نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: چهارم دبستان
درس16 : اسب طلایی
مقدمه
امانت مانند امن و امان و ایمان از ریشه (ا. م. ن) و به معنای حالتی است که زمینه ساز حصول آرامش و اطمینان خاطر نسبت به چیزی است. امانت در حقیقت ادای حقی است که انسان به پرداختن به آن تعهد کرده است.
اسلام در مورد امانت داری، احکامی را مطرح ساخته که رعایت آن موجب ارتقا و اعتلای اخلاق در جامعه می شود؛ و از آنجا که بسیار اتفاق می افتد که دانش آموزان وسایل یکدیگر را به امانت می گیرند؛ بر این اساس شایسته است با این احکام آشنا شوند. این درس در قالب یک داستان به بیان ضرورت امانت داری و برخی از احکام آن پرداخته است. بنابراین آشنایی با انجام وظایف خود در حفظ امانت و ترغیب دان شآموزان به رعایت آن، مهم ترین هدف درس محسوب می شود.
اهداف درس
* آشنایی با ضرورت امانت داری و شیوه های آن
* تمایل به انجام وظایف خود در حفظ امانت
* ادای امانت به صاحب آن
* توانایی تفکر در پیام قرآنی و درک ارتباط آن با موضوع درس
پیشنهاداتی برای تدریس درس
* بهترین شیوه برای تدریس این درس کتابخانه مدرسه و امانت گرفتن کتاب است که می توانید از اوایل مهر ماه که کتابخانه کوچکی در مدرسه یا کلاس خود ایجاد می کنید به طور غیرمستقیم تا روزی که می خواهید این درس را تدریس کنید، با دانش آموزان کار کنید تا درک و مفهومی بهتر از امانت گرفتن و امانت داری را آموزش بگیرند و خوب است که بعد از تشکیل کتابخانه، با خطی خوش جمله ای بر در و دیوار کتابخانه نصب کنید. . (دانش آموز باید امانت دار باشد ) این جمله در جاهای مختلفی نصب شود تا هر روز دانش آموزان آن را مشاهده کنند.
* برای شروع می توانید از دانش آموزان بخواهید در قالب یک فعالیت فهرستی از چیزهایی که متعلق به آنها هست و چیزهایی که متعلق به آنها نیست را تهیه کنند و برای بقیه بخوانند. و سپس با هم کلاسی ها یا اعضای گروه خود درباره درستی یا نادرستی نظرشان یا برای توسعه دانش خود گفت وگو کنند و به این ترتیب وارد متن درس شوید.
* برای شروع می توانید از دانش آموزان بخواهید اگر در زمینه امانت ضرب المثل، داستان، شعر یا حدیثی می دانند یا خاطره و یا تجربه یا هر نوع معلومات دیگری می دانند آن را به شیوه ای جذاب بیان کنند. از بچه ها بخواهید موقعیت های دیگری شبیه به موقعیت ذکر شده در قصه را در ذهن خود ایجاد کرده و آن را در قالب قصه گویی یا نمایش خلاق بیان کنند.
* برای شروع می توانید از قالب نمایش نیز استفاده کنید. برای مثال متن درس را به کمک تعدادی از بچه ها (با گریم و تغییر شکل مناسب و تهیه دوچرخه در صورت امکان) به صورت نمایش درآورید و سپس اجازه دهید در مورد موضوع درس گفت وگو و قضاوت کنند.
* فعالیت تدبر کنیم برای شروع درس مناسب است. آیه 58 سوره نساء را روی تابلوی کلاس بنویسید و از دانش آموزان بخواهید که در این رابطه خاطره، داستان و… را بگویند و درباره آن با یکدیگر گفت وگو کنند و با طرح این سوال که چگونه ما می توانیم به این آیه خوب عمل کنیم؟ وارد متن درس شوید. آموزگاران محترم بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که برای خوب عمل کردن به مضمون این آیه باید بدون اجازه نه خودمان و نه دیگران در امانت دخل و تصرف نکنیم، آن را در اختیار دیگران قرار ندهیم، به آن آسیب نرسانیم، به موقع آن را به صاحبش برگردانیم و…
* فعالیت ایستگاه فکر نیز می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. شایسته است معلمان گرامی بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که اگر فردی مالی را در پیش انسان به امانت بگذارد حفظ آن امانت و استفاده بهینه از آن، وظیفه هر مسلمانی است. بنابراین کسی که امانت را قبول می کند، اگر در نگهداری آن کوتاهی نکند و اتّفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست ولی اگر به اختیار خودش آن را در جایی بگذارد که گمان می رود آسیب ببیند، چنانچه تلف شود باید عوض آن را به صاحبش بدهد.
* استفاده از فعالیت گفت وگو کنید ضرب المثل یک کلاغ چهل کلاغ با موضوع امانت داری می تواند شروع مناسبی برای تدریس این درس باشد (تلفیق با درس فارسی) شایسته است معلمان گرامی بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که امانت شامل امانت مادی و معنوی و فردی و اجتماعی می شود. بخشی از امانت هایی که مومنان موظف به حفظ و ادای آن هستند امانت های معنوی است که از جمله آنها اسرار مردم است. در مورد ضرب المثل "یک کلاغ چهل کلاغ" نیز سخن به عنوان امانت معنوی مطرح شده است.
* فعالیت بررسی کنید کتاب می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. این فعالیت بسیار لذت بخش بوده و می توانید با اجرای صحیح آن به موضوع درس بپردازید. این فعالیت در قالب بازی طراحی شده است تا ضمن ایجاد جوّی شاد در کلاس، دانش آموزان به این نتیجه برسند که وقتی سخنی را به امانت نزد ما می سپارند تا آن را به دیگران برسانیم باید به همان شکلی که گفته شده نقل کنیم بنابراین کاستن پیام ویا افزودن بر آن، خلاف امانت داری است.
* در فعالیت برایم بگو دانش آموزان به جمع بندی و نتیجه گیری درس می پردازند. در این فعالیت نه تنها اهداف درس در حیطه شناختی برای دانش آموزان تثبیت و تقویت م یشود بلکه با مورد تایید قرار گرفتن عقاید دانش آموز در گروه همسالان، اهداف درس در حیطه عاطفی (نگرشی) نیز تقویت و تثبیت می گردد.
* هدف فعالیت دعا کنیم تثبیت و تعمیق مطالب آموزش داده شده با راز و نیاز یا بیان درخواست و احساسات می باشد. امانت داری در آموزه های اسلامی، اهمّیت فوق العاده ای داشته و در زندگی انسان ها جایگاه والایی دارد. بر این اساس علاوه بر تلاش برای انجام وظایف خود در حفظ امانت و ادای آن به صاحبانش، شایسته است با دعا از خدا توفیق انجام این فریضه را درخواست نماییم.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
ضمن بیان ضرورت امانت داری، نمونه ای از شیوه های حفظ امانت را با مثال توضیح می دهد.
ضمن اظهارتمایل به انجام وظایف خود در حفظ امانت غالباً برای ادای امانت به صاحب آن تلاش می نماید.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم، درباره آن توضیح می دهد.
خوب
ضمن بیان ضرورت امانت داری، نمونه ای از شیوه های حفظ امانت را با مثال توضیح می دهد.
ضمن اظهارتمایل به انجام وظایف خود در حفظ امانت غالباً برای ادای امانت به صاحب آن تلاش می نماید.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را توضیح می دهد.
قابل قبول
ضمن بیان ضرورت امانت داری، به نمونه ای از شیوه های حفظ امانت اشاره می کند.
ضمن اظهارتمایل به انجام وظایف خود در حفظ امانت گاهی اوقات برای ادای امانت به صاحب آن تلاش می نماید.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با کمک آموزگار ضمن بیان ضرورت امانت داری، به نمونه هایی از شیوه های حفظ امانت اشاره می کند.
با راهنمایی معلم ضمن اظهار تمایل به انجام وظایف خود در حفظ امانت گاهی اوقات برای ادای امانت به صاحب آن تلاش می نماید.
به کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
1. در فرهنگ قرآن و اسلام امانت داری محدود به امانت هایی که افراد در اجتماع به کسی می سپرند، نیست و خود امانت محدود به امانت های مادی نیست بلکه امانت داری، هم نسبت به صاحبان امانت و هم نسبت به انواع امانت ها گسترده است؛ از این رو صاحبان امانت گاهی خداست و گاهی پیامبر خدا و گاه مردم و گاه خود انسان و امانت نیز شامل امانت مادی، معنوی، فردی و اجتماعی می شود، که به اختصار به آن اشاره می شود:
– امانت خدای سبحان شامل همه چیزهایی است که خدا آن را به انسان سپرده است تا آن را حفظ نموده و سالم به خدای سبحان بازگرداند؛ مثل عقل، اختیار و آزادی، ولایت الهی، اعضای بدن و…
– امانت پیامبر (ص) سنت آن حضرت است اما افزون بر سنت، به مقتضای حدیث ثقلین، قرآن و عترت از امانت های پیامبر (ص) نزد مردم است.
امانت داری نسبت به دیگران که مصادیق گوناگون دارد از جمله:
* اموال: اگر فردی مالی را در پیش انسان به امانت بگذارد حفظ آن امانت و استفاده بهینه از آن، مورد تاکید آموزه های اسلامی است.
* امکانات معنوی: از جمله آنها جان و سلامتی، اسرار مردم، عهد و پیمان و رایزنی در مقام مشاوره است. در رابطه با حفظ اسرار، پیامبر فرمود " مجلس هایی که در آن می نشینی، امانت است و افشای راز برادرت خیانت، پس از آن پرهیز کن" بر اساس این روایت اگر انسانی به تناسب شغلش مثل قضاوت و پزشکی و مانند آن از اسرار مردم آگاه می شود حق افشای آن را ندارد در غیر این صورت مرتکب خیانت شده است.
* امانت اجتماعی: یکی از مصادیق آن، پست و مقام است. به مقتضای امانت شمرده شدن پست و مقام، شایسته است افرادی به کار گمارده شوند که شایسته آن پست و مقام باشند یعنی هم از نظر مهارت شایستگی داشته باشند و هم از نظر تجربه و هم از نظر تعهّد و پایبندی به وظایف و اگر پست و مقام به افراد نالایق واگذار شود، خیانت به این امانت اجتماعی است.
2. امانت داری آثار و پیامدهای بسیار دارد از جمله، تقویت ایمان، جلب اعتماد اجتماعی، مایه آرامش روح و فکر، جلب دوستی و محبت و… که با توجه به برکات هر یک از اینها، می توانیم انگیزه بیشتری برای اتصاف به این خلق نیکو پیدا کنیم.
چگونگی تدریس درس(طرح درس)
* روش تدریس:
پرسش و پاسخ، بحث گروهی
* فعالیت های قبل از تدریس
بعد از سلام و احوال پرسی ابتدا دانش آموزان را گروه بندی کنید. از دانش آموزان بخواهید در قالب فهرست چیزهایی که متعلق به آن
هاست و چیزهایی که متعلق به آنها نیست را فهرست کنند. درباره مفهوم مالکیت و مال من بودن گروه ها بحث کنند. ( دانش آموزان گوش می دهند و با علاقه در گروه خود به مشورت می پردازند و جمع بندی خود را ارایه می دهند. )
* اجرای تدریس
در ادامه بپرسید اگر کتابی از کتابخانه بگیرید چگونه آن را نگهداری کرده و تحویل می دهید؟
پس از جمع بندی نظرات متن درس را بصورت داستانی و با رعایت قواعد کلامی برای تاثیر بیشتر بخوانید.
فعالیت برایم بگو و تدبر کنیم را با هدف جمع بندی مفاهیم درس در قالب آیات و احادیث کوتاه انجام داده و آیات روی تابلو خوشنویسی گردد.
در گام بعدی در ایستگاه فکر گروه ها در مورد سوال مورد نظر گفت و گو کنند و نماینده گروه جمع بندی را ارایه داده و به داوری بپردازند.
فعالیت بررسی کنید در قالب بازی انجام شده تا ضمن ایجاد جوی شاد مرور مطالب نیز صورت گیرد در قسمت گفت و گو کنید نیز گروه ها در مورد سوال مورد نظر گفت و گو کنند و نماینده گروه جمع بندی را ارایه داده و به داوری بپردازند. و به این هدف که سخن نیز یک امانت است و باید نگهداری شود برسید. (یک کلاغ چهل کلاغ کردن)
در پایان دعا کنیم را با هدف بیان احساسات و درخواست توفیق از خداوند برای انجام وظایف خود در برابر همه امانت ها می خواهیم
* فعالیت و تکالیف
1. انجام فعالیت کتاب
2. گزارشی درباره کارهایی که درباره حفظ یک کتاب که از کتابخانه امانت گرفته و دفتری که از دوستش امانت گرفته انجام می دهند را ارایه دهند.
فعالیت های کتاب
* برایم بگو
حمید به چه چیزی فکر می کرد و چه تصمیمی گرفت؟ به این فکر می کرد که چون دوچرخه نزد او امانت است، باید به موقع آن را به صاحبش برگرداند و تصمیم گرفت دوچرخه را تمیز کند و او را به احسان برگرداند.
* تدبّر کنیم
اِنَّ اللّهَ یَامُرُکُم اَن تُوَدُّوا الاَماناتِ اِلی اَهلِها
خدا فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش بازگردانید. سوره ی نساء، آیه ی 58
با توجّه به داستان درس، به نظر شما چگونه می توانیم به این آیه عمل کنیم؟
امانت دیگران را به موقع به صاحبش برگردانیم.
در حفظ و نگهداری از امانت دیگران کوشا باشیم.
امانت دیگران را بدون اجاز هی صاحبشبه کسی ندهیم.
فکر می کنید، کدام یک از این بچّه ها، امانت دار خوبی بوده است؟
* ایستگاه فکر
اگر به امانت دیگران ضرر برسانیم، باید چه کار کنیم؟ باید خسارت آن را بپردازیم.
* بررسی کنید
خانم معلمّ ما دانش آموزان کلاس را به گروه های پنج نفره تقسیم کرده است و میان گروه ها بازی پیام رسانی را اجرا می کند. او به سمت من می آید؛ خم می شود و جمله ای را آهسته در گوشم می گوید. سپس می ایستد و می گوید: "این جمله را در گوش نفر بعدی بگو. م یخواهم ببینم این جمله تا نفر آخر گروه چه می شود!"
وقتی کسی حرفی به ما می زند، آن حرف نزد ما امانت است و هنگام بازگو کردن آن، نباید به آن چیزی اضافه یا کم کنیم یا چیزی از آن کم کنیم.
* گفت وگو کنید
بین ضرب المثل یک کلاغ و چهل کلاغ با موضوع "امانت داری" چه ارتباطی وجود دارد؟
این ضرب المثل در موقعی به کار می رود که بخواهند بگویند واقعیت کمتر از آن چیزی است که می شنویم. حرف مردم نیز نزد ما امانت است و باید در هنگام بازگو کردن عین آن را بگوییم.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- اگر وسیله ای را که امانت گرفته ایم، خراب کنیم، باید……………………. را بدهیم.
جواب: خسارتش
2- ما باید از امانت درست استفاده کنیم و به آن…………………. نرسانیم.
جواب: آسیب
3- خدا فرمان می دهد که…………………. را به صاحبانش باز گردانید.
جواب: امانت ها
4- اگر بخواهیم حرفی را از کسی نقل کنیم، باید بدانیم که آن حرف نزد ما…………………. است.
جواب: امانت
5- خداوند در سوره ی نساء آیه ی 58 در مورد امانت داری چه می فرماید؟
جواب: خدا می فرماید امانت را به صاحبانش باز گردانید.
6- ضرب المثل یک کلاغ و چهل کلاغ شامل چه کسانی می شود؟
جواب: کسانی که در نقل حرف امانت دار خوبی نبوده اند.