نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایه: سوم دبستان
فصل4: نیازهای خانواده
درس10 : نیازهای خانواده چگونه تامین می شود؟
عنوان دروس این فصل: نیازهای خانواده چگونه تامین می شود؟ ، منابع، درست مصرف کنیم، بازیافت
مقدمه
عنوان فصل4 کتاب مطالعات اجتماعی سوم دبستان، نیازهای خانواده می باشد. مهارت های اقتصادی و سواد مالی یکی از مقوله های مهم تربیت اجتماعی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دانش آموزان در این فصل با مفاهیمی چون منابع، مشاغل تولیدی و خدماتی، درآمد، پس انداز و … آشنا می شوند. همچنین با توجه به لزوم فرهنگ سازی برای تغییر در سبک زندگی و پرهیز از مصرف گرایی با تاکید بر آموزه های دینی، اهمیت آموزش این فصل نمایان می شود.
انتظارات یادگیری
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* مفاهیم نیاز، کالا، درآمد و شغل و رابطه آنها را درک و بیان کنند.
* مشاغل تولیدی و خدماتی را بشناسند و آنها را از هم تفکیک کنند.
* درباره مشاغل مورد علاقه خود اظهارنظرکنند.
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* آماده کنید
* از دانش آموزان بخواهید روی یک کاغذ هر چیزی را که به آن نیاز دارند و از صبح تا شب یا در طول هفته مصرف و استفاده می کنند، بنویسند. (برای مثال: دفتر، خودکار، پنیر، شیر، بلوز، شلوار، نان، مدادتراش، کتاب و …)
* به آنها بگویید وسایل و ابزاری که در خانه برای نیازهای آنها به کار گرفته می شود را هم به حساب بیاورند مانند اجاق گاز و قابلمه برای پختن غذا، اتو برای اتوکردن لباس و …
* پس از این به آنها بگویید موارد شبیه به هم را دسته بندی کرده و در یک جدول قرار بدهند.
پوشاک
لوازم التحریر
خوراک
وسایل خانگی
* آموزش دهید
* از دانش آموزان بپرسید کدامیک از موارد جدول را می توانند حذف کنند. یعنی نداشته باشند و مشکلی پیش نمی آید؟ و کدام را به هیچ وجه نمی توان حذف کرد؟ (مفهوم نیاز)
* بپرسید مواردی را که در جدول دسته بندی کرده اند از کجا تهیه می کنند؟ و آنها پاسخ می دهند از بازار و مغازه و فروشگاه خریداری می شود.
* به آنها بگویید: این موارد کالا هستند یعنی باید آنها را از فروشگاه ها خرید و برای استفاده از آنها پول پرداخت کرد. (مفهوم کالا)
* سپس بپرسید چه کسانی برای شما این کالاها را تهیه می کنند و به عبارت دیگر می خرند؟ بله، خانواده پولی برای این کالا می پردازد. خانواده این پول را از کجا می آورد؟ از طریق کار کردن (مفهوم درآمد و شغل)
* اگر دانش آموزی داوطلب بود از او بخواهید درباره شغل پدر یا مادرش صحبت کند. بپرسید در کدام خانواده ها مادر نیز شاغل است؟ و در تامین نیازهای خانواده نقش دارد؟ (پرسیدن شغل پدر همه دانش آموزان به دلیل این که موضوع خصوصی تلقی می شود و ممکن است برخی از آنها تمایل نداشته باشند در این باره صحبت کنند، صحیح نیست)
* در مرحله بعد از دانش آموزان بخواهید همه مشاغلی را که به نحوی درتامین نیازهایشان نقش دارند به روش بارش مغزی بیان کنند.
* همه مشاغل را روی تخته بنویسید. سپس به آن ها بگویید می توانیم این مشاغل را به دو گروه تقسیم بندی کنند. برخی از این فعالیت ها تولیدی هستند یعنی کالایی را تولید و عرضه می کنند و ما آن کالا را می خریم.
* (در مرحله قبل دانش آموزان با مفهوم کالا آشنا شده اند) برای مثال بستنی، مداد، شیر، دفتر، بلوز و … و … کالاهایی هستند که توسط تولیدکنندگان، تولید شده و در بازار به فروش می رسند.
* اما گاهی شما کالایی را نمی خرید بلکه خدمتی دریافت می کنید. برای مثال وقتی به سلمانی می روید. سلمانی کالایی به شما نمی فروشد برای شما کاری انجام می دهد. یا اگر خدای ناکرده جایی آتش بگیرد، آتش نشان ها آتش را خاموش می کنند یا وقتی شما بیمار هستید و به نزد پزشک می روید، پزشک به شما خدمتی ارائه و شما را درمان می کند.
* از دانش آموزان بخواهید کاربرگه شماره ٧ و ٨ را در کلاس کامل کنند.
* کاربرگه شماره ٧: توجه کنید که در اینجا مشاغل فقط از جنبه اقتصادی موردتوجه قرار نگرفته اند بلکه در توضیح هر یک تاکید بر این است که هر شغلی یکی از نیازهای ما را برآورده و همه مشاغل به دیگران خدمت می کنند و بنابراین مورد احترام بوده و ارزشمند هستند. به همین دلیل در پایان کاربرگه سوال شده وقتی شما بزرگ شدید می خواهید چه نیازی از دیگران را برآورده کنید؟ در واقع هدف این است که نگریستن به مشاغل تنها از بعد اقتصادی و درآمد نباشد.
* در کاربرگه شماره ٨ معلّم، رفتگر، آتش نشانی، سپس راهنمایی و راننده، تاکسی، مشاغل خدماتی و خیاط و نانوا و نجار که کالایی تهیه و به دست مشتری می دهند مشاغل تولیدی هستند.
* بحث را پیرامون نیاز به همه مشاغل و ارزشمند بودن همه مشاغل هدایت کنید. از بچّه ها بخواهید درباره شغل های موردعلاقه شان اظهارنظر کنند.
* به پایان ببرید
* با خلاصه کردن درس مفاهیمی چون نیاز، کالا، درآمد و رابطه آنها با شغل را مرور و تعریفی از مشاغل تولیدی و مشاغل خدماتی ارائه کنید.
* از دانش آموزان بخواهید فعالیت کاربرگه شماره ٩ (انجام مصاحبه) را به عنوان تکلیف منزل انجام دهند. مصاحبه یکی از مهارت های کاوشگری است. اصول صحیح مصاحبه کردن را آموزش دهید. (شناسایی افراد مناسب، برخورد مودبانه، توضیح درباره موضوع مصاحبه و …) و از آنها بخواهید با یک یا دو نفر از افراد فامیل درباره شغل شان مصاحبه کنند. در جلسه بعد کاربرگه ها را کنترل و از دانش آموزان بخواهید نتیجه را در کلاس بخوانند.
* محورهای عمده ارزشیابی
بیان مفاهیم و روابط مربوط به نیاز، کالا، درآمد و شغل به صورت شفاهی، انجام فعالیت های کلاسی و بحث و گفت وگو پیرامون مشاغل و اظهارنظر درباره شغل های موردعلاقه و انجام کاربرگه های ٧ و ٨ و ٩ محورهای عمده ارزشیابی است.
ملاحظات تدریس و دانستنی های معلمّ
* برای آموزش بهتر این درس دو فعالیت دیگر پیشنهاد می شود:
الف) از پدر یا مادر یکی از دانش آموزان یا افراد خارج از مدرسه دعوت کنید به کلاس بیاید و درباره شغل خود برای بچّه ها توضیح دهد.
مهارت ها و دانش های لازم برای کسب این شغل، محل کار و چگونگی انجام آن و میزان درآمد ماهانه می تواند از محورهای عمده این توضیح باشد.
ب) دانش آموزان را به بازدید از مرکزی در نزدیکی مدرسه مانند کارگاه های تولید لباس و مبلمان یا فروشگاه زنجیره ای یا اداره پست و نظایر آن ببرید و شغل یا مشاغلی راکه در آن مرکز وجود دارد به آنها معرفی کنید.
* در بحث مربوط به مشاغل توجه دانش آموزان را به این نکته جلب کنید که هر شغلی خدمتی به دیگران انجام می دهد و نیازی را برطرف می کند. لذا همه شغل ها قابل احترام و ارزشمندند. به منظور پرورش روحیه کارآفرینی، دانش آموزان را از ارائه پاسخ های کلیشه ای و تلقینی درباره شغل خود در آینده (دکتر و مهندس و خلبان) به سمت تفکر درباره انواع گوناگون مشاغل هدایت کنید. همچنین ممکن است بعضی از دانش آموزان کسب درآمد را در تابستان به همراه خانواده شان تجربه کرده باشند یا به ازای خدماتی به اعضای فامیل یا خانواده پولی دریافت کرده باشند. اجازه دهید بچّه ها خاطرات خود را در این زمینه تعریف کنند.
* به طور کلی مشاغل را می توان در سه گروه کشاورزی، صنعت و خدمات طبقه بندی کرد. بخش کشاورزی کلیه فعالیت هایی نظیر زراعت، دامپروری، پرورش زنبور عسل، ماهیگیری و … را شامل می شود. صنعت عبارت است از تغییر و تبدیل مواد اولیه در کارگاه یا کارخانه به کالای قابل عرضه و بخش خدمات، کالایی تولید نمی کند بلکه فقط خدمتی ارائه می دهد.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف کلی
فراگیران با انواع شغل ها آشنا شده و بدانند نیازهای خانواده چگونه تامین می شود.
* اهداف جزئی و رفتاری
از فراگیران انتظار می رود در پایان درس بتوانند…
– انواع مشاغل مختلف با توجه به جایگاه و ویژگی آن ها را تشخیص دهند و به هم ربط دهند. (دانش، شناختی)
– ویژگی مشاغل مختلف روستایی و شهری را بیان کنند. (درک وفهم، شناختی)
– نحوه ی عملکرد و وظایف مشاغل مختلف را نمایش دهند. (کاربرد، شناختی)
– انواع شغل ها و میزان درآمد آن ها را با هم مقایسه کنند. (تجزیه تحلیل، شناختی)
– دلیل وجود شغل های مختلف وتنوع در آن را بیان کنند. (ارزشیابی، شناختی)
– به درس معلم با دقت گوش کنند. (دریافت، عاطفی)
– در مورد علت ایجاد وگسترش مشاغل مختلف از معلم خود سوال بپرسند. (واکنش، عاطفی)
– راه های کسب درآمد را نقاشی کرده و به کلاس بیاورند. (ارزشی، عاطفی)
– با درست کردن یک ماکت تفاوت مشاغل را نشان دهند. (هماهنگی حرکات، روانی حرکتی)
– از مشاغل مختلف که در سفرهای خود مشاهده کرده اند عکس بگیرند. (عادی شدن، روانی حرکتی)
* الگوها و روش های تدریس
روش توضیحی، نمایشی، پرسش و پاسخ
* رسانه و وسایل آموزشی
کتاب درسی، تابلو، تصاویری از انواع شغل ها، تصاویری از انواع نیازها (پوشاک، خوراک و… )، فیلم آموزشی
* فعالیت های مقدماتی
ورود به کلاس، سلام و احوالپرسی، بررسی وضعیت فیزیکی و روانی فراگیران، حضور و غیاب، بیان مناسبت روز یا هفته، دیدن تکالیف درسی
* ارزشیابی تشخیصی آغازین
از درس قبل چندسوال از فراگیران می پرسیم:
– راه کسب تامین زندگی را بیان کنند.
– احساس و تعلق خود را نسبت به شغل دلخواه خود بیان کنند.
* آمادگی وایجاد انگیزه
تصاویری از خانه های مختلف را از طریق اینترنت جمع آوری کرده و به هر گروه از دانش آموزان تعدادی تصویر می دهیم و از آنها می خواهیم در مورد وظایف و نقش و اهمیت آن ها در جامعه توضیح دهند. همچنین خاطرات خود را از سفر به مناطق مختلف و آنچه دیده اند بیان کنند.
* ارائه درس
معلم می تواند دانش آموزان را به گروه های مختلف تقسیم کند و هر گروه یک شغل را انتخاب کند. لباس مخصوص آن شغل و لوازم قابل دسترس را بیاورند و سپس از هر گروه بخواهد در مورد شغلی که قرار است ایفا کنند و یا نام گروه شان است توضیح دهند. سپس معلم توضیحات آن ها را تکمیل می کند تا فراگیران شناخت کافی نسبت به شیوه های کسب معاش و چگونگی آن ها پیدا کنند. همچنین بچه ها می توانند نمایشی در این حیطه اجرا کنند.
در هر مرحله از ارائه درس فراگیران را در جریان تدریس مشارکت داده و از آنها می خواهیم ابتدا به صورت گروهی و سپس به صورت کلاسی بحث و گفت وگو کنند و نظرات خود را بیان کنند همچنین سوالات خود را بپرسند.
* خلاصه وجمع بندی
از چند نفر از فراگیران می خواهیم هر آنچه از درس امروز یاد گرفته اند کلاس ارائه دهد. همپنین در پایان مفاهیم درس را به صورت خلاصه و طبقه بندی شده روی تابلوی کلاس ارائه می دهیم.
* ارزشیابی تکوینی
– چگونگی تامین نیازهای خانواده را بیان کنند.
– رابطه ی مشاغل مختلف را بیان کنند.
* تعیین تکلیف
فردی: درس جدید را خوانده و به پرسش های آن جواب دهید. از درس امروز سوال می شود. تکالیف درسی دیده می شود.
گروهی: هر گروه راجع به شغل ها تحقیق و گزارش آن را به کلاس ارائه دهد.
خلاق: نقاشی شغلی را که دوست دارند در آینده به واسطه ی ان کسب درآمد کنید را بکشند.
هم فکری کنید و بگویید
1- چرا افراد باید شغل های مختلف داشته باشند؟
جواب: برای این که همه ی نیازهای مردم در جامعه تامین شود.
اگر همه یک شغل داشته باشند، چه اتّفاقی می افتد؟
جواب: فقط یکی از نیازهای مردم جامعه تامین می شود. بنابراین مردم دچار مشکل می شوند.
2- شما چه شغل هایی را بیش تر دوست دارید؟ چرا؟
جواب: معلّمی، کشاورزی، پزشکی. چون در این شغل ها بهتر می توان به مردم خدمت کرد.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- در آمد چیست؟
جواب: پولی که افراد از راه کار کردن به دست می آورند.
2- شغل ها به چند دسته تقسیم می شوند؟ نام ببرید.
جواب: دو دسته تولیدی وخدماتی
3- چند شغل خدماتی نام ببرید.
جواب: رفتگر، پلیس، آتش نشانی، معلم، راننده، خلبان، پژوهشگر، قصاب و…
4- چرا به بعضی شغل هاخدماتی می گویند؟
جواب: چون در این کارها چیزی را تولید نمی کنند، بلکه فقط خدمتی به دیگران انجام می دهند.
5- شغل(کار)چیست؟
جواب: هرفعالیتی که انجام می دهیم و بابت آن پول بگیریم.
6- چند شغل تولیدی را نام ببرید؟
جواب: نانوا، خیاط، حصیربافی، کشاورزی، دامداری و…
7- چرا به این شغلها تولیدی می گویند؟
جواب: چون در این شغل ها چیزی را تولید می کنند.
8- چرا باید افراد شغلهای مختلفی داشته باشند؟
جواب: چون ما انسان ها نیازهای داریم و برای اینکه همه نیازها برطرف شود باید شغل های مختلفی وجود داشته باشد.
9- اگر همه یک شغل داشتند چه اتفاقی می افتاد؟
جواب: همه نیازهای آنها بر طرف نمی شود و زندگی کردن سخت می شود.
10- نیازهای خانواده از چه راهی تامین می شود؟
جواب: از راه کار وفعالیت.
11- زنان چگونه می توانند به درآمد خانواده کمک کنند؟
جواب: زنان در بعضی خانواده ها به غیر از کار خانه شغل دیگری هم دارند.