مبانی نظری برنامه ریزی شهری، عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهرها

 مبانی نظری برنامه ریزی شهری، عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهرها
مبانی نظری تحقیق 12
2-1- تعاریف مفاهیم 13
2-1-1- برنامه ریزی 13
2-1-2- برنامه ریزی فضایی 13
2-1-3- برنامه ریزی فیزیکی 14
2-1-4- شهر 14
2-1-5- شهرنشینی 15
2-1-6- سیستم شهری 15
2-1-7- حریم شهر 16
2-1-8- محدوده شهر 16
2-1-1- محدوده خدماتی 16
2-1-9- محدوده استحفاظی 17
2-1-10- توسعه ی شهری 17
2-1-11- توسعه فیزیکی 18
2-2- عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهرها 19
2-2-1- عوامل طبیعی و توسعه ی شهر 19
2-2-2- عوامل اقتصادی 19
2-2-3- عوامل اجتماعی 20
2-2-4- نگرش به شهر 21
2-2-5- سیاست ها و مدیریت های شهری 21
2-3- نظریه های توسعه فضایی – کالبدی شهر 22
2-3-1- دیدگاه کوین لینچ و گسترش فیزیکی شهر 22
2-3-2- دیدگاه ساختارگرایی 22
2-3-3- نظریه رفتار انسانی 23
2-3-4- نظریه اقتصادی 23
2-3-5- رشد پیوندی 24
2-3-6- نظریه تاثیر وسایط نقلیه و خطوط ارتباطی در توسعه شهرها 24
2-4- توسعه فیزیکی شهر در کشورهای توسعه یافته 25
2-5- توسعه فیزیکی شهر در کشورهای در حال توسعه 26
2-6- جمع بندی ……………………………………………………………………………………………….27

2-1- تعاریف مفاهیم
2-1-1- برنامه ریزی
برنامه ریزی عبارت از یک فرایند اگاهانه است که به منظور دستیابی به اهداف معین و مشخص، انجام یک سلسله اقدامات و فعالیتهای مرتبط به یکدیگر را در آینده پیش بینی می کند.( اشکوری، 1385: 33 ). برنامه ریزی عبارت از کوششی در جهت انتخاب بهتربن برنامه ها در جهت رسیدن به اهداف مشخص که ممکن است این کوششها و برنامه ها، تا مرحله نهایی هدف نیز پیش نرود، بلکه گام هایی در جهت رسیدن به آن باشد.( شیعه، 1386: 85 ). برنامه ریزی به مثابه فعالیتی عمومی است که در جهت رسیدن به هدف یا هدفهایی، اجزای آن با یکدیگر فعالیت منظم و هماهنگی را دنبال می کند. آنچه در این میان نباید فراموش شود، کار برنامه ریزی و چگونگی انجام آن است.( دلیر، 1386: 5 ).
2-1-2- برنامه ریزی فضایی
برنامه ریزی فضایی فرآیندی است برای بهره ور سازی و آرایش منطقی، حفظ تعادل، توازن و هماهنگی بین جمعیت و تاسیسات اقتصادی و اجتماعی ایجاد شده توسط آن در فضای ( ملی و منطقه ای ) کشور و جلوگیری از بروز عدم تعادل و بازتاب های تخریبی و منفی در فضای سرزمین، به عبارت دیگر هدف برنامه ریزی فضایی توزیع بهینه و سازمان یابی انسان و فعالیت ها در سراسر سرزمین ملی می باشد.( اشکوری، 1385: 18). توسعه فضایی به پراکنش فیزیکی پدیده های طبیعی و انسان ساخت و فعالیتهای انسانی در سراسر سرزمین و همچنین، بر نحوه توزیع فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی بر حسب کیفیت آنها، مثلا تفاوتهای موجود در بین واحدهای همسایگی ( واحد همسایگی ) از لحاظ دسترسی به امکانات، تاکید می ورزد. بنابراین، برنامه ریزی فضایی بر مبنای مقیاس و با تاکید بر قابلیتهای مختلف نظامهای فضایی، از جوامع محلی، مناطق تا سطح محلی را در بر می گیرد و می تواند شامل برنامه ریزی روستایی، شهری و منطقه ای، به نحوی توامان باشد. ( دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، 140)
2-1-3- برنامه ریزی فیزیکی
برنامهریزی ساختار فیزیکی یک ناحیه ،چگونگی کاربری زمین ،ارتباطات ،تسهیلات و مانند آن است و دارای مبدایی در تنظیم و کنترل توسعه شهری است که از توانایی سیستم بازار برای برخورد با این وضعیت ،پیشی می گیرد (سیف الدینی ،1381: 33). برنامه ریزی کاربری زمین، به چگونگی استفاده، توزیع و حفاظت اراضی، اطلاق می شود. (مهدیزاده، 1379: 1) این برنامه ریزی باید چارچوبی را برای طرح کاربری بهینه زمین به وجود آورد تا براساس این چارچوب از استفاده نامناسب زمین جلوگیری شود و اهداف اجتماعی- اقتصادی، محدودیت های فیزیکی و سیاست های زیست محیطی رعایت گردد. (رضویان،1381: 32)؛ و با مطرح شدن مفهوم توسعه پایدار شهری، کاربری زمین به سمت دیدگاههای استفاده بهینه و پایدار از زمین با توجه به عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیره متمایل شده است. کاربری های پایدار نه تنها وضعیت سیستمهاى استفاده از اراضى موجود در یک منطقه را پوشش مى دهد بلکه شرایط و اثرات احتمالى آنها را که در آینده بر روى آن محیط خواهند داشت، نیز شامل مى گردد.

2-1-4- شهر
کلمه ی شهر از شار و شارستان گرفته شده است و شهرستان همان شارستان است و بخشی از محل تمرکز و سکونت و اجتماع شهر نشین قدیم بوده است. در آن زمان شهر یک هسته ی مرکزی داشته که شارستان می گفتند و دارای حصاری و دیواری و برج و بارویی و یا یک قلعه بوده است .ظاهراً ابتدایی ترین شهرها به شکل دایره بوده است .معادل این کلمه در عربی مدینه و در رومی اورب است یا (village) و مترداف آن کامپانی که از 1(کمپ) گرفته شده و به معنی محل اتراق اردوگاه نظامی است. (رضوانی، 1374: 9). ).شهر از دیدگاه سازمان ملل متحد کالبدی است برای فعالیتهای اجتماعی سازمان یافته، شهر کانون جمعیتی با اهمیتی است که به هدف یک زندگی آمایش یافته باشد و این آمایش مبنای گرایش شهرنشینی را تشکیل می دهد و بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت آن از طریق فعالیتهای غیر کشاورزی و یا کشاورزی به حیات خود ادامه می دهند(دولفوس،1374: 497).

2-1-5- شهرنشینی
منظورازشهرنشینی، فرآیندتمرکز جمعیت درشهرهاست .به عبارت دیگر شهرنشینی تغییردرنسبت جمعیت ساکن درمناطق شهری وفرآیند انتقال جمعیت به شهرهاست.درواقع شهرنشینی یک فرآیند است وبه لحاظ جمعیتی یعنی افزایش درتمرکز جمعیت(تعدادوتراکم) ،دراین فرآیند هم تعداد نقاط متمرکز بیشتر میشود و هم تعداد افراد متمرکز در این نقاط. معمولاً شهرنشینی را به صورت درصدی از کل جمعیت کشور که درنقاط شهری ساکن هستند ،گزارش میکنند(شارع پور،1387: 13) امروزه شهرنشینی جزو مهمترین و بارزترین نمودهای تکامل جوامع انسانی به شمار میرود (صدر موسوی، 76:1385). شهرنشینی فرایندی است که در آن تغییراتی در سازمان اجتماعی سکونتگاه های انسانی، به دلیل افزایش، تمرکز و تراکم جمعیت به وجود می آید. از نظر سازمانی، در شهرنشینی دگرگونی هایی در ساخت اجتماعی ، اقتصادی و کارکردهای جمعیتی ظاهر می شود که این روند، تغییراتی در ساخت فضای داخلی شهرها به وجود می آورد. ( شکوئی، 1385: 77).

2-1-6- سیستم شهری
سیستم شهری آرایشی است از شهرهایی که در یک فضای معین و در ارتباط با هم از طریق تحرکهای جمعیتی، جریان کالا و عرضه خدمات، گسترده می شوند و سازمان میابند. جریان کالا، افکار، تحرکهای جمعیتی و عرضه خدمات، نیروی حیاتی و محرکه سیستم شهری است و آن را پویا می سازد. بدین سان هیچ شهری نمی تواند به صورت منفرد، مجزا و بدون روابط متقابل با دیگر شهرها و سکونتگاههای انسانی به حیات خود ادامه دهد.(شکویی،1385 :331 )

2-1-7- حریم شهر
در جهت توسعه های بعدی شهر، در مراحل زمانی آینده، در اطراف محدودهی شهرها حدودی دیگر تعیین میشود که به حریم شهر معروف است ولو آنکه در آن بتوان به احداث ساختمان پرداخت در حقیقت این اراضی جهت گسترشهای بعدی شهر در نظر گرفته میشود، طبق ضوابط شهری ایران در اراضی حریم میتوان به کشاورزی یا فعالیتهای غیرشهری دیگر پرداخت ولی به کارهای عمرانی شهری دیگر ، مثل توسعهی مسکن، نمیتوان اقدام نمود .حریم شهر عبارت است از اراضی و املاک متصل به حد خارجی محدودهی قانونی شهر که حدود آن طبق تشریفات مقرر در قانون شهرداریها تعیین می شود و شهرداریها موظف به اعمال نظارت در این محدوده میباشند ( شیعه ، 1386: 167).
2-1-8- محدوده شهر
معمولا برای انجام خدمات شهری به منظور ایجاد ساختمان ها، فضاهای شهری و برنامه های عمران شهری، حدودی لازمست که بتوان در آن حدود به انجام خدمات شهری و برنامه ریزی در زمینه این خدمات پرداخت. بنابراین، باید حدودی را برای انجام این خدمات تعیین کرد که معمولا این حدود از طرف مسئولین امور شهری و شهرداری ها مشخص می شود،تا بتوان در یک برنامه زمانی مشخص به نوسازی و گسترش شهر پرداخت؛ و خدمات شهری مورد نیاز را اعم از برق،آب،تلفن،مسکن،فضای سبز،درمان و مانند آنها تامین کرد.این حدود را محدوده شهر می گویند.(شیعه،1390 :1355)

2-1-1- محدوده خدماتی
طبق ضوابط ایران محدوده ای که درداخل آن شهرداری در مورد ارائه خدمات شهری و همچنین صدور پروانه ساختمانی برای یک دوره معین اقدام میکند محدوده خدماتی نامیده می شود. ( شیعه، 1390: 11). محدوده ای خدماتی شهر محدوده ای است که تمامی عملیات عمرانی و خدماتی شهرداری( جمع آوری و دفع زباله،تامین شبکه مناسب گذرگاهی و …) در داخل آن انجام می پذیرد در شهرهای بزرگ، محدوده خدماتی داخل محدوده ی قانونی قرار می گیرد ولی در شهرهای کوچک و متوسط، محدوده خدماتی و قانونی بر هم منطبق می شود( کامیار، 1382: 123 ).

2-1-9- محدوده استحفاظی
عبارتست از محدوده ای بزرگتر به دور محدوده ی طرح جامع که اراضی واقع در آن در مقیاس توسعه ی منطقه ی شهری بلند مدت تحت ضوابط خاصی مورد حفاظت یا بهره برداری کنترل شده قرار می گیرد.(رضویان، 1381 :27).حریم استحفاظی در اجرای ماده 99 قانون شهرداری باید چنان تعریف شود که اولا حدود و جهت توسعه مشخص شده در طرح های توسعه شهر(طرح های هادی، جامع و جامع سرزمینی موضوع بند یک ماده ی یک قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی) را لحاظ نموده، ثانیا در حداکثر رشد خود منطبق بر حدود حوزه ی شهری موضوع ماده پنج آیین نامه اجرایی قانون تعاریف و ضوابط کشوری باشد و به گونه ای تعیین گردد که حداقل در پنج سال آتی به تغییر و تجدید نظر در آن نیازی نباشد ( سعید نیا،1378 :24).

2-1-10- توسعه ی شهری
توسعه شهری می تواند عبارت باشد از گسترش هماهنگ و متعادل سطح اختصاص داده شده به ساختمان های مسکونی در یک شهر با سطوح مورد نیاز سایر کاربریها و همچنین تجهیز این سطوح به تاسیسات، امکانات و تجهیزات مورد نیاز و در سطحی استاندارد و قابل قبول به عبارت دیگر در توسعه ی شهری باید به برابری و تعادل بین کیفیت و کمیت آنچه که احداث می شود از یک سو و از سوی دیگر به تعداد و اندازه ی جمعیت شهرنشینی که در این مناطق جای می گیرند، اهمیت داد. توجه به محیط زیست شهری و در نظر گرفتن رفاه و آسایش شهروندان در کنار رعایت اصول زیبایی شهرها از اهداف برنامه های شهری است (مشهدی زاده دهاقانی، 1385: 423-422). توسعه شهری عبارت است از بسیج بالقوه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی برای بالا بردن کیفیت محیط زیست شهری و برقراری توازن در کمیت و کیفیت زندگی شهرنشینی(بمانیان و محمودی نژاد، 106:1387 ).

2-1-11- توسعه فیزیکی
مفهوم توسعهی فیزیکی عبارت است از افزایش و گسترش وسعت شهر در اراضی پیرامونی خود یا الحاق مراکز سکونتی اطراف شهر به شهر اصلی به طوری که کاملاً در شهر مادر ادغام گردند (دهاقانی، 412:1378 ).
معیارها و ضوابط توسعه فیزیکی شهر:
1.تامین موازین ایمنی، بهداشت، رفاه و محیط سالم، حق انتخاب و قابلیت تحرک و انعطاف کالبدی شهر
2. بهبود کیفیت ساختمانی و در نهایت بهبود سیمای شهر
3. قابلیت تطبیق کالبد و در نهایت بهبود سیمای شهر
4.تنظیم برنامه ی صحیح برای مراحل مختلف توسعه ی شهر
5. امکان حداکثر استفاده از خصوصیات طبیعی با تهیه ی طرحها
6.تهیه ی برنامه جهت شناسایی و حفاظت آثار باستانی
7. پیش بینی امکانات اقتصادی لازم جهت توسعه و کارآیی تجهیزات و تاسیسات شهری
8. پیش بینی ایجاد تسهیلات در سیاست دولت در امر تجدید توسعه
اشکال توسعه ی فیزیکی شهر:
2-1-13- توسعه در حالت کلی خود، به سه شکل صورت می گیرد:
1. توسعه ی متصل به شهر
2. توسعه ی منفصل با فاصله ای که امکان اتصال آن در محدوده ی زمانی مشخص به شهر محتمل باشد.
3. توسعه منفصل با فاصله ای که امکان اتصال آن در محدوده ی زمانی مشخص به شهر محتمل نباشد
محدوده ای که توسعه ی متصل و منفصل در آن شکل می گیرد، می تواند در حوزه ی نفوذ مستقیم شهرها باشد، زیرا توسعه های قرار گرفته در خارج از این محدوده، در واقع توسعه های مستقل و یا متکی به دیگر نقاط رشد منطقه است. (حسین زاده دلیر:شماره ی ششم،بهار و تابستان 1385، 216)
2-2- عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهرها
2-2-1- عوامل طبیعی و توسعه ی شهر
این نظریه، بر مبنای ویژگیهای جغرافیایی شهر استوار است. بدین صورت که مشخصات طبیعی شهر و خصیصه های فرهنگی مردم، ساخت حوزه طبیعی شهر را معلوم می نمایند. این نوع شهرها معمولا تابع کامل فرم و خصوصیات فرهنگی آب و هوایی و مسائل و عوامل اجتماعی بوده و در حقیقت، طبیعت و انسان ها در فرم گیری شهر دخالت مستقیم داشته اند (شیعه، 1386: 66-65).استقرار و توسعه ی فیزیکی شهرها، در وهله ی اول، تاریخ شرایط محیطی و جغرافیای آن هاست. فضاهای مجاور شهری در ارتباط با عوامل گوناگون محیط طبیعی، از جمله شکل ناهمواریها، و همجواری آن ها با عوارض طبیعی، مانند کوه، دشت، رودخانه، جلگه و سواحل دریا و شرایط اقلیمی حاکم برآن ها در چگونگی توسعه ی شهرها نقش تعیین کننده ای دارند، به طوری که شهرها به تبعیت از این شرایط شکل می گیرند و ضمن برقراری ارتباط با یکدیگر، به رشد و توسعه ی خود ادامه می دهند. . (حسن زاده دلیر: شماره ی ششم،بهار و تابستان 1385، 217) . بسیار اتفاق می افتد که یک تپه و یا یک دره مسیر گسترش شهر را متوقف کرده و در نتیجه، آن را به جهت دیگر که ممکن است. عوارض کمتری داشته باشد سوق دهد. از بهترین نمونه های نقش تحدید گسترش شهر را می توان در بروجرد مشاهده کرد که اراضی شمالی و شمال شرقی شهر به دلیل دارا بودن شیب زیاد، با محدودیت طبیعی مواجه شده است(رهنمایی، 1371:101).
2-2-2- عوامل اقتصادی
علل پیدایش،توسعه و رونق شهرها قبل از هر چیز دیگر اقتصادی است. شهرهایی که در سر راههای اصلی ارتباطی (جاده ابریشم) قرار گرفته اند،شهرهای بندری و شهرهایی که در کنار مراکز کشاورزی و صنعتی به وجود آمده اند، پیدایش و رونق خود را صرف از نظر نوع فعالیت اقتصادی (خدماتی،کشاورزی یا صنعتی) مدیون عامل یا عواملی هستند که موجب ایجاد درآمد برای محل می شود. زیرا تولید کالا و خدمات اشتغال به وجود می آورد و وجود زمینه های اشتغال موجب جذب افراد به محل خواهد گردید. (بحرینی، 1377: 148). آگاهی و اطلاع از ساختمان و طرز کار اقتصاد یک شهر، برای برنامهریزی شهری و تجزیه تحلیل استفاده از زمین ضرورت دارد. مطالعه در مبانی اقتصادی این فعالیت ها و اینکه چگونه یک شهر توسعه پیدا کرده و در حال حاضر در چه شرایطی است و در آینده چگونه خواهد بود، راهنمای موثری میباشد. به طور کلی فعالیتهای اقتصادی موجد اشتغال بوده و موجب جذب جمعیت به اینگونه مراکز میشوند. پس میتوان گفت اقتصاد یک شهر، عامل موثری برای توسعه اراضی میباشد(شیعه،1390: 183). در کشورهای جهان سوم تحت نظام سرمایهداری پیرامونی و بر پایهی توسعهی برون زا، شبکهی شهری موزون از بین رفته و تبدیل به شبکهی زنجیرهای و یا شبکهی شهری ناهمگون شده است (پیران، 79:1369). در ایران در دوره حکومت رضا شاه، یکپارچگی روز افزون بازار داخلی شرط حیات شیوه سرمایه داری است، به عبارت دیگر سرمایه داری در مرحله جنینی خود با یکپارچه کردن دائمی بازار داخلی، زمینه ازادی نیروی کار را فراهم اورد. یکپارچه شدن بازار داخلی از نظر فیزیکی یا فضائی بیش از هر چیز مستلزم وجود ارتباطات میان بازارهای محلی است که نیازمند گسترش ارتباطات و راههای میان شهری است. (نظریان، 1388 : 131- 130 )
2-2-3- عوامل اجتماعی
اصولا عوامل انسانی واجتماعی در گسترش فیزیکی شهرها نقش عمده ای ایفا می نمایند. زیرا جمعیت و کارکردهای آن به عنوان اصلی ترین عامل توسعه کالبدی شهر به شمار می رود. (ابراهیم زاده و همکاران ، فصلنامه جغرافیا و توسعه، پاییز 1389 شماره 19 ص36 ) بنابراین میتوان گفت تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی در شهرسازی و برنامهریزیهای شهری، آنچنان گسترده است که هیچ یک از عناصر شهری را نمیتوان بدون تاثیر چنین عواملی دانست. مطالعات متعدد در مقیاس جهانی نشان از تاثیر قطعی این عوامل در تکوین شهر و کانون زیستی دارد (حبیبی، 4:1384). بنابراین در ارائه و تدوین هر برنامه ریزی برای شهر، لزوم مطالعات جمعیت و عوامل اجتماعی، دارای اهمیت است. در این مورد، مطالعه در توزیع سنی و جنسی وساخت و ترکیب جمعیت، مهاجرت ها، رشد متوسط سالانه جمعیت، تولد، مرگ و میر، ازدواج و طلاق، خصوصیات خانوارها و نوع اشتغال و درآمد آنها، نحوه تصرف واحدهای مسکونی توسط خانوارها، وضع سواد و تحولات جمعیتی بین سالهای مختلف ضروری می باشد. (شیعه،1390: 182). آنچه که به طور کلی در بیشتر کشورهای کمتر توسعه یافته حاصل میآید، یعنی رشد یابی طبقات میانی ، موجب میشود که اراضی شهری مرغوب و باغها و فضاهای طبیعی به گونه ای سخت و نابهنجار به زیر ساخت و ساز برود . مناطق مرکزی و بافتهای کهن و هستههای اصلی شهر ، زیر فشار الگوهای جدید مصرف ، به ویژه حمل و نقل قرار میگیرد. وسایل حمل و نقل در مناطق مرکزی یا در اطراف آن افزایش مییابد، مظروف از ظرفیت ظرف به مراتب بیشتر میشود و آلودگیهای فضایی(هوا و زمین) در واقع نهادی میشود( رئیس دانا،1381: 218).

2-2-4- نگرش به شهر
تفاوت توجه به شهر و تفاوت در میزان اهمیت آن بر گروههای مختلف ، از جمله فاکتورهای مهم در توسعه فیزیکی شهر است که میتواند در فرآیند برنامهریزی در توسعه شهرها موثر واقع شود. سیستم شهری ، پراکندگی و تعداد شهرها در یک شهر ، هر یک عناصر دخیل در این امر هستند که بر اساس برداشت از تعریف شهر و میزان اهمیت آن بدست میآید. بعنوان مثال از نظر سیاسی ، شهرهای بزرگی ممکن است اهمیت داشته باشند که جمعیت بیشتر و متراکمتری دارند و در نتیجه بیشترین توجه به آنها معطوف میگردد. از سوی دیگر برنامه ریزان منطقهای معتقد به متعادل کردن توزیع جمعیت در سطح کشور و منطقه هستند. هر یک از دیدگاهها آثار متفاوت در نظام سلسله مراتب شهری یک کشور داشته و باعث تشدید یا کاهش گسترش شهرهای بزرگ یا میانی و کوچک میگردد(عزیزی،1372: 75)
2-2-5- سیاست ها و مدیریت های شهری
امروزه نقش دولتها در مطالعات شهری از عوامل تعیین کننده به شمار می رود. دولتها چه به عنوان تامین کننده ی کالا و خدمات باشند یابه عنوان مهندسان اجتماعی شناخته شوند ویا نقشهای دیگر را بپذیرند، در تقسیم کار، مورفولوژی شهری، ساخت شهرها، اکولوژی شهری، کیفیت زندگی مردم شهری و حتی در میزان دسترسی به خدمات عمومی، محیط شهری خاصی را ایجاد می کنند ( شکوئی، 1385: 31). ). سیاستهای متفاوتی همچون توزیع متعادل جمعیت ، تمرکز زدایی، شهرهای جدید و جغرافیای سیاسی ،میتوانند تاثیرات متفاوتی در نحوه و میزان توسعه و گسترش شهرها داشته باشد ( نجف زاده، 1385: 34). ). عوامل سیاسی از قبیل تقسیمات سیاسی و ایجاد شهرکهای متصل و منفصل ، نقش تاثیرگذاری در توسعه شهرها به جای میگذارند. تقسیمات سیاسی و قرارگیری یک منطقه در موقعیت سیاسی بالاتر، باعث می شودمنطقه مذکور امکانات مالی و تاسیسات و تجهیزات بیشتری را جذب کند. این عامل باعث ایجاد جاذبه شهری در منطقه و زمینه ساز حرکتهای مهاجرت به سمت شهر میشود(رضایی،1384: 39).
2-3- نظریه های توسعه فضایی – کالبدی شهر
از مهمترین نظریه های رشد کالبدی و فضایی شهر، نظریه کوین لینچ، تئوری اقتصادی،رشد پیوندی،رفتار انسانی، تئوری وسایط حمل و نقل و خطوط ارتباطی و نظریه ساختار گرایی می باشد که هر کدم از زاویه ای ، سعی در تحلیل و تبیین چگونگی توسعه کالبدی شهرها دارند گه در زیر امده اند:
2-3-1- دیدگاه کوین لینچ و گسترش فیزیکی شهر
لینچ در ارتباط با فرم شهر اشاره می کند تا فرصت است شهرهای تازه ی خود را به قسمی بسازیم که سیما و منظره ای نمایان داشته باشند؛ یعنی مظاهر آنها روشنی و پیوستگی داشته و به آسانی بر دیده آیند. برای انجام این امر،ساکنین شهر باید روشی تازه اتخاذ کنند که عرصه ی زندگی ایشان را فرم هایی بخشد که به دیده نشیند و نظام آن در مراحل گوناگون در زمان و فضا مسیر باشد و نشانه و معرف زندگی شهری گردد. با این همه، وظایفی اساسی به شهر مرتبط است که فرم شهر ممکن است بتواند معرف آن باشد، خطوط اصلی عبور مرور، قسمت های اصلی شهر که به استفاده های گوناگون (صنعتی، مسکونی، تجاری و … ) اختصاص می یابد و نقاطی که ممکن است کانون های اصلی در شهر گردند، همه می توانند در فرم آن موثر باشند. باید به امیدها و شادی های مردم، به احساس اجتماعی ایشان فرصت بروز داد، مهمتر از همه، اگر محیطی به نمایانی نظام یابد و سیمای مشخص بدست آورد، ساکنین آن می توانند امیدها وامیال خود را با آن پیوند دهند یا در این صورت است که محیط زندگی به معنی واقعی جایی می شود که قابل ملاحظه است و مظاهر شناختی نیکو دارد. ( لینچ،1381: 167-168)

2-3-2- دیدگاه ساختارگرایی
طرفداران این مکتب جغرافیایی معتقدند در علم جغرافیای شهری، پدیده های گوناگون فضای زندگی را نمی توان به طور جداگانه و مستقل از یکدیگر مطالعه کرد. در واقع در مکتب ساختار گرایی، پدیده های جغرافیایی یا شهری به طور مجزا در کنار هم قرار نمی گیرد. بلکه هر پدیده ی جغرافیایی شهری جزئی از کل ساختاری است و تنها در درون این ساختار می توان آن را تحلیل کرد، زیرا کل ساخت فضای زندگی بر هر پدیده ی جغرافیای شهری اثر میگذارد یا به عبارت دیگر هر موضوع جغرافیای شهری را با توجه به موضوعات و پدیده های دیگر و در درون یک ساخت جغرافیایی می توان بررسی کرد.( شکوئی، 13885: 123 )
2-3-3- نظریه رفتار انسانی
این تئوری توسعه و گسترش فضایی- کالبدی شهرها را نتیجه رفتار انسانی می داند و معتقد است که در طی پروسه ی تکاملی، به همان گونه که خود انسان تکامل می یابد، شهرها هم گسترش و توسعه میابند. شهرها به منزله انسان مادینه ای هستند که متولد می شوند، بالغ می گردند، تولید مثل میکنند و بالاخره می میرند.2 (استوارت چیپین) یکی از بانیان این نظریه معتقد است برای این که بتوانیم تصویری حقیقی از چگونگی و توسعه شهرها بدست دهیم لازم است تا پروسه ی تکامل اجتماعی انسان را به دقت مطالعه کرده و از خطوط عمده ی آنها برای تعیین آینده که به صورت برنامه ریزی های شهری عرضه می گردند، مدد بگیریم (ادیبی، 1356: 120). 3(دورکیم) تمرکز و تراکم جوامع و اشکال فضایی ناشی از آن را معلول روابط اجتماعی می داند که به نوبه ی خود تاثیری محلی بر روابط اجتماعی دارد. مصنوعات مادی حکم قالبهایی را دارند که ریخته گری اعمال و کنش های ما ناگزیر درون آن انجام میشود. ( افروغ، 1377: 37-35)

2-3-4- نظریه اقتصادی
بر اساس این دیدگاه، رشد و توسعه کالبدی شهر، محصول و زاده پروسه ی اقتصادی است. این تئوری معتقد است که عامل اقتصادی، بارزترین و اصلی ترین عاملی است که سیما و کالبد شهرها را شکل داده و چگونگی نحوه ی رشد آنها را تعیین می کند. عده ای از محققان معتقدند، نه تنها شهرهای اولیه، بلکه شکل گیری بسیاری از شهرهای قرون وسطای اروپا را نیز باید در قلمرو تجاری آنها جستجو کرد. در این نظریه توسعه کشاورزی تحت تاثیر رشد و توسعه ی شهری قرار می گیرد (شکوئی، 1385: 143).

2-3-5- رشد پیوندی
به دنبال افزایش جمعیت شهری، برای پاسخگوئی به نیازهای جمعیت اضافی شهر باید فضاهای خاصی (اراضی ذخیره) را برای تازه واردان شهری تدارک دید. در این راستا اولین بحثی که برای چنگ اندازی و تسلط مورد نظر قرار می گیرند، دروازه های حصار پیرامون شهرها هستند. برای دستیابی بر این فضای بیرونی به حصار شهر آغاز می شود و شهر به تریج از لاک و حصار خود بیرون می آید. گاهی شهر گامی فراتر می نهد و پس از خروج از حصار، اراضی سبز و خرم روستاهای نزدیک را زیر سلطه و نفوذ خود میگیرد. زمین های اطراف شهر با کمترین بها، از مالکیت روستائیان خارج می شود و پس از برش و منطقه بندی، روی اراضی معاملات پرسود انجام شده، سپس با ساخت مساکنی قشری تازه به بدنه ی شهری پیوند می خورد. اما این رشد ضرورتاً همانند تنه ی درختی نیست که در قشریابی خود هماهنگی و توازن خاصی را نشان بدهد. چه بسا بر اثر فشار جمعیتی و تولیدی، ممکن است شرایطی بر هسته ی شهر تحمیل شود که نتواند به تبع ویژگیهای توپوگرافیک به گونه ای موزون بر گسترش خود تداوم بخشد و با انتقال اضطراری و ناگهانی بخشی از بار سنگین جمعیتی و تولیدی بر اراضی که تازه در اختیار گرفته است، گرهی بر نوار توسعه ی شهری بزند و از هماهنگی گسترش شهری بکاهد( فرید، 1375: 161-160)

2-3-6- نظریه تاثیر وسایط نقلیه و خطوط ارتباطی در توسعه شهرها
براساس این تئوری عوامل مختلف و متعددی در چگونگی توسعه ی کالبدی شهرها موثر بوده وسیمای آنها را تعیین می کنند، ولی وسایط ارتباطی نقش ویژه ای را ایفا کرده و چه بسا در موارد زیادی تعیین کننده بوده اند. بر اساس این نظریه، گسترش شبکه های حمل و نقل (جاده،بزرگراه و راه آهن) در اطراف شهر از طریق تسهیل در رفت و آمد و نیز افزایش قیمت زمینهای مجاور این شبکه ها، معمولا گسترش بیرونی شهر را در مسیر این خطوط هدایت می کنند. تمایل کارخانه ها به دوری از تراکم و استفاده بهتر و آسانتر از امکانات حمل و نقل، آنها را به مناطق پیرامونی می کشاند و این خود توسعه شهر به پیرامون را تسریع می کند (نجف زاده، 1385: 40).
2-4- توسعه فیزیکی شهر در کشورهای توسعه یافته
با نگاه به روند توسعه فیزیکی شهرها به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم، معلوم میگردد که یک عنصر محدود به نام زمین (زمین های قابل سکونت)تحت تاثیر عواملی چون ازدیاد جمعیت ، ادغام روستاها در بافت فیزیکی شهرها ، تغییر الگوی مصرف زمین و … با آهنگی سرسام آور کاهش می یابد. با عنایت بر این اصل که هیچ شهری نمیتواند علت وجودی داشته باشد مگر اینکه منابع بالفعل یا بالقوهی محیطی، شرایط توسعه آنرا فراهم سازد، به دنبال رشد فیزیکی شتابان مجتمع های زیستی ، بخش وسیعی از مرغوبترین و مناسبترین اراضی بلافصل شهرها که از دیرباز شرایط زیست محیطی لازم و کافی برای تجمع انسانها در آنها وجود داشته در معرض نابودی قرار میگیرد (محمدزاده،1376: 222). رشد و توسعه شهری از چهرههای مشخص قرن بیستم است . برخلاف گذشته که عوامل اقتصادی گسترش دهندهی شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهرها بوده است، اکنون فرآیند اجتماعی مهمترین عامل توسعه شهری در قرن حاضر است. زمینهی این تغییرات اجتماعی ، انقلاب صنعتی قارهی اروپا در قرن هجدهم بوده است. به هر حال تحولات پیچیدهی اقتصادی- فنی که بر اساس انقلاب صنعتی شکل گرفته بودند، موجب تغییرات عمیقتری در اندازه شهرها نسبت به جمعیت ساکن در آنها و آهنگ رشد شهرنشینی گردیدند، به گونه ای که امروزه توسعه شهری چه در کشورهای پیشرفته صنعتی و چه کشورهای در حال توسعه بارزترین نوع تکامل جوامع انسانی است(جعفری مهرآبادی، 1388: 24). بعد از جنگ جهانی دوم ، توسعه شهری در کشورهای توسعه یافته با انگیزه های متفاوت شکل گرفت در این کشورها اشکال جدید توسعه شهری اغلب بر اساس استقرار آنها نسبت به شهر مرکزی (مادر شهر) تشخیص داده میشود. بنابراین میتوان سه دسته از اشکال توسعه شهری را در آنها بیان کرد:
شکل اول: توسعه شهری که خارج از منطقه شهری استقرار یافته اند. این شکل از توسعه بدون تداوم پیوستگی با شهر اصلی قرار دارد. در این گونه توسعه ، استقلال و خودگردانی جزء خصوصیات لاینفک آنهاست.
شکل دوم: توسعههای شهری که داخل یک منطقه شهری استقرار یافتهاند. این شکل از توسعه نیز بدون تداوم و پیوستگی با شهر اصلی می باشد. اینگونه سکونتگاهها فاقد استقلال و خودگردانی و اغلب دارای گسترش ناموزون در ابعاد کالبدی بوده و در بسیاری موارد وابسته به شهر مرکزی می باشند.
شکل سوم: توسعههای شهر در تداوم با شهر اصلی قرار گرفته اند و ادامه پیوستهی گسترش کالبدی شهرهای قدیمی و یا شهرهای جدید می باشند.آنچه که در زمینهی توسعه شهری برای کشورهای اروپایی مدنظر بود، توسعهی شهری همگام با حفظ نظم شبکه شهری است و در نظر گرفتن فاصلههای نه چندان زیاد بین قطبهای اصلی و ارتباط مناسب بین قطبها که در آن تعادل محلی و اشتغال مبنای توسعه قرار میگیرد. به همین دلیل شهرهای اقماری جدید وابستگی شدیدی را نسبت به شهر اصلی منطقه نشان میدادند (wu ،2008: 374-364). در کشورهای توسعه یافته به واسطهی وجود ضوابط و مقررات در ساخت و سازهای شهری ، انعطاف پذیری طرح های شهری، کنترل مهاجرتها، کنترل مالکیت زمین و … سبب گردیده است تا کالبد شهری به صورت موزون گسترش یابد(رضایی،1374: 41).

2-5- توسعه فیزیکی شهر در کشورهای در حال توسعه
رشد انفجاری جمعیت در کشورهای در حال توسعه، مسائل و مشکلات متعددی با خود داشته که یکی از آنها توسعه فیزیکی شتابان شهرها بوده است. نتایج مطالعات نشان میدهد که شهر سائوپائولو سالانه به طور متوسط 60 کیلومتر مربع بر وسعت خود میافزاید. همچنین شهر قاهره در مصر سالانه 500 هکتار از زمینهای حاصلخیز دلتای نیل را به زیر ساخت و سازهای جدید میبرد(شاریه،1373: 78 ). روند توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه مانند ساختن خانه ای بدون سقف است، در این کشورها تمام نهادهای شهرنشینی سرجای خود هستند، اما این نهادها، درون جوامعی که هیچگونه اتصال محکمی با آنها ندارند، به صورت معلق باقی میمانند و نهادهای بومی فاقد چارچوب لازم برای اتصال با جایگزینهای مدرن هستند(مابوگنج،1385: 61). در کشور ما از گذشته بسیار دور ، نسبت جمعیت ساکن در نقاط شهری در مقایسه با جمعیت شهری کشورهای توسعه یافته و منطقه ، همواره بالا بوده است.در حالی که در سال1369 جمعیت شهرنشین کشورهای در حال توسعه کمتر از 35 درصد گزارش شده گردیده ، این نسبت در کشور ما از 60 درصد نیز تجاوز کرده است (زنجانی، 1376: 52). بر اساس آمارهای موجود ، مقدار اراضی مزروعی کشور در سال 1352 بالغ بر 17481 میلیون هکتار بوده است. با آنکه بعد از انقلاب اسلامی حدود 452 هزار هکتار از اراضی ملی کشور به اراضی زراعی موجود اضافه شده است، لیکن این رقم در سال 1367 حدود17150 میلیون هکتار را نشان می دهد. بدین ترتیب مقایسه ارقام یاد شده بیانگر آنست که جمع اراضی مزروعی که طی سالهای 67-1352 به اراضی غیر مزروعی- نظیر احداث و توسعه شهرکها و گسترش شهرها – تبدیل شده اند، حدود 784 هزار هکتار می باشد(جعفری مهرآبادی،1388: 28). در حقیقت افزایش سریع جمعیت و نیز مهاجرتهای بیرویه در سطح کشور ، موجب گردیده است که در سه دهه اخیر مجتمعهای زیستی موجود یا جدیدالاحداث بیش از پیش گسترش یابد(محمدزاده،1376: 71). بر حسب پیش بینی کارشناسان ، جمعیت شهری کشور در افق1400 به بیش از 100 میلیون نفر یعنی سه برابر جمعیت سال 1370 که32 میلیون نفر بود، خواهد رسید. بنابراین در این فاصله ناگزیر باید حدود 700 هزار هکتار خواه به صورت گسترش شهرهای موجود خواه به صورت ایجاد شهرهای جدید ، به امر شهرسازی جدید اختصاص یابد. این رقم مساحت که تقریباً 2برابر مساحت همه شهرها تا سال 1370 است در خور توجه می باشد(توفیق،1380: 60).

2-6- جمع بندی
در این فصل، تعاریف اصطلاحات، مفاهیم و واژه هایی همچون برنامه ریزی، شهر، حریم و محدوده آن و غیره آمده است. سپس به معیارها و ضوابط توسعه فیزیکی شهر، عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهرها، نظریه های توسعه فضایی- کالبدی شهر و همچنین به بررسی توسعه فیزیکی شهری در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پرداخته شده است.

مراجع

1. ابراهیم زاده و همکاران ، فصلنامه جغرافیا و توسعه، پاییز 1389 شماره 19 ص36
2. آل شیخ، ع‍ل‍ی اص‍غ‍ر، ح‍س‍ی‍ن ه‍لال‍ی ، م‍ح‍م‍دج‍ع‍ف‍ر س‍ل‍طان‍ی(1381): کاربرد GIS در مکان یابی عرصه پخش سیلاب، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 4.
3. بارو، پی ای(1376): سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه حسن طاهرکیا، انتشارات سمت، تهران.
4. بحرینی، سید حسین (1377) : فرآیند طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران.
5. بمانیان، محمد رضا، هادی محمودی نژاد (1387) : نظریه های توسعه کالبدی شهر، تهران: سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور
6. پیران، پرویز(1369) : دیدگاههای نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی- مکتب اکولوژیک، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 40
7. حبیبی،کیومرث، پوراحمد، احمد( 1384) : توسعه کالبدی – فضایی شهر سنندج با استفاده از جی آی اس، انتشارات دانشگاه کردستان.
8. حسین زاده دلیر، کریم (1386): برنامه ریزی ناحیه ای، انتشارات سمت
9. حسین زاده، دلیر، کریم، بهار و تابستان 1385: مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره ششم
10. حکمت نیا، حسن ، قنبری هفت چشمه، ابوالفضل(1385) : اصول و روش های برنامه ریزی شهری ، یزد، مفاخر.
11. رضایی، محمدرضا(1384): توسعه کالبدی شهر شیراز و آثار زیست محیطی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.
12. رضوانی، علی اصغر(1374) : روابط متقابل شهر و روستا با تاکید بر ایران، انتشارات پیام نور
13. رضویان، محمد تقی (1381): برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات منشی، تهران
14. رهنمایی، محمد تقی (1371): مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی ، چاپ دوم
15. رییس دانا ، فریبرز(1381) : اقتصاد سیاسی توسعه ، مقاله نگاهی به مسایل توسعه شهری، تهران ، انتشارات نگاه.
16. سعیدنیا، احمد (1378): تاسیسات و خدمات شهری، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری وزارت کشور، کتاب سبز، پنجم، تهران
17. سیف الدینی، فرانک (1381) : زبان تخصصی برنامه ریزی شهری ، آییژ .
18. شارع پور، محمود(1387) :جامعه شناسی شهری، ،تهران،سمت.
19. شکوئی، حسین (1385): دیدگاه های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت
20. شیعه، اسماعیل (1386): مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران
21. شیعه، اسماعیل (1390): کارگاه برنامه ریزی شهری (با تجدید نظر و اضافات)، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران
22. صدر موسوی، میرستار، میرحیدر طالب زاده (1385) : نقش شهرهای کوچک در توسعه فضایی استان آذربایجان غربی (نمونه موردی شهر ماکو)، تبریز: دانشگاه تبریز، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی
23. طاهری، غلامرضا (1381) : ارزیابی الگوی توسعه فیزیکی شهر رامشیر و ارائه الگوی مناسب آن، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا.
24. عزیزی،محمد مهدی(1372) : گسترش سریع شهری؛یک بحران، مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی توسعه شهری و شهرهای جدید، جلد دوم، وزارت مسکن و شهرسازی(شرکت عمران شهرهای جدید)، اصفهان.
25. عزیزی ، محمد مهدی (1383) : تراکم در شهرسازی (اصول و معیارهای تراکم بهینه ) ، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
26. علوی پناه، سید کاظم. 1382. کاربرد سنجش از دور در علوم زمین( علوم خاک)، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران 487 صفحه.
27. علی نژاد طیبی، کاووس (1389)، تحلیلی بر روند توسعه کالبدی – فیزیکی شهر فیروزآباد، اصفهان: دانشگاه اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا.
28. فرج زاده، منوچهر (1381): سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم، انتشارات سمت.
29. فرید، یدالله (1375): جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز
30. کامیار، غلامرضا (1382): حقوق شهری، مجمع علمی و فرهنگی مجد، تهران
31. کرمی، محمدرضا(1382): مکان یابی هنرستان فنی و حرفه ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز.
32. کارتر، بونهام، گریم اف(1379): سیستم های اطلاعات جغرافیایی برای دانش پژوهان علوم زمین مدل سازی به کمک GIS، ترجمه گروه زمین مرجع سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور، تهران، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور، تهران.
33. لینچ، کوین (1381): سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، انتشارات دانشگاه تهران.
34. محمدی، جواد(1381): تحلیل پراکندگی فضایی و مکان یابی فضای سبز شهری در منطقه دو شهرداری تبریز، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
35. مخدوم و دیگران(1380): ارزیابی برنامه های محیط زیست با سامانههای اطلاعات جغرافیایی( GIS)، انتشارات دانشگاه تهران.
36. مدیری، مهدی، خسرو خواجه(1380): اشارهای به سیستم اطلاعات جغرافیایی، انتشارات سازمان جغرافیایی ارتش، تهران.
37. مشهدیزاده دهاقانی، ناصر (1385): تحلیلی از ویژگی های برنامه ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران
38. مشهدیزاده دهاقانی، ناصر (1378): تحلیلی از ویژگی های برنامهریزی شهری در ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
39. معصومی اشکوری، سید حسن (1385): اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای، انتشارات پیام
40. موسوی،عنایت الله(1384): نقش عوامل جغرافیایی در توسعه کالبدی فیزیکی شهر ایذه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
41. مهدیزاده، جواد (1379): برنامه ریزی کاربری زمین، تحول در دیدگاهها و روشها، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 4، زمستان 1379.
42. میبدی، ابوالفضل(1385)، پردازش رقومی تصاویر، دانشگاه خواجه نصیر طوسی، تهران، بهار 85
43. نجف زاده، احمد، نفش تحولات جمعیتی در توسعه فضایی- کالبدی شهر اسلام آباد در نیم سده اخیر، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان.
44. نظریان، اصغر (1388): پویایی نظام شهری ایران، انتشارات سهند
45. نقیبی، فریدون(1382): مسیریابی بهینه خطوط لوله نفت و گاز به وسیله سیستم اطلاعات مکانی GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی نقشه برداری- سیستم اطلاعات مکانی GIS، گروه مهندسی نقشه برداری، دانشکده فنی، دانشگاه تهران، تهران.
46. ویلیامز، جاناتان(1376): اطلاعات جغرافیایی از فضا، سازمان اطلاعات جغرافیایی شهر تهران.
47. هایوود، یان، سارا کورنلیوس، استیو کارور(1381): مقدمه ای بر سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه گیتی تجویدی، انتشارات سازمان نقشه برداری.
48. یکانی فرد، احمدرضا(1380): اصول مکانیابی مراکز درمانی، فصلنامه شهرداریها، سال سوم، شماره 23.

49. Aibinu, Aderemi, GIS Application in urban planning and urban management: Utilising GIS in Kigali urban planning and city management, GIS/Urban Mapping Expert, Kigali Urban Planning and Management, Rwanda,(2001) 93-96.
50. Basanta, Shreshta, Birendera Bajracharya, Subhi Pradhan(2001): GIS for Beginners Introductory GIS Concepts and Hands- on exercises. Intrrnational center for integerated mountain development GPO box3223, Kathmandu, Nepal.
51. Bell, E. J. (1974). Markov analysis of land use change: Application of stochastic processes to remotely sensed data. Socioeconomic Planning Sciences 8, pp. 311-316.
52. Bennett, B., 1998. Determining consistency of topological relations. Constraints., 3 (2-3) , Pages. 213-225.
53. Bitntner, T., Stell, J. G., 2002. Vagueness and rough location. Geoinformatica, 6 (2), Pages. 99-121.
54. Bonham-Carter, G. F., 1991. Geographic Information System for Geoscientists: Modeling with GIS, Pergamon. Ontario, Pages. 291-300.
55. Budic, Z.D (1993) GIS use among southeastern local government, journal of urban and regional information systems association, 5(1) , 7-14.
56. Burrough, P.A, Mc Donnell, R.A(1998): Principles of geographic information system, Oxford University press.
57. Che-Wei, Chang., Cheng-Ru, Wu., Huang-Chu, Chen., 2009. Analytic network process decision-making to assess slicing machine in terms of precision and control wafer quality. Robotics and Computer-Integrated Manufacturing 25 (2009), Pages 641- 650.
58. Chia-Wei. Hsu., 2011. Site selection for carbon dioxide geological storage using analytic network process. Separation and Purification Technology 94 (2012), Pages 146-153
59. Erwig, M., Schneider, M., 1997. Vague regions, in: Proceedings of the 5th International Symposium on Advances in Spatial Databases. Lecture Notes in Computer Science. Vol. 1262, Pages. 298-320.
60. Fisher, P., 2000. Sorites paradox and vague geographies. Fuzzy Sets and Systems. 113 (1), Pages. 7-18.
61. G. A. Carpenter, S. Grossberg and K. Iizuka.(1992), Comparative performance measures of fuzzy ARTMAP, learned vector quantization, and back propagation for hand-written character recognition. Proceedings IJCNN-92, I: 794 – 799.
62. Geertman, S. (1999) Geographical information technology publications
63. Gilks W. R. (1996). Markov Chain Monte Carlo in Practice. Chapman & Hall/CRC.
64. Gulfem, Tuzkaya., Semih, Onut., Umut, R. Tuzkaya., Bahadır, Gulsun., 2008. An analytic network process approach for locating undesirable facilities: An example from Istanbul Turkey. Journal of Environmental Management 88 (2008), Pages 970-983.
65. Hakyeon Lee , Moon-Soo Kim , Yongtae Park(2012), An analytic network process approach to operationalization of five forces model, Applied Mathematical Modelling 36 (2012), Pages 1783-1795.
66. Hakyeon, Lee., Sora, Lee., Yongtae, Park., 2009. Selection of technology acquisition mode using the analytic network process. Mathematical and Computer Modelling 49 (2009), Pages 1274-1282.
67. M.A.B. Promentilla., T. Furuichi., K. Ishii., N. Tanikawa., .2006. Evaluation of remedial countermeasures using the analytic network process. Waste Management 26 (2006), Pages 1410-1421.
68. McEntee, J., Agyeman, J. Towards the development of a GIS method for identifying rural food. Deserts: Geographic access in Vermont, USA, Applied Geography (2009), doi:10.1016/j.apgeog.2009.05.004.
69. Mehmet, Sevkli., et al., 2012. Development of a fuzzy ANP based SWOT analysis for the airline industry in Turkey. Expert Systems Xingyu, Liang., et all., 2013. Using the analytic network process (ANP) to determine method of waste energy recovery from engine. Energy Conversion and Management 66 (2013), Pages 304-311
70. Mithun, J. Sharma., Ilkyeong, Moon., Hyerim, Bae., 2008. Analytic hierarchy process to assess and optimize distribution network. Applied Mathematics and Computation 202 (2008), Pages 256-265
71. Pitrson, H. CIS (2002) A bridge between quantitative analysis and human recognition
72. Reza, K., & Vassilis, S. M. (1988). Delphi hierarchy process (DHP): A methodology for priority setting derived from the delphi method and analytical hierarchy process. European Journal of Operational Research, 137, 347-354.
73. Saaty, T. L. (2003). Decision making in complex environments. Super Decisions.
74. Shaswata, Das., Shankar, Chakraborty., 2011. election of non-traditional machining processes using analytic network process. Journal of Manufacturing Systems 30 (2011), Pages 41-53
75. Wang, Min, Wang, Bi-hui, Wang, zhen. (2006). Monitoring and predicting land use change in Beijing using remote sensing and GIS, Landscape and urban planning, Article in press.
76. Wei-Wen, Wu., Yu-Ting, Lee., 2007., Selecting knowledge management strategies by using the analytic network process. Expert Systems with Applications 32 (2007), Pages 841-847
77. Wilson, A.G,(1975): Urban and regional model in geography and planning, Yohn wiley son, London.
78. Wu, Qiong, Li, Hong-qing, Wang, Ru-song., Paulussen, Juergen, He, Yong, Wang, Min, Wang, Bi-hui, Wang, zhen. (2006). Monitoring and predicting land use change in Beijing using remote sensing and GIS, Landscape and urban planning, Article in press.
79. Zhan, F. B., 1998. Approximate analysis of binary topological relations between geographic regions with indeterminate boundaries. Soft Comput. 2, Pages. 28-34.

1 – camp
2 – Stuart Chipin
3 – Durkim
—————

————————————————————

—————

————————————————————

4