نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی پایه هفتم
فصل8: گردشگری ایران
درس16: جاذبه های گردشگری ایران
مقدمه
عنوان فصل 8 کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم "گردشگری ایران" بوده و شامل دو درس (گردشگری چیست؟ و جاذبه های گردشگری ایران) می باشد. از آب های نیلگون خلیج فارس و دریای عمان تا سواحل زیبای خزر، دشت ها، کوه ها، جنگل ها، چشمه ها و بیابان ها چنان زیبا و شگفت انگیزند که دیدن آنها دل و جان را غرق نشاط می کند. آثار تاریخی و زیارتی و فرهنگی ایران ما را به گذشته های دور و نزدیک می برد و با زندگی پدران و مادران ما، در این سرزمین آشنا می کند.
با آموختن این فصل و انجام فعاّلیت های آن درمی یابیم که: گردشگر کیست؟ ، گردشگری چیست؟ ، رونق گردشگری چه اهمیت هایی دارد؟ ، جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی فرهنگی مهم گردشگری کشور ما کدام اند؟ ، چگونه از نقشه در سفر ها و بازدید از مناطق استفاده کنیم؟
در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس جاذبه های گردشگری ایران آورده شده است.
اهداف و انتظارات
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* انواع گردشگری را نام ببرد.
* درباره شخصیت امام رضا (ع) و آداب زیارت ایشان تحقیق کند.
* ویژگی های مجموعه آستان قدس رضوی را بیان کند.
* درباره شخصیت های علمی مذهبی که در حرم مطهر امام رضا (ع) به خاک سپرده شده اند، تحقیق کند.
* جاذبه های مهم گردشگری تاریخی و طبیعت گردی ایران را مختصراً توضیح دهد.
* نسبت به حفاظت از آثار تاریخی و طبیعی کشور احساس مسئولیت کند.
* درباره مکان های دیدنی منطقه زندگی خود پرس و جو کرده و برنامه ای برای گردشگری در آنجا بنویسد.
* خسارت های ناشی از گردشگری در محیط طبیعی را پیش بینی و راه حل هایی برای آن ارائه دهد.
پیشنهاداتی برای تدریس و پیشبرد درس
* آماده کنید
* تصاویری از جاذبه های گردشگری مذهبی، تاریخی و طبیعی ایران را که با شماره هایی مشخص شده اند، بین دانش آموزان توزیع کنید؛ سپس از آنها بخواهید تصاویری را که مربوط به گردشگری مذهبی است در یک دسته و آنهایی را که مربوط به گردشگری تاریخی یا طبیعی می باشد، در دسته های دیگر قرار دهند. دانش آموزان را ترغیب کنید زیر هر تصویر در صورتی که مکان معروفی است، نام آن را بنویسند.
* در صورت امکان فیلمی از جاذبه های گردشگری ایران نمایش دهید و از دانش آموزان بخواهید انواع جاذبه ها را ذکر کنند. توجه کنید با توجه به پیشرفت های فنی در عکس برداری و فیلم برداری شما معلم عزیز می توانید در سفرهایی که به مناطق مختلف دارید، عکس ها و فیلم های جالبی تهیه کنید.
* آموزش دهید
* با توجه به مطالب آموخته شده در درس قبل، انواع گردشگری را در جریان پرسش و پاسخ از دانش آموزان توضیح دهید.
* قبل از تشکیل این جلسه، از دانش آموزان بخواهید که درباره بارگاه امام رضا (ع) تحقیق کنند و دانش آموزانی که به اینترنت یا منابع دیگر دسترسی دارند، در مورد بخش ها و ویژگی های خاص آستان قدس رضوی مانند موزه ها، کاشی کاری ها، مساجد، آرامگاه شخصیت ها و خدام حرم تحقیق کنند و هنگام ارائه درس هریک مطالب خود را برای دان شآموزان بازگو کنند. (فعالیت 1 و 3)
* با مراجعه به سایت آستان قدس رضوی می توانید اطلاعات جامعی درباره موارد فوق کسب و مطالب ارائه شده توسط دانش آموزان را تکمیل کنید.
* در نظر داشته باشید که بارگاه امام رضا (ع) تنها بعد زیارتگاهی آن مطرح نیست؛ بلکه پرداختن به معماری و موزه های این مکان از جنبه تاریخی، هنری و مردم شناسی حائز اهمیت است.
* در معرفی خدام حرم ذکر این نکته ضروری است که این افراد به لحاظ احترام، علاقه و ارادتی که به امام هشتم دارند، حاضرند وقتشان را بدون دریافت هیچ وجهی در جهت خدمت به زائران امام رضا (ع) صرف کنند. (فعالیت 4) از جمله خدماتی که خادمین حرم ارائه می کنند،
* راهنمایی زائران به سمت ضریح و قسمت های مختلف حرم یا خدمات در بخش های مختلف حرم مانند کفشداری، نگهداری امانات، نظافت حرم، پهن کردن فرش ها برای اقامه نماز، کمک به افراد ناتوان، نقاره زنی، غبار روبی ضریح مطهر و… است.
* با نشان دادن تصاویری از بناهای تاریخی ایران ضمن اشاره به قدمت تاریخی سرزمین مان، به ظرفیت های موجود در ایران برای جذب گردشگر در این زمینه و سطح بالای مهارت و توان علمی ایرانیان در آن دوره اشاره کنید.
* با اشاره به جاذبه های توریستی ایران روی نقشه گردشگری به این نکته اشاره کنید که ایران مقام پنجم دنیا را به لحاظ داشتن جاذبه های طبیعی و مقام دهم جاذبه های انسانی و تاریخی را برای جذب گردشگر داراست.
* با توجه به ثبت تعدادی از این بناها به عنوان میراث جهانی برای دانش آموزان شرح دهید تنها بناهایی به عنوان میراث جهانی ثبت می شوند که بی همتا و استثنایی باشند؛ لذا این بناها در مقایسه با آثاردیگر کشورهای جهان نیز از شکوه وعظمت بالایی برخوردارند؛ سپس توجه آنان را به لزوم حفاظت از این آثار ارزشمند جلب کنید.
* در صورت امکان با نمایش فیلم یا نشان دادن تصاویری از تخت جمشید در مورد ویژگی های این بنای عظیم توضیح دهید.
* ضمن تعریف طبیعت گردی از دانش آموزان بخواهید به تصاویر صفحه 97 و 98 نگاه کنند و بگویند در شهر یا استان محل سکونت آنان کدام جاذبه طبیعی گردشگری وجود دارد؟
* ضمن توضیح مختصری در مورد هریک از مکان های تعریف شده عبارت "میراث زیستی جهانی" را روی تابلو برای دانش آموزان بنویسید.
* از دانش آموزان بخواهید به تصویر صفحه 99 نگاه کنند. تصاویر دیگری از آلودگی سواحل و جنگل ها که در درس های قبل تهیه کرده اید، به آنان نشان دهید و بخواهید به فعالیت 5 این صفحه پاسخ دهند. فعالیت 5 زباله های زیادی در اثر بی توجهی مسافران پدید آمده است. پلاستیک ها و زباله ها موجب آلودگی خاک و پدید آمدن منظره های زشت می شود. رعایت بهداشت و نظافت توسط مسافران، احداث مکان هایی برای جمع آوری زباله مسافران و سرانجام احداث بوستان های ملی از اقداماتی است که می توان برای تمیزی و سالم ماندن طبیعت انجام داد. از دانش آموزان بخواهید به فعالیت شماره 3 (به کارببندیم) با صراحت و تاکید پاسخ دهند.
* به پایان ببرید
ضمن توضیح مختصری درباره انواع گردشگری، از روی نقشه گردشگری ایران جاذبه های مهم گردشگری ایران را با کمک دانش آموزان مرور کنید.
از دانش آموزان بخواهید فعالیت 1 و 2 به کار ببندیم صفحه 100 را کامل کنند و در جلسه بعد به کلاس بیاورند. در فعالیت 1 دانش آموزان باید از طریق پرس و جو از خانواده، یک برنامه بازدید بنویسند. بهتر است برنامه طوری نوشته شود که ساعات و زمان مورد نظر را در برداشته باشد. برای مثال ساعت 9 – 8 خوردن صبحانه و آماده شدن، ساعت 9: 30 رفتن به بیرون وگرفتن تاکسی، ساعت 12 – 10 بازدید از موزه…، ساعت 12: 30 – 12 برگشتن به منزل، ساعت 4 – 12: 30 استراحت در منزل، ساعت 8 – 4 بعدازظهر رفتن به بیرون شهر و بازدید از آبشار
این فعالیت یک نوع مهارت اجتماعی و مهارت زندگی است که به دانش آموزان کمک می کند تا بتوانند هم در آینده مهمان های خود را برای بازدید از مکان های مورد نظر راهنمایی کنند و هم حس تعلق و علاقه مندی نسبت به جاذبه های محل زندگی خود در آنها تقویت شود.
در فعالیت شماره 2، دانش آموزان جدولی رسم می کنند این فعالیت را به صورت گروهی نیز می توان در مدرسه انجام داد. خسارت ها یا ضررها می تواند شامل:
1 -ممکن است زباله ها را در آب رود بریزند.
2 -ممکن است به درختان تاب ببندند یا روی درختان یادگاری بنویسند.
3 -ممکن است در میان درختان آتش روشن کنند.
4 -ممکن است بطری نوشیدنی و آب و کنسرو و پلاستیک مواد غذایی را در محیط رها کنند.
5 – ممکن است تمرین تیراندازی با تفنگ بادی داشته باشند.
سپس از دانش آموزان بخواهید برای هر مورد، پیشنهادی در مقابل بنویسند؛ برای مثال: نصب تابلوی ممنوعیت تیراندازی یا احداث محلی برای آن، گذاشتن سطل زباله با فاصله مناسب و…
مواد و وسایل آموزشی
تصاویری از جاذبه های گردشگری تاریخی، مذهبی و طبیعی ایران، نقشه گردشگری ایران، در صورت امکان نمایش فیلمی از بارگاه امام رضا(ع) در این زمینه نرم افزارهایی تولید شده است؛ همچنین با ورود به پایگاه اینترنتی آستان قدس رضوی می توانید عکس ها و فیلم هایی را دانلود کنید.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت صفحه 97
٣- اگر با خانواده تان به مشهد سفر کنید، بعد از زیارت حرم امام رضا علیه السّلام پیشنهاد می کنید از کدام بخش های آستان قدس دیدن کنید؟ موزه، آستان قدس، موزه قرآن، مسجد گوهرشاد، صحن های قدیمی و جدید حرم
۵- به تصاویر زیر توجه کنید. این تصاویر چه کسانی را نشان می دهد؟ درباره کار و نقش این افراد در حرم مطهّر پرس وجو کنید و در کلاس توضیح دهید. نقش خادم حرم امام رضا (ع) – خادمان امام رضا (ع) در هر ساعتی از شبانه روز و حتی نیمه شب ها در حرم امام مشغول راهنمایی زائران و مراقبت و پاکسازی حرم هستند. وظیفه غبار روبی حرم را بر عهده دارند. با لباس های تمیز و کاملاً مرتب و روی گشاده از اولین درب های کفش داری زائران را تحویل می گیرند و…
* فعّالیت صفحه 101
۶- به عکس زیر توجه کنید و بگویید. چرا چنین منظره ای به وجود آمده است؟ به دلیل بی توجهی به محیط اطراف و محیط زیست
چه آسیب هایی ایجاد می شود؟ ایجاد آلودگی و از بین بردن محیط زیست و پخش آن به مناطق دیگر.
برای مقابله با این آسیب ها چه باید کرد؟ باید خانواده ها خود را موظف کنند بعد از تفریح و استفاده از مواد غذایی و نوشیدن، آنها را داخل کیسه های زباله بریزند و در فضای سبز رها نکنند.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی درس
آشنایی فراگیران با جاذبه های گردشگری ایران
* اهداف جزئی
از فراگیران انتظار می رود پس از پایان درس بتوانند…
– با مفهوم گردشگری زیارتی آشنا شود.
– آشنایی با مکان ها و جاذبه های زیارتی کشورمان
– با مفهوم گردشگری تاریخی آشنا شود
– آشنایی با موضوع طبیعت گردی
– آشنایی با مفهوم گردشگری و حفاظت از محیط زیست
* اهداف رفتاری
فراگیر در پایان درس…
– جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی فرهنگی مهم کشورمان را بشناسد.
– چگونگی استفاده از نقشه را در سفرها و بازدید از مناطق را بداند.
– به اهمیت گردشگری در رونق اقتصادی جامعه پی ببرد.
– راهکارهایی برای حفاظت از محیط زیست در گردشگری ارائه کند.
* وسایل کمک آموزشی
کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم، ماژیک، تخته وایت برد، عکس های معمولی، عکس های هوایی، عکس های ماهوارهای، لب تاپ
* فعالیت های مقدماتی
در ابتدا با یاد و نام خداوند رحمان و تلاوت آیاتی از کلام الله مجید به کلاس رسمیت می بخشیم. سپس به حضور و غیاب از دانش آموزان می پردازم و بعد از آن از از علت غیبت دانش آموزانی که هفته گذشته حضور نداشته اند سوال می کنم.
* ارزشیابی تشخیصی
پس از انجام حضور و غیاب، و قبل از تدریس درس جدید از درس گذشته ارزشیابی به عمل می آورم و پس از کسب اطمینان از یادگیری دانش آموزان فعالیت های مربوط به درس جدید را آغاز می نمایم.
* ایجاد انگیزه
در این مرحله از فرایند تدریس با مرور کوتاهی بر درس جلسه گذشته، به منظور جلب توجه و دقّت دانش آموزان با طرح این پرسش که: آیا کسی از شما به مشهد مقدس مسافرت کرده است؟ ( اولین جرقه یادگیری را در ذهن دانش آموزان می زنم و پس از دریافت پاسخ مثبت از طرف آنان از یکی از دانش آموزان می خواهم تا خاطره ای از سفر خود را در کلاس بازگو کند. )
* ارائه درس
گروه اول (سفرهای زیارتی)
فعالیت دانش آموزان: گروه اول که در هفته گذشته مسئولیت ارائه قسمت اول درس را در چارچوب روش تدریس اعضای تیم و مشارکتی پذیرفته اند در جلوی کلاس حاضر شده و هر کدام از اعضاء با مشورتی که قبلاً انجام داده اند بخشی از قسمت اول درس (سفرهای زیارتی) را ارائه می دهند و پس از آن می نشینند.
فعالیت معلم: پس از آنان بنده که نقش ناظر و هدایت کننده بر فعالیت دانش آموزان را دارم توضیحات تکمیلی را مختصراً ارائه داده و برای تحکیم یادگیری آنان از تصاویری که قبلاً آماده کرده ام استفاده می کنم. (به علت تراکم مطالب این بخش زمان اختصاص داده شده به این قسمت بیش از سایر قسمت ها است. )
گروه دوم (گردشگری تاریخی)
فعالیت دانش آموزان: پس از آن گروه دوم در جایگاه قرار می گیرند و قسمت مربوط به گردشگری تاریخی را ارائه می دهند.
فعالیت معلم: من در اینجا به منظور ملموس کردن یادگیری و خارج نمودن ذهن آنان از تصورات انتزاعی تصاویری از بناهای تاریخی و خصوصاً قلعه فلک افلاک خرم آباد را به دانش آموزان نشان می دهم.
گروه سوم (طبیعت گردی)
فعالیت دانش آموزان: در مرحله سوم از گروه طبیعت گردی می خواهیم به ارائه قسمت مربوط به خود با تکیه بر جاذبه های طبیعی شهر نورآباد بپردازند.
فعالیت معلم: جمع بندی این قسمت بر عهده بنده است که با تکیه بر ارائه مثال های متعدد و نشان دادن تصاویر گوناگون به یادگیری دانش آموزان تحکیم می بخشم و آنان نیز مثال هایی را ذکر می کنند.
گروه چهارم (حفاظت از محیط زیست)
فعالیت دانش آموزان: گروه گردشگری و حفاظت از محیط زیست با جلب توجه دانش آموزان به تصویر صفحه 99 کتاب سوالات فعالیت را از همکلاسی های خود می پرسند و پرسش و پاسخی که بین آنان رد و بدل میشود نقطه عطف تدریس جلسه است، پس از آن با اشاره به درس 12 ولزوم حفاظت از محیط زیست به راه های حفاظت از محط زیست اشاره می کنند.
فعالیت معلم: بنده توضیحات دانش آموزان را تکمیل کرده وبا نشان دادن تصاویری از تخریب محیط زیست توسط انسان به سراغ فعالیت های پایانی می روم.
* جمع بندی درس
با کمک دانش آموزان و مشارکت آنها درس را مرور کرده و آن را جمع بندی می کنیم.
رفع اشکال دانش آموزان و پاسخ به پرسش های آنان در این مرحله صورت می گیرد.
* ارزشیابی پایانی
پس از جمع بندی درس به منظور ارزشیابی از فرایند تدریس به پرسش از دانش آموزان می پردازم و در صورت وجود اشکال نسبت به رفع آن اقدام می کنم.
* تعیین تکلیف
پس از انجام ارزشیابی پایانی برای جلسه آینده از فعالیت صفحه 94 و 99 و به کار ببندیم صفحه 100 برای دانش آموزان به صورت گروهی تکلیف تعیین می کنیم.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- مهمترین مساجدی که در کشورمان از نظر معماری مورد توجه گردشگری است، کدامند؟
جواب: مسجد امام و شیخ لطف اله در اصفهان – مسجد جامع یزد – مسجد گوهرشاد در مشهد
2- خلاصه ای از زندگی نامه امام رضا (علیه السلام) را ذکر کنید.
جواب: امام رضا (علیه السلام) فرزند امام موسی کاظم (علیه السلام) در سال 148 هجری در مدینه متولد شد. در 35 سالگی به امامت رسید. رضا، فاضل، صابر، زکی از القاب ایشان است. سرانجام به دستور مامون عباسی به شهادت رسید.
3- حرم امام رضا (علیه السلام) علاوه بر اهمیت زیارتی از چه نظر اهمیت دارد؟
جواب: از نظر معماری وتاریخی – وجود شاهکارهای معماری مانند: مسجد گوهرشاد، وجود آرامگاه شخصیتهای بزرگ علما و مذهبی مانند شیخ بهایی و علامه محمد تقی جعفری
4- مجموعه آستان قدس رضوی شامل چه بخش هایی است؟
جواب: کتابخانه ها، مهمانسرا، موزه ها
5- موزه هایی که در مجموعه آستان قدس رضوی قرار دارند را نام ببرید.
جواب: موزه قرآن و موزه سکّه، موزه صدف و موزه سلاح
6- موزه مرکزی آستان قدس رضوی در چه سالی افتتاح شده است؟
جواب: 1324 ش
7- چه آثاری در موزه مرکزی آستان قدس رضوی وجود دارد؟
جواب: قرآن های نفیس با خط امامان معصوم، اولین سنگ مرقد امام هشتم، سکه ها، کتیبه ها ی نفیس، مدال برخی از قهرمانان کشور، هدایای علاقه مندان امام هشتم
8- علت تنوع زیستگاه ها در ایران چیست؟
جواب: ایران به دلیل داشتن ناهمواری های مختلف و آب و هوا های متنوع، زیستگاه های متنوعی دارد.
9- مهمترین بندر و مرکز گردشگری سواحل دریای عمان کدام بندر است؟
جواب: بندر چابهار
10- ایجاد پارک های ملی چه فایده ای دارد؟
جواب: از آسیب رساندن به محیط زیست توسط گردشگران جلوگیری می کنند.
11- قوانین و ویژگی های پارک های ملی چیست؟
جواب: در پارک های ملی مانند مناطق حفاظت شده، بوته کنی، چرای دا مها، شکار و نظایر آن ممنوع است و محیط های امن طبیعی برای جانوران پدید آورده اند. بخشی از این پارک ها هم به گردشگاه مسافران اختصاص داده شده است.