نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایه: سوم دبستان
فصل7: از خانه تا مدرسه
درس 21: جهت های اصلی
عنوان دروس این فصل: خانه ی شما کجاست؟ ، جهت های اصلی، پُست، ایمنی در کوچه و خیابان
مقدمه
عنوان فصل7 کتاب مطالعات اجتماعی سوم دبستان، از خانه تا مدرسه می باشد. در این فصل دانش آموزان با چند مهارت عمده زندگی اجتماعی یعنی شناخت جهت های اصلی، کروکی ذهنی منزل خود، پست کردن نامه و همچنین برقراری ارتباط با پلیس در مواقع لزوم آشنا می شوند. علاوه بر آنکه مهارت های فوق به نوبه خود دارای اهمیت هستند، با توجه به اینکه کودکان به دلیل ویژگی های جسمانی روانی خود در معرض خطرات و آسیب های بیشتری از سوانح رانندگی در کوچه و خیابان هستند. بخش عمده این فصل بر آموزش نکات ایمنی در این زمینه تاکید دارد.
در ادامه نکات آموزشی و طرح درس برای تدریس درس (جهت های اصلی) آورده شده است.
اهداف و انتظارات یادگیری
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* جهت های اصلی (شمال و جنوب، شرق و غرب) را در محیط واقعی بیابند و نشان دهند.
* جهت های اصلی را روی تصویر یا نقشه نشان دهند.
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* آماده کنید
* برای ایجاد آمادگی در این درس بهترین روش ایجاد سوال و کنجکاوی در ذهن دانش آموز درباره جهت هایی مثل غرب، شرق، شمال و… است.
* برای طرح سوال می توانید از مقدمه و تصاویر درس که پرسیدن نشانی اداره پست را نشان می دهد استفاده کنید. دانش آموزی سوال می کند و آقایی نشانی را می گوید اما در بیان نشانی او واژگانی مثل به سمت شرق بپیچ به سمت غرب برو و … وجود دارد.
* این بخش را بخوانید یا از طریق ایفای نقش، اجازه بدهید دانش آموزان از شما نشانی جایی را سوال کنند و شما پاسخ دهید اما در پاسخ
خود از واژگانی چون شمال، جنوب، شرق و … استفاده کنید تا دانش آموزان بپرسند منظور از شمال و جنوب وشرق و … چیست؟
* آموزش دهید
* برای آموزش این درس یعنی جهت های اصلی، بردن دانش آموزان به حیاط مدرسه در یک صبح آفتابی کاملاً ضروری است. به عبارت دیگر شما باید به طور عملی این جهت یابی را آموزش دهید.
* آموزش جهت یابی و جهات اصلی و فرعی عموماً از دبستان آغاز می شود. با این حال، برخی از دانش آموزان در این امر مشکل جدی دارند که شاید ناشی از نحوه آموزش این امر باشد.
* معمولاً دیده می شود که بچّه ها جهت شمال را بالای سر خود فرض کرده، تصور می کنند که منظور از جنوب، پایین است. بهتر است قبل از آموزش جهت ها، از طریق کره جغرافیایی و نمایش قطب شمال و جنوب، مفاهیم شمال و جنوب را برای آنها روشن کنیم.
* یک کره جغرافیایی را به کلاس ببرید. کشور ایران را روی آن نشان بدهید. از بچّه ها بخواهید انگشت خود را روی ایران بگذارند. سپس به طرف قطب شمال حرکت کنند. نقطه قطب شمال را نشان دهید.
* سپس انگشت خود را دوباره روی کشور ایران بگذارند و این دفعه به سمت قطب جنوب حرکت کنند. به آن بگویید ما روی کره زمین زندگی می کنیم ولی چون زمین بسیار بزرگ است کره بودن آن را حس نمی کنیم. وقتی می گوییم جهت شمال یعنی روبه قطب شمال.
* محل طلوع خورشید را در صبح آفتابی به بچّه ها نشان بدهید و بگویید همواره خورشید از مشرق طلوع می کند و در مغرب غروب می کند در هنگام ظهر خورشید بالای سر ما و در وسط آسمان است.
* حال در موقع جهت یابی طوری می ایستیم که دست راست ما به طرف محل طلوع خورشید یعنی مشرق باشد. در این حال سمت دست چپ مغرب خواهد بود. روبه روی ما اگر امتداد بدهیم به جهت شمال و پشت سرمان جهت جنوب خواهد بود.
* پس از آموزش، بازی جهت ها را پیدا کن را با دانش آموزان انجام دهید و طبق جهت یابی که انجام داده اید مطابق تصویر کتاب جهت ها را روی زمین رسم کنید و بازی کنید. برای مثال: حسن دو قدم به سمت شمال برو، دو قدم به سمت مشرق برو. دست راست به کدام سمت است؟ و…
* کار جهت یابی را در چند جای حیاط مدرسه انجام دهید و به دانش آموزان بفهمانید که در هر جای حیاط، شهر یا روستا، این جهت ها یکسان هستند.
* در این مرحله به دانش آموزان بگویید که یک راه دیگر جهت یابی استفاده از قطب نما است. قطب نما را به آنها نشان بدهید و بگویید قطب نما دارای یک عقربه است که همواره در جهت معین یعنی شمال زمین (البته شمال مغناطیسی زمین) قرار می گیرد.
* به پایان ببرید
اکنون که دانش آموزان به طور عملی با جهت یابی در محیط واقعی آشنا شدند، فعالیّت های جهت یابی را روی نقشه تمرین کنید. نقشه فعالیّت شماره2 و کاربرگه شماره ١٧ در این زمینه طراحی شده است. شما می توانید به جهت آزمون یا تمرین خودتان نمونه های دیگری طراحی کنید.
به طور مثال:
* محورهای عمده ارزشیابی
پیدا کردن صحیح جهت های جغرافیایی اصلی در محیط واقعی و همچنین روی تصاویر و نقشه هایی که به دانش آموزان می دهید، محور عمده ارزشیابی این درس هستند.
* مواد و وسایل مورد نیاز
کتاب درسی، قطب نما، حیاط مدرسه و گچ برای ترسیم جهت ها روی زمین، کپی از نمونه تصاویری که دانش آموزان باید جهت ها را روی آن مشخص کنند. کاربرگه شمارهّ ١٧
ملاحظات تدریس و دانستنی های معلمّ
* جهت یابی یک امر ضروری برای بشر از دیرباز تاکنون بوده است. کاروان های تجاری در قدیم راه خود را در بیابان ها، با استفاده از شیوه های جهت یابی پیدا می کردند. امروزه خلبانان و دریانوردان، وسیله نقلیه خود را با استفاده از جهت یابی به مقصد می رسانند.
* علاوه بر جهت یابی به وسیله قطب نما و یا استفاده از روش حرکت ظاهری خورشید در آسمان، روش های دیگری برای جهت یابی وجود دارد:
در شب هنگام که خورشید در آسمان ظاهر نمی شود، از ستاره قطبی برای جهت یابی استفاده می شود. ستاره قطبی یا ستاره شمالی به کمک مجموعه ای از هفت ستاره دیگر که به شکل علامت سوال هستند، قابل تشخیص بوده و به این مجموعه "دبّ اکبر " می گویند.
یک راه دیگر جهت یابی یافتن امتداد شمال و جنوب به کمک ساعت است. در نیمکره شمالی، نوک عقربه ساعت شمار را طوری متوجه خورشید سازید که سایه آن درست زیر عقربه قرار گیرد. در این حال نیمساز زاویه حاصله از عقربه ساعت شما رو عدد ١٢ نمایشگر جنوب و سوی دیگر آن شمال را نشان می دهد.
* استفاده از جهت یابی در پیدا کردن قبله: شهر مکه در کشور عربستان و در جنوب غربی ایران واقع است. بنابراین در ایران ما به سمت جنوب غربی نماز می خوانیم البته مردم شمال ایران نسبت به ساکنان جنوب ایران برای این که در جهت قبله قرار گیرند مقدار کمتری به سمت مغرب منحرف می شوند.
طرح درس روزانه درس جهت های اصلی
هدف کلی
از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس با جهت های اصلی آشنا شوند.
اهداف جزئی و رفتاری
دانش آموز…
– مفهوم جهت ها را در جغرافیا بداند.
– بداند جهت های اصلی کدامند.
– بداند چند جهت اصلی در جغرافیا داریم.
– محل طلوع و غروب خورشید را بلد باشد.
– بتواند آدرس خانه ی خود را با توجه به جهت های جغرافیایی به دیگران بدهد.
اهداف رفتاری
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
جهت های اصلی را در محیط های واقعی پیدا کرده و نشان دهند. (درک – و فهم)
جهت های اصلی را روی تصاویر و یا نقشه های داده شده نشان دهند. (دانش)
به سوالات مرتبط با جهت یابی پاسخ مناسب دهند. (درک – و فهم)
روش تدریس و مدل کلاس
روش تدریس: سخنرانی، پرسش و پاسخ، نمایشی، ایفای نقش
به صورت ردیفی و گروهی
رسانه های آموزشی
گچ، کپی از تصاویری که دانش آموزان باید روی آنها جهت ها را پیدا کنند، قطب نما، کاربرگ 18، کره جغرافیایی
آمادگی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
جهت ایجاد انگیزه می توان از چند دانش آموز خواست تا آدرس خانه یشان را بیان کنند. ( از دانش آموزان بخواهید در آدرس دهی به اسم خیابان و کوچه اشاره نشود. و مانند این نمونه آدرس دهند: دو تا کوچه بالاتر، بن بست اول، خانه سوم و… )
ارزشیابی اولیه
– جهت یعنی چه؟
– ما چه احتیاجی به جهت ها داریم؟
– چرا ما در زندگی از جهت ها استفاده می کنیم؟
ارائه درس
در قسمت قبل روشی برای ایجاد انگیزه بیان شد. برای ایجاد انگیزه بیشتر معلم می تواند یک سناریوی کوتاه را روز قبل با یکی دوتا از دانش آموزان تمرین کند تا قبل از تدریس در کلاس اجرا نمایند.
مانند گم شدن شخص و یا به دنبال آدرس جایی گشتن ( معلم برای پاسخ از کلمات به سمت شمال و… استفاده کند. )
دانش آموزانی که به آن ها نقشی محول شده در حال اجرای نقش بوده و سایرین با دقت نگاه کرده و از معلم در خصوص شمال و جهت های بیان شده سوال می پرسد.
بهتر است آموزگار در یک روز آفتابی درس را تدریس کرده و بچه ها را به حیاط ببرد و به صورت عملی جهت یابی را آموزش دهد زیرا بسیاری از دانش آموزان به اشتباه بالا سر خود را شمال… می پندارند.
بچه ها برای رفتن به حیاط آماده می شوند معلم می تواند قبل از آموزش عملی در حیاط ابتدا کره ی جغرافیایی را به کلاس آورده و از بچه ها بخواهد تا با انگشت خود ایران را پیدا کنند و به طرف قطب شمال و جنوب حرکت دهند و توضیح دهد وقتی گفتم قطب شمال، منظورم به طرف قطب شمال و یا… است.
بچه ها با دقت نگاه کرده و به سخنان معلم گوش می دهند.
معلم با بچه ها به حیاط رفته تا محل طلوع خورشید را پیدا کند و یادآوری می کند همیشه خورشید از جهت مشرق طلوع می کند و از سمت مغرب غروب می کند و هنگام ظهر خورشید بالا سر ما و در وسط آسمان است.
معلم از بچه ها می خواهد طوری بایستند که دست راست آنها به طرف طلوع خورشید یعنی مشرق باشد.
سپس توضیح می دهد که در این حال دست چپ جهت مغرب روبرو جهت شمال و پشت سر جهت جنوب خواهد بود.
سپس معلم می تواند مطابق تصویر کتاب با گچ، جهت ها را روی زمین رسم کند و با بچه ها بازی جهت یابی را انجام دهد. بچه ها با دقت به سخنان معلم گوش داده و بعد از یادیگری جهت یابی بازی را با دقت انجام می دهند. ( برای بازی معلم می تواند مثلا بگوید محمد شما دو قدم به طرف شمال حرکت کن و یا… )
نکته1: بهتر است کار جهت یابی در جاهای مختلف حیاط انجام دهید تا بچه ها بدانند در هر جای حیاط باشند جهت ها یکسان هستند.
بچه ها با معلم در حال انجام بازی هستند.
معلم می تواند قطب نما را به عنوان وسیله ای برای تعیین جهت ها نشان دهد و توضیح دهد عقربه ی آن همواره جهت شما را نشان می دهد.
نکته2: مدارس شیفت بعد از ظهر برای تدریس این درس در حیاط خورشید در ظهر در جهت جنوب قرار دارد.
بچه ها با دقت به قطب نما نگاه می کنند و با ظاهر آن آشنا می شوند.
سپس آموزگار از روی درس می خواند و به سوالات پاسخ می دهند و کاربرگ 18 را انجام می دهند.
بچه ها با دقت به سوالات پاسخ می دهند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
• بیان جهت های اصلی
• نشان دادن جهت های اصلی در محیط واقعی و حیاط دبستان
• نشان دادن جهت های اصلی روی تصاویر یا نقشه
برای جمع بندی، معلم نکات کلیدی و مهم درس را روی تخته نشده و به طور خلاصه یک بار دیگر درس را توضیح داده و در نهایت درس را جمع بندی می کند.
تعیین تکلیف
پیدا کردن جهت های اصلی بر روی تصاویر و نقشه های داده شده
سوالات درس به همراه پاسخ
1- جهت های اصلی را نام ببرید؟
جواب: شمال، جنوب، مشرق و مغرب
2- مشرق و مغرب به چه جهت هایی گفته می شود؟
جواب: به جهتی که هر روز صبح خورشید از آنجا طلوع می کند" مشرق" و به جهتی که در پایان روز خورشید غروب می کند مغرب" می گویند.
3- چگونه می توانیم دریک روزآفتایی جهت های شمال و جنوب را پیدا کنیم؟
جواب: دریک روزآفتابی اگر طوری بایستیم که دست راست ما به طرف مشرق و دست چپ ما به طرف مغرب باشد، آنگاه روبروی ما شمال و پشت سرما جنوب است.
4- جهت ها چه کمکی به ما می کنند؟
جواب: جهت ها به ما نشان می دهندکه هر مکان درکجا قراردارد.
5- خورشید از کدام جهت طلوع و در کدام جهت غروب می کند؟
جواب: خورشید از جهت مشرق طلوع و در جهت مغرب غروب می کند.
6- جهت ها چه چیزی را نشان می دهند؟
جواب: نشان می دهند که هر مکان در کجا قرار دارد.
7- چگونه جهت ها را پیدا کنیم؟
جواب: اگر در یک صبح آفتابی، طوری بایستیم که دست راست ما به طرف مشرق و دست چپ ما به طرف مغرب باشد، روبه روی ما شمال و پشت سرمان جنوب خواهد بود.