson, Harris, & Graham
34-Perry, Ziegler, & Colthearth
35-Vlachos, & Karapetsas
36 -Lyon, Fuchs, & Barnes
37 -Nathan
38 -Hooper SR, Swartz CW, Wakely
39 -Meltzer
40 -Locascio, Mahone, Eason,& Cutting
41 -self-regulation
42 -shifting
43 -self-initiation
44 -planning
45 -cognitive flexibility
46 -response inhibition
47 -sustain attention
48 -organizing
49 -working memory
50 -Semrud-clikeman,& Ellison
51 -Dawson ,& Guare
52 -Harder
53 -Smith
54-Kellogg,Olive,& Piolat
55-Holmes, Gathercole,& Dunning
56 -Dowker
57 -Temple
58 -Rousselle, & Noe¨l
59 -Mazzocco, & Hanich
60 -semantic memory
61 -procedural memory
62 -visuo-spatial memory
63 -Geary
64 -education act
65 -delicate
66 -educational subnormal
67 -Prichard
68-Forness
69 -remedial services
70 -mild
71- moderate
72 -severe
73 -specific learning difficulty
74-Stanford Research Institute
75 -Gerber, & Levine – Donnerstein
76-Mykelbast, &Boshes
77 -Stanovich, Siegel, & Gottardo
78-Hagin
79-Fuchs & Fuchs
80-self – regard
81 -Myers, & Hammill
82-Lefrancois
—————
————————————————————
—————
————————————————————
20