نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایه: سوم دبستان
فصل4: نیازهای خانواده
درس 13: بازیافت
عنوان دروس این فصل: نیازهای خانواده چگونه تامین می شود؟ ، منابع، درست مصرف کنیم، بازیافت
مقدمه
عنوان فصل4 کتاب مطالعات اجتماعی سوم دبستان، نیازهای خانواده می باشد. مهارت های اقتصادی و سواد مالی یکی از مقوله های مهم تربیت اجتماعی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دانش آموزان در این فصل با مفاهیمی چون منابع، مشاغل تولیدی و خدماتی، درآمد، پس انداز و … آشنا می شوند. همچنین با توجه به لزوم فرهنگ سازی برای تغییر در سبک زندگی و پرهیز از مصرف گرایی با تاکید بر آموزه های دینی، اهمیت آموزش این فصل نمایان می شود.
انتظارات یادگیری
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* درباره نکات مربوط به گذاشتن زباله در بیرون از خانه پرس و جو کنند و این نکات را بیان کنند.
* برخی زباله های قابل بازیافت را نام ببرید.
* معنی بازیافت را توضیح دهند.
* در خانه و مدرسه برای کمک به بازیافت به طور عملی همکاری کنند.
چگونگی تدریس و پیشبرد درس
* آماده کنید
* درس را با یک فعالیت کاوشگری آغاز کنید. از جلسه قبل به دانش آموزان بگویید که یک شب با رعایت نکات بهداشتی (مثلاً استفاده از دستکش پلاستیکی ) و کمک پدر یا مادر زباله هایی را خانواده که در کیسه نایلونی ریخته و می خواهد بیرون بگذارد مشاهده کنند و روی یک کاغذ فهرستی از آنها بنویسند و به کلاس بیاورند.
* برای مثال: پوست خیار، پوست کدو، باقیمانده غذا، مقوای جعبه کفش، مقوای جعبه شیرینی، خرده کاغذ، کیسه پلاستیک. همچنین از خانواده بپرسند برای بیرون گذاشتن زباله چه نکاتی را رعایت می کنند؟ (فعالیت ٢)
* آموزش دهید
* با توجه به فعالیت کاوشگری که بچّه ها انجام داده اند درس را دنبال کنید. از دانش آموزان بخواهید فهرست مشاهدات خود از زباله های خانه را بخوانند، سپس جمع بندی کنید.
* بچّه های همه خانواده ها هر روز مقداری چیزهای مختلف که شما نام بردید دور می ریزند که به آن زباله می گویند اما در بین آن چه شما مطرح کردید نکات مشترکی بودید. برای مثال همه شما به پوست میوه، باقیمانده غذا، کاغذ جعبه و بطری پلاستیکی و … اشاره کردید.
* اکنون از دانش آموزان بخواهید قسمت دوم نتیجه تحقیق خود را در کلاس بازگو کنند. نکاتی که خانواده ها رعایت می کنند می تواند شامل این موارد باشد:
– زباله ها را در کیسه های سالم قرار دهیم که بقایای آنها یا شیرابه ها به بیرون منتقل نشود و محیط را آلوده نکند. از گذاشتن زباله جلوی در خانه همسایگان خودداری کنیم.
– اگر در نزدیکی محل زندگی شما سطل های بزرگ جمع آوری زباله وجود دارد کیسه زباله را در آنجا بگذاریم.
– زباله را قبل از ساعت معینی که ماموران شهرداری برای جمع آوری و …
* بدین ترتیب با استفاده از نتایج کاوشگری دانش آموزان، نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله را در کلاس مرور کنید.
* در مرحله بعد از دانش آموزان بخواهید مجسم کنند که در جایی زندگی می کنند که شهرداری وجود ندارد و کسی زباله های آنها را جمع آوری نمی کند و مردم هم هر روز زباله های خود را بیرون می گذارند. چه اتفاقی پیش می آید؟
* دانش آموزان را برای درک خدمات شهرداری و همچنین رفتگران زحمتکش شهرداری آماده و لزوم قدردانی از این زحمات را مطرح کنید.
* در مرحله بعد موضوع بازیافت را آموزش دهید. از دانش آموزان بخواهید دوباره فهرست مشاهدات خود از زباله های منزل را بخوانند.
* سپس مواد قابل بازیافت (شسته شده و تمیز) را که با خود به کلاس برده اید روی میز بچینید و در معرض تماشای بچّه ها قرار دهید. برای مثال: بطری پلاستیکی شیر و آب معدنی و آب میوه، شیشه های مربّا و ترشی، قوطی های فلزی کنسرو و رب گوجه، جعبه های مقوایی، کاغذ و روزنامه باطله ظروف یکبار مصرف و…
* به دانش آموزان بگویید در فهرست شما این مواد هم بود. اما بچّه ها این مواد را نباید با زباله های دیگر مخلوط کنیم چون این ها قابل بازیافت هستند. یعنی این مواد را در کارخانه های مخصوصی دوباره ذوب یا خمیر می کنند و از آنها چیزهای جدیدی می سازند. و اگر شما این زباله ها را جداگانه در کیسه یا سطل دیگری قرار دهید به این بازیافت کمک کرده اید.
* اکنون از دانش آموزان بخواهید روی فهرست خود دور کلمه اشیاء یا موادی که قابل بازیافت هستند خط بکشند. توجه کنید که از زباله تر می توان در تهیه کود طبیعی استفاده نمود.
* در صورتی که شهرداری منطقه شما فیلمی درباره بازیافت دارد امانت بگیرید و در کلاس نمایش دهید.
* به پایان ببرید
* نکات مهم درس را شامل چیستی زباله، زحمات ماموران شهرداری و زباله های قابل بازیافت مرور و جمع بندی کنید چرا و چگونه بازیافت به حفاظت از منابع کمک می کند.
* برای فعالیت های پایانی و عملی سه موضوع را مطرح کنید:
1- فعالیت شماره ١ صفحه ٤٠ که دانش آموزان باید همفکری کنند و یک یا چند راه پیشنهاد بدهند که زباله کمتری تولید شود. این فعالیت جنبه خلاقیتی دارد و ممکن است گروهی که خلاقیت بیشتری دارند قادر به پاسخگویی باشند.
2- از بچّه ها بخواهید در خانه در امر جدا کردن زباله های قابل بازیافت همکاری کرده و به شما گزارش بدهند. (فعالیت ٣ به کار ببندیم)
3- از بچّه ها بخواهید در مدرسه زباله ها را در سطل های جداگانه مخصوص بریزند. ( عنوان سطل ها: پلاستیک و بطری و قوطی کنسرو و … – کاغذ – زباله های تر مثل باقیمانده خوراکی ها و پوست میوه )
* یا به کمک بچّه ها سه سطل جداگانه درست کنید و یا می توانید از شهرداری محّل بخواهید که این سطل ها را در اختیار شما بگذارند.
* محورهای عمده ارزشیابی
* بیان شفاهی نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله، معنی بازیافت و چگونگی خدمات شهرداری در امر دفع زباله و همچنین تشخیص زباله های قابل بازیافت شرکت در انجام فعالیت کاوشگر مربوطه و گفت وگوی کلاسی از محورهای ارزشیابی این درس است.
* همکاری و کمک به امر بازیافت در خانه و مدرسه از دیگر محورهای ارزشیابی است که توسط چک لیست مشاهده معلّم و برگه ارزیابی از طریق والدین انجام می گیرد.
دانستنی ها و ملاحظات درس
* در این درس نیز مانند درس قبل همکاری و هماهنگی با خانواده بسیار ضروری است. لطفاً در جلسه توجیهی امر بازیافت را برای خانواده ها نیز توضیح و حتی آموزش دهید. زیرا چه بسا خانواده ها نیز آگاهی کافی نداشته باشند و برای فرهنگ سازی در این موضوع ضروری است که خانواده ها به خوبی توجیه شوند تا آموزش فرزندشان در خانه با تعارض روبه رو نشود.
* در زمینه حفاظت از منابع، زباله و بازیافت کتاب های متعددی در سطح کودکان از سوی نویسندگان و ناشران حامی محیط زیست نوشته و منتشر شده است. در پایان کتاب برخی از این کتاب ها معرفی شده است. کتابخانه مدرسه را با خرید کتاب های مناسب و مرتبط با موضوعات درس از جمله موضوع این درس غنی کنید و با ترغیب بچّه ها به خواندن این کتاب ها و طراحی فعالیت مناسب، به یادگیری آنها عمق بیشتری ببخشید.
* بازیافت به آماده سازی مواد برای بهره برداری دوباره گفته می شود. به تعریفی دیگر بازیافت عبارتست از فرآیند پردازش مواد مصرف شده به محصولات و مواد تازه به منظور جلوگیری از به هدر رفتن مواد سودمند بالقوه، کاهش مصرف مواد خام و انرژی و کاهش آلودگی هوا، آب و خاک ناشی از دفع زباله ها. مواد قابل بازیافت چیزهای زیادی را شامل می شود مانند شیشه ها، کاغذها، پلاستیک ها، فلزات، منسوجات، آلومینیوم ها، بازیافت بخشی از "مدیریت پسماند " است که با کم کردن زباله، دفع بهداشتی و دوباره استفاده کردن سرو کار دارد. سرچشمه مواد بازیافتنی بیشتر خانه ها و صنایع هستند.
* برای آسان تر کردن کار بازیافت معمولاً دو نوع جداسازی مواد صورت می گیرد که "تفکیک در مبدا " و "تفکیک در مقصد " نام دارند. تفکیک در مبدا در خانه، مدرسه، فروشگاه ها و خیابان ها از طریق جداسازی سطل های زباله انجام می شود. ولی برای تفکیک در مقصد مکان ویژه ای به نام مرکز بازیافت مواد درنظر گرفته شده است در مرکز بازیافت مواد بازیافتنی و غیرقابل بازیافت از هم جدا می شوند. برخی فروشگاه ها و کارخانه های بزرگ مواد زائد مانند قوطی های کنسرو یا بطری های شیشه ای و امثالهم را به منظور بازیافت از مشتری باز خرید می کنند.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف کلی
– آشنا شدن دانش آموزان با نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله
– آشنا شدن دانش آموزان با معنی بازیافت و زباله های فابل بازیافت
– علاقه مندی دانش آموزان به فعالیت های عملی برای کمک به بازیافت در خانه و مدرسه
* اهداف جزئی
– دانش آموزان باید نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله از خانه را بدانند.
– دانش آموزان باید برخی زباله های قابل بازیافت را بشناسند.
– دانش آموزان باید معنی بازیافت بدانند.
– دانش آموزان باید به نقش بازیافت در حفظ منابع پی ببرند.
* اهداف رفتاری
از دانش آموزان انتظار می رود…
– نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله از خانه را بیان کنند. (دانش- حیطه شناختی)
– با استفاده از تصاویر و مطالب کتاب نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله را نام ببرند. (دانش- حیطه شناختی)
– معنی بازیافت را توضیح دهند. (درک و فهم- حیطه شناختی)
– نمونه ای از مواد بازیافتی را نشان دهند. (کاربرد- حیطه شناختی)
– مواد قابل بازیافت را از بقیه مجزا کنند. (تجزیه و تحلیل – حیطه شناختی)
– درباره بازیافت انشا بنویسند. (تجزیه و تحلیل- حیطه شناختی)
– نقش بازیافت را در حفظ منابع ارزیابی کنند. (ارزشیابی – حیطه شناختی)
– با استفاده از مواد بازیافتی کاردستی درست کنند. (روانی – حرکتی)
– گروه ها به دریافت اطلاعات لازم در زمینه بازیافت توجه کنند. (دریافت)
– به صورت گروهی درباره راه های جمع آوری زباله و بازیافت تحقیق کرده و در کلاس گزارش دهند. (واکنش)
– به پیشنهاد معلم درباره ی مواد قابل بازیافت، مطالعه کنند. (ارزش گذاری)
– در قالب فعالیت گروهی مطابق با توانایی ها و علایق خود برنامه ای را برای بازیافت در زندگی خود تدوین کنند. (سازمان بندی)
– با استفاده از معرفت دینی اسراف پایه های اعتقادی خود را تقویت کنند. (تبلور ارزش ها در شخصیت)
* روش تدریس
قصه گویی، نمایش، ایفای نقش
* مدل کلاس
دانش آموزان در گروه های سه نفری به صورت ردیفی یا نعلی شکل می نشینند. چیدمان باید به گونه ای باشد که دانش آموزان دید کافی روی تخته کلاس را داشته باشند.
* مواد و رسانه های آموزشی
کتاب درسی، در صورت امکان فیلم آموزشی، انواع زباله های قابل بازیافت مثل شیشه، کاغذ و… سطل های تفکیک زباله
* آمادگی و ایجاد انگیزه
معلم: بچه ها سلام حالتان خوب است؟ بچه ها: بله
بچه ها اینطور که می بینم همه حاضر هستید و کسی غائب نیست خوب الحمدالله که همگی سالم و خوب و سرحال هستید.
معلم: بچه ها حالا چه درسی داریم؟ : بچه ها: اجتماعی
معلم: درس جلسه قبل را خوب یاد گرفته اید که از شما چند سوال بپرسم؟ بچه ها: بله
هر کدام از دانش آموزان از کیسه گروه بندی یک مهره را برمی دارد. مهره های هم رنگ (هم شکل) دریک گروه کنار هم می نشینند و با مشورت و راهنمایی آموزگار برای گروه خود نام تاریخی را انتخاب می کنند.
از دانش آموزان خواسته می شود یک شب با رعایت نکات بهداشتی زباله ها را مشاهده کنند و همچنین از خانواده بپرسند برای بیرون گذاشتن زباله چه نکاتی را رعایت می کنند.
* ارزشیابی ورودی
نتایجی که از این ارزشیابی حاصل می شود در واقع نقطه شروع آموزش را مشخص می کند:
چه کسی اشیای بازیافتی را دیده است؟ اگر از بین دانش آموزان کسی مواد بازیافتی و… دیده است، برای دوستانش تعریف کند.
* سوالات ارزشیابی
1- به چه موادی زباله می گوییم؟
2- جمع شدن زباله ها برای ما خطرناک است چرا؟
3- برای بیرون گذاشتن زباله ها چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
4- بازیافت چیست؟
5- آیا بازیافت به حفظ منابع کمک می کند؟
6- سطل های تفکیک زباله را با توجه به نوع رنگ نام ببرید؟
* شیوه ارزشیابی
گوش کردن به سوالات- تفکر فردی-پاسخ دهی به سوالات – نقد نظریات – ارائه پیشنهاد (تشویق دانش آموزان: ابتدا با کلمات تشویق امیز و تکمیل پازل و در نهایت دریافت جایزه)
* ارائه درس
رسانه
روش تدریس
فعالیت های دانش آموزان
فعالیت های معلم
فعالیت 1
برگه آزمون
الگوی تدریس پیش سازمان دهنده
نمایشی
پرسش و پاسخ-توضیحی
شرکت در آزمون ورودی
بررسی عملکرد خود
ایجاد انگیزه برای یافتن پاسخ سوالات
خواندن گزارش
اگر کسی بازدید کرده تعریف می کند
سوالات آزمون ورودی را به دانش آموزان می دهیم و از آنها می خواهیم تا در فرصت داده شده به سوالات پاسخ دهند.
سپس آنها را راهنمایی می کنیم تا کار خود را ارزشیابی کنند. در ارتباط با عدم پاسخگویی به تعدادی از سوالات می گوییم:
چون مربوط به درس جدید است نتوانسته اید به طور کامل به آن پاسخ دهید و در پایان درس خواهید توانست پاسخ کامل به سوالات بدهید.
برای شروع درس جدید از دانش آموزان می خواهیم فهرست مشاهدات خود از زباله های خانه را بخوانند و جمع بندی کنند. (تعریف زباله)
فعالیت2
پرسش و پاسخ
قراردادن زباله در کیسه سالم جلوگیری از انتقال شیرابه به بیرون
عدم گذاشتن زباله جلو خانه دیگران
سرساعت بیرون گذاشتن زباله
از بچه ها می خواهیم قسمت دوم نتیجه تحقیق خود را بازگو کنند.
فعالیت3
توضیحی همراه با پرسش و پاسخ
از دانش آموزان می خواهیم مجسم کنند اگر شهرداری زباله ها را جمع نمی کرد چه اتفاقی می افتاد؟ درک خدمات شهرداری و رفتگران زحمت کش
فعالیت4
فیلم و عکس های
مواد قابل بازیافت شسته شده وتمیز
قصه گویی نمایش
مشاهده تصاویر مختلف و قسمت هایی از فیلم
خط کشیدن دور مواد قابل بازیافت
به صورت گروهی فعالیت را انجام می دهند.
آموزش بازیافت
زباله های تر در تهیه کود طبیعی
فعالیت فراخوان عملکرد(ارزشیابی مرحله ای)
شرکت در ارزشیابی حین تدریس
پاسخ به سوالات همراه با تفکر و سوال
به چه موادی زباله می گوییم.
جمع شدن زباله ها برای ما خطرناک است چرا؟
برای بیرون گذاشتن زباله ها چه نکاتی را باید رعایت کنیم.
بازیافت چیست؟
آیا بازیافت به حفظ منابع کمک می کند؟
سنجش عملکرد(ارزشیابی پایانی ,نتیجه مدار یا تراکمی- مجموعه ای)
سوالات ارزشیابی که به صورت شفاهی است
شرکت در ارزشیابی
نکات مربوط به بیرون گذاشتن زباله
معنی بازیافت
چگونگی خدمات شهرداری در امر دفع زباله
تشخیص زباله های قابل بازیافت
انجام فعالیت های مربوط به کاوشگری و گفت و گوی کلاسی
همکاری به امر بازیافت در خانه و مدرسه
دست یابی به یاد آوری و انتقال (جمع بندی و خلاصه کردن- تمرین و تکلیف کلاسی)
فعالیت شماره1 صفحه40-فعالیت 3
توضیحی
برای جمع بندی از دانش آموزان کمک می گیریم.
گروهها با اشتیاق یادگیری خود را تثبیت می کنند.
معلم: نکات مهم درباره چیستی زباله, زحمات ماموران شهرداری و زباله های قابل بازیافت چرا و چگونه بازیافت به حفاظت از منابع کمک می کند.
تفکیک زباله ها
* تعیین تکلیف
سه تکلیف پیشنهادی:
1- به هر کدام از دانش آموزان یک برگه که در مورد جمع آوری اطلاعات از فواید بازیافت می شود. دانش آموزان در گروه تقسیم کار نموده و اطلاعات را با توجه به نوع علاقه خود از اینترنت( سایت تاریخ ) ,سوال از دیگران, استفاده از کتاب الکترونیک و… جمع آوری می کنند.
2- دانش آموزان می خواهیم تصاویر مربوط به وسایل قابل بازیافت را از مجلات و روزنامه ها ببرند و جدا کنند و روی مقوا دسته بندی کرده بچسبانند.
3- هرکدام از دانش آموزان با کتاب های مربوط به بازیافت را مطابق سن خود مطالعه و خلاصه آن را در کلاس بیان کنند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* گفت وگو کنید صفحه ی ۴۰
1- ما هر روز مقداری زباله تولید می کنیم. هم فکری کنید و چند راه پیشنهاد کنید تا در خانه یا مدرسه زباله ی کم تری تولید شود. آشغال میوه یا سبزی و برگ خشک درختان را در باغچه دفن کنیم تا به کود تبدیل شود. مواد پلاستیکی و کاغذهای مصرف شده را برای بازیافت به غرفه های شهرداری تحویل دهیم. از ظروف یک بار مصرف استفاده نکنیم.
2- پرس وجو کنید خانواده ها برای بیرون گذاشتن زباله چه نکاتی را باید رعایت کنند؟ کیسه ی زباله های تر (خیس) و زباله های خشک را از یک دیگر جدا کنند. ساعت ۹ شب زباله ها را در سطل های مخصوص زباله بگذارند. کیسه های زباله را محکم ببندند.
* به کار ببندیم صفحه ی ۴۲
1- شما و دوستانتان تصمیم گرفته اید در خانه تان صرفه جویی کنید و اسراف نکنید.
هم فکری کنید که در این مورد چه کارهایی می توانید انجام بدهید؟ چند کار پیشنهاد بدهید.
آب و برق و گاز را به اندازه مصرف کنیم. – به اندازه، خرید کنیم و باقی پول را پس انداز کنیم. – به مقدار لازم موادّ غذایی و نان تهیّه کنیم. – از همه ی موادّ غذایی استفاده کنیم و اضافه ی آن را در یخچال نگه داری کنیم.
3- با کمک اعضای خانواده زباله هایی را که قابل بازیافت هستند، جدا و دسته بندی کنید. بعد در کلاس بگویید چگونه این کار را انجام دادید. زباله ها را در دو ظرف تفکیک می کنیم.
در ظرف اول زباله های تر، مانند: پوست میوه و… و در ظرف دوم زباله های خشک، مانند: کاغذ، شیشه و… را جمع آوری می کنیم.
سوالات درس به همراه پاسخ آن
1 -بازیافت چیست؟
جواب: از موادی که قبلا استفاده شده سات دوباره چیز جدیدی بسازیم برای مثال قوطی های فلزی استفاده شده را در کوره حرارت می دهند و از آن چیز جدیدی می سازند.
2 – پدر و مادر چگونه می توانند از مصرف زیاد منابع طبیعی جلوگیری کنند؟
جواب: حداکثر استفاده را از منابع داشته باشند و اسراف نکنند.
3- چگونه از کاغذهای دور ریخته شده دوباره استفاده می شود؟
جواب: کاغذهای دور ریخته شده را با دستگاه مخصوص خمیر می کنند و دوباره از آن کاغذ درست می کنند.
4- ما چه کمکی در رابطه با باز یافت می توانیم انجام دهیم؟
جواب: زباله های بازیافتی خشک را با زباله های دیگر مخلوط نکنیم تا آلوده نشود.
5 – بهترین توصیه برای حفظ منابع طبیعی کدام است؟
جواب: درست و اصولی و به اندازه مصرف کنیم.
6 -چه نوع زباله هایی را می توان بازیافت کرد؟
جواب: زباله های خشک مانند بطری های خالی، کاغذ باطله ف کارتون خالی، وسایل فلزی، شیشه های خالی.
7 – زباله چیست؟
جواب: به موادی که مانند پوست میوه، باقیمانده مواد غذایی، کاغذ جعبه مقوایی، چیز های کهنه و شکسته شده و چیز هایی که دور می ریزیم.
8- چرا جمع شدن زباله برای سلامتی ما ضرر دارد و خطرناک است؟
جواب: چون باعث آلودگی محیط زیست شده و همچنی باعث انتقال بیماری و تولید میکروب می شود.
9- دو روش بهداشتی دفع زباله را نام ببرید؟
جواب: سوزاندن و دفن کردن.
10- برای بیرون گذاشتن زباله چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
جواب: باید زباله ها را داخل کیسه در بسته قرار دهیم، زباله های تر و خشک و حتی نان خشک را مخلوط نکنیم، سر ساعت مشخص شده به محل جمع آوری زباله ها ببریم.