طرح درس، نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: دوم دبستان
درس7 : اگر تمام شود…
طرح درس شماره1
هدف کلی
درک اهمیت سوخت در زندگی انسان
اهداف جزئی
دانش آموزان اهمیت سوخت ها را در حمل و نقل درک کنند.
دانش آموزان اهمیت سوخت ها را در گرم کردن خانه و مدرسه بدانند.
دانش آموزان اهمیت سوخت ها را در پخت و پز بفهمند.
دانش آموزان اهمیت سوخت ها را در زندگی روزمره ی خود دریابند.
دانش آموزان راه های صرفه جویی در مصرف سوخت ها را بدانند.
دانش آموزان پیشنهادهایی برای حفظ سوخت ارائه دهند.
دانش آموزان با انرژی خورشید و فواید و کاربردهای آن آشنا شوند.
دانش آموزان سوخت های زمان حال و قدیم را با هم مقایسه کنند.
دانش آموزان انرژی خورشیدی را با سوخت ها مقایسه کنند.
اهداف رفتاری
دانش آموزان نسبت به صرفه جویی در مصرف سوخت ها علاقه نشان بدهند.
دانش آموزان داوطلبانه در مصرف سوخت صرفه جویی کند.
دانش آموزان به دیگران درباره ی مصرف سوخت هشدار دهند.
دانش آموزان به استفاده از انرژی خورشیدی، متمایل شوند.
دانش آموزان از وسایل نقلیه ی عمومی استفاده کنند.
دانش آموزان به پیاده روی و دوچرخه سواری بپردازد.
دانش آموزان وسیله ای طراحی می کند که از انرژی خورشیدی استفاده می کند.
دانش آموزان از وسایل کم مصرف استفاده می کند.
روش تدریس
توضیحی، پرسش و پاسخ، حل مساله، (تلفیقی از هنر، هدیه های آسمان، قرآن، تعلیمات اجتماعی)
رسانه های آموزشی
کتاب، مقوا، کارت های کوچک، چسب مایع، ماژیک، گیره و طناب، وسایل نقاشی، پاورپوینت، کامپیوتر، ویدیو پروژکتور، تصاویر طراحی شده و…
آمادگی و ایجاد انگیزه
با لبخند و پر نشاط و با حالتی صمیمی وارد کلاس شده و حال و احوال شاگردان را جویا می شویم: سلام بچه ها، چطورین خوبین، با نگاه کردن به دانش آموزان حضور و غیاب می کنیم و می پرسیم کسی غایب نیست، همه آماده ی شروع درس هستید. دانش آموزان را به دو گروه مختلف تقسیم می کنیم. (در صورت نیاز گروه های بیشتری ایجاد می کنیم)
* اگر هنگام مسافرت یک هو وسط جاده بنزین ماشین تمام شود چه اتفاقی می افتد؟
با اینگونه سوالات دانش آموزان را هدایت می کنیم تا با درس جدید آشنا شوند.
پای تابلو اهداف درس را می نویسیم و برای دانش آموزان بازگو می کنیم:
– اگر روزی سوخت ها تمام شوند چه اتفاقی می افتد؟
– چگونه می توانیم جایگزین مناسب برای آنها پیدا کنیم؟
ارزشیابی اولیه
حالا که همگی حالتون خوبه و سرحال هستید، بریم سراغ درسمون، ببینیم آماده اید برای درس امروز یا نه
بچه ها اول، درس جلسه ی قبل را با هم کار می کنیم ببینیم خوب یادگرفته ایم یا نه؟
دانش آموزان در گروه های خود قرار می گیرند به هر گروه یک یا چند برگه می دهیم که درباره ی مطالب درس است. دانش آموزان با همفکری و مشارکت همه ی اعضای گروه، درکی که از تصاویر داشته اند را بیان می کنند.
گروه اول: چند تصویر در مورد: شلوغی و ترافیک خیابان ها، صداهای آزار دهنده، انتظار برای سوخت گیری و…
گروه دوم: چند تصویر در خصوص: استفاده از وسایل نقلیه ی عمومی به جای سواری و شخصی، استفاده از سوخت هایی که کمتر هوا را آلوده می کنند، استفاده از تصاویری که در آنها انواع سوخت ها موجود باشد و…
دانش آموزان در گروه های خود مشغول بحث و گفتگو می شوند و بعد از چند دقیقه نتایج را ارائه می دهند.
* نماینده ی گروه اول: این تصویر ها در مورد ترافیک و سر و صدا و شلوغی که ماشین ها ایجاد می کنند و همینطور تلف شدن وقت (به خاطر سوخت گیری) را می رسانند. ما در این تصاویر فهمیدیم که چه قدر وقت ما به خاطر شلوغی و ترافیک و صف های طولانی هدر می رود. بعد فهمیدیم که اگر ما پیاده بیائیم یا از دوچرخه استفاده کنیم، این قدر هوا آلوده نمی شود و سر و صدا ایجاد نمی شود.
* نماینده ی گروه دوم: ما از این تصاویر فهمیدیم که به جای استفاده از ماشین شخصی، سوار اتوبوس شویم. این طوری هم هوا کمتر آلوده می شود و هم اینکه سریعتر می رسیم و وقتمان هدر نمی رود. همینطور فهمیدیم که بعضی سوخت ها کمتر هوا را آلوده می کنند مثل گاز، ولی چوب هوا را بیشتر آلوده می کند، پس از گاز استفاده کنیم بهتر است. هر کدام از وسایل از یک جور سوخت استفاده می کند و در قدیم بیشتر از نفت و چوب استفاده می کردند ولی الان از گاز و بنزین بیشتر استفاده می کنند.
ارائه درس
در ادامه یکی از دانش آموزان از روی درس می خواند و با پرسش و پاسخ به سوالات را جواب می دهیم. در پرسش و پاسخ سوالات دقت می کنیم که سوال را به صورت جمعی مطرح کنیم ولی جواب ها را به صورت فردی از دانش آموزان می خواهیم. دانش آموزان دست بلند می کنند و ما انتخاب می کنیم که چه کسی پاسخ را بگوید. سعی می کنیم از همه ی دانش آموزان سوال بپرسیم. (معلم پاسخ های صحیح را تایید می کند. )
* نمونه سوالات:
• آیا ما حق داریم هر چه می خواهیم از سوخت ها استفاده کنیم؟
دانش آموزان: باید به اندازه مصرف کنیم تا به همه برسد و….
• اگر سوخت ها تمام شوند، حمل و نقل چگونه انجام می شود؟
دانش آموزان: با اسب، گاری، خر، پیاده، دوچرخه و…
• معلم: در روزهای سرد، خانه ها و مدرسه ها و محل کارها چگونه گرم خواهند شد؟
دانش آموزان: خیلی سرد می شود نمی توانیم خانه را گرم کنیم، با وسایل برقی و الکتریکی و…
• معلم: پخت و پز چه گونه انجام می شود؟
دانش آموز: فقط با وسایل برقی، باید چیزهای ساده بخوریم. مثل: میوه، ماست و… .
• معلم: با تمام شدن سوخت ها چه مشکلات دیگری به وجود می آید؟
دانش آموزان: هیچ کارخانه ای کار نمی کند و در نتیجه هیچ وسیله و محصولی درست نمی شود، همه جا سرد خواهد بود، نمی توانیم به محل کارمان برسیم و…
• معلم: به نظر شما برای حل این مشکلات چه باید کرد؟
دانش آموزان: کم مصرف کرد، به اندازه مصرف کرد، صرفه جویی کنیم، به فکر چیزهای دیگری به جای سوخت باشیم: مثل برق، در مواقع ضروری از سوخت ها استفاده کنیم و…
قسمت بعدی درس (سوخت برای همه) را یکی از دانش آموزان می خواند و بعد با اشاره به شکل های کتاب و ارایه ی توضیحات لازم، دانش آموزان را هدایت می کنیم تا آنها نیز با استفاده از وسایل نقاشی ( آبرنگ، مدادرنگی و… ) تابلو یا پوسترهایی در زمینه ی سوخت و صرفه جویی در مصرف آن بکشند و درست کنند.
دانش آموزان در گروه های خود مشغول بحث و گفت و گو و فعالیت می شوند تا بتوانند یک پوستر یا تابلو با یک پیام مناسب را نقاشی کنند. در پایان از دانش آموزان می خواهیم تا دست ساخته های خود را در معرض دید سایر هم کلاسی های خود قرار دهند و نماینده ی هر گروه دست یافته ها و تابلوهای خود را برای همشاگردی هایش توضیح می دهد. بچه ها سرجایشان می نشینند. معلم در مورد راه های کاهش مصرف سوخت در خانواده ها بحث و گفت و گو می کند.
در صفحه ی بعد که با یک سوال آغاز می شود. ( چه پیشنهادی برای حفظ سوخت برای آینده دارید؟ )
دانش آموزان را با پرسش و پاسخ مناسب هدایت می کنیم. مثلا:
صرفه جویی، استفاده از برق، وسایل نقلیه ی عمومی، پیاده روی و دوچرخه سواری، استفاده از موتور سیکلت به جای ماشین، وسایل کارخانه ها با برق کار کند نه با سوخت، استفاده از سوخت های دیگر، یافتن سوخت های جدید
قسمت علم و زندگی: در این قسمت بعد از اینکه یکی از دانش آموزان روخوانی کرد و ما توضیحاتی در این زمینه دادیم، دانش آموزان را هدایت می کنیم تا از طریق دیدن یک فیلم آموزشی(یا پاورپوینت) که آماده کرده ایم و در مورد انرژی خورشیدی و استفاده های گوناگون آن است، به سوال پایین شکل ها جواب دهند و ضمنا در حین پخش توضیحات لازم را نیز ارایه می دهیم.
بعد از پخش فیلم در گروه های خود به بحث و مقایسه استفاده به جای سوخت ها بپردازند و در پایان گزارش خود را ارایه کنند.
گروه اول: از خورشید برای گرم کردن آب، پختن غذا، تولید برق و… استفاده می شود. خورشید مفتی است، تمام نمی شود، هوا را آلوده نمی کند.
گروه دوم: از خورشید برای حمام کردن، تولید برق، پختن غذا و… استفاده می شود. هوا را آلوده نمی کند، مجانی است، ولی همیشه نمی توانیم از آن استفاده کنیم. مثلا در روزهای ابری، شب ها همینطور در زمستان هوا سرد است.
در پایان بحث ها مطالب را جمع بندی می کنیم.
نکته ی تاریخی را یکی از دانش آموزان می خواند، توضیحات لازم را ارایه می دهیم و از آنها می خواهیم که با کمک بزرگترها، پاسخ آنها را بنویسند و برای جلسه ی بعد به کلاس گزارش کنند. در پایان درخصوص تجربه ی پختن غذا، مثلا تخم مرغ جلوی نور خورشید توضیح می دهیم و می گوییم که می توانند تابستان خودشان این کار را انجام دهند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
فراخوان عملکرد: چند عدد کارت که روی آنها تصاویر یا سوال هایی نوشته شده است در دستمان می گیریم و به شکل تصادفی در اختیار دانش آموزان قرار می دهیم. دانش آموزان باید در مورد تصویر یا سوال روی کارت (که مربوط به درس است) توضیحات لازم را بدهند.
مثلا: تصویر سوخت ها، انرژی خورشیدی
سوال: در مورد انرژی خورشیدی، تمام شدن سوخت ها، صرفه جویی در مصرف سوخت.
بازخورد: به دانش آموزان در خصوص پاسخ های درستشان با تکان دادن سر یا گفتن کلمات تشویقی بازخورد می دهیم و در پاسخ های غلط آنها را با راهنمایی های بیشتر هدایت می کنیم تا به جواب صحیح برسند.
برای مرحله ی جمع بندی با پرسش و پاسخ دانش آموزان را هدایت می کنیم تا مطالب مهم و اهداف درس را بیان نمایند.
مثال: اگر سوخت ها تمام شوند، چه مشکلاتی پیش می آید؟
دانش آموزان: برای مسافرت کردن دچار مشکل می شویم، ماشین ها از کار می افتند. پخت و پز نمی توانیم بکنیم، کارخانه ها از کار می افتند، هیچ وسیله ای ساخته نمی شود، خانه ها و مدرسه ها را نمی توانیم گرم کنیم.
تعیین تکلیف
می گوییم برای جلسه ی بعد هم گزارش مربوط به نکته ی تاریخی را به کلاس بیاورند و هم اینکه با کمک بزرگترها یک آیه از قرآن در خصوص صرفه جویی و نعمتهای خداوند به همراه ترجمه ی آن به کلاس بیاورند.
طرح درس شماره2 (مصرف درست سوخت)
هدف کلی
آشنا شدن دانش آموزان با مصرف درست سوخت
اهداف جزئی و رفتاری
آشنایی دانش آموزان در مورد علت شلوغی خیابان ها
آشنایی دانش آموزان در مورد دلیل آلودگی هوا و ضرر ها ان برای انسان ها
آشنایی دانش آموزان در مورد مصرف سوخت توسط ماشین ها و میزان مصرف آن
روش تدریس و مدل کلاس
پرسش و پاسخ سخنرانی نمایشی کار گروهی، مدل کلاس سنتی و درگروه های 4نفره
آمادگی و ایجاد انگیزه
سلام و احوال پرسی، حضور و غیاب، بررسی وضعیت جسمی و روحی دانش آموزان، بررسی تکالیف جلسه قبل
کلیپی از شلوغی خیابان و بوق ماشین ها و… برای دانش آموزان پخش می کنیم و از آن ها می پرسیم که چه چیز هایی در کلیپ دیدن و برداشت های خود را بیان کنند.
ارزشیابی اولیه
ماشین ها از چه سوختی استفاده می کنند؟
در خانه از چه چیزی برای گرم کردن و پخت و پز استفاده می شود؟
ارائه درس
چند تصویر از خیابان های شهر و روستا روی تابلو نصب می کنیم و از دانش آموزان می خواهیم در مورد به صورت گروهی با هم مشورت کنند و شباهت ها و تفاوت های تصاویر را بیان کنند.
بعد در مورد مصرف سوخت توسط ماشین ها و میزان آن، آلودگی صوتی و هوا و ضرر های ایجاد کننده ان برای انسان ها، تلف شدن وقت در ترافیک با دانش اموزان صحبت می کنیم.
سوالاتی از قبیل:
تا حالا فکر کردین که وقتی با خانواده تون مسافرت می رید ماشین چقد سوخت مصرف می کنه؟
حالا چشماتونو ببندید فکر کنید توی یه خیابان شلوغ و پر از ماشین توی ترافیک گیر کردین چه چیزی می بینید و می شنوید؟
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
ارزشیابی تکوینی: دانش آموزان به صورت گروهی به سوالات گفت و گو کنید پاسخ می دهند.
ارزشیابی پایانی: گزارشی از آموخته های خود در حد یک بند بنویسند. در انتها از یکی از دانش آموزان می خواهیم که به صورت خلاصه مطالب بیان شده در کلاس را در بگوید.
تعیین تکلیف
از دانش آموزان می خواهیم که مسیر های رفت و آمد خود را از نظر شلوغی و ترافیک و… نقاشی کنند.
طرح درس شماره 3
هدف کلی
آشنایی دانش آموز با سوخت های فسیلی
اهداف جزئی و رفتاری
دانش آموز با تعریف سوخت آشنا شود.
دانش آموز با جایگاه سوخت آشنا شود.
دانش آموز بتواند چند مورد از کاربرد های سوخت را نام ببرد.
دانش آموز با نوع سوخت مصرفی هر کدام از ماشین ها آشنا شود.
دانش آموز با خطرات احتمالی سوخت گیری آشنا شود.
دانش آموز با نظم و رعایت حقوق دیگران آشنا شود.
دانش آموز بتواند در زندگی روزمره ی خود از سوخت ها استفاده کند.
دانش آموز بتواند چند فعالیت را که نیاز به استفاده از سوخت دارند را انجام دهد.
دانش آموز بتواند راهکاری برای برای ایمنی در هنگام استفاده از سوخت ارائه دهد.
دانش آموز نکات ایمنی را در هنگام سوخت گیری و سایر فعالیت هایی که با استفاده از سوخت امکان پذیر است رعایت کند.
دانش آموز نظم و قانون و حقوق دیگران را در حین انجام فعایت های روزمره ی خود رعایت کند.
دانش آموز به شناخت انواع سوخت ها علاقمند شود.
دانش آموز به رعایت نظم و حقوق دیگران علاقمند شود.
روش تدریس و مدل کلاس
ساختن گرایی، گردش علمی
رسانه های آموزشی
کتاب علوم، تخته، ماژیک، پروژکتور، کلیپ آموزشی، کارت های مقوایی، کارت های گروه بندی، لباس مخصوص افرادی که در جایگاه سوخت هستند.
آمادگی و ایجاد انگیزه
پوشیدن لباس مخصوص افرادی که در جایگاه سوخت می ایستند.
پخش یک کلیپ با موضوع نحوه ی انجام سوخت گیری.
سوالاتی که در ضمن ارزشیابی تشخیصی نیز پرسیده می شوند چون زمینه ی کنجکاوی و درگیری ذهنی دانش آموز را فراهم می آورد می تواند باعث ایجاد انگیزه باشد.
ارزشیابی اولیه
معلم از دانش آموزان سوال می کند:
به نظر شما ماشین چگونه حرکت می کند؟
ممکن است پاسخ های متعددی شنیده شود. اما معلم باید آنقدر صبر کند تا پاسخ مد نظر یعنی سوخت را بشنود. سپس باقی سوالات پرسیده می شود.
آیا تا به حال جایگاه سوخت را از نزدیکی دیده اید؟ چه شکلی دارد؟
برای انجام چه کاری به جایگاه سوخت می رویم؟
ارائه درس
می توان این درس را به وسیله ی گردش علمی تدریس کرد: معلم دانش آموزان را با یک وسیله ی نقلیه ی عمومی مثل اتوبوس در زنگ علوم به نزدیک ترین جایگاه سوخت برده تا با نظم و به ترتیب در گوشه ای بدون خطر پیاده شده و از نزدیک نحوه ی سوخت گیری ماشین ها را با توجه به نوع سوخت و تمام مواردی که می بینند از جمله رعایت نوبت و به ترتیب سوخت گیری کردن و… را بررسی کرده و معلم از دانش آموزان بخواهد تمام مشاهدات خود را با دقت یادداشت کنند سپس در مورد نکات یادداشت شده به بحث و گفت و گو بپردازند.
اما اگر معلم بنا به دلایل مختلف امکان انجام این کار را ندارد روش دیگری نیز می تواند مثمر ثمر باشد: ابتدا معلم برای ایجاد انگیزه با لباس افرادی که در جایگاه سوخت گیری هستند وارد کلاس می شود و پس از سلام و احوالپرسی و ضمن تشخیص و تایید سلامت روحی و جسمی دانش آموزان به ارزشیابی تشخیصی می پردازد. (به نظر شما ماشین ها چگونه حرکت می کنند؟ )
دانش آموزان به طور حتم پاسخ های متعددی می دهند اما آنچه در نهایت مد نظر معلم است(سوخت) می باشد بعد از رسیدن به این پاسخ باقی سوالات را پرسیده و پاسخ ها مورد بحث قرار می گیرند و مدرس باید برای هر پاسخ بازخورد صحیحی ارائه دهد.
بعد از ارزشیابی تشخیصی از دانش آموزان خواسته می شِود تا چشمانشان را ببندند و تصور کنند در اتوبوس نشسته اند و قرار است به جایی بروند. با پخش کلیپی که معلم از قبل آن را آماده کرده و نحوه ی سوخت گیری ماشین را نشان می دهد، چشم ها را باز کرده و خود را آن جا تصور می کنند. مشاهدات خود را به کلاس ارائه می دهند. (تمام آنچه دیده اند)
معلم نیز ضمن ارائه ی پاسخ ها و توضیحات دانش آموزان جواب ها را روی تخته یادداشت می کند مثلا یک نفر به قرار گرفتن ماشین ها
پشت سر هم اشاره می کند و معلم در آن خصوص رعایت نظم و رعایت حقوق دیگران را توضیح می دهد. (ارزشیابی تکوینی)، سپس با اشاره به صفحه ی کتاب درسی به دانش آموزان می گوید که درس امروز ما همین مورد یعنی آشنایی با سوخت، تعریف آن، موارد کاربرد آن و… بود.
سپس معلم از دانش آموزان می خواهد با بستن کتاب چند نمونه از موارد مصرف سوخت را مثال بزنند و خود معلم نیز مواردی را که تصویرشان در کلیپ آمده پخش می کند تا دانش آموزان با نمونه های دیگری از سوخت و موارد استفاده از آن ها آشنا شوند.
در قسمت بعد معلم تصویر مربوط به گفت و گو را روی تابلو قرار داده و از گروه ها می خواهد در مورد آن مشورت کنند و پیام تصویر را بیابند. (استفاده از وسایل نقلیه ی عمومی به جای وسایل نقلیه ی شخصی) و معلم باید به آلودگی هوا توسط سوخت ها و نیز روش های جلوگیری از آن و روش های صرفه جویی آن نیز اشاره نماید، به به نکات ایمنی، رعایت نظم و رعایت حقوق دیگران اشاره شود.
در آخر به قدردانی از نعمات الهی که برای آسان کردن زندگی انسان به وی عطا شده از جمله سوخت و شکرگذاری در قبال آنان اشاره شود.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
ارزشیابی تکوینی: سوالاتی را که دانش آموز در طی تدریس پاسخ می دهد ارزشیابی تکوینی نیز هستند.
ارزشیابی پایانی: جهت تقویت انگیزه و علاقه ی دانش آموز معلم در کارت هایی که به زیبایی آن ها را تزیین کرده سوالات پایانی خود را به طور گروهی ارائه می دهد، تا شاگردان تفکر کنند و پاسخ ها را در کلاس بخوانند:
* در هنگام سوخت گیری ماشین ها چه قوانینی را باید رعایت کنیم؟
* چند نمونه از موارد اسفاده ی سوخت در زندگی روزمره ی خود را نام ببرید؟
جمع بندی: معلم به طور کلی خلاصه ای از پیام تصاویر، توضیحی در مورد انواع سوخت ها، موارد مصرف آن ها، موارد صرفه جویی و قوانین ایمنی بیان می کند.
تعیین تکلیف
دانش آموزان به دلخواه یکی از تکالیف زیر را انجام دهند:
جمع آوری مطلب در مورد نحوه ی ایجاد یکی از موارد سوخت.
تهیه ی لیستی از موارد صرفه جویی در صرف سوخت ها
برای جلوگیری از خطرات احتمالی در هنگام سوخت گیری چه نکاتی را باید رعایت کرد؟
نکات آموزشی و روش تدریس
* درس در یک نگاه
در این درس، دانش آموزان یاد می گیرند، بدون سوخت ها (نفت گاز بنزین گازوئیل و… ) وسایل نقلیه نمی توانند حرکت کنند، پخت وپز انجام نمی گیرد و گرم شدن خانه ها، مدرسه ها و محل کارها با مشکل روبرو خواهد شد. آنها پیشنهادهایی برای جلوگیری از تمام شدن سوخت ها و آلودگی هوا می دهند. همچنین حس مسئولیت در قبال استفاده درست از سوخت ها و حفظ آن برای آینده در دانش آموزان تقویت می شود.
* اهداف و پیامدها
در پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
1- فهرستی از کاربرد سوخت ها تهیه و راه حل های رایج برای کاهش مصرف ارائه کنند.
2- فهرست متنوعی از کاربرد سوخت ها تهیه کنند و راه حل های متعددی برای صرفه جویی در مصرف سوخت ها ارائه کنند به طوری که این راه حل ها، به نتایج آشکار صرفه جویی اشاره شده باشد.
3- فهرست جامعی از کاربرد سوخت ها تهیه کنند و راه حل هایی که برای صرفه جویی در مصرف سوخت ها ارائه می کنند نتایج آشکار و پنهان کاهش مصرف سوخت ها را مورد توجه قرار داده و عملی/ خلاق باشد.
* مواد و وسایل آموزشی
مقواهایی برای درست کردن پوسترها، ماژیک یا مدادهای رنگی، چسب، شیر پاکتی مصرف شده، بادکنک، قرقره، سیخ های چوبی، واشر یا خمیر بازی.
* دانستنی های درس
منابع انرژی: ما در زندگی روزمره از منابع متنوع انرژی برای انجام کارهای خود استفاده می کنیم. منابع انرژی را می توان به دو گروه تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تقسیم کرد.
نفت، گاز طبیعی، بنزین، گازوییل، ذغال سنگ، چوب و اورانیوم از منابع تجدیدناپذیر هستند. یعنی منابع آنها محدود است و قابلیت بازگشت مجدد را ندارند. میلیون ها سال طول می کشد تا از بقایای گیاهان و جانوران دریایی قدیمی یک قطره نفت درست شود. پس ضرورت دارد تا بی رویه از منابع استفاده نکنیم و در حفظ آنها برای آیندگان بکوشیم. از این منابع برای تولید برق، حرکت اتومبیل ها، گرم کردن خانه ها و محل کار و تولید انواع وسایل استفاده می شود.
منابع انرژی تجدیدپذیر: منابعی هستند که قابلیت بازگشت مجدد به طبیعت را دارند، مثل خورشید باد آب جاری امواج دریا انرژی گرمایی زمین جزر و مد، و تمام شدنی نیستند. خورشید هر روز می تابد، آب رودخانه ها جاری است و… امروزه تلاش می شود تا از این منابع برای تولید انرژی به خصوص تولید برق استفاده شود؛ زیرا آلودگی هوا کاهش می یابد، و این منابع نیز تمام نمی شوند.
* نکات آموزشی و فعالیت های پیشنهادی
هدف این درس به هیچ عنوان آموزش مفهوم انرژی یا منابع انرژی نیست، اگرچه سوخت ها، جزء منابع انرژی هستند ولی مفهوم انرژی و منبع انرژی برای دانش آموز دوم ابتدایی قابل درک نیست و نباید هیچ پرسشی یا فعالیتی که پاسخ آن انرژی یا منبع انرژی باشد برای دانش آموزان مطرح کرد. آموزش مفهوم انرژی و منابع آن در سال های بعد است.
پرسش های کتاب را در کلاس مورد بحث قرار دهید و توجه آنها را به پیامد مصرف بی رویه سوخت ها در زندگی روزمره (ترافیک و آلودگی هوا و آلودگی صوتی که در بر دارد) جلب کنید. اجازه دهید تا دانش آموزان تجربیاتی که درباره پرسش های کتاب در زندگی روزمره دارند در اختیار کلاس قرار دهند.
اگر در موقعیت هایی هستید که مشکل ترافیک وجود ندارد (شهرهای کوچک و روستاها) ممکن است مصرف بی رویه سوخت ها به صورت های دیگر باشد، مثلاً روشن گذاشتن ماشین های کشاورزی هنگامی که از آن استفاده نمی شود، پرسش ها می تواند با توجه به موقعیت محلی مطرح شود.
فعالیت هایی درباره تاثیر سوخت ها در زندگی روزمره یا محیط زیست طراحی کنید. (مصرف بی رویه) مثلاً دانش آموزان مشاهدات خود را درباره هدر رفتن سوخت ها، مثلاً مصرف بی رویه گاز در خانه یا بنزین در خودرو و تاثیر آن بر محیط زیست به کلاس گزارش کنند و یا درباره درست مصرف کردن سوخت ها راه حل پیشنهاد کنند، یا قیمت مصرف گاز در خانه با قیمت مصرف گاز در مدرسه یا محل کار بزرگترهای خود را مقایسه کنند.
دانش آموزان می توانند درباره پرسش های کتاب که درباره مشکلات پیش آمده بعد از تمام شدن سوخت ها است به صورت گروهی نقاشی کشیده و به دیوار نصب کنند. باید احساس مسئولیت در قبال مصرف درست سوخت در بچه ها تقویت شود و این که وقتی سوختی مصرف شود قابل برگشت نیست.
در فعالیت سوخت برای همه، بچه ها به طور گروهی پوستر تهیه کنند و نمایشگاهی از پوسترها درست کنند و به گفتگو بگذارند تا آنها با دیدگاه های سایر دانش آموزان آشنا شوند. بعضی شعارها می تواند به صورت زیر باشد:
* با دوچرخه به محل کار خود برویم تا هوای پاک داشته باشیم.
* گاز سرمایه ملی است در زمستان ها، با پوشیدن لباس گرم شعله بخاری را کم کرده و آن را حفظ کنیم.
بچه ها در، درست کردن پوستر ها و تعیین شعارها می توانند از خانواده های خود کمک بگیرند.
بچه ها را به دنیایی ببرید که در آن سوخت ها کاملاً تمام شده اند. نفت، گاز، بنزین، چوب ها همه تمام شده اند.
اکنون بخواهید راه حل هایی برای پخت و پز، گرم کردن خانه ها، حمل و نقل پیشنهاد کنند. ممکن است راه حل هایی که بچه ها ارائه می کنند عملی و جامع نباشد، اما شما راه حل ها را در کلاس به بحث بگذارید.
در فعالیت بحث کنید که درباره استفاده از برق است، دانش آموزان با جمع آوری اطلاعات، پی می برند که برای تولید برق هم سوخت لازم است پس باید در مصرف برق نیز صرفه جویی کرد.
بچه ها درباره فایده های جایگزین کردن باد و نور و گرمای خورشید به جای سوخت ها با هم گف توگو کنند و به این نتیجه برسند که خورشید هر روز به ما می تابد و باد هم همیشگی است و استفاده از اینها مانع آلودگی هوا می شود.
فعالیت پختن غذا با خورشید باید در یک روز آفتابی انجام گیرد.
برای گرم کردن آب و درست کردن چای با خورشید می توان دور لیوان آب را با یک پوشش تیره رنگ پوشاند و در آفتاب قرار داد. درست کردن نیمرو روی یک سینی استیل داغ در آفتاب، نیز نمونه ای استفاده از گرما و نور خورشید است. بچه ها می توانند با کمک خانواده و استفاده از کتاب هایی که درباره ساخت اجاق های خورشیدی است، اجاق هایی را که از گرما و نور خورشید گرما تولید می کند را درست کنند.
با استفاده از جریان آب وسیله ای طراحی کنید که بتواند حرکت کند.
به بچه ها بگویید آیا می توانیم ماشینی درست کنیم که از سوخت ها استفاده نکند. ساخت ماشین بادکنکی را پیشنهاد کنید و مسابقه ای را با ماشین های بادکنکی برگزار کنید.
در ساختن ماشین بادکنکی می توانید از وسایل ساده ای مثل قرقره، بادکنک، پاکت شیر به عنوان بدنه ماشین، سیخ های چوبی، واشر یا خمیربازی برای نگه داشتن قرقره ها استفاده کنید.
یک نمونه ماشین ساخته شده را در اختیار دانش آموزان قرار دهید تا آنها با مشاهده آن بتوانند ماشین خود را بسازند. ساخت ماشین به صورت گروهی و در کلاس انجام بگیرد شما به گروه ها مراجعه کرده و به آنها کمک کنید. می توانید از قبل پاکت های شیر را آماده کرده و سوراخ هایی را که لازم است، در بدنه آن ایجاد کنید تا ساخت ماشین برای بچه ها آسان شود.
در ساختن ماشین به نکات زیر توجه فرمایید:
اندازه سوراخی که دهانه بادکنک در آن قرار می گیرد باید دقیق تعبیه شود؛ اگر قطر سوراخ کوچک باشد، هوا با سرعت کم خارج می شود و ماشین حرکت نمی کند.
سوراخ های روی پاکت نسبت به سطح زمین باید در فاصل های باشد که کف ماشین روی زمین قرار نگیرد، تا اصطکاک مانع حرکت نشود.
کوچک بودن بادکنک یا کم باد کردن آن باعث می شود ماشین نتواند مسافت بیشتری طی کند.
خارج شدن قرقره ها از سیخ چوبی مانع حرکت ماشین می شود. با گذاشتن واشر یا خمیر بازی مانع خارج شدن قرقره ها از سیخ شوید.
از هر نوع جسم غلتان می توانید به عنوان چرخ های ماشین استفاده کنید.
اجازه دهید گروهی که ماشین آنها به خوبی حرکت می کند درباره ساخت ماشین خود برای کلاس صحبت کنند. گروه هایی که نیاز به کمک دارند را راهنمایی کنید. این مسابقه را برای بچه ها لذت بخش کنید توجه کنید اضطرابی در آنها به وجود نیاید.
این ماشین یک نمونه ساده است، شما می توانید با توجه به موقعیت کلاس ماشین های دیگری طراحی کنید.
بچه ها درباره فایده ها و مشکلات جایگزین کردن ماشین بادکنکی به جای خودروها بحث کنند به طور مثال ترکیدن بادکنک یا تمام شدن هوای بادکنک و… از جمله مشکلات است و فایده ها می تواند آلوده نشدن هوا، تمام نشدن سوخت ها، ارزان بودن و همیشگی بودن باشد.
سوالات درس با جواب
1- بدن شما انرژی را از کجا به دست می آورد؟
جواب: این انرژی را از خوردن غذاهای گوناگون بدست می آورد.
2- اتومبیل ها برای حرکت کردن انرژی لازم را از کجا به دست می آورند؟
جواب: از مواد سوختنی مانند بنزین، گاز و گازوئیل
3- سوخت را تعریف کنید؟
جواب: به موادی مانند نفت و بنزین که براثر سوختن انرژی تولید می کنند، سوخت می گویند.
4- به غیر از نفت و بنزین چه سوخت هایی را می شناسید؟
جواب: چوب، زغال سنگ، گاز و گازوئیل
5- برای انجام چه کارهایی از سوخت استفاده می کنند؟
جواب: برای ایجاد گرما در اتاق های سرد، پختن غذا، گرم کردن آب حمام، حرکت اتومبیل ها و کامیون ها، حرکت قطار و هواپیما، حرکت چرخ کارخانه ها
6- در گذشته مردم بیشتر از چه سوخت هایی استفاده می کردند؟
جواب: از سوخت چوب، نفت، زغال سنگ، چربی جانوران
7- درساختن چرخ آبی چگونه می توانید سرعت چرخیدن چرخ را بیشتر کنید؟
جواب: با حرکت و فشار آب بیشتر، سرعت چرخش، چرخ آبی بیشتر می شود.
8- درچرخ آبی برای بالا آوردن لیوان انرژی از کجا به دست می آید؟
جواب: از انرژی آب
9- اگر بعد از ساختن فرفره آن را فوت کنیم چه اتّفاقی می افتد؟
جواب: فرفره به حرکت در آمده و می چرخد.
10- به غیر از فوت کردن چه راه هایی برای چرخاندن فرفره پیشنهاد می کنید؟
جواب: فرفره را در مقابل جریان باد قرار می دهیم و یا این که در مسیر باد بدویم.
11- فرفره برای چرخیدن به انرژی نیاز دارد؟
جواب: از انرژی باد
12- انسان از انرژی آب جاری چه استفاده هایی می کند؟
جواب: برای به گردش در آوردن چرخ ها و تولید برق استفاده می کند.
13- از انرژی باد چه استفاده هایی می شود؟
جواب: برای تولید برق و بالا کشیدن آب از چاه استفاده می شود.
14- انرژی بدن انسان از کجا به دست می آید؟
جواب: با خوردن غذا و سبزیجات و میوه ها
15- از انرژی خورشید چه استفاده هایی می شود؟
جواب: برای گرم کردن خانه، پختن غذا، شیرین کردن آب دریا و تولید الکتریسیته
16- آیا انرژی خورشید از انرژی سوخت های دیگر بهتر است؟ چرا؟
جواب: بله، زیرا رایگان است. در دسترس همه قرار دارد و تمام نمی شود. هوا را آلوده نمی کند.
17- انرژی برق چگونه به هدر می رود؟
جواب: با بیهوده روشن کردن چراغ ها، استفاده کردن از وسایل برقی در ساعات اوج مصرف انرژی زیادی به هدر می رود.
18- وسایلی را نام ببرید که با انرژی خورشیدی کار می کنند؟
جواب: انواع آبگرمکن خورشیدی، اتومبیل های خورشیدی، ماشین حساب های خورشیدی
19- برای جلوگیری از به هدر رفتن انرژی در محیط زندگی خود چه پیشنهاد هایی دارید؟
جواب: از وسایل برقی درست استفاده کنیم، لامپ های اضافی را خاموش کنیم، با بستن سد بر روی رودخانه ها می توانیم انرژی الکتریکی را ذخیره کنیم و از انرزی سوخت در مواقع لازم استفاده کنیم.
20- چه چیزی باعث آلودگی هوا می شود؟
جواب: استفاده زیاد و نادرست از سوخت ها
21- اگر برق شهر مدّتی قطع شود در زندگی ما چه تغییری به وجود می آید؟
جواب: چرخ زندگی کندتر به حرکت در می آید، چون کلیه ی وسایل ما در حال حاضر از انرژی برق به دست می آید، زندگی بسیار مشکل می شود.
22- اگر روزی سوخت تمام شود، زندگی ما چه تغییری می کند؟
جواب: ماشین ها و کارخانه ها از کار می افتد و مجبور می شویم با اختراعات جدید از انرژی خورشیدی استفاده کنیم.
23- اگر روزی همه ی سوخت ها تمام شوند، در زندگی روزانه ما چه تغییری به وجود می آید؟
جواب: اتفاقات خیلی بدی خواهد افتاد و هیچیک از خودروها حرکت نخواهد کرد. برق وجود نخواهد داشت. تمام زندگی فلج خواهد شد. دیگر هیچ چیز تولید نمی شود و مواد غذایی و یا امکانات گرم کننده یا خنک کننده به کسی نمی رسد. عده زیادی از بین خواهند رفت.
24- چگونه می فهمیم که آب جاری انرژی دارد؟
جواب: آبی که در رودها و نهرها جریان دارد، شاخه و برگ وقتی تنه ی درختان بزرگ را به حرکت در می آورد. انسان از انرژی آب جاری برای به گردش درآوردن چرخ ها و تولید برق استفاده می کند.
25- به چه موادی سوخت می گویند؟
جواب: به موادی که بتوانند امکان حرکت خودروها و اتومبیل ها و یا سایر وسایل متحرک مثل هواپیما، قطار، کشتی ها و غیره را امکان پذیر کنند.
26- آیا می دانید از انرژی خورشید چه استفاده هایی می شود؟
جواب: برای بدست آوردن نور و گرما از انرژی خورشید استفاده می شود.
27- چرا باید از سوخت ها کمتر استفاده کنیم؟
جواب: چون این سوخت ها تمام شدنی هستند و استفاده نادرست از آنها هوا را آلوده می کند.