نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی هفتم
فصل7 : جمعیت و منابع
درس13 : جمعیت ایران
مقدمه
عنوان فصل 7 کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم "جمعیت و منابع" بوده و شامل دو درس (جمعیت ایران و منابع آب و خاک) می باشد. جمعیت کشور ما در سال 1395 به حدود 80 میلیون نفر رسیده است. ایران سرزمین پهناوری است که جمعیت آن در همه جا به طور یکسان پراکنده نشده است. در برخی نواحی تراکم جمعیت بسیار زیاد و در برخی نواحی کم است.
با افزایش جمعیت میزان مصرف منابع افزایش می یابد. برای حفظ منابع طبیعی چه باید کرد؟ آیا بهترین راه تغییر در سبک زندگی و مصرف نیست؟ یادتان نرود شما هم یکی از مصرف کنندگان هستید. حفاظت از منابع وظیفه مهم ما است. انسان ها نیز منابع و سرمایه های یک کشور هستند.
با آموختن این فصل و انجام فعاّلیت های آن در می یابیم که: معنای رشد جمعیت و تراکم جمعیت چیست؟ ، جمعیت ایران چه ویژگی هایی دارد؟ ، جمعیت ایران چگونه در کشور پراکنده شده است و این پراکندگی به چه عواملی بستگی دارد؟ ، چرا و چگونه باید از آب و خاک به عنوان دو منبع مهم محافظت کنیم؟
در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس جمعیت ایران آورده شده است.
اهداف و انتظارات
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* با استفاده از نمادهای جمعیتی روی نقشه جمعیت یک کشور را محاسبه کنند.
* مفهوم رشد جمعیت را بیان کنند.
* درباره مشکلات ناشی از رشد منفی جمعیت اظهار نظر کنند.
* با داشتن تعداد جمعیت و مساحت یک مکان، تراکم جمعیتی آن را محاسبه کنند.
* عوامل موثر بر میزان تراکم جمعیت در نواحی کشورمان را دسته بندی و بیان کنند.
* روی نقشه نواحی پرتراکم و کم تراکم را نشان دهند و محدوده آن را معین کنند.
پیشنهاداتی برای تدریس و پیشبرد درس
* آماده کنید
* اتوبوسی را روی تابلو کلاس ترسیم کنید و در آن تعدادی آدمک به عنوان مسافر… بکشید. به دانش آموزان بگویید در یک ایستگاه دو نفر پیاده می شوند؛ اما 5 نفر سوار می شوند. تعداد جمعیت مسافران اتوبوس چه تغییری می کند؟ حالا در ایستگاه دیگری 6 نفر پیاده می شوند و 4 نفر سوار می شوند. در این صورت چه اتفاقی می افتد؟
* پس اگر تعداد کسانی که سوار اتوبوس می شوند بیشتر از پیاده شدگان باشد، جمعیت داخل اتوبوس زیاد می شود. به همین ترتیب در یک مکان اگر کسانی که متولد می شوند، از کسانی که می میرند بیشتر باشند، جمعیت آن مکان افزایش می یابد و بالعکس.
* از دانش آموزان سوال کنید طبق تحقیقی که در درس های قبل انجام داده اند، جمعیت شهر و یا روستای آنها چقدر است؟
* آموزش دهید
* تعداد جمعیت کشور ایران را بر مبنای آخرین سرشماری در اختیار دانش آموزان قرار دهید و سپس از آنها بخواهید با خواندن و محاسبه نمادهای جمعیتی روی نقشه صفحه 72 نقشه خوانی کنند و جدول را کامل کنند.
* در مرحله بعد برای نمایش گروه های سنی اشکال زیر را روی تابلو بکشید
کشور الف 65 کشور ب الف 65
65 – 25 65 – 25
25 – 1 25 – 1
* چه عاملی سبب شده در کشور الف جمعیت 25- 1 سال کم باشد؟ از پاسخی که دانش آموزان می دهند( زادو و ولد کم) استفاده کنید و بپرسید: تعداد جمعیت 65 – 25 ساله این کشور در آینده چه تغییری خواهد کرد؟ (کاهش می یابد)
* سپس نتیجه بگیرید از آنجا که این گروه سنی افرادی اند که فعالیت های اقتصادی کشور را انجام می دهند؛ پس این کشور در آینده نیازمند نیروی کارخواهد بود. حال از دانش آموزان بخواهید با توجه به مطالب گفته شده شرایط این دو کشور را در آینده با هم مقایسه کنند. (فعالیت 3)
* در اینجا می توانید از هرم سنی کشورهایی که شرایط مشابه این دو کشور را دارند، استفاده کنید.
* ضمن معرفی مرکز آمار ایران از دانش آموزان بخواهید تا نموداری ستونی ترسیم کنند (تعداد ستون ها به تعداد کلاس های مدرسه باشد)؛ سپس تعداد جمعیت هر کلاس را روی نمودار نشان دهند. در مرحله بعد مساحت تقریبی یک کلاس را از مسئولان مدرسه بپرسند یا با متر حساب کنند.
* برای تعمیق بیشتر یادگیری فعالیت 5 را در کلاس انجام دهید.
تراکم جمعیت استان های سیستان و بلوچستان و البرز از تقسیم جمعیت برمساحت به دست می آید. (استفاده از ماشین حساب بلامانع است) تراکم استان البرز بسیار بسیار بیشتر است.
تراکم استان سیستان و بلوچستان، 14 نفر در کیلومتر مربع است.
تراکم استان البرز، 471 نفر در کیلومتر مربع است.
* سپس بحث تراکم جمعیت را به کشور ایران تعمیم دهید.
* تراکم کشور ایران از تقسیم جمعیت آن بر مساحت آن به دست می آید که معادل 46 نفر در کیلومتر مربع است با توجه به نقشه. پراکندگی جمعیت، تراکم های کم و یا تراکم های زیاد را آموزش دهید.
* از دانش آموزان بخواهید با توجه به راهنمای نقشه محدوده زرد رنگ را به عنوان تراکم 10 – 1 نفر در کیلومتر مربع معین کنند و بگویند چرا این ناحیه کم جمعیت است.
* سپس تراکم چهار ناحیه منطقه شهری تهران، جلگه های کناره دریای خزر، نواحی دارای صنعت و معدن و نواحی کوهپایه ای را با روش پرسش و پاسخ مطرح کنید.
* در حین انجام آموزش فوق از دانش آموزان بخواهید فعالیت شماره. 6 صفحه 76 را انجام دهند و جدولی روی یک برگ کاغذ رسم کنند و علل تراکم جمعیت را در هر ناحیه بنویسند.
نام ناحیه
میزان تراکم
علل
منطقه شهری تهران
زیاد
پایتخت بودن، وجود سازمان های مهم دولتی، دانشگاه ها، بیمارستان ها و صنایع
جلگه های کناره دریای خزر
زیاد
باران کافی، آب فراوان، هوای معتدل و خاک حاصلخیز
دشت کویر لوت
کم
کمبود بارش و آب و هوای گرم و خشک
استان خوزستان
زیاد
داشتن منابع نفت و گاز
* به پایان ببرید
* با جمع بندی و خلاصه کردن درس، مفاهیم رشد جمعیت و تراکم جمعیت و چگونگی پراکنش جمعیت در ایران را مرور کنید. به عنوان تکلیف پایانی از دانش آموزان بخواهید با انجام فعالیت 4 نمودار ستونی جمعیت مدرسه را که باید با پرس و جو از کلاس ها انجام شود، تکمیل کنند و برای جلسه بعد به دیوار کلاس نصب نمایند.
* از آنها بخواهید فعالیت 7 را انجام دهند. محل تقریبی شهر یا روستای زندگی خود را روی نقشه پراکندگی جمعیت علامت بزنند و نوع تراکم را معین کنند. همچنین در صورتی که به اینترنت دسترسی دارند، آنها را راهنمایی کنید فعالیت شماره4 به کار ببندیم را انجام دهند.
طرح درس(چگونگی تدریس)
* اهداف جزئی و کلی
– آشنایی با چگونگی افزایش و کاهش جمعیت
– آشنایی با تراکم جمعیت
– آشنایی مناطق پر جمعیت و کم جمعیت ایران
* اهداف رفتاری
تراکم جمعیت در مناطق مختلف را بررسی کنند.
مناطق پر جمعیت و کم جمعیت ایران را نام ببرند.
* فعالیت مقدماتی
معلم وارد کلاس شده و سلام می کند و به آیه قرآنی که توسط دانش آموزان خواند می شود گوش می دهد. سپس از آنها تشکر می کند و به حضور و غیاب دانش آموزان می پردازد.
* ارزشیابی تشخصی
چون جلسه بعد از ارزشیابی نوبت اول است فقط معلم در مورد چگونکی امتحانات از آنها سوال می پرسد.
* ایجاد انگیزه
بچه ها کدام یک از شما سرشماری سال 90 را به یاد دارید؟ و…
* ارائه درس
مرحله اول تدریس:
حالا این نقشه ها را که به شما می دهم در مورد جمعیت ایران و چند تا از کشورهای همسایه می باشد با توجه به این نقشه فعالیت را تکمیل کنید.
حال با توجه به جدول فعالیت ایران رتبه چندم را در بین کشورهای همسایه از نظر جمعیت دارد؟
معلم با استفاده از پاورپوینت های آماده شده چگونگی افزایش و کاهش جمعیت را برای دانش آموزان توضیح می دهد.
جدول تقسیم بندی جمعیت را به دانش آموزان نشان می دهد. از آنها می خواهد که گروه های سنی را با معلم تکرار کنند.
معلم فعالیت دوم را برای دانش آموزان می خواند.
به نظر شما اگر در کشور ما زاد و ولد کم شود در آینده با چه مشکلی روبه رو می شویم؟
در کشوری که رشد جمعیت زیاد است کدام گروه سنی افزایش می یابد؟
مرحله دوم تدریس:
داشتن جمعیت جوان چه مزایای برای کشور ما دارد؟
معلم عکس مرکز آمار ایران را به دانش آموزان نشان می دهد. از آنها می پرسد موسساتی که تا به حال با آنها آشنا شده اید را نام ببرید؟
بعد معلم می گوید بله بچه ها مرکز آمار ایران مسئول سرشماری در ایران است.
بعد تراکم جمعیت را برای آنها تعریف می کند و یک نمونه مسئله برای آنها حل می کند (تراکم جمعیت ایران) حالا با توجه به آنچه برایتان گفتم تراکم کلاس درس خود را محاسبه کنید متر در اختیار هر دو گروه قرار می دهم و آنها به صورت گروهی این کار را انجام می دهند. بعد از آن فعالیت 5 را حل کنید.
در این مرحله معلم نقشه ی تراکم جمعیت ایران در اختیار هر گروه قرار می دهد و از دانش آموزان می خواهد با توجه به راهنمایی نقشه نواحی پرجمعیت، کم جمعیت و خالی از جمعیت ایران را پیدا کنند.
بعد معلم یافته های دانش آموزان را تکمیل می کند نواحی پرجمعیت و کم جمعیت ایران را برای آنها با عللش بیان می کند.
* ارزشیابی پایانی
تراکم جمعیت چگونه محاسبه می شود؟
چه زمانی جمعیت یک کشور کاهش می یابد؟
مناطق پرتراکم ایران را نام ببرید؟
چرا درنواحی داخلی ایران تراکم جمعیت کم است؟
* تعیین تکلیف
به طور گروهی، تعداد جمعیت کلاس های مدرسه تان را پرس وجو کنید سپس این تعداد را روی یک مقوا به صورت نمودار ستونی نمایش دهید.
تراکم جمعیت مدرسه ی خود را محاسبه کنید.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- ایران در سال 1390 چند نفر جمعیت داشت؟
جواب: 75 میلیون نفر
2- کدام یک از کشور های همسایه ایران پرجمعیت هستند؟
جواب: پاکستان، ترکیه
3- کدام یک از کشورهای همسایه ایران کم جمعیت هستند؟
جواب: ارمنستان، کویت، بحرین، قطر، امارات متحده عربی، آذربایجان، ترکمنستان
4- جمعیت چگونه افزایش می یابد؟
جواب: اگر تعداد افرادی که متولد می شوند بیشتر از افرادی که می میرند باشد جمعیت افزایش می یابد.
5- جمعیت چگونه کاهش می یابد؟
جواب: اگر تعداد افرادی که متولد می شوند کمتر از افرادی که می میرند باشد، جمعیت کاهش می یابد.
6- رشد منفی جمعیت چگونه اتفاق می افتد؟
جواب: در برخی کشورها مانند سوئیس و دانمارک تعداد زاد و ولد ها کمتراز مرگ و میر ها شده است. به این رشد، رشد منفی هم می گویند.
7- جمعیت را به چند گروه سنی می توان تقسیم کرد؟
جواب:
گروه1: جمعیت یکسال تا 25 سال کودکان و نوجوانان و جوانان
گروه2: بزرگ سالان 25 تا 65 سال
گروه3: سالمندان بیشتر از 65 سال
8- با منفی شدن رشد جمعیت چه مشکلاتی برای یک کشور ایجاد می شود؟
جواب: با کم شدن زاد و ولد، جمعیت جوان کاهش و تعداد سالمندان افزایش می یابد و جامعه از نیروی جوان که می تواند کار کند و با فعّالیّت های اقتصادی و آموختن علم به پیشرفت کشور کمک کند، محروم می شود.
9- مسئولیت سرشماری جمعیت در ایران بر عهده چه سازمانی است؟
جواب: مرکز آمار ایران
10- اطلاعات مربوط به سرشماری جمعیت را چگونه می توان بدست آورد؟
جواب: استفاده از کتاب ها و نشریات مرکز آمار ایران، با وارد شدن به پایگاه اینترنتی آن، اطلاعات مورد نظرمان را درباره جمعیت به دست بیاوریم.
11- منظور از تراکم جمعیت چیست؟
جواب: به نسبت افرادی که در یک مکان زندگی می کنند، تراکم جمعیت آن مکان می گویند.
12- تراکم جمعیت یک منطقه را چگونه محاسبه می کنند؟
جواب: برای محاسبه تراکم جمعیت یک منطقه، جمعیت آن منطقه را بر مساحت آن تقسیم می کنند.
13- عوامل موثر در تراکم پایین یا کم جمعیت کدامند؟
جواب: در نواحی داخلی ایران به دلیل کمبود بارندگی، آب و هوای گرم و خشک و خاک های نامساعد و شور، جمعیت بسیار کمی زندگی می کنند.
14-کدام مناطق ایران خالی از جمعیت است؟
جواب: دشت کویر، دشت لوت
15- عوامل موثر در تراکم بالا و زیاد جمعیت کدامند؟
جواب:
پایتخت بودن یک منطقه مانند تهران که بسیاری از سازمان های مهم دولتی، دانشگاه ها، بیمارستان ها و صنایع در آن متمرکز شده اند.
مناطق جلگه ای به دلیل وجود باران کافی، آب فراوان، هوای معتدل و خاک حاصلخیز مانند: جلگه های کناره ی دریای مازندران
وجود معادن وذخایر چون نفت وگاز مانند: خوزستان
مناطق کوهپایه ای به دلیل وجود خاک حاصلخیز و بارندگی کافی مانند: کوهپایه های البرز و زاگرس
16- پرتراکم ترین و پرجمعیت ترین ناحیه کشورمان کدام منطقه است؟
جواب: تهران