طرح درس، نکات آموزشی و سوالات
کتاب: علوم تجربی
پایـه: هشتم متوسطه
فصل5: حس و حرکت
طرح درس روزانه درس حس و حرکت
هدف کلی
ضمن آشنایی با اجزای دستگاه های حسی و حرکتی چگونگی عملکرد آنها را توضیح داده و با توجه به اهمیت آنها، راه هایی را برای استفاده صحیح از آنها پیشنهاد نمایند.
اهداف مرحله ای
با انواع اندام های حس آشنا شوند و مشخص کنند هر کدام با چه نوع محرکی تحریک می شوند.
ساختار اندام های حسی را برای آنها یادآوری کنند.
بتوانند چگونگی عمل گیرنده های حسی را در اندام های حسی توضیح دهند.
بتوانند اجزای دستگاه حرکتی را نام برده و وظیفه آنها را بنویسند.
مهم ترین استخوان ها را در مولاژ اسکلت تشخیص دهند.
با انواع بافت ماهیچه ای آشنا و آنها را با هم مقایسه نمایند.
با انواع ماهیچه ها آشنا شوند و بتوانند آنها را روی مولاژ تشخیص دهند.
با شناخت دستگاه حسی حرکتی و نقاط قوّت و ضعف آن در حفظ سلامت خود کوشا باشند.
اهداف رفتاری و آموزشی
دانش آموزان با اندام های حسی آشنا شوند. (شناختی، درک و فهم)
دانش آموزان در مورد قسمت های مختلف بدن تامل کند. (شناختی، درک و فهم)
دانش آموزان با دستگاه حرکت بدن آشنا شوند. (شناختی، درک و فهم)
دانش آموزان در مورد نحوه شنیدن نحوه بویدن و چشیدن تفکر کند. (شناختی، دانش)
دانش آموزان با استخوان بندی بدن آشنا شوند. (شناختی، ترکیب)
دانش آموزان بتواند آزمایش های فصل را انجام دهد. (شناختی، درک و فهم)
دانش آموزان با مفصل و غضروف آشنا شوند. (شناختی، درک و فهم)
دانش آموزان فعالیت ها و سوالات مربوط به درس را پاسخ دهد. (شناختی، درک و فهم)
دانش آموزان بتوانند نتیجه کلی درس را بگوید. (شناختی، درک و فهم)
روش تدریس و مدل کلاس
سخنرانی، پرسش و پاسخ، حل مسئله به صورت فردی یا گروه دو نفره
مدل و ساختار کلاس U شکل بوده و همه دانش آموزان در جلو و اطراف میز بوده در حالیکه به تخته نیز اشراف داشته باشند.
رسانه های آموزشی
کتاب، مولاژ، کتاب درس، تصاویر مرتبط با مبحث، ویدیو پروژکتور
استفاده از برد هوشمند پاورپوینت آموزشی
آمادگی و ایجاد انگیزه
سلام و احوالپرسی، حضور و غیاب، بررسی حالات روحی و فیزیکی دانش اموزان و بررسی کلی وضعیت کلاس، ارتباط رابطه عاطفی اولیه، ارتباط دانش آموزان با کلاس و محتوا از طریق توجه به کتاب،
جلب توجه دانش آموزان به پاورپوینت موجود در کلاس و نمایش اسلاید های تهیه شده از درس
ارزشیابی اولیه
با طراحی سوالاتی در زمینه ی بحث، با جلب توجه به تصاویر موجود در متن، با استفاده از پرسش های زمینه محور، زمینه ی مناسب برای شروع تدریس را فراهم می کنیم.
– عامل اصلی حرکت چیست؟
– چگونه غضروف به استخوان تبدیل می شود؟
– اندام های حسی را نام ببرید؟
ارائه درس
در مقدمه فصل در مورد احساس های مختلف مثالی بیان شد که معلم می تواند با توضیح بیشتر و ارائه مثال های دیگر هدف کلی این فصل را برای دانش آموزان بیان نماید. در مورد تنوع محرک ها در محیط می توان از دانش آموزان کمک گرفت تا با سوال و جواب هایی که رد و بدل می شود بعضی از محرک ها مثل نور، صوت، گرما، فشار و مواد شیمیایی معرفی شوند.
فعالیت معلم:
در این درس، دانش آموزان ابتدا با چگونگی کارکرد اندام های حسّی آشنا می شوند. با ساختار اندام های حسّی در سال پنجم آشنا شده اند. در اینجا تاکید بر انواع گیرنده های حسّی است و اینکه چگونه اثر محرک های محیطی به پیام های عصبی تبدیل شده و در چه قسمت هایی از بدن درک پیام های حسی صورت می گیرد.
به دنبال آن، اجزای دستگاه حرکتی را توضیح می دهیم که از دو بخش اسکلت و ماهیچه تشکیل شده است. در بخش اسکلت انواع استخوان و مفاصل را بیان می کنیم و به ساختار استخوان و غضروف اشاره ای می نماییم.
در بخش ماهیچه ها نیز انواع بافت ماهیچه ای با هم مقایسه می شود با تاکید بر ساختار ماهیچه های اسکلتی و چگونگی عملکرد آنها در ایجاد حرکت و در ادامه مهم ترین ماهیچه های بدن در قالب بیشتر بدانید معرفی می شود.
فعالیت دانش آموزان:
نشان دادن عکس العمل مناسب هنگام دیدن فیلم ها وکلیپ های انیمیشنی
مطرح کردن نظرات خود بعد از دیدن تصاویر
پاسخ دادن به سوالات مطرح شده با
مشارکت و همراهی کردن گروه
مطرح کردن سوالاتی که در ذهنش جرقه زده
فعالیت معلم:
پخش فیلم آموزشی یا پاورپوینت آموزشی در ارتباط با درس: اندام های حسی
سوالاتی را روی تخته کلاس بنویسید. مانند سوال زیر:
– اندام های حسی کدامند؟
به دانش آموزان اجازه دهید که از طریق بحث کلاسی پاسخ مناسب را ارائه کنند. نکات مهم و جالب گفت وگوی دانش آموزان را به عنوان پاسخ روی تخته کلاس بنویسید و از آنها بخواهید آن را در دفتر خود یادداشت کنند. (جمع بندی نظرات دانش آموزان پاسخ سوال ها باشد. )
فعالیت دانش آموزان:
همفکری و مشورت با اعضای گروه
یافتن پاسخ های مناسب و صحیح
پاسخ دهی به سوالات با رعایت نوبت و احترام به حقوق دیگران
فعالیت خلاقانه دانش آموزان
هر کدام از گروه های مختلف می توانند رئوس مطالب را مرور کرده و خلاصه ای از آن را در کلاس برای معلم و بقیه دانش آموزان بیان کنند و یا با خواندن متن درس و معرفی الکتریسیته و انواع بارهای الکتریکی و رو تشخیص آنها و خواص آنها که قبلا مطالعه کرده اند و همینطور در کتب کمک درسی است می توانثد راهگشا برای علاقه مندی سایر دانش آموزان باشند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
الف: تکوینی (در جریان تدریس)
به صورت شفاهی و حل مسئله در پای تابلو بطور فردی یا گروهی
انجام فعالیت ها به صورت گروهی یا فردی
تهیه گزارش از فعالیت های انجام شده به صورت پرسش پاسخ و رسم شکل
شرکت در گروه به صورت فعال و هدایت گروه به سمت فعالیت بیشتر
پاسخ به پرسش هایی که از طرف معلم یا اعضای گروه ها در کلاس مطرح می شود.
ب: ارزشیابی تراکمی
از دانش آموزان پاسخ فعالیت ها ی موجود در متن را می پرسیم.
با طرح سوال بصورت فردی از دانش آموزان مروری بر درس ارائه شده می کنیم.
تعیین تکلیف
انجام دادن تکالیف
مرتب کردن پوشه کار گروه
تهیه ی تحقیق برای جلسه بعد
نکات آموزشی و روش تدریس درس حس و حرکت
* فصل در یک نگاه
در این درس، دانش آموزان ابتدا با چگونگی کارکرد اندام های حسّی آشنا می شوند. با ساختار اندام های حسّی در سال پنجم آشنا شده اند. در اینجا تاکید بر انواع گیرنده های حسّی است و اینکه چگونه اثر محرک های محیطی به پیام های عصبی تبدیل شده و در چه قسمت هایی از بدن درک پیام های حسی صورت می گیرد.
به دنبال آن، اجزای دستگاه حرکتی را توضیح می دهیم که از دو بخش اسکلت و ماهیچه تشکیل شده است. در بخش اسکلت انواع استخوان و مفاصل را بیان می کنیم و به ساختار استخوان و غضروف اشاره ای می نماییم.
در بخش ماهیچه ها نیز انواع بافت ماهیچه ای با هم مقایسه می شود با تاکید بر ساختار ماهیچه های اسکلتی و چگونگی عملکرد آنها در ایجاد حرکت و در ادامه مهم ترین ماهیچه های بدن در قالب بیشتر بدانید معرفی می شود.
* اهداف فصل
دانش آموزان در پایان این فصل می توانند:
1 -با انواع اندام های حس آشنا شوند و مشخص کنند هر کدام با چه نوع محرکی تحریک می شوند.
2 -ساختار اندام های حسی را برای آنها یادآوری کنند.
3 -بتوانند چگونگی عمل گیرنده های حسی را در اندام های حسی توضیح دهند.
4 -بتوانند اجزای دستگاه حرکتی را نام برده و وظیفه آنها را بنویسند.
5 -مهم ترین استخوان ها را در مولاژ اسکلت تشخیص دهند.
6 -با انواع بافت ماهیچه ای آشنا و آنها را با هم مقایسه نمایند.
7 -با انواع ماهیچه ها آشنا شوند و بتوانند آنها را روی مولاژ تشخیص دهند.
8 – با شناخت دستگاه حسی حرکتی و نقاط قوّت و ضعف آن در حفظ سلامت خود کوشا باشند.
* اندام های حسی
در مقدمه فصل در مورد احساس های مختلف مثالی بیان شد که معلم می تواند با توضیح بیشتر و ارائه مثال های دیگر هدف کلی این فصل را برای دانش آموزان بیان نماید. در مورد تنوع محرک ها در محیط می توان از دانش آموزان کمک گرفت تا با سوال و جواب هایی که رد و بدل می شود بعضی از محرک ها مثل نور، صوت، گرما، فشار و مواد شیمیایی معرفی شوند.
فعالیت این موضوع: هدف از این فعالیت، این است که دانش آموزان درک کنند که هر محرکی با اندام حسی خاص احساس می شود؛ مثلاً نور توسط چشم، گرما توسط پوست یا صوت توسط گوش.
دانش آموز در هیچ قسمتی از بدن به جز چشم، نور را احساس نمی کند ولی وقتی چراغ قوه را به پوست او نزدیک می کنیم گرما را احساس می کند.
* اندام حسّ بینایی
اگر در محیط اطراف جسم نور باشد جسم دیده می شود چون نور به جسم برخورد کرده بازتاب آن به چشم ما می خورد. به همین دلیل، اجسام در تاریکی دیده نمی شوند هر جسمی بعضی از نورها را جذب وبعضی را منعکس می کند و جسم به رنگی دیده می شود که نور آن جذب نمی شود؛ مثلاً درختان به رنگ سبز دیده می شوند؛ چون نور سبز جذب کلروفیل در درخت نمی شود.
در مورد ترتیب قرار گرفتن لایه های مختلف در شبکیه، شکل کتاب درست است؛ نور ورودی به چشم پس از عبور از زجاجیه (مایع درون چشم) به شبکیه می رسد که ابتدا از چند لایه عصبی شفاف عبور کرده بعد به سلول های گیرنده مخروطی و استوانه ای می رسد. زیر لایه دارای گیرنده های نوری نیز لایه رنگدانه دار دیگری قرار دارد که نورهای عبوری از این لایه ها را به سمت سلول های گیرنده منعکس می کند.
زیر این لایه، سلول های تیره رنگ مشیمیه قرار دارند که چشم را به اتاق تاریک تبدیل می کنند و بعد از آن، صلبیه در خارج چشم قرار دارد که استحکام زیادی دارد و از کره چشم محافظت می کند.
* اندام حسّ شنوایی
در مورد بخش های مختلف گوش (خارجی، میانی، داخلی) اهمیت گوش داخلی از بقیه بیشتر است؛ چون گیرنده های شنوایی در قسمت حلزونی آن قرار گرفته اند.
در مورد گوش میانی چون از طریق شیپور استاش به حلق راه دارد و حلق نیز محل عبور هوا و غذاست، احتمال ورود میکروب از این طریق به گوش میانی زیاد است.
عفونت گوش میانی نیز خطرناک است؛ چون از یک طرف می تواند پرده صماخ را غیرفعال نماید، یعنی خاصیت ارتجاعی آن کاهش یابد و از طرف دیگر روی دریچه های بیضی و گرد گوش داخلی اثر کند و اختلال در شنوایی ایجاد نماید. عفونت گوش میانی همچنین ممکن است استخوانچه های گوش میانی را تخریب نماید و باعث کاهش میزان شنوایی در فرد شود.
* اندام حسّ بویایی
در مورد حسّ بویایی از اهمیت خاص برخوردار است ما با استفاده از آن، ضمن استشمام بوهای خوب و بد از خطرات احتمالی موجود در محیط آگاه می شویم؛ مثلاً با احساس بوی گاز یا غذای مسموم از آنها دوری می کنیم.
* اندام حس چشایی
حسّ بویایی در احساس مزه غذاها به حسّ چشایی کمک می کند و در صورتی که هر دو حس سالم باشند، مزه غذاها به خوبی و درستی احساس می شود؛ مثلاً در هنگام سرما خوردگی که تورّم رگ های خونی در بینی و تجمع ترشحات روی آن جلوی عملکرد صحیح گیرنده های بویایی را می گیرد و ما مزه غذا را خوب احساس نمی کنیم.
مزه های اصلی شوری، شیرینی، ترشی و تلخی هستند که هرکدام گیرنده های خاص در سطح زبان و دیواره دهان دارند. این گیرنده ها در همه جا پخش اند ولی تراکم آنها در بعضی قسمت ها بیشتر است.
به جز مزه های اصلی مزه های دیگری مثل تندی، گسی و… نیز وجود دارند که این ها گیرنده های اختصاصی ندارند بعضی ph بزاق را تغییر می دهند و به آن حالت اسیدی غلیظ می دهند که سوزش و درد ایجاد می کند، مثل مزه تندی و بعضی ماهیچه های دیواره دهان را به حالت انقباض در می آورند یا در سلول ها حالت پلاسمولیز و خروج آب را ایجاد می کنند؛ مثل مزه گسی.
* گیرنده های پوست
در پوست گیرنده های مختلفی وجود دارد که گرما، سرما، لمس فشار و درد را حس می کنند هر کدام از این گیرنده ها انتهای دندریت نورون های حسی هستند که ممکن است پوششی نیز آن را در برگرفته باشد.
هر کدام از آنها در زیر میکروسکوپ به شکلی دیده می شود (و با نام های متفاوتی خوانده می شوند) ولی به طور کلی به آنها بن های عصبی گویند. پوست در برش عرض سه لایه دارد (اپیدرم، درم، هیپودرم) که بیشتر اجزای پوست از جمله بن های عصبی در لایه درم قرار دارند. وجود گیرنده های متفاوت در پوست به سالم ماندن بدن ما کمک می کند به این صورت که هریک از گیرنده ها با تحریک شدنشان پیامی را به مراکز عصبی می فرستند تا از وجود خطر آگاه شویم. معمولاً مراکز عصبی مثل نخاع با پاسخ های انعکاسی، بدن را از خطر دور می کنند.
* دستگاه حرکتی
شامل اسکلت و ماهیچه هاست که با همکاری هم و دستور دستگاه عصبی باعث حرکت می شوند. دستگاه عصبی پیام حرکت را صادر می کند ماهیچه ها در حین انقباض، کوتاه می شوند و چون به استخوان ها متصل اند باعث حرکت استخوان ها و در نتیجه حرکت بخشی از بدن می شوند.
* اسکلت
تدریس این قسمت را می توانید با آوردن مولاژ اسکلت یا پوستر آن شروع نمایید. مجموعه استخوان های بدن انسان 200 عدد است.
در مورد تعداد استخوان های اسکلت بدن، بعضی بیش از 200 عدد را مطرح می کنند. این اختلاف مربوط به استخوان های دوره جنینی است که تعداد آنها بیشتر است؛ مثلاً در دوره جنینی 33 مهره داریم یا بخش های مختلف یک استخوان را جداگانه محسوب می کنند؛ مثل استخوان های گوش میانی را که جزء استخوان های گیجگاهی هستند، جداگانه شمارش می کنند.
بزرگ ترین استخوان بدن انسان از لحاظ طول، حجم، وزن، استخوان ران است و کوچک ترین قطعات اسکلت بدن انسان استخوانچه های گوش میانی هستند که جزء استخوان گیجگاهی جمجمه هستند.
وقتی استخوانی را در اسید قرار می دهیم مواد معدنی آن در اسید حل شده و خارج می شود در نتیجه استخوان نرم می شود.
وقتی استخوانی را روی شعله نگه می داریم مواد آلی آن می سوزد و حالت ترد و شکننده پیدا می کند. استخوان با داشتن مواد آلی و معدنی هم انعطاف دارد هم استحکام.
* بافت در استخوان ها
در ساختار استخوان های بدن دو نوع بافت استخوانی وجود دارد. بافت متراکم، در تنه استخوان های دراز و سطح استخوان های پهن و کوتاه وجود دارد. بافت اسفنجی در دو سر استخوان های دراز و وسط استخوان های پهن و کوتاه دیده می شوند. در بافت متراکم تیغه های استخوانی به صورت دوایر متحد المرکز در کنار هم قرار گرفته اند و سیستم های هاورس را می سازند در مجرای وسط هر سیستم رگ خونی و اعصاب قرار دارند.
در بافت اسفنجی تیغه های استخوانی به صورت نامنظم کنار هم قرار گرفته اند و فضاهایی را به وجود می آورند که با مغز قرمز استخوان پر می شوند مغز قرمز در فضاهای بین تیغه های استخوانی قرار دارد ولی در مجرای وسط استخوان های دراز مغز زرد وجود دارد.
مغز قرمز محل ساخت انواع سلول های خونی است و مواد معدنی مختلف از جمله آهن در آن زیاد است. مغز زرد سرشار از پروتئین و چربی است و نیازهای مغز قرمز را نیز تامین می کند.
سطح همه استخوان ها را بافت پیوندی به نام ضریح پوشانده که رگ های خونی فراوان دارد و نیازهای تغذیه ای استخوان را تامین می کند.
* مقایسه غضروف و استخوان
هر دو، نوعی بافت پیوندی هستند که ماده زمینه ای، سلول ها و رشته های پیوندی دارند. مادّه زمینه استخوان ها سفت، محکم و کلسیم و فسفر فراوان دارد و در آن رشته های محکم کلاژن زیاد دیده می شود. ولی مادّه زمینه ای غضروف نرم و ژله ای است که کلسیم و فسفر کمتری دارد و در آن رشته های انعطاف پذیر (الاستیک) بیشتر وجود دارد. غضروف ها نیز انواع مختلفی دارند بعضی مثل لاله گوش حالت شکننده دارند ولی بعضی مثل نوک بینی نرم ترند.
* پوکی استخوان
در صورتی که در فردی استحکام استخوان یا تراکم آن کاهش یابد، به پوکی استخوان مبتلا شده است. در پوکی استخوان میزان کلیسم استخوان کاهش یافته در بافت اسفنجی حفرات بزرگ تر ایجاد شده و در بافت متراکم ضخامت لایه های استخوانی کاهش می یابد.
این ضایعه در هر سنّی ممکن است بروز کند ولی بیشتر در افرادی که تغذیه کاملی ندارند دیده می شود. زنان باردار و افراد کهنسال که کلسیم موردنیاز بدنشان تامین نشده باشد در خطر این بیماری هستند.
* منابع کلسیم
کلسیم بیشتر در مواد لبنی مثل شیر، ماست، کشک و… وجود دارد و با مصرف آنها به اندازه کافی نیاز بدن برطرف می شود ولی مواد غذایی زیر نیز کلسیم کافی دارد:
سبزیجات مثل اسفناج و کلم پیچ، غذاهای دریایی مثل ماهی ساردین و قزل آلا، حبوبات مثل لوبیا چیتی و چشم بلبلی، میوه ها مثل پرتقال و چغاله بادام
* انواع مفصل
در مورد انواع مفصل در بدن در کتاب های قدیم تقسیم بندی های زیادی انجام شده بود که لزومی به حفظ آنها نیست در این کتاب مطابق شکل 4 نوع مفصل را معرفی می کنیم.
ثابت مثل مفاصل بین استخوان های جمجمه
متحرک با حرکت محدود در یک جهت مثل آرنج
متحرک با حرکت نامحدود و در همه جهات مثل ران و نیم لگن
متحرک با حرکت محدود در همه جهات مثل مچ دست
* انواع رباط
رباط ها را بر اساس محل قرار گرفتن به دو دسته تقسیم می کنند: داخلی و خارجی همچنین بر اساس شکل نیز نام گذاری می شوند؛ مانند رباط صلیبی که از رباط های موجود در مفصل زانو است.
* ماهیچه ها
در بدن ما سه نوع ماهیچه وجود دارد که با مشخصات آنها آشنا هستید. در مورد شکل سلول های آنها ماهیچه های اسکلتی استوانه ای شکل هستند ماهیچه های صاف سلول های دوکی شکل دارند که وسط آنها برآمده و دو انتهای کشیده دارند. برای تجسم شکل دوکی شکل می توانید به شکل ماهی اشاره کنید که برای حرکت بهتر، اکثریت ماهی ها دوکی شکل هستند. سلول های ماهیچه قلبی استوانه ای منشعب هستند.
* ماهیچه های اسکلتی جفت
ماهیچه ها معمولاً به صورت جفت و عکس هم عمل می کنند و وقتی یکی از آنها منقبض می شود، دیگری در حال استراحت است؛ مثلاً در بازو ماهیچه دو سر، دست را از آرنج خم می کند ولی ماهیچه سه سر، دست را راست می کند موقعی که سه سر منقبض می شود دو سر به استراحت می رود وبرعکس.
بعضی از ماهیچه ها در بدن نیز هستند که به صورت جفت نیستند؛ مثلاً دلتایی، ذوزنقه و سرینی.
* تشریح بال مرغ
در مورد بال مرغ: قسمتی که به عنوان بال کبابی از آن استفاده می کنند ساعد است که دو استخوان زند زیرین و زبرین دارد و در کنار آن، ماهیچه های مختلف قرار دارد. ماهیچه های آن باعث حرکت بالک و انگشتان می شوند که بخش کوچکی در نوک بال و معمولاً آن را جدا می کنند.
استخوان های کف و انگشتان در پرندگان تحلیل رفته یا حذف شده اند و به تعداد کم وجود دارند.
استخوان بازو در بالا به شانه مفصل شده که در کنار آن دو ماهیچه بزرگ دو سر و سه سر قرار دارد، تشخیص آنها مشکل است ولی سه سر بال را باز می کند و دو سر بال را جمع می کند با فشار دادن و کشیدن آنها و مشاهده تاثیر آنها می توانید آنها را شناسایی کنید. نشان دادن این حرکات، یعنی باز و بسته شدن ماهیچه ها بسیار جالب است.
* ماهیچه های اسکلتی بدن
شکل مهم ترین آنها در کتاب آمده است ولی در مورد بعضی از آنها توضیح مختصری لازم است. ماهیچه دلتایی شکل آن شبیه مثلث یا دلتاست و روی کتف را به سمت بازو می پوشاند قاعده مثلت به سمت بالاست.
– ماهیچه ذوزنقه به شکل ذوزنقه و در پشت گردن به سمت پایین قرار دارد.
– سه سر بازو در قسمت بالا سه زردپی و در پایین یک زردپی دارد. در پشت بازو قرار دارد باعث راست شدن دست و عقب کشیدن آن می شود.
– دو سر بازو در جلو قرار دارد و ساعد را روی بازو خم می کند و دست را به جلو می برد.
– سرینی ماهیچه های تشکیل دهنده باسن هستند؛ نام آن از کلمه سرخوردن و در آن هنگام این ماهیچه ها روی سرسره قرار می گیرند.
– ماهیچه چهارسر ران در جلوی ران و چهار ماهیچه به هم متصل اند و در حالت نشسته پا را بالا می برند.
– ماهیچه دو سر ران، پا را به عقب خم می کند.
– ماهیچه توام دو ماهیچه متصل به هم که دوقلو نیز گفته می شود، در پشت ساقه پا قرار دارد در پایین یک زردپی بزرگ دارد به نام آشیل که بزرگترین زردپی بدن است.
– گرفتگی ماهیچه ناشی از نرسیدن انرژی به ماهیچه است که در نتیجه آن، قطعات انقباضی در ماهیچه در هم قفل می شوند. نرسیدن انرژی به ماهیچه ممکن است در اثر کمبود اکسیژن کمبود کلسیم یا موارد دیگر اتفاق بیفتد.
– کشیدگی ماهیچه، کارکشیدن زیاد از حد از ماهیچه ممکن است به ماهیچه فشار وارد کرده طول آن زیاد می شود که با درد همراه است و به آن کشیدگی ماهیچه گویند.
– درد ماهیچه ای در اثر جمع شدن اسید لاکتیک در ماهیچه ها به وجود می آید که ممکن است به دنبال گرفتگی و کشیدگی ماهیچه نیز بروز کند.
– برای جلوگیری از موارد فوق، قبل از هر ورزشی باید قدری نرمش انجام دهیم تا ماهیچه برای فعالیت آمادگی پیدا کند. نرمش باعث راه افتادن جریان خون بیشتر در ماهیچه می شود و مقداری ماهیچه را گرم می کند و جلوی گرفتگی و کشیدگی را می گیرد.
– در صورت بروز، بهترین عمل، گرم کردن ماهیچه با دوش گرم یا سوناست که باعث می شود جریان خون در ماهیچه راه بیفتد و ضمن رساندن اکسیژن به ماهیچه، اسید لاکتیک را از آن خارج کند یا با وجود اکسیژن اسید لاکتیک تجزیه شود.
– سرد کردن ماهیچه با کیسه یخ تسکین موقت ماهیچه است که جلوی درد زیاد آن را می گیرد. استفاده از اسپری های بی حس کننده نیز درد را متوقف می کند.
سوالات درس حس و حرکت با جواب
1- چند مورد از محرک هایی که روی بدن ما تاثیر می گذارند را نام ببرید؟
جواب: نور، صوت، شیمیایی، گرما و فشار
2- آیا همه ی محرک ها در هر جایی از بدن حس می شوند؟
جواب: خیر، هر محرکی در هر جایی از بدن احساس نمی شود. مثلا با چشم، احساس می شود و با جاهای دیگر بدن احساس نمی شود و صوت با گوش و گرما و سرما با پوست احساس می شوند.
3- اندام حسی چیست؟
جواب: به اندام هایی که اثر محرک خاصی را دریافت و به پیام عصبی تبدیل می کنند؛ اندام های حسی می گویند.
4- وظیفه اندام های حسی چیست؟
جواب: دریافت تحریک محرک و تبدیل آن به پیام عصبی
5- مهمترین اندام های حسی بدن را نام ببرید.
جواب: چشم، گوش، زبان، پوست، بینی
6- چگونه اجسام را می بینیم؟ (چه ارتباطی بین نور و دیدن اجسام و رنگ ها وجود دارد؟ )
جواب:
ابتدا نور به جسم برخورد کرده و تصویر جسم به سمت چشم ما منعکس می شود.
سپس نور بر سلول های گیرنده نور چشم اثر کرد و پیام عصبی ایجاد می شود.
و این پیام از طریق عصب بینایی به مغز برده می شود.
و مغز با اطلاعات دریافتی تصویری از جسم را می سازد و ما آن را می بینیم.
7- مهمترین فاکتوری که برای دیدن اشیاء موجود در محیط لازم می باشد،…………………. است.
جواب: نور
8- چند نوع سلول گیرنده نور داریم و در کدام قسمت چشم قرار دارند؟
جواب: در لایه چشم (شبکیه) دو نوع سلول گرینده نوری مخروطی و استوانه ای وجود دارد.
9- وظیفه سلول های گیرنده نوری چیست؟
جواب: این سلول ها اثر نور را به پیام عصبی تبدیل کرده و از طریق عصب بینایی به مرکز حس بینایی در قشر مخ می فرستند.
10- مرکز حس بینایی در کجا قرار دارند؟
جواب: مرکز حس بینایی در قسمت پس سری قشر مخ قرار دارد.
11- گیرنده های مخروطی را توضیح دهید.
جواب: گیرنده های مخروطی سه نوع اند که هر کدام به یکی از رنگ های اصلی (قرمز، آبی و سبز) حساسیت با تحریک یک یا چند مورد از این سلول، رنگ های مختلف اجسام را می بینیم.
12- کار گیرنده استوانه ای چیست؟
جواب: دید سیاه و سفید دارند.
13- چگونه صداهای مختلف را می شنویم؟
جواب: صدا یا صوت به صورت امواجی در اطراف ما پراکنده اند، وقتی صدایی به گوش ما برسد، به پیام عصبی تبدیل شده و به مرکز شنوایی در قشر مخ ارسال می شود تا ضمن درک آن در صورت نیاز پاسخ مناسب داده شود.
14- مرکز شنوایی در کجا قرار دارد؟
جواب: مرکز شنوایی در قسمت گیجگاهی قشر مخ قرار دارد.
15- گوش ما از چند تشکیل شده و مهمترین بخش آن چیست؟
جواب: گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی که مهمترین آن گوش داخلی است.
16- وظیفه گوش داخلی چیست؟
جواب: در گوش داخلی سلول های گیرنده وجود دارد و پیام های صوتی را به پیام عصبی تبدیل می کند.
17- کار گیرنده های صوتی را توضیح دهید.
جواب: گیرنده های صوتی سلول های مژه داری اند که در بخش حلزونی گوش داخلی قرار دارند و با انرژی صوت مژه های آن ها تحریک می شود و پیام عصبی تولید می کند.
18- بخش حلزونی در کدام قسمت گوش قرار دارد؟
جواب: گوش داخلی
19- خطر عفونت گوش میانی از بقیه قسمت های گوش بیشتر است. چرا؟
جواب: چون به حلق راه دارد و عفونت حاصله می تواند منتقل شود.
20- از وجود بو در محیط چگونه آگاه می شویم؟
جواب: وقتی مولکول های مواد بودار (که به حالت بخار در اطراف مواد وجود دارند) وارد بینی ما می شوند روی گیرنده های بویایی قرار می گیرند و در آنجا پیام عصبی ایجاد و به قشر مخ فرستاده می شود به این ترتیب بوی مواد را تشخیص می دهیم.
21- مرکز حس بویایی و مرکز حس بینایی در کجا قرار دارند؟
جواب: مرکز حس بویایی در جلوی نیمکره های مخ است. مرکز حس بینایی در قسمت پس سری قشر مخ قرار دارد.
22- گیرنده های بویایی در کجا قرار دارد؟
جواب: در بافت پوششی بینی
23- چه چیزی باعث می شود تنوع بوها را احساس کنیم؟
جواب: تنوع گیرنده هایی که در بافت پوششی بینی قرار دارند، زیاد است و باعث می شود بوهای مختلف را احساس و از هم تشخیص دهیم.
24- تنوع گیرنده های حسی کدام یک اندام(شنوایی، لامسه، بینایی، بویایی ) بیشتر است؟
جواب: بویایی
25- اندام اصلی حس چشایی چه نام دارد؟
جواب: زبان
26- زبان و دیواره داخلی چگونه مزه غذاها را تشخیص می دهند؟
جواب: مواد غذایی پس از حل شدن در بزاق روی گیرنده های چشایی (زبان و دیواره دهان) قرار گرفته و پیام عصبی ایجاد می کنند و این پیام به قشر مخ ارسال و مزه تشخیص داده می شود.
27- گیرنده های چشایی در کجا قرار دارند؟
جواب: زبان و دیواره دهان
28- آیا می توان مزه همه ی غذاها را تشخیص داد؟
جواب: مزه غذاهای خیلی داغ و خیلی سرد احساس نمی شود.
29- بزاق چه کمکی به حس چشایی می کند؟
جواب: بزاق به حل شدن مواد غذایی کمک می کند تا روی گیرنده ها قرار گیرند.
30- چرا مزه ی خودکار روی زبان احساس نمی شود؟
جواب: چون در بزاق حل نشده.
31- چهار مزه اصلی را نام ببرید. و جایگاه آن ها را روی زبان مشخص کنید؟
جواب:
شیرینی: نوک زبان
شوری: کناره های زبان به طرف جلو
ترشی: کناره ای زبان به طرف عقب
تلخی: عقب زبان
32- گیرنده های پوست را نام ببرید؟
جواب: گیرنده های پوست شامل گرما، سرما، لمس، فشار و درد می شوند که با کمک آنها تغییرات محیط را احساس می کنیم.
33- حس لامسه چگونه کار می کند؟
جواب: در پوست، یاخته های گیرنده متفاوتی هست که اثر محرک های مختلف را به پیام عصبی تبدیل می کنند و به قشر مخ می فرستند.
34- مغز با توجه به چیری پاسخ های حرکتی را به ماهیچه ها می فرستند؟
جواب: مغز با توجه به پیام هایی که از گیرنده های پوست دریافت می کند، پاسخ های حرکتی را برای ماهیچه ها می فرستد.
35- دستگاه حرکتی بدن از چه اجزایی تشکیل شده است؟
جواب: ماهیچه ها و اسکلت مجموعه دستگاه حرکتی بدن را می سازند.
36- برای اینکه حرکت رخ دهد به وجود سه عامل نیاز است، آن سه را نام ببرید.
جواب: ماهیچه، استخوان، دستگاه عصبی
37- دستگاه اسکلتی چیست؟
جواب: به مجموعه استخوان ها، غضروف ها و اتصالات آن ها در بدن ما دستگاه اسکلت گفته می شود.
38- بیشتر استخوان ابتدا از چه چیزی ساخته می شود؟
جواب: غضروف
39- چگونگی تشکیل شده استخوان را بنویسید.
جواب: بیشتر استخوان های ما ابتدا از غضروف ساخته شده اند، در حین رشد با جذب کلسیم و فسفر به استخوان تبدیل می شوند.
40- استخوان و غضروف از چه نوع بافتی هستند؟
جواب: بافت پیوندی
41- وظایف استخوان را بنویسید.
جواب: از اندام های مهم مثل قلب، مغز و شش ها محافظت می کنند؛ به بدن ما شکل و فرم می دهند؛ در حرکت بدن به ماهیچه ها کمک می کنند و همچنین ذخیره مواد معدنی و تولید یاخته های خونی را انجام می دهند.
42- استخوان را تعریف کنید.
جواب: استخوان استحکام و مقاومت زیادی دارد و در ماده زمینه آن کلسیم و فسفر فراوان است.
43- در ماده زمینه ای استخوان چه ماده ای وجود دارد؟ و نقش آن را بیان کنید؟
جواب: کلسیم و فسفر فراوان است و به استخوان استحکام و مقاومت زیادی می دهد.
44- بزرگترین و کوچکترین استخوان های بدن کدامند؟
جواب: بزرگترین استخوان بدن انسان استخوان ران و کوچکترین آن استخوانچه های گوش میانی است.
45- اهمیت و ویژگی های غضروف را بنویسید.
جواب: غضروف نرم و قابل انعطاف است و مانع اصطکات استخوان ها در مفاصل می شود.
46- حضور غضروف ها در مفاصل چه فایده ای دارد؟
جواب: مانع اصطکاک استخوان ها در مفاصل می شود.
47- انواع مفاصل را نام ببرید و برای هر کدام مثال بزنید.
جواب:
مفاصل متحرک: بازو و کتف
نیمه متحرک: مفاصل بین دنده ای
مفاصل ثابت: جمجمه
48- غضروف در کدام قسمت بدن ما قرار دارند؟
جواب: در نوک بینی، لاله گوش و محل اتصال استخوان وجود دارد.
49- چه منابع غذای کلسیم و فسفر فراوان دارند؟
جواب: شیر کم چرب، پنیر، ماست، ماهی، تخم مرغ
50- منظور از پوکی استخوان چیست؟ و در چه افرادی دیده می شود؟
جواب: هر گاه ذخیره کلسیم و فسفر در استخوان کم شود در این حالت بافت استخوانی ضعیف و پر حفره می شود و فرد دچار پوکی استخوان می شود و استخوان با ضربه ای مختصر می شکند. استخوان بیشتر در زنان بالای 50 سال رایج است تا مردان.
51- مفصل چیست؟
جواب: به محلی که دو یا چند استخوان به یکدیگر متصل هستند (بند) مفصل می گویند.
52- انواع مفصل را نام ببرید؟
جواب:
مفصل ثابت: حرکت ندارند و کاملا ثابت اند. مانند: مفصل بین استخوان های جمجمه
مفصل متحرک: مفصل بین بازو و شانه
53- چند نوع مفصل متحرک وجود دارد؟
جواب:
مفصل هایی که در جهت های مختلفی می چرخند:. مانند مفصل بین بازو و شانه
مفصل هایی که فقط در یک جهت حرکت می کنند. مانند آرنج
مفصل هایی که حرکت محدودی دارند. مفصل بین دنده ها و ستون مهره ها
54- رباط چیست؟
جواب: بافت پیوندی محکمی که استخوان ها را در محل مفصل های متحرک به هم وصل می کند رباط نام دارد.
55- آیا اسکلت به تنهایی قادر به حرکت است؟
جواب: خیر، به همکاری ماهیچه ها نیاز است.
56- وظیفه ماهیچه چیست؟
جواب: اسکلت به تنهایی قادر به حرکت نیست. اتصال و همکاری بین ماهیچه ها و استخوان های یک اندام باعث حرکت می شوند. ماهیچه ها استخوان ها را تکیه گاه خود قرار می دهند و با انقباض و انبساط باعث حرکت آن ها می شوند.
57- انواع ماهیچه ها را نام ببرید؟
جواب: ماهیچه قلبی، ماهیچه صاف، ماهیچه اسکلتی
58- ماهیچه قلبی را توضیح دهید.
جواب: انقباض آن ها غیرارادی و قوی و منظم است و رنگ آن ها قرمز است و سلول های آن ها رشته ای می باشد.
59- ماهیچه صاف را توضیح دهید.
جواب: این نوع ماهیچه اجتماعی از سلول های دوکی شکل است و به رنگ سفید می باشند و غیرارادی می باشد مانند ماهیچه های روده، معده، نای، مری، باز و بسته شدن مردمک چشم.
60- ماهیچه های اسکلتی یا مخطط را توضیح دهید.
جواب: حرکت اسکلت بدن توسط این نوع ماهیچه ها صورت می گیرد. انقباض این ماهیچه سریع پر قدرت و تحت کنترل اراده است مانند ماهیچه های دست و پا.
61- سلول های ماهیچه ای را توضیح دهید.
جواب: سلول های ماهیچه ای دراز و نازک اند و در طول، در کنار هم قرار گرفته اندو درون آن ها رشته های پروتئینی وجود دارد که می توانند منقبض و کوتاه تر شوند.
62- ماهیچه چیست؟
جواب: بافت پیوندی، یاخته های ماهیچه ای را به هم متصل می کند و دستجات ماهیچه ای بزرگ و بزرگ تری را می سازد که مجموعه آنها ماهیچه را تشکیل می دهند.
63- زردپی (تاندون) چیست؟
جواب: بافت پیوندی بین رشته ها و روی ماهیچه ها تا دو سر آن ادامه می یابند و طناب سفیدرنگی به نام زردپی (تاندون) را می سازند که معمولاً به استخوان متصل می شود.
64- فرق رباط با زردپی چیست؟
جواب: رباط دو استخوان مفصل متحرک را به هم متصل می کند. (دو سر رباط به استخوان متصل می شود. ) ولی زردپی (تاندون) بافتی است که عضله را به استخوان متصل می کند.
65- چگونگی حرکت استخوان ها توسط ماهیچه ها را بیان کنید.
جواب: وقتی ماهیچه ای منقبض و کوتاه می شود استخوانی را به یک سمت حرکت می دهد.
66- چرا ماهیچه های اسکلتی عمل متقابل دارند و جفت جفت کار می کنند؟
جواب: چون وقتی ماهیچه ای منقبض و کوتاه می شود، استخوانی را به یک سمت حرکت می دهد. در حالت استراحت این ماهیچه نمی توان استخوان را به جای قبلی خود برگرداند. این عمل باید توسط یک یا چند ماهیچه که د سمت دیگر استخوان قرار دارند، انجام شود. به همین دلیل بیشتر ماهیچه های اسکلتی عمل متقابل دارند و جفت جفت کار می کنند.
67- منظور از اینکه ماهیچه های اسکلتی حرکت متقابل دارند چیست؟
جواب: یعنی ماهیچه هایی که در دو طرف یک استخوان قرار دارند. عکس هم عمل می کنند و موجب حرکت می شود.
68- وقتی ماهیچه ای منقبض می شود چه تغییری می کند؟
جواب: وقتی ماهیچه ای منقبض می شود، کوتاه می شود.