بسم الله الرحمن الرحیم
و اوحی ربک الی النحل ان اتخذی من الجبال بیوتاو من الشجرو ممایفرشون
زنبور داری و پرورش زنبور عسل
مقدمه
تاریخچه زندگی و قدمت زندگی زنبور عسل روی کره زمین ، زندگی اجتماعی زنبور عسل در یک کلنی ، نظم اجتماعی حاکم در کندو ، قدرت خارق العاده زنبور عسل در معماری و ساختن حجره های مومی شان ، موروثی بودن عموم اطلاعات کاربردی ، ویژگی های خاص زیست شناسی ، قدرت منحصر به فرد زنبور عسل در تبدیل شهد گیاهان یا شربت شکر به عسل به عنوان یک غذای پر انرژی و دارویی شفا بخش، قدرت این حشره در ساختن موم و موم بافی ، جمع آوری بره موم و کاربرد آن ، ساختن شاه انگبین و چگونگی استفاده از آن و ساختن زهر به منظور استفاده از آن در هنگام دفاع و به عنوان یک داروی مهم و از همه این شگفتی ها مهم تر ، قابلیت منحصر به فرد زنبور عسل در جمع آوری گرده گیاهان و گرده افشانی بسیاری از گیاهان گلدار که با این ویژگی، بطور مستقیم و غیر مستقیم حدود 50% غذای بشر تامین می شود و بسیاری از گیاهان و حیوانات امکان ادامه حیات می یابند.
میزان تولید محصول عسل به آب و هوا، نژاد زنبور و مدیریت زنبوردار بستگی دارد. در نقاط خوش آب و هوا، گیاهان و رستنی های فراوان می رویند و در فصل گلدهی، محصول عسل خوبی از آن نقاط برداشت می شود.همچنین نژاد های فعال زنبور عسل عمل گرده افشانی گیاهان را نیز بهتر انجام می دهند. عامل مدیریت در زنبورداری همچون سایر امور از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا یک زنبوردار ناآگاه نه تنها قادر به عسل گیری از زنبورهای عسل نخواهد بود، بلکه به راحتی کلنی های خود را به کشتن می دهد. بنابراین آشنایی به فنون زنبورداری و داشتن اطلاعات علمی و تجارب عملی از مهم ترین واجبات کار با زنبور عسل است.
میانگین تولید عسل شهد هر کندوی جعبه ای در ایران و سایر کشورهای آسیایی 7 کیلوگرم ، در کشورهای اروپایی و روسیه 10 کیلوگرم، در آمریکا 21کیلوگرم، در نیوزلند 30کیلوگرم، در استرالیا 36کیلوگرم، درکانادا 40کیلوگرم و در نقاط پرگل کانادا گاهی به 80 کیلو گرم می رسد. بدهی است مقدار تولید عسل شهد در نقاط مختلف کشور و حتی نقاط مختلف هر شهر متفاوت است و به طور عمده به فراوانی منابع شهد،شرایط آب و هوایی و مدیریت زنبوردار بستگی دارد.باید توجه داشت که علی رغم اعلام آمار میانگین 7کیلوگرم تولید عسل شهد به ازای هرکندو درسال، در برخی نقاط خوش آب وهوا سرسبز کشور، زنبورداران آگاه، باتجربه و فعال در امر کوچ دهی به موقع زنبورستان خود، توانایی تولید عسل شهد به میزان بیش از 50کیلوگرم به ازای هر کندو را دارند.
به نظر می رسد که در کشور ما، باتوجه به عدم استفاده یا استفاده ناصحیح از ظرفیت شهد دهی بسیاری از باغ هاو مزارع و نیز برخی نقاط مرتعی و جنگلی که مورد استفاده زنبورداران قرار نمی گیرد ، تاکنون از بخش قابل توجه ای از ظرفیت واقعی تولید عسل استفاده نشده است. در این سهل انگاری،زنبورداران از تولید کمتر عسل شهد خسارت می بینند. اما خسارتی که در قالب کاهش محصول و نامرغوبیت محصول به کشاورزان و باغداران و در آمد ملی وارد می شود، بسیار قابل توجه تر است. تاکنون در ایران،ازظرفیت های تولید عسل به خوبی استفاده نشده است; یعنی ، در برخی نقاط تراکم استقرار زنبورستان ها را داشته باشیم و در برخی نقاط،زنبورستان های کافی مستقر نشده است.حال آنکه برای بدست آوردن بیشترین مقدار عسل و بالاترین بازده زنبور عسل در گرده افشانی ، باید اولا هرجا که گیاهان شهدزا و نیازمند زنبور عسل می رویند، تعداد مناسب کندو مستقر کنیم و ثانیا تعداد کندوهایی که در یک منطقه یا در هر هکتار از یک باغ یا مزرعه مستقر می کنیم کمتر یا بیشتر از شمار مناسب نباشد. چنانچه شمار کندو ها دریک باغ،مزرعه یامنطقه،بیشتر یا کمتر از حد مناسب باشد؛ هم زنبوردار و هم باغ دار یا مزرعه دار به نوعی خسارت می بینند.
مسائل مربوط به زنبورداری؛ از جمله،ظرفیت تولید عسل توسط هر کندو،عسل شهد یا مخلوط شهد و شربت، قیمت عسل،درآمد زنبوردار و از همه مهمتر "نقش زنبورعسل در افزایش تولید و مرغوبیت محصولات زراعی و باغی" باید مورد مورد توجه مسئولین قرار گیرد و شرایط مناسب برای توسعه منطقی زنبورداری در ایران فراهم شود. این مورد حساس باید جدی گرفته شود تا مبادا آن که از برخورد سلیقه خریدار عسل و میزان درآمد زنبوردار،پرورش زنبورعسل و در نتیجه میزان تولید در کشاورزی و باغداری و قابلیت حفظ مراتع و جنگل ها در معرض خطر جدی قرار گیرد.
اگر به زنبورداری فقط به عنوان حرفه ای که در آن عده ای مشغول تولید عسل هستند نگریسته شود،فقط به اندازه میزان تولید عسل باید برای آن اهمیت قائل شویم؛ اما باید یدانیم که ما برای افزایش تولید و مرغوبیت بسیاری از محصولات گیاهی زنبورداری کنیم که در آن محصول عسل یک عایدی جانبی است. لذا اهمیت پرورش زنبورعسل، صدها برابر بیشتر از ایجاد شغل و تولید عسل است، زیرا حدود 80% کل تولید بسیاری از درختان میوه و محصولات بذری به گرده افشانی شدن توسط زنبور عسل بستگی دارد که در غیاب این حشره، سایر حشرات گرده افشان نیز قادر به انجام وظایف زنبور عسل نخواهند بود. ما زمانی می توانیم یک مقایسه منطقی و صحیح از ارزش فرآورده های زنبورعسل در مقابل ارزش عمل گرده افشانی این حشره داشته باشیم که بتوانیم طبیعت بدون زنبورعسل رابررسی کنیم. چراکه در طبیعت بدون زنبورعسل،نه نتها عسل تولید نمی شود و میزان محصولات زراعی، باغی،مرتعی و جنگلی به شدت کاهش می یابد،بلکه قسمت اعظم رستنی های موجود در طبیعت منقرض خواهد شد.
توصیف پروژه:
این پروژه در رابطه با پرورش زنبور عسل به عنوان یک کار تولیدی و مولد میباشد.طرحی که اگر تمامی مسائل مربوط به این رشته اعم از امکانات و مشکلات آن به دید مثبت بنگریم مطمئنا طرحی قابل توجیه هم ازلحاظ اقتصادی و هم از لحاظ ایجاد فرصت شغلی میباشد.البته باید متذکر شد که مشکلات و موانعی هم در اجرای این طرح وجود دارد که در ادامه در مورد آن بحث خواهیم کرد.
این طرح در اولین گام نیاز به داشتن اطلاعات مقدمات در مورد بیولوژی و آناتومی زنبور عسل ،نحوه زندگی در کلنی ،نحوه ارتباط جمعیت داخل کلنی بایکدیگر و غیره است که مطمئنا تا اطلاعات ،آگاهی لازم در این مورد کسب نشود طرح با مشکل و در نهایت با شکست همراه خواهد بود.
گام دوم با تهیه تعداد قابل توجهی کلنی زنبورعسل به عنوان شروع کار میباشد که اگر به صورت کلی به این طرح نگاه کنیم با ایجاد یک زنبورستان که با تعداد قابل توجهی باشد میتوان حرفه ای را ایجاد نمود که حداقل 2 یا 3 نفر می توانند در آن فعالیت اقتصادی داشته باشند.
در این حرفه که یک شاخه از کشاورزی است زنبوردار به عنوان یک تولید کننده مطرح می شود. کسی که با تولید اصلی ترین محصول این رشته یعنی عسل وهمچنین موم،گرد و ژله وغیره از طبیعت و مراتع می تواند نقش مهمی را درتامین نیاز جامعه به این محصولات ایفا کند.
توجیه پروژه:
در بحث توجیه پروژه ابتدا نکاتی را باید متذکر شد.این حرفه به عنوان یک کار تولیدی تحت تاثیر امکانات و منابع متغیری همچون وضعیت مرتع میزان گل و گیاه موجود در طبیعت،میزان بارندگی و غیره است.هرکدام از این موارد در میزان تولید قطعا تاثیر گذار است.
موضوع بعدی تعداد کلنی ها می باشد.اگر کسی بخواهد به عنوان تفریح و سرگرمی زنبورداری کند تا حدود 5 تا 10 کندو استفاده می کند.
ولی به عنوان حرفه اصلی تعداد کندو ها نباید کمتر از 50 کلنی باشد. پس اگر تعداد کلنی ها کم باشد نباید انتظار تولید و درآمد بیشتر را داشت. از لحاظ توجیه این پروژه باید به آمار تولید عسل در یک کلنی در یک سال و در شرایط آب و هوایی معمولی اشاره کنیم.
بطور متوسط میزان برداشت عسل از هر کلنی با جمعیت قوی چقدر است؟
طبق رکورد گیری سال های اخیر از یک زنبوردار به طور متوسط از هر کندو به مقدار 5 کیلو گرم عسل استحصال شده است.
امکانات:
امکانات مورد نیاز در زنبورداری بر 3 دسته تقسیم می شوند:
الف) وسایل مورد نیاز برای کارکردن روی کندو
1. لباس مخصوص زنبورداری
2. کلاه توری
3. دستکش چرمی
4. دودی: وسیله ای است که در منبع آن ماده ای مثل علف خشک وکاه،پارچه کهنه ،تراشه های چوب و غیره سوزانده می شود تا دود تولید کند .در هنگام باز کردن درب کندو باید کمی دود به زنبور ها داده شود تا زنبورها دور شوند واما دود زیاد باعث عصبانیت زنبورها شده و باعث حمله و نیش زدن زنبورها میشود.
5. اهرم: برای برداشتن سقف یا سر کندو و جدا کردن قاب های چسبیده به هم توسط موم و خارج کردن قاب ها از کندومورد استفاده قرار میگیرد.
6. کاردک: برای تراشیدن موم اضافی و چسبیده به دیواره کندو و قاب ها استفاده می شود.
7. برس: برای هل دادن و جدا ساختن زنبورها به صورت ملایم از روی قاب به داخل کندواستفاده می شود.
ب)وسایل لازم برای کندو
1. ظرف غذاخوری:ازجنس پلاستیک و در اشکال گوناگون به بازار عرضه شده است.
2.ترازو: به منظور کنترل میزان گردآوری در بهار و کنترل ذخیره غذایی کندو در زمستان استفاده میشود.
3.شبکه ملکه: وسیله تشکیل شده از سیم و جنس روی با سوراخ هایی به فواصل یکسان است.در این شبکه زنبوران کارگر به راحتی از سوراخ های شبکه عبور می کنند ولی ملکه و زنبوران نر قادر به عبور از این سوراخ ها نیستند. شبکه ملکه در بالای قسمت پرورش نوزادان (طبقه اول) قرار دارد که ملکه در این در طبق حبس میشود و نمی تواند وارد طبقه مخصوص عسل گیری شود و در آن تخم گذاری کند.
پ)وسایل و تجهیزات عسل گیری
1.چنگال: چنگال پر دندانه که نوک دندانه های آن تیز و تیغ دار است و از آن برای زدودن موم از سطح شانه های سر بندی شده با موم و آماده سازی برای قرار دادن در دستگاه است.
2.دستگاه استخراج عسل: وسیله ای شبیه بشکه که می تواند قاب های آماده شده از عسل را برای استخراج عسل مایع درون آن قرار داد.
3.سطل های پلاستیکی
4.صافی
5.همزن عسل: وسیله ای از جنس آلومینیوم که از آن برای به هم زدن عسل برای جلوگیری از شکرک زدن استفاده میشود.
اشتغال زایی:
در بحث اشتغال زایی این طرح باید در نظر داشت اگر ما زنبورستان داشته باشیم با حداقل 100 کلنی قطعا جهت نظارت از کلنی ها و بازدید به موقع و اطلاع از اوضاع داخل کلنی نیاز به همکاری 1یا2 نفر نیروی ماهر یا نیمه ماهر در زمینه پرورش خواهد بود.
این نیرو ها می توانند در بهار که باید نظارت دقیق بر وضعیت و احوال داخل کندو باشد مراقبت لازم را به کار گرفته و زنبورها را برای فصل جمع آوری و ذخیره شهد و عسل آماده نمایید. این طرح را با حداقل 100 کلنی به تنهایی نمی توان اجرا نمود و چه بسا اجرای آن با مشکلات و نواقص فراوانی از جمله عدم نظارت کافی بر تمامی کلنی ها و نیز در فصل بچه دهی زنبور مشکلات فراوان در کنترل و مدیریت بر نحوه بچه دهی زنبور روبرو خواهد شد.
اجرای طرح پرورش زنبور عسل اگر بصورت شغل و حرفه اصلی زنبور دار مطرح باشد مطمئنا باتلاش و جدیت نتیجه بخش خواهد بود ولی اگر به صورت شغل دوم ویا سوم در آید جز ضرر و یادر نهایت کمترین سود چیزی علیه زنبوردار نخواهد نمود.
کسانی که می خواهند در آمد زایی نمایند باید به عنوان شغل اول و اصلی در نظر بگیرند ولی اگر بخواهند بصورت تفریحی و تضمینی این کار را انجام بدهند حداکثر تعداد 5 تا 10 کلنی برای آنها کفایت می کند. مدیریت یک زنبورستان با 100 کلنی بیشتر نیاز به همکاری 2الی 3 نفر به صورت تمام وقت دارد ودر نتیجه تغذیه کمکی و تحریکی جهت تخم ریزی و به حد اکثر رساندن جمعیت کندو و نیز جمع آوری و استحصال عسل و همچنین کوچ زنبورستان ،نظافت کندوها و تعمیر ونگهداری کندوها و قاب های معیوب و ناقص وغیره نیاز به حضور این افراد می باشد.با این کار برای 2الی3 نفر ایجاد می شود.
میزان اجرایی بودن طرح:
همانطور که قبلا گفته ایم اساس زنبورداری به پایه متغییرات استوار است،متغیراتی همچون وضعیت آب و هوا،وضعیت مراتع،تنوع پوشش گیاهی ،کوچ وغیره .
در هیچ کجای دنیا شرایط آب و هوایی و مراتع به صورت یکنواخت و ثابت نبوده و با گذر زمان و گذشت فصول مختلف تاثیرات مثبت ویا منفی خود را بروی مقدار تولید و در نتیجه بر مقدار سود و زیان میگذارد و کسانی که بخواهند وارد این حرفه شوند باید مسائلی همچون کمبود نزولات آسمانی و خشکسالی و تخریب مراتع به واسطه احداث پروژه های ساختمان سازی و چرای بی رویه دام در ییلاقات و سرما وگرمای بیش از حد وغیره را در نظر داشته باشندکه به عنوان ریسک هایی در این حرفه وجود دارند.
در صورتی که سالی که شروع سال زنبورداری می باشد همواره با بارش نزولات آسمانی باشد وبا مدیریت قوی در اداره زنبورستان واطلاعات کافی از محیط داشته باشیم به طوری که زمان کوچ زنبورستان را با اطلاع از کمبود شهد در طبیعت تنظیم نماییم قطعا سود حاصل از این حرفه چشمگیر بوده و مطمئنا حرفه ای خواهد بود که بازگشت سرمایه اولیه در آن به سرعت انجام می گیرد . تمام مسائلی که در بالا به آن اشاره شد به همراه امکانات و دانش در زمینه این حرفه مثمر ثمر خواهد بود و چه بسا ناآگاهی و عدم شناخت از محیط و نحوه فعالیت زنبورستان خسارات جبران ناپذیری را نیز متحمل زنبوردار نماید.
بازاریابی:
در بحث بازاریابی ابتدا باید به فرآورده های زنبور عسل اشاره ای گذرا داشته باشیم .
عسل بعنوان منبع مهم انرژی ،گرده منبع مهم پروتیئن و ژله رویال(ژله شاهانه یا اکسیر جوانی) وغیره دو مورد این محصول در جامع اطلاع رسانی درستی از طرف دولت صورت نگرفته است و از فواید آن در مصرف جامعه آگاهی لازم نبوده و اگر اطلاعات کمی هم وجود دارد نقل قول افراد وناشی از شنیده ها از یکدیگر و در نهایت از زنبورداران(چه درست و چه نادرست) می باشد و در جهت بازاریابی مناسب با اطلاع رسانی مناسب به افرادجامعه مورد عرضه محصول با کیفیت مناسب به بازار خواهد بود.
برنامه بازدید و زمان بندی در فصول مختلف:
طی بازدید هایی که در فصول مختلف صورت گرفته است روند کار به صورت ذیل مشاهده شده است:
فصل بهار:
بازدیدی که از زنبورستان صورت گرفته است از مجموع 100 کلنی مقدار 60% کلنی دارای جمعیتی در حدود 8الی10 قاب بوده است که جمعیت آن نسبتا خوب بوده است. این تعداد کلنی در یک مرحله تخم گذاری توسط ملکه و ایجاد نسل جدید قادر خواهد بود به 10 قاب و بیشتر (طبق آمار) برسد که با تغذیه کمکی و تحریک ملکه به تخم گذاری جمعیت کندو رو به افزایش است و حدود 25 کلنی جمعیت حدود 12-14 قاب دارند که جمعیت قوی محسوب می شود.
این تعداد کندو در فصل تابستان قادر خواهند بود در صورت آماده بودن محیط و مراتع عسل قابل ملاحظه ای تولید نمایند. از حدود 15% از کندوها نیز جمعیت زیر 6قاب داشته که جمعیت ضعیف می باشد. جمعیت ضعیف با هم ادغام شدند ،ملکه پیر هم تعویض گردید.
در اوایل فصل تابستان :
برداشت عسل از کلنی ها طی دو مرحله برداشت انجام گرفته است. میانگین برداشت از هر کلنی 6کیلوگرم بوده است.بعد از برداشت عسل قاب های اضافی از کندو خارج و زنبور فعالیت مجدد خود را بروی قاب های داخل کندو شروع می کند.بخاطر وجود شهد در طبیعت ملکه تخم ریزی را کم کرده که دوباره با تغذیه کمکی و قابهای خالی در کندو،تخم ریزی خود را ادامه می دهد.
بازدید پاییزه:
قاب های خالی و اضافه از کندو خارج شدند، جمعیت های ضعیف با یکدیگر ادغام شده و ملکه های پیر نیز از مجموعه حذف شده اند. باقنداق کردن کندو و یا پوشاندن کامل زنبورها،آنها را برای زمستان گذرانی آماده کرده ایم.چون در فصل پاییز تولید عسل توسط زنبور متوقف شده است زنبورستان را که تعدادی کندو ومبتلا به کفه واروآرا می باشد ،جهت پیشگیری از رشد کندوها درون هر کندو یک عدد از نوار آپسیتان گذاشته و کنه ها را از بین برده .کندو های خراب را عوض نموده وتمام سوراخ ها وهواکش های اضافی در کندو را مسدود نموده تا کمترین میزان سرما وارد کندو نشود.
بازدید زمستان :
از ذخیره غذایی موجود در کندوها باوزن کردن کندو که به خاطر سرما ،یخبندان امکان بازکردن و بازدید کندوها وجود ندارد و مطلع در صورت نیاز با تغذیه زمستان به زنبورها کمک نموده تا به فصل بهار برسند.تغذیه در زمستان به صورت تهیه خمیر می باشد که مخلوطی از پودر و شکر و عسل که در کندو قرار داده و مورد استفاده زنبورها قرار می گیرد.
تجهیزات مورد نیاز برای کار در زنبورستان و روی کندوها برای 2 نفر
تجهیزات
تعداد
لباس زنبورداری
2 دست
کلاه توری
2 عدد
دستکش چرمی
2 جفت
دودی
1 عدد
اهرم
2 عدد
کاردک
2 عدد
برس
2 عدد
تجهیزات لازم برای کندو و برای زنبورستان با 100 کلنی
شرح
قیمت
تعداد
ظروف غذا خوری
100 عدد
ترازو
100000 تومان
1 عدد
شبکه ملکه
4000 تومان
به تعداد نیاز
جعبه برداشت
قیمت دقیقی نیست
به تعداد کافی
قفس ملکه
30000 تومان
به تعداد کافی
تجهیزات عسل گیری
شرح
تعداد
توضیحات
دستگاه عسل گیری
1 عدد
چنگال عسل گیری
به تعداد لازم
به تعداد کلنی های موجود
سطل پلاستیکی
به تعداد لازم
برحسب ظرفیت تولید و تعداد شانه ها برای عسل
صافی
به تعداد لازم
بری جداسازی عسل از موم
برآورد های اولیه:
در مورد تجهیزات مورد نیاز در این طرح قیمت کندوها با جمعیت و کندوهای خالی مبلغ قابل توجهی نمی باشد.سرمایه اولیه جهت خرید کلنی باید در نظر گرفته شود.برای ایجاد یک زنبورستان با حداقل 100 کلنی به سرمایه که در جدول اختصاص یافته است.
تجهیزات لازم
مقدار
قیمت واحد (تومان)
جمع واحد (تومان)
کلنی زنبور عسل
100 عدد
58000
5800000
تجهیزات کامل زنبورستان
کامل
58000
100000
تجهیزات کامل کندو
کامل
58000
100000
تجهیزات عسل گیری
کامل
58000
500000
کندو خالی
80 عدد
18000
1440000
طبق
50 عدد
10000
500000
چادر
2 عدد
200000
400000
جمع کل
8840000
هزینه های تولید سالانه:
موارد
تعداد
قیمت ( تومان)
توضیحات
هزینه نگهداری
500000
دستمزد نیروانسانی
2 نفر
400000
نیمه ماهر و ماهر
کوچ بهاره
1 مرحله
200000
کوچ تابستان
1 مرحله
200000
کوچ پاییز
1 مرحله
200000
خرید شکر
500 کیلو گرم
300000
تهیه دارو
100 عدد
115000
تغذیه کمکی-اوایل بهارو پاییز برای تخم گذاری
فوماژلین
20 عدد
50000
آپسیتان (نوار ضد کنه)
جمع
1965000
هزینه و میانگین 100 کلنی:
برداشت در فصول
کیلو (هر کلنی)
کیلو(در 100کلنی)
برداشت در اواخر بهار
6 کیلو
600 کیلوگرم
برداشت تابستانه
10 کیلو
1000 کیلوگرم
جمع کل
16 کیلو
1600 کیلوگرم
سود حاصله با قیمت روز 16000000 تومان
شرح
تعداد
قیمت(تومان)
قیمت کل (تومان)
میزان تولید بچه کندو
20 عدد
50000
1000000
روش محاسبه میزان در آمد خالص
درآمد خالص = هزینه ها – درآمد ناخالص
درآمد خالص یا سود خالص ………………………….. 750000 تومان
هزینه نگهداری و تعمیرات
شرح
تعداد
قیمت واحد(تومان)
کل
تعمیر کندوهای خراب
50 عدد
7000
35000
تعمیر طبق
50 عدد
30000
150000
هزینه نگهداری کندو
هزینه یک نفر
30روز
8000
240000
اهمیت پرورش زنبور عسل:
1- اهمیت زنبور عسل
2- اهمیت فرآورده های زنبور عسل
اهمیت پرورش زنبورعسل(زنبورداری)که یکی از رشته های پردرآمد کشاورزی و از کارهای متنوع و سرگرم کننده می باشد که علاوه بر صفاوآرامش روح که در اثر اشتغال به آن حاصل می شود متضمم سود زیاد می باشد برای پی بردن به اهمیت زنبور عسل اول باید فرآورده های زنبور عسل را شناخت.
فرآورده های زنبور عسل:
در ابتدای پرورش زنبور عسل ،زنبورداری صرفا بخاطر فرآورده های زنبور عسل می بوده ولی با شناخت بیشتر از زنبور عسل در درجه بعدی اهمیت قرار گرفته و بیشتر نقش زنبور عسل در جهت بالا بردن سطح تولیدات کشاورزی می باشد. از جمله فرآورده های زنبور عسل شامل :
الف- عسل
تعریف عسل: عسل مایع غلیظی از ترکیبات قندی است که بیشتر آن را قند های ساده(گلوکزولولز) تشکیل داده که از انرژی زاترین غذا هاست که زنبورهای عسل آنرا از شهد گل برای تغذیه خود و ذخیره آن در زمستان می سازد.
ترکیبات عسل
مواد سازنده عسل
حدود تقریبی مقدار عسل(درصد )
آب
17%
قندهای ساده(گلوکزولولز)
5/74 %
قند معمولی(ساکارز)
2 %
دکسترین
5/1 %
خاکستر
کمتر از 1 %
اسید
کمتر از 1/0 %
مواد نامشخص
4 %
مواد نامشخص شامل: دانه گرده،مواد رنگی،اسانس های مواد عطر و بو،مواد معدنی مثل آهن و کلسیم و منیزیم و گوگرد و ترکیبات فسفردار ،دیاستارها یا آنزیم های موجود در عسل مثل سوکراز که قند معمولی را به گلوکزولولز تبدیل می کند و آمیلاز که نشاسته را به دکسترین و مالتوز(قند) تبدیل می کند وکاتالاز که قند را احیا می کند. ویتامین ها که شامل ویتامین های A وB وC می باشد.
ب- موم
تعریف موم: موم ماده ای چرب و شیری رنگی است که در حرارت کم شکننده و در حرارت 30 درجه نرم و در 60 درجه ذوب میشود و در 100 درجه شروع به تجزیه می کند.
پ- موم بره
بره موم یا بره سیاه همان صمغ(ماده لزج) بعضی از درختان از جمله بید و بلوط و کاج و صنوبر و غیره می باشد که زنبوران آنرا از درختان به داخل کندو جهت پر کردن و بستن شکافها و سوراخ های کندو برای تثبیت کردن اجزا کندو که ممکن است حرکت داشته باشند و جلوگیری از ورود سرمای زمستان استفاده می کنند. بعضی از نژاد های زنبور عسل مثل مثل نژاد قفقازی در جمع آوری صمغ افراط می کنند که مطلوب نیستند.
ت- ژل رویال
ژل رویال یا ژله سلطنتی یا شاه انگبین یا اکسیر جوانی یکی دیگر از فرآورده های زنبور عسل می باشد که از غده ای در داخل دهان زنبوران کارگر جوان مترشح می شود که برای تغذیه لارو ها و ملکه از آن استفاده می کنند. ژل رویال ماده ای است سفید شیری رنگ و غلظت آن شبیه شیر غلیظ شده می باشد و دارای بوی مخصوصی است و غذای بسیار قویی برای لارو ها می باشد.
ث- بچه کندو
از فرآورده های دیگر زنبور عسل بچه کندو می باشد که زنبوردار جهت ازدیاد کندو و بالا بردن سطح درآمد زنبورداری حائز اهمیت است.
فواید زنبور عسل و فرآورده های آن
زنبور عسل هم از نقطه نظر فرآورده های خود و هم از نظر نقش زنبور در بالا ترین سطح تولیدات کشاورزی به قرار زیر حائز اهمیت است:
1- اهمیت غذایی: عسل که از عمده ترین فرآورده زنبور عسل می باشد شاید بیشترین زنبورداران به ویژه زنبورداران ایران فقط بخاطر تولید عسل زنبور راپرورش می دهند. عسل غذایی است مقوی و دارای زیادی مواد مورد نیاز بشر می باشد بویژه به سبب داشتن قند ساده (گلوکزولوولز) سریع جذب بدن می گردد.
همچنین تولید انرژی زیاد اهمیت عسل را زیاد کرده و کمتر کسی است که رغبت به عسل نداشته باشد و حتی به افرادیکه بیماری قند دارند با تجویز پزشک می توانند از عسل که حاوی قند زیاد می باشد استفاده کنند.
2- اهمیت اقتصادی : بیشتر مورد توجه زنبوردار از عسل،موم،بچه کندوی زنبور عسل می باشد. مقدار تولیدات سالانه عسل از یک کندو بسته به نوع کندو و نژاد و پرورش زنبور دارد. از یک کندوی سنتی مثل کندوی لوله ای سالانه بطور متوسط حدود 5 تا 20 کیلو گرم تولید می شود ولی یک کندوی جعبه ای سالانه 10تا50 کیلو گرم تولید می کند.
3- اهمیت کشاورزی: از مهمترین اهمیت زنبورداری در کشورهای پیشترفته است. زنبورداری برای بالا بردن سطح تولیدات کشاورزی است که اهمیت آن چندین برابر اهمیت غذایی و غیره می باشد و استفاده از عسل را در واقع از عوامل فرعی زنبورداری می دانند.
استفاده از زنبور در عمل لقاح گیاه هانیکه تلقیح خود بخود انجام نمی گیرد واحتیاج به یک واسطه خارجی است. این گونه گیاهان بیشتر از نوع گیاهان گلدار هستند بویژه درختان سیب و گلابی و گیلاس و بادام و بعضی از درختان آلو و گوجه و به که استفاده از یک واسطه خارجی در اینگونه باغات الزامی است و همچنین گیاه وانیل که سابقا تلقیح آن به وسیله دست صورت می گرفت امروزه از وجود زنبور استفاده می کنند.
4- اهمیت صنعتی عسل: از عسل در صنایع استفاده های بیشماری می شود از جمله:
– استفاده از عسل در قنادی و پخت و پز انواع نان و شیرینی
– استفاده از عسل خشک شده که بسته بندی می کنند
– استفاده از عسل و گرده گل به نسبت 20به 80 یا 30به 70 که این مخلوط بسیار خوش طعم و مقوی است.
– مصرف عسل خالص یکی از دارو های مفید طبیعی و مواد غذایی است.
استفاده از عسل در شکلات های عسلی و آب نبات های عسلی که بسیار معروف و مورد پسند همگان است.
اهمیت صنعتی موم
– ازموم برای ساختن لوازمات آرایشی مانند کرم های صورت و مایعات آرایشی و پماد ها.
– تهیه شمع های زینتی بوسیله موم .
– استفاده از موم در داروسازی.
– استفاده از موم جهت تهیه پایه های مومی برای قابهای کندو.
– استفاده از موم در دندانسازی.
– استفاده از موم در قالب سازی
– استفاده جهت تهیه واکس برای کف سالن ها و مبلمان و چرم کفش
– استفاده در تهیه آدامس ها،مداد های شمعی،واکس چوب اسکی،موم نخ،برق نمودن اشیاء و غیره
اهمیت صنعتی بره موم
از بره موم بجای چسب پیوند و محافظت زخم های کوچک از آن استفاده می شود.
اهمیت صنعتی ژله رویال
از ژله رویال در صنایع آرایشی ،کرمی می سازند به اسم کرم رویال که مخصوص از بین بردن چین و چروک های پوست بویژه پوست صورت ازآن استفاده می کنند که بسیار گران قیمت و نادر است.
اهمیت طبی زنبور عسل
در طب از فرآورده های زنبور عسل استفده های فراوانی می شود که در زیر شرح داده می شود:
عسل را با گیاهان متعددی ترکیب کرده دارویی به اسم معجون تهیه می کنند که برای درمان سل و فشار خون در طب قدیم و امروزه برای بیناری های قلبی و رفع بیخوابی و درمان سنگ کلیه در طب جدید از آن استفاده های فراوانی می شود.
از ترشح غدد مغزی(ژله رویال) در طب استفاده فراوانی می شود.از جمله کرم ضد چروک رویال و داروهای دیگر.
از زنبور عسل در داروسازی برای درمان بیماری ها ازجمله رماتیسم و ضعف اعصاب برای معالجه بعضی از بیماری های سرطانی از آن استفاده می شود.
نژادها، ارقام و سویه های زنبورها
راسته بال غشاییان یکی از راسته های مهم از رده حشرات است و از 17 بالا خانواده تشکیل می شود. یکی از این بالا خانواده ها، بالا خانواده آپوییده است. در این خانواده، خانواده بسیار مهمی از نظر گرده افشانی محصولات زراعی و باغی به نام خانواده آپیده وجود دارد.
خانواده آپیده خود به دو زیر خانواده آپینا وبومبینا تقسیم می شود. تمام گونه های زنبور عسل در زیر خانواده آپینا قرار دارد. تاکنوک پنج گونه زنبورعسل تشخیص داده شده اند که عبارتند:
(1) زنبور عسل معمولی یا اروپایی
(2) زنبور عسل شرقی یا هندی
(3) زنبور عسل بزرگ
(4) زنبور عسل کوچک (کوچولو)
(5) زنبور عسل کوچولو ( اخیرا در چین شناخته شده و از نظر شکل شناسی با زنبور عسل کوچک اختلاف دارد.)
زنبور عسل معمولی یا اروپایی مهم ترین گونه شناسایی شده زنبورعسل است که عمده مباحث مربوط به پرورش زنبور عسل مربوط به همین گونه می شود.
گونه های زنبورعسل معمولی یا اروپایی و زنبور عسل شرقی یا هندی در محل های بسته و تاریک یا داخل کندو و روی شان هایی که می سازند زندگی می کنند و از توانمندی ارتباطاتی پیشرفته تری برخوردارند، به طوری که قادرند تمام که قادرند تمام ارتباطات خود را در تاریکی انجام دهند.
این دو گونه از نظر اقتصادی نیز برای انسان اهمیت زیادی دارند. اما سه گونه بعدی در طبیعت به صورت آزاد زندگی می کنند، بطوری که هیچ گاه داخل کندو یا محیط های بسته و تاریک نمی توانند به زندگی ادامه دهند. این زنبورها، برخلاف دو گونه قبلی، تنها یک شان می سازند که در قسمت بالای آن عسل ذخیره می کنند و در قسمت پایین به پرورش نوزادان می پردازند.
زنبورعسل کوچولو
یکی از حشرات گرده افشان بسیار مهم در جنوب ایران است، به طوری که در طول تابستان گرمای شدید جنوب را تحمل کرده و فعالیتش را قطع نمی کند. انتشار آن در ایران، در نواری به طول 2000 کیلومتراز قصر شیرین در جنوب استان کردستان در غرب تا جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان در شرق، ادامه دارد. کلنی هایی که از بهار تا پاییز دست نخورده باقی مانده و تخریب نمی شوند، 1تا6 کیلوگرم عسل تولید می کنند. به دلیل کوچک بودن کلنی و زنبورها و این که کلنی در محیط باز قرار می گیرندو همواره امان حملات دشمنان طبیعی وجود دارد، میزان تولید عسل این گونه کم است. در واقع درصد زیادی از جمعیت کندو باید به طور دایم از کندو محافظت کنند و این از تعداد زنبوران مزرعه رو می کاهد، ولی اهمیت گردهافشانی این گونه زنبور به مراتب بیشتر از محصول آن است. به همین دلیل نباید به خاطر مقداری عسل، اهمیت این زنبورهای مفید نادیده گرفته شود.
زنبورعسل اروپایی یا زنبورعسل معمولی
از این گونه،نژادهای مختلفی براساس شرایط گوناگون محیط پدید آمده است که هر یک از این نژادها،طی سالیان متمادی با شرایط محیطی منطقهخود سازش یافته و به تدریج تغییرات جزئی در خصوصیات شکل شناسی و زیست شناختی آن ها به وجود آمده است. بنابراین نژادهای مختلف زنبورعسل را از روی بعضی از همین خصوصیات می توان از هم تشخیص داد.ازمیان خصوصیات شکل شناسی، می توان به اندازه طول زبان، رنگ قسمت های مختلف بدن، طول و عرض بندهای پاها و رگ های بال اشاره کرد و ازمیان خصوصیات بیولوژیکی،می توان به قدرت موم بافی ، سرعت رشد کلنی، تمایل به جمع آوری بره موم،قدرت دفاعی،قدرت تولید عسل،قدرت مقابله با امراض و آفات،نحوه زمستان گذرانی و تمایل به تولید بچه کندو اشاره کرد.
در اوایل قرن بیستم،زنبورعسل ایتالیایی طرفداران زیادی داشت و به طور گسترده مورد استفاده قرار می گرفت.یکی از دلایل عمده محبوبیت آن، مقاوم بودن این زنبور به بیماری لوک اروپایی بوده است. از طرف دیگر زنبورداران ایتالیایی نسبتا آرامند و تولید عسل زیادی دارند. عده ای نیز ممکن است مجذوب خصوصیات خوب زنبور عسل کارنیولان شوند.
در زیر پنج نژاد معروف از گونه زنبور عسل معمولی یا اروپایی که شهرت جهانی دارند، معرفی شده اند:
1- زنبور عسل سیاه
این نژاد در تمام قاره اروپا،کوه های آلپ و روسیه مرکزی وجود دارد. زنبورهای این نژاد، زنبورهایی درشت و سیاه رنگ هستند و طول زبان آنها 7/5 تا 4/6 میلی متر؛ یعنی کوتاه است. بنابراین قادر به استفاده از شهد شبدر قرمز نیستند. در بهار،رشد جمعیت این نژاد کند بوده، ولی دراواخر تابستان و اوایل زمستان،کلنی به بیشترین رشد خود می رسد که در آن زمان دیگر گلی وجود ندارد. این زنبورها نسبت به امراض زنبور و نیز پروانه موم خوتر حساسند. تنها مزیت آن این است که شرایط سخت زمستان را به خوبی تحمل می کنند که آن هم توام با خوردن غذای زیاد است.
2- زنبور عسل ایتالیایی یا زنبور طلایی
وطن اصلی این نژاد شبه جزیره ایتالیا است. از نظر جثه، کمی کوچکتر و ظریف تر از زنبور عسل سیاه است و رنگ آن معمولا زرد مایل به قهوه ای است که این رنگ معمول رنگ موهای بد، به خصوص در نرهاست. به همین دلیل آن را زنبور عسل طلایی نیز می نامند. طول زبان در این نژاد نسبتا بلند است(3/6 تا 6/6 میلی متر). این نژاد دارای خصوصیات خوب رفتاری؛ از جمله آرام بودن،تمایل کم به بچه دادن، تولید اندک بره موم،عسل آوری و رشدسزیع کلنی در اوایل بهاراست. از طرفی زمستان های سرد را تخمل نمی کند و زمستان گذرانی این نژاد همراه با مصرف مقدار زیادی غذاست. حس غارت در این زنبورها بسیارقوی است و قدرت جهت یابی ضعیفی دارند، بطوری که گاهی اشتباها به کندوهای مجاور می روند.
3- زنبورعسل قفقازی
این نژاد مخصوص کوه های قفقاز در کشور گرجستان است. زنبورهای این نژاد دارای رنگ بدن خاکستری روشن هستند و زبان آنها بلندتر از سایر نژادها است (2/7 میلی متر) این زنبورها آرامند و کمتر نیش می زنند. در این نژاد، تا اواسط تابستان جمعیت کلنی از راه تولید مثل به بیشترین تعداد می رسد. ویژگی مطلوب این زنبور، تمایل اندک آن به بچه دادن است، اما با ساختن مقدار زیتد بره موم سبب چسبیدن قاب ها به یکدیگر و به کندو می شود که این خصوصیت نامطلوب، کار با آن را مشکل می کند. زنبورهای قفقازی به بیماری نوزما حساسند و به همین دلیل از زمستان گذرانی خوبی برخوردار نیستند، ضمن اینکه غذای آنها در این فصل زیاد است.
4- زنبور عسل کارنیولان
زنبوران این نژاد در قسمت جنوبی کوه های آلپ و شمال بالکان و دره دانوب؛ یعنی کشورهای اتریش، مجارستان،آلمان، رومانی و بلغارستان پراکنده اند. این نژاد، از نظر ظاهری شبیه زنبوران نژاد ایتالیایی هستند؛ رنگ بدن آنها خاکستری مایل به قهوه ای است و موهای کوتاه و پر پشتی دارند. طول زبان آنها4/6 تا 8/6 میلی متر است. این نژاد دارای خصوصیات مطلوبی است که بیشت زنبورداران را به پرورش آن تشویق می کند. از جمله ویژگی های مطلوب این نژاد، می توان به آرام بودن (احتمالا آرامترین زنبورها) و کم بودن نیازهای تغذیه ای آن اشاره کرد، به طوری که قادرند زمستان را با کمترین میزان مصرف غذا سپری کنند و در بهار به محض باز شدن اولین گل ها فعالیت خود را آغاز کنند و به بیشترین رشد جمعیت برسند و از شکوفه های درختان میوه مقادیر قابل توجه ای شهد جمع آوری کنند. این زنبور ها معمولا کم بچه می دهند، غارت نمی کنند، بسیار کم از بره موم استفاده می کنند، با هر نوع آب و هوا خود را تطبیق می دهند، عسل فراوان تولید می کنند، قدرت جهت یابی خوبی دارند و به نسبت به بیماری های زنبور عسل مقاوم هستند.
5- زنبور عسل ایرانی
وطن اصلی این نژاد ایران است. از نظر ظاهری،سه حلقه اول شکم این زنبورها سیاه و بقیه حلقه ها زرد مایل به قهوه ای است. در کتاب های زنبورداری از این نژاد به عنوان زنبوران نیش زن یاد شده است، در حالی که غریزه نیش زنی این زنبورها متعادل است (البته می توان بررسی این ادعا را به عنوان یک کارتحقیقاتی قلمداد کرد. بد نیست یادآوری شود که کارهای تحقیقاتی،به ویژه اصلاح نژاد روی زنبور ایرانی انجام نشده یا قابل ذکر نبوده که رها کردن این زنبور بومی ارزشمند به حال خود و بها ندادن به اصلاح نژاد آن، نژاد زنبور ایرانی را در معرض انقراض قرار داده است). زنبور عسل نژاد ایرانی از سایر نژادهای فوق الذکر قانع تر است؛ یعنی مصرف غذای دستی آنها در زمستان بسیار اندک است. همچنین بره موم زیادی مصرف می کند، ولی در مقایسه با نژاد قفقازی،از این نظر نیز مطلوب تر است. زنبور نژاد ایرانی ، در مناطق سردسیر، سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. رشد جمعیت این زنبور در اوایل بهار خوب است و تا خردادماه به بیشترین شمار خود می رسد. از ویژگی های نامطلوب زنبور ایرانی می توان به تمایل زیاد آن به غارت گری و تولید زیاد بچه اشاره کرد.
زمان اجرای پروژه:
شروع سال زنبورداری از اواخر مرداد ماه تا نیمه های شهریور ماه می باشد زمانی که دیگر جریان شهد رسانی به کندو متوقف شده و دیگر از شهد فراوان در طبیعت خبری نیست.در این ماه از سال با مدیریت صحیح بر اوضاع داخلی کندو مانند وضعیت ملکه،وضعیت تخم ریزی،وضعیت آذوقه و… زنبورها را برای شروع فعالیت مجدد در اواخر زمستان آماده می کنند.بنابراین شروع فعالیت از اواخر تابستان تا تابستان سال آینده می باشد.
در فصل پاییز با نظارت بر وضعیت داخلی مانند پیر یا جوان بودن ملکه و در صورت نیاز تعویض ملکه،وضعیت تخم گذاری،برداشتن قابهای اضافی و خالی از داخل کندوها و با فشرده کردن جمعیت داخلی می توانزنبورها را برای گذراندن زمستان آماده کرد.هوای سرد زمستان برای کندوهای قوی ونسبتا قوی مشکلی ایجاد نمی کند.غریزه خوشه شدن برای محافظت زنبورها در مقابل سرما بسیار کارآمد می باشد. با مدیریت صحیح و درست می توان زنبورها را به فصل شروع فعالیت آنها که معمولا اواخر زمستان میباشد رسانید.در فصل بهار کلنی شروع به ترمیم جمعیت داخلی خود که در اثر سرما و تلف شدن زنبورهای پیر،ضعیف شده اند می کند و در فاصله کوتاهی جهت جمع آوری عسل و گرده ،جمعیت قوی و زیادی آماده می شود.سال زنبورداری بابرداشت آخرین عسل که معمولا در اواخر تابستان می باشد به پایان می رسد.
در صورتی که بخواهیم کلنی خریداری کنیم و تازه شروع به فعالیت کنیم باید بدانیم که بهترین زمان برای خرید و اجرای پروژه اواخر زمستان است یعنی زمانی که زنبور زمستان را پشت سرگذاشته و دیگر احتمال تلفات وجود ندارد و یا خیلی کم است.بابرداشت آخرین محصول عسل نیز سال زنبورداری نیز به پایان می رسد.
فهرست مطالب
مقدمه 1
توصیف پروژه: 4
توجیه پروژه: 5
امکانات: 6
اشتغال زایی: 7
میزان اجرایی بودن طرح: 8
بازاریابی: 9
برنامه بازدید و زمان بندی در فصول مختلف: 10
فصل بهار: 10
در اوایل فصل تابستان : 10
بازدید پاییزه: 11
بازدید زمستان : 11
تجهیزات مورد نیاز برای کار در زنبورستان و روی کندوها برای 2 نفر 11
تجهیزات لازم برای کندو و برای زنبورستان با 100 کلنی 12
تجهیزات عسل گیری 12
برآورد های اولیه: 13
هزینه های تولید سالانه: 14
هزینه و میانگین 100 کلنی: 15
سود حاصله با قیمت روز 16000000 تومان 15
روش محاسبه میزان در آمد خالص 16
هزینه نگهداری و تعمیرات 16
اهمیت پرورش زنبور عسل: 16
فرآورده های زنبور عسل: 17
ترکیبات عسل 18
فواید زنبور عسل و فرآورده های آن 20
اهمیت صنعتی موم 21
اهمیت صنعتی بره موم 22
اهمیت صنعتی ژله رویال 22
اهمیت طبی زنبور عسل 22
نژادها، ارقام و سویه های زنبورها 23
زنبورعسل کوچولو 24
زنبورعسل اروپایی یا زنبورعسل معمولی 24
زمان اجرای پروژه: 28
29