پرورش شترمرغ ، زنبور عسل ، کرم ابریشم ، ماهی

 مقدمه
می توان گفت که پرورش شترمرغ یکی از صنعت های نوین است که در قرن حاضر توجه سرمایه گذاران و پرورش دهندگان بسیاری را به سوی خود جلب کرده است. پرورش دهندگان شترمرغ در ابتدای پرورش و سرمایه گذاری در این صنعت متوجه سودآوربودن آن و افزایش سرمایه اولیه خود شدند که این افزایش در برخی مواقع حتی تا چند برابر سرمایه اولیه نیز می رسید و اکنون با توجه به جاافتادن این صنعت در کل جهان، آینده بسیار خوبی را برای آن می توان متصور بود. ورود شترمرغ به ایران در حدود هفت سال پیش انجام گرفته و در این مدت نتایج بدست آمده از تحقیقات بر روی نحوه زیست این پرنده در کشور همگی موید این هستند که پرورش شترمرغ به عنوان یک صنعت بسیار سودآور و با آینده درخشان می تواند مورد توجه قرار گیرد .
شترمرغ ها از بزرگ ترین پرندگان موجود در جهان هستند که از لحاظ تاریخی بومی آفریقا بوده واز زمانهای دور استفاده ازمحصولات آن در میان اقوام گوناگون این قاره رواج داشته است. این پرنده قادر به پرواز نیست اما باداشتن پاهای بسیار قوی خود توانایی بالایی برای تند دویدن دارد البته بال های آنها نیز به طرز شگفت آوری قوی هستند و در نمایش های تهاجمی و مانورهای جنسی و تولید مثلی مورد استفاده پرنده قرار می گیرد. طول بدن یک شترمرغ نر در حالت بلوغ به ft ٩-٦ می رسد. در حالی که پرنده ماده طیفی حدود ft ٥/٦-٥/٥ خواهد داشت. جوجه های شترمرغ در هر ماه حدود INCH ١٠رشد می کنند و در پایان سال اول وزنی حدود ١١٥-١١٠ کیلو پیدا خواهند کرد(١٢ ماهگی) که در این هنگام جهت. کشتار به مراکز ویژه اعزام می گردند.
شترمرغ های اهلی شده در سن ٣-٢ سالگی به بلوغ می رسند. در این میان جنس ماده حدود ٦ ماه زودتر از جنس نر به بلوغ خواهد رسید. پس از بلوغ کامل با توجه به تفاوت های ظاهری به راحتی می توان پرندگان نر وماده را از یکدیگر تمیز داد. در این هنگام نرها با پرهای سیاه درخشان و نیز پرهای بزرگ به رنگ سفید در انتهای دو بال و دم از جنس ماده که دارای پرهایی خاکستری رنگ است مجزا می گردند. همچنین در فصل تولید مثل پوست ساق پا و نوک پرنده نر به رنگ صورتی مایل به قرمز در می آید که این تغییر رنگ نشان دهنده آمادگی پرنده نر جهت انجام عمل جفت گیری می باشد، جالب است.
شترمرغ ها به طور کلی پرندگانی اجتماعی محسوب می شوند که در حیات وحش به صورت گروهی زندگی می کنند و تنها در فصل جفت گیری هر گروه تولیدمثلی در قلمرو خود جدا از دیگران زندگی و تولید مثل می نماید. به طور کلی شترمرغ ها پرندگانی ترسو هستند که با کوچکترین صدای ناگهانی با سرعتی بسیار زیاد شروع به دویدن می کنند که در این هنگام سرعت آنها حتی به حدود ٦٠ کیلو متر در ساعت نیز خواهد رسید که می توانند این سرعت را برای مدت ٣٠-١٥ دقیقه حفظ کند. شترمرغ ها پرندگانی مبارزه طلب هستند و به همین دلیل تقریباً می توان گفت که هیچ حیوانی یارای مقابله با آنها را ندارد. لگد شترمرغ ها یکی ازخطرناک ترین و کشنده ترین لگدها بوده که از قسمت جلوی بدن و از بالابه پایین بر سر حریف نگون بخت فرود می آید و در مواقعی، منجر به مرگ جانور مورد تهاجم خواهد گشت. همچنین جالب است بدانید شترمرغها بطور نرمال عمری معادل ٦٠-٣٠ سال دارند .
یکی دیگر از خصوصیات این پرنده حس کنجکاوی شدید آنها می باشد که در بسیاری از موارد و در صورت عدم رعایت مسایل ایمنی در مزارع می تواند خسارات غیر قابل جبرانی در نتیجه بلع اشیای نظیر میخ، پیچ، تکه های چوب، آهن وابزارآلات بجامانده از کارگران و…… بوجود آورد که این مساله گاه منجر به ضایعات درونی و حتی مرگ پرنده می گردد .
روشهای پرورش:
شترمرغ در مزرعه به طور کلی به سه روش نگهداری می شود که عبارتند از:
o بسته
o نیمه باز
o باز
مقید کردن و انتقال:
برای گرفتن شترمرغ به دو کارگر نیاز است که هریک کنار یکی از پاهای شترمرغ ایستاده و آنرا از زیر شکم و روی دم نگهدارند. از یک عصای سرکج مخصوص گرفتن گردن برای پایین آوردن سراستفاده می شود. هنگامی که منقار به سطح زانو رسید منقار پایین را با قرار دادن انگشت شست در آن به سمت پایین نگه می دارند. این کار مانع برخورد از روبرو با پاهای شترمرغ می شود. شترمرغ در این وضعیت برای درمانهایی مانند برچسب زدن، دارو دادن ، تزریق، خونگیری و معاینه نگه داشته می شود.
جعبه های مقید کردن در بعضی از مزارع به کار می روند اما رضایت بخش نیستند زیرا ممکن است به پوست و پرها صدمه بزنند. هنگام سوار کردن آنها به کامیون، ممکن است هل دادن آنها از پشت روی سطح شیبدار الزامی شود. شترمرغ های بالغ به کامیونهایی نیاز دارند که ارتفاع دیواره جانبی آنها 2/2 متر بوده و با سایبانی از جنس پارچه کنفی یا کرباس برای جلوگیری از آویزان شدن سرو گردن پوشانده شده باشد. کف کامیون معمولاً با ماسه، خاک یا علف و دیواره های جانبی با کیسه های پرشده از علف برای کم کردن صدمه به پرها و پوست پوشانده می شوند. پارتیشن هایی نیز داخل کامیون قرار داده می شوند که شتر مرغ ها را به گروههای 6 تایی تقسیم می کند و این کار مانع از دراز کردن پاهای شترمرغ و لگد شدن آنها می گردد.
روشهای پرورش:
در روش باز باید یکی از دو روش جوجه کشی طبیعی یا مصنوعی نیز انتخاب گردد.
در روش بسته همراه جوجه کشی مصنوعی بکار گرفته می شود.
روش باز:
نیاز به زمینی بزرگ به وسعت 40 هکتار است. غیر از هزینه خرید پرندگان که درتمام روشها معمول است، زمین مهم ترین نیاز عمده این روش است. شترمرغها تا حد امکان نزدیک زیستگاه طبیعی شان با حداقل دخالت انسان نگهداری شده و پرورش می یابند. مزیت اصلی روش باز، کاهش قابل توجه هزینه نگهداری شترمرغ های بالغ به مقدار زیاد است. همچنین در صورتی که شترمرغ ها خود تخمهایشان را جوجه کشی کنند، هزینه ای برای این کار صرف نشده ودر نتیجه هزینه های تولید بسیار پایین خواهند بود. از معایب این روش عدم کنترل و شناسایی شترمرغ ها و تخمهای تولیدی است.میزان مرگ و میر و تلفات به ویژه در میان جوجه ها به دلیل شکار آنها توسط حیوانات شکارچی بالاست.ضمناً گرفتن شترمرغ ها بسیار مشکل و پرهزینه است.
روش نیمه باز:
محدوده مورد نیاز برای این روش از 20 تا 60 هکتار متغیر است.شترمرغ هاچراگاههای
نسبتاً کوچک یا اراضی تقریباً 8 تا 12 هکتاری نگهداری می شوند. آنها توانایی گردش آزاد در محدوده ای معین را داشته و لذا بخشی از احتیاجات تغذیه ای آنها از این طریق تامین شود. محل های خوراک دادن باید نزدیک حصارکشی دور چراگاه ایجاد شوند تا قابلیت دسترسی به غذا افزایش و اضطراب ناشی از ورود مکرر افراد به داخل چراگاه کاهش یابد
روش بسته:
محوطه مورد نیاز برای این روش به طور معمول کمتر از 20 هکتار است که به چراگاههای کوچکی هریک به وسعت 2-1 هکتار تقسیم شده است. این روش به علت نیاز کم به زمین مطلوب است. با این حال دو اشکال اصلی این روش عبارتند از:
1ـ هزینه های بالاتر خوراک
2ـ هزینه حصارکشی زیاد
رفتارشناسی:
در محیط طبیعی شترمرغ در خارج از فصل تولید مثل گونه ای اجتماعی است و گروههایی از جنس و سنین مختلف را بویژه پیرامون چالابها تشکیل می دهد. در این محیط ها شترمرغ با انواع گوناگون حیوانات روبروست و معمولا از برخورد نزدیک با سایر حیوانات پرهیز می کند و کمتر رفتار خشن نسبت به آنها ابراز داشته و در 75 درصد از موارد با چشم پوشی یا تحمل، با سایر حیوانات برخورد می کند.
در محیط محصور شترمرغ های نر در طول حصار حرکت کرده و حتی هنگامی که جیره های مکمل در اختیارشان گذاشته می شود، باز هم در علفزار به دنبال علوفه می گردند که علت ظاهراً ترجیح علوفه است.
طی یک بررسی رفتارهای بارز در محیط اسارت ، عبارتند از: ایستادن، با تانی راه رفتن، راه رفتن معمولی، نشستن، خوراک خوردن ( از جیره متراکم ) و جستجوی علوفه.
شتر مرغ در هوای بارانی ماندن زیر باران را به رفتن زیر سرپناه ترجیح می دهد.
طبق بررسی های به عمل آمده، هنگام خوراک خوردن مدت زمانی که نرها برای نگاه کردن به اطراف صرف می کنند، خیلی بیشتر از ماده ها است. در مقایسه با ماده ها نرها با سرعت بیشتری در مدت پس از توزیع خوراک سر را بلند می کنند.
علت مصرف سنگریزه، کاه، علفهای بلند و ریشه ها اغلب خوراک خوردن غلط ناشی از استرس تصور می شود که منجر به انسداد پیش معده شترمرغ در تمام سنین می گردد.
سایر شاخص های رفتاری استرس یا کسالت در شترمرغ ها شامل نوک زدن به هوا، دانخوریها، آبخوریها، پرها و حصارها می باشد.
طبق تحقیقات انجام شده رفتار تمیز کردن پرو بال در طول صبح بیشتر از بعد از ظهر بوده برعکس حمام خاک در صبح خیلی کم انجام می شود اما در طول بعد از ظهر بتدریج بیشتر شده و هنگام غروب به حداکثر می رسد.
رفتار رقص والتس که توسط شترمرغ ها ی در اسارت نیز اجرا می شود بیشتر هنگام خلاصی شترمرغ ها از ترس یا مدت کوتاهی پس از خروج آنها از محل نگهداری شبانه صورت می گیرد.
هنگام خواب، شترمرغ های بالغ مایلند سرشان را بالا نگهدارند در حالیکه جوجه های جوان دوست دارند در وضعیت دمر بخوابند.
جوجه های پرورش یافته توسط شترمرغ های دایه، رفتارهای غیرعادی مثل خوردن چوب از خود نشان نمی دهند. از جمله رفتارهای ناشی از خوراک دادن غلط جوجه ها و واکنش در برابر عوامل محیطی خاص که عمدتاً شرایط زیر حد مطلوب پرورش است، می توان به نوک زدن به پنجه و سر و نیز پرکندن با منقار اشاره کرد.
طبق بررسی انجام شده جوجه ها به محرک سبز 10 برابر بیش از محرک سفید نوک می زنند. مدفوع خواری هم در حالت وحش و هم در اسارت در جوجه ها مشاهده شده است
شترمرغ در تایوان:
به نظر بسیاری از مردم تایوان شترمرغها چیزی بیش از پرنده ای بزرگ و خنده دار که در باغ وحش تایپه دیده می شوند نیستند. آنها بیش از گوشت و پرهای شترمرغ، به جثه بزرگ وگردن درازش علاقه دارند. اما به هر حال یک تجارت تدریجی شتر مرغ در تایوان در حال شکل گیری است زیرا پرورش دهندگان آنرا جایگزینی سالم برای گوشت قرمز می دانند که ضمنا منبع تولیدبسیاری از محصولات فرعی مفید نیز می باشد.اگر چه پرورش دهندگان تجاری شترمرغ سالهای زیادی مشغول به کار بوده اند اما این تجارت تنها طی چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته است. بنابر گفته آقای چنگ رییس انجمن محلی شترمرغ از وقتی که دولت اجازه واردات شترمرغ را در اواخر سال 1997 صادر کرد، دامداران تقریبا 1200شترمرغ زنده به تایوان وارد نمودند. او می گوید‍‍" بعد از سالها پرورش شترمرغ، اکنون 10000 شترمرغ در بیش از 230 مزرعه در این جزیره وجود دارد که امیدواریم این تعداد را تا ماه ژوئن به دو برابر افزایش دهیم " او اضافه کرد "مصرف ماهیانه محصولات شترمرغ در حال حاضر
10000کیلوگرم یا برابر گوشت حاصل از286 شترمرغ تخمین زده می شود. سال گذشته ارزش کلی محصولات شترمرغ شامل پرنده زنده و پوست تا سقف 3/3 میلیون دلار آمریکا بالا رفت. "
تا به حال رستوران ها و هتل ها مشتاق ترین خریداران گوشت شترمرغ بوده اند. ازآنجایی که این صنعت هنوز کوچک ومقدار تولید گوشت شترمرغ کم است مصرف کنندگان به ندرت آنرا در بازار پیدا می کنند. در حال حاضر که رشد این تجارت بیشتر شده است دامداران امیدوارند بتوانند سود بیشتری از گوشت شترمرغ بدست آورند.
با این که طعم و ساختار گوشت شترمرغ به گوشت گوساله شبیه است اما دو سوم چربی کمتری نسبت به آن دارد و به دلیل سطح کلسترول پایین و پروتئین و آهن بالا، گوشت این پرنده به عنوان یک جانشین رضایت بخش گوشت قرمز خریداران زیادی را به خود جلب کرده است.
علاوه بر گوشت‏‏، شترمرغ پر، پوست، چربی و پوسته تخم نیز تولید می کند که هر یک مصارف مخصوص به خود را دارند.
آقای کیو-هو-یین دبیر این انجمن می گوید:" پر شتر مرغ تنها پرعاری از الکتریسیته ساکن است لذا در کارخانه های دارای سیستم های الکترونیکی و کامپیوتری که الکتریسیته ساکن مشکل اصلی آنهاست(همانند مشکل کارخانه های نساجی) بسیار مفید است. این محصول همچنین در جلیقه و کیسه خواب ها نیز جایگزین شده است".
آقای کیو خاطر نشان کرد که چرم شتر مرغ 5 برابر محکم تر از چرم گاو است و در عین حال قابلیت ارتجاعی بیشتری دارد اما واقعیت آن است که مدتها در صنعت چرم سازی دنیا به عنوان کالایی گران قیمت مطرح بوده است.چربی این پرنده نیز تدریجا در میان روغنهای خوراکی و محصولات آرایشی راه باز کرده است.
از سوی دیگرعده ای از هنرمندان نیز به نقاشی روی پوسته بزرگ تخم شترمرغ علاقمندند.
شاید مهمترین امتیاز پرورش شترمرغ داشتن کمترین تاثیر منفی بر محیط زیست باشد.
آقای کیو می گوید " آلودگی اندک یکی از دلایل ما برای تشویق پرورش شترمرغ است.
شترمرغ آب کمی مصرف نموده و مدفوع کمی تولید می کند و بر خلاف مرغ این مدفوع به ندرت تبدیل به منبع آلودگی می شود. همچنین شترمرغها مانند ماکیان اهلی نشده اند که بدین معناست که آنها سازگاری بیشتری با محیط زیست طبیعی خود داشته و در برابر بیماریها نیز مقاوم ترند".
پرورش تجاری شترمرغ، اولین بار در اواسط قرن نوزدهم در آفریقای جنوبی شروع شد و این کشور صنعت شترمرغ را سالها در انحصار خود داشت. سایر کشورها با شروع واردات شترمرغ زنده و توسعه این صنعت از حدود یک دهه گذشته، بازار آن را گشودند.
ارزش اقتصادی بسیارزیاد شترمرغ کریس-چن را بر آن داشت که به این تجارت بپردازد. در سال 1997 او شرکت .galant ostrich ranch Co. Ltd را تاسیس و شروع به واردات شترمرغ نمود.
galant همچنین برای معرفی گوشت شترمرغ به مصرف کننده ها و توسعه محصولات جدید مانند سوسیس، ژلاتین و گوشت با توزیع کننده ها و رستورانها همکاری می کند.
اگر چه چرم شترمرغ تایوانی هنوز نسبتا کمیاب است اما در ژاپن مشتریانی هر چند کم اما قابل اعتماد بدست آورده است.
علی رغم اینکه تولید کنندگان محلی چرم کاملا قادر به پردازش پوست شترمرغ هستند اما پیشرفت این جنبه از این تجارت نیازمند صرف وقت زیادی می باشد.
آقای کیو می گوید" تایوان یک بازار بسیار کوچک برای تجارت شترمرغ است به همین دلیل
ما این پرندگان را بیشتر به دلیل گوشتشان پرورش می دهیم". او همچنین خاطر نشان می کند که در آفریقای جنوبی برای بیشتر پرورش دهندگان، پوست شترمرغ منبع اصلی سوددهی محسوب می شود. بعضی مردم شترمرغ را نه برای گوشت که فقط برای چرم پرورش می دهند که این موضوع در آینده جزو اهداف شرکتهای محلی قرار خواهد گرفت. در حال حاضر بزرگترین شرکت تجاری شترمرغ در جزیره ، galant است که بر روی بازار گوشت شترمرغ متمرکز خواهد شد.
آقای چن توضیح داد که نیاز به واردات شترمرغ، پرورش این پرنده را نسبت به کشورهایی چون استرالیا و ایالات متحده امریکا گران تر نموده است او می گوید " ما اندام های داخلی شترمرغ را به عنوان محصول تازه و یا محصول فر آوری شده می فروشیم که کمی سوددهی را بیشتر می کند و می تواند نسبتا هزینه بالای پرورش شترمرغ را تعدیل کند".
تایوان سالانه نزدیک به 65000 تن گوشت گاو وارد می کند که برابر با 93 درصد کل گوشت موجود در بازارآن است. دامداران امیدوارند که گوشت شترمرغ بتواند 10 درصد از این مقدار را در اختیار بگیرد که برابر با 200000 شترمرغ در سال خواهد بود. چن می گوید که این موضوع می تواند به وسیله معاش دامداران تبدیل شده و از سوی دیگر موجب استفاده بهینه از زمین های غیر زراعی گردد.
شرکت ایالتی taiwan sugar نیز به توانمندی های بازار این پرنده توجه دارد. این شرکت در گذشته صرفا دارای مزارع پرورش خوک بود اما در سال 1998 به پرورش شترمرغ رو آورد. بخش بیوتکنولوژی taisugar خط تولید نوعی کرم صورت را ایجاد نموده که از چربی شترمرغ تولید می شود و این محصول تا آخر سال به بازار خواهد آمد.
گرچه اخبار گسترده ای که در مورد محصولات شترمرغ منتشر می شود می تواند آگاهی های مردم را در زمینه تجارت شترمرغ افزایش دهد ولی با این وجود روشهای تولید و توسعه بازار دغدغه اصلی این تجارت محسوب می شود.
میزان زنده مانی جوجه شترمرغ ها تا3 ماهگی در حال حاضر 50 در صد است که مزرعه داران انتظار افزایش آنرا تا 75 درصد داشته واز سوی دیگر بدنبال کاهش سن بلوغ شترمرغ نیز می باشند.
آقای چن می گوید" برای باز کردن این بازار به ابتکار زیادی نیاز است ازجمله لازم است تا دولت محیطی سودمند جهت توسعه برایمان فراهم کند. تمام سهامداران بر این باورند که وزارت کشاورزی باید هر چه زودتر شترمرغ را در لیست ماکیان اهلی قرار دهد. در حال حاضر مرغ، اردک، غاز و بوقلمون در این لیست قرار دارند که در این صورت اضافه شدن شترمرغ به آن، دولت می تواند علاوه برنظارت کمکهای مناسبی نیز به مزارع شترمرغ ارائه کند که باعث توسعه بهتراین صنعت خواهد شد. "

خوراک‏هاى علوفه‏اى و کنسانتره دام
الف – علوفه ‏ها
هرگونه خوراک گیاهى و پرحجم که ارزش غذایى داشته باشد و خوش‏خوراکهم باشد، علوفه نام دارد.
یونجه یابیده: این علوفه ارزش غذایى زیادى دارد. یونجه به عنوان یک غذاى عالى در تغذیه دام به خصوص براى گاو شیرى استفاده مى‏شود. پروتئین و کلسیم بالاى این علوفه نشانه مرغوب‏بودن آن است. زمان برداشت یونجه وقتى است که یک سوم بوته‏ها به گل بنشینند. در جیره غذایى گاو شیرى، بین دو تا چهار کیلوگرم یونجه در روز کافى و مناسب است.
علف باغ: این علف در تغذیه گاو شیرى و پروارى استفاده مى‏شود. به دلیل داشتن رشته‏هاى بلند، نشخوار دام‏ها را زیاد مى‏کند. به علاوه در گاوهاى شیرى باعث بیشترشدن چربى شیر مى‏شود. براى جلوگیرى از خارج‏شدن سریع خوراک‏هاى آردى از بدن دام‏هاى پروارى از این علوفه استفاده مى‏کنند.
کاه به علت خشک و پُرحجم‏بودن، ارزش غذایى زیادى براى دام‏ها ندارد. از نظر ارزش غذایى، کاه جو از کاه گندم بهتر است. همچنین کاه گندم از کاه برنج بهتر است. براى دام‏هاى سنگین بهتر است که کاه به صورت رشته‏هاى بلند باشد. مصرف کاه باید کم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار این علوفه در جیره غذایى دام‏ها بیشتر باشد، جلوى هضم و مصرف بیشتر غذا را مى‏گیرد. بهت راست کاه را همیشه بعد از خوراک‏هاى دیگر به دام‏ها داد.
اگر کاه و علوفه‏هاى مانند آن به صورت غنى شده به دام‏ها داده شوند. ارزش غذایى بیشتر مى‏دارند. براى گاوهاى خشک مى‏توان مقدار بیشترى از این علوفه در جیره غذایى قرار داد.
سیلوها: براى استفاده بیشتر و بهتر از علوفه‏هاى خشک و هضم بهتر این علوفه‏ها، آنها را سیلو مى‏کنند.
ب – خوراک‏هاى فشرده شده یا کنسانتره دامى
علوفه‏هاى آردى و خوراک‏هایى که از رشته‏هاى کمى تشکیل شده‏اند را؛
"ل خوراک‏هاى کنسانتره‏اى مى‏گویند. وقتى مقدار مشخصى از ماده‏هایى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، کنجاله تخم پنبه را با تکمیل‏کننده‏هاى معدنى و ویتامینى مخلوط کنند، خوراک کنسانتره تهیه مى‏شود.
براى برطرف‏کردن نیاز غذایى دام‏هایى که تولید بالایى دارند، علاوه بر علوفه باید مقدار مشخصى از کنسانتره دامى هم استفاده کرد. به گاوهاى بومى و دورگ روستایى که بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید مى‏کنند، باید مقدار مشخصى کنسانتره دامى داد.
به دامداران عزیز سفارش مى‏شود اگر خوراک را از کارخانه خریدارى مى‏کنند، در هنگام تهیه و مخلوط کردن کنسانتره در کارخانه حضور داشته باشند. به این ترتیب، مى‏توانند کنترل کنند که از هر ماده‏اى به مقدار مشخص و لازم در کنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفته شود.
براى تهیه کنسانتره به وسیله خود دامدار، مى‏توانید از دستور زیر استفاده کنید. این دستور براى گاو شیرى که بین ده تا پانزده کیلوگرم شیر تولید مى‏کند، مناسب است.
مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سى و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، کنجاله تخم پنهب پنج تا هفت درصد، نمک نیم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد باید باشد. به این ماده‏ها مقدارى کربنات کلسیم یا دى‏کلسیم فسفات هم اضافه مى‏کنند.
نکته‏هاى مهم در تغذیه مخلوط علوفه و کنسانتره
براى گاوهاى شیرى روستایى که تولید شیر آنان به هفت تا هشت کیلوگرم مى‏رسد، لازم نیست که از کنسانتره استفاده کنید. با علوفه‏هاى مرغوب مى‏توان نیاز غذایى این دام‏ها را برطرف کرد. ولى براى گاوهایى که در روز بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید مى‏کنند، باید از کنسانتره استفاده کرد.
براى این گاوها در برابر هر یک کیلوگرم شیر تولیدى، نیم کیلوگرم کنسانتره دامى لازم است. براى مثال اگر گاوى چهارده کیلوگرم شیر تولید مى‏کند، باید روزانه هفت کیلوگرم کنسانتره به اضافه مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد.
استفاده مى‏شود باید با توجه به نوع ماده افزودنى از مقدار کنسانتره کم کرد.
علوفه و کنسانتره را به طور کامل مخلوط کرد، خیلى مناسب است. اگر این کار انجام نشد، سعى کنید فاصله زمانى بین تغذیه با علوفه و کنسانتره خیلى کم باشد.
براى بیشترشدن مقدار تولیدشیره مى‏توان تا حدودى از کنسانتره دامى استفاده کرد. مصرف زیاد کنسانتره باعث کم‏شدن چربى شیر مى‏شود. در این حالت باید از علوفه‏هاى مرغوب با رشته‏هاى بلند و کنجاله تخم پنبه استفاده کرد.
دستور تهیه کسانتره براى گوساله‏هاى پروارى
مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سى تا سى و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد کنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقدارى کربنات کلسیم مخلوط کنید. سپس در اختیار دام‏ها بگذارید.
فراهم‏کردن خوراک لازم براى دام‏هاى مختلف
همه دامها براى تولید باید انرژى و پروتئین کافى مصرف کنند. مقدار مصرف ماده‏هاى غذایى دام‏ها با هم فرق مى‏کند.
الف – گاوهاى شیرده: این گاوها به دلیل تولید شیر، خوراک‏هایى لازم دارند که پروتئین زیادى داشته باشند. مخلوط علوفه‏هایى مانند یونجه خشک با کنسانتره دامى که انرژى کافى داشته باشند، بسیار مناسب است.
مقدار خوراک براى این دام‏ها به نوع دام حک هبومى است یا دورگ و مقدار شیر تولیدى بستگى دارد. مقدار ماده غذایى خشک براى گاوى که دوازه کیلوگرم در روز شیر مى‏دهد و پانصد کیلوگرم وزن دارد، ده کیلوگرم است. دو کیلوگرم از این مقدار باید کنسانتره باشد.
در ابتداى دوره شیروارى چون دام وزن زیادى را از دست داده و اشتهاى کمترى دارد، باید از علوفه‏هاى مرغوب و کنسانتره خوب استفاده کرد. به علاوه از دادن علوفه‏هایى مانند کاه و سبوس برنج باید خوددارى شود.
ب – گاوهاى خشک آبستن
در آخر دوره شیروارى یعنى سه ماه قبل از زایمان کم‏کم باید از مقدار کنسانتره دامى و علوفه‏هاى مرغوب کم کرد. به جاى آن مى‏توان، خوراک‏هاى کم‏ارزش‏تر را در غذاى دام قرار داد. یعنى مى‏توان به طور کامل از علوفه استفاده کرد و دیگر به دام‏ها کنسانتره نداد. استفاده زیاد از غذاى آردى در گاوهاى خشک باعث چاقى آنان مى‏شود. در نتیجه، سخت‏زایى و بیشترشدن هزینه‏ها را به دنبال دارد.
دو هفته قبل از زایمان، کم کم مقدار کنسانتره در غذاى دام را اضافه کنید. همچنین از علوفه‏هاى مرغوب مانند یونجه باید در خوراک دام استفاده کرد.
ج – گوساله ‏هاى پروارى
سه ماهه اول دوره پروار: در این دوره، استخوان‏ها و اندام گوساله‏ها رشد مى‏کند. بنابراین گوساله‏ها به خوراک‏هایى نیاز دارند که پروتئین زیادى داشته باشند. براى این کار، علوفه‏هایى مانند یونجه و علف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط کنسانتره باید از کنجاله تخم پنبه استفاده کرد. همچنین استفاده از کربنات کلسیم یا پودر آهک و خوراک‏هاى کلسیم‏دار ضرورى است.
اضافه‏وزن روزانه در این دوره، با هزینه کمتر و سرعت بیشتر انجام شود. بنابراین، پروار دام‏هاى جوان از نظر اقتصادى باصرفه‏تر است.
سه ماهه دوم پروار: در این دوره گوساله‏ها رشد ابتدایى خود را انجام داده‏اند. در نتیجه، استخوان‏ها و اندام‏ها رشد کمترى دارند. بنابراین، براى پروار و چاق‏شدن گوساله‏ها باید از خوراک‏هاى پرانرژى و علوفه‏هایى که تا حدودى مرغوب هستند، استفاده کرد.
آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقدارى یونجه و کاه براى این دوره مناسب هستند. در این دوره براى اضافه‏شدن وزن گوساله‏ها باید هزینه بیشترى کرد. همچنین هفتاددرصد غذاى دام باید از کنسانتره دامى که مواد پرانرژى دارد، تشکیل شود.
استفاده از ضایعات در تغذیه دام
نان خشک
خوراکى است که از آرد گندم به دست مى‏آید. این خوراک براى دام‏هاى شیرى و پروارى مناسب است. براى استفاده از این خوراک باید بسیار دقت کرد. زیرا اگر نان خشک کپک زده باشد، باعث مسموم‏شدن دام‏ها مى‏شود. به علاوه در درازمدت در گاوهاى شیرى باعث ناراحتى‏هایى مى‏شود.
چون نان‏هاى خشک به طور صحیح جمع‏آورى نمى‏شوند، ممکن است لابه‏لاى آنها چیزهایى مانند تیغ، سوزان و پلاستیک وجود داشته باشد. اگر این چیزها خورده شوند، موجب ناراحتى‏هاى مختلف براى دام مى‏شوند.
چیزهایى مانند میخ یا سوزن به طور مسقیم وارد نگارى حیوان مى‏شوند، کم‏کم از دیواره نگارى مى‏گذرند و به قلب مى‏رسند. در نتیجه باعث مرگ ناگهانى حیوان مى‏شوند. ماده‏هاى پلاستیکى نیز باعث بسته‏شدن روده‏هاى دام مى‏شوند.
سبوس برنج
نوع درجه یک آن دانه‏هاى برنج دارد و به شکل آردى است، این نوع از سبوس براى دام‏ها مفید است. اما نوع‏هاى دیگر که زبره زیادى دارند، براى خوراک دام مفید نیستند. از این ماده در مخلوط کنسانتره براى گاو شیرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مى‏توان در نظر گرفت.
ملاس
این خوراک، خاصیت انرژى زایى و مُلین بودن دارد. مى‏توان تا ده‏درصد از آن را در جیره غذایى روزانه در نظر گرفت. شروع تغذیه با این خوراک باید کم‏کم باشد. ملاس جایگزین خوبى براى غذاتى مانند جو و ذرت است.
استفاده از ضایعات براى کم‏شدن قیمت جیره غذایى و استفاهد بهتر و بیشتر از محصولات فرعى کارخانه‏ها بسیار مناسب است. ولى مصرف بیشتر از اندازه و ناگهانى این مواد باعث ناراحتى‏هاى شدید گوارشى براى دام مى‏شود. براى مثال، استفاده از چغندر خوراکى، خربزه، هندوانه و صیفى‏جات دیگر باید کم‏کم شروع شود. یعنى از روزى دویست گرم شروع شود در پایان هم کم‏کم قطع شود.
روش غنى‏سازى کاه
به دلیل استفاده زیاد کاه در تغذیه دام، غنى‏سازى این علوفه اهمیت زیادى دارد. براى غنى‏سازى کاه، ابتدا آب و مقدار مشخصى اوره را با هم مخلوط مى‏کنند. اگر ملاس هم وجود داشته باشد، مقدار مشخى از ملاس هم با آن مخلوط مى‏کنند. وقتى اوره و ملاس در آب به خوبى حل شد، آن را بر روى توده کاه مى‏پاشند و کاه را به هم مى‏زنند. سپس آب را در داخل سیلوى سیمانى مى‏ریزند و فشرده مى‏کنند. با این کار هواى داخل سیلو خارج مى‏شود. سپس اب استفاده از پلاستیک روى آن را مى‏پوشانند. این کاه به مدت بیست و پنج روز به همین صورت باقى مى‏ماند و سپس مصرف مى‏شود.
مقدار ماده‏هاى لازم براى غنى‏سازى کاه
لاس 4 تا 10 کیلوگرم
کاه 100 کیلوگرم
آب 50 تا 80 لیتر
اوره 4 کیلوگرم
فایده‏هاى غنى‏سازى کاه
1- پانزده درصد به ارزش غذایى کاه اضافه مى‏شود.
2- پروتئین کاه بیشتر مى‏شود.
3- کاه خوش خوراک مى‏شود.
4- اگر در غنى‏سازى کاه از ملاس هم استفاده شود، انرژى آن بیشتر مى‏شود.
نکته‏هاى مهم در تغذیه دام
1- براى جلوگرى از نفخ دام باید کاه غنى‏شده را همراه با علوفه‏هاى خشک دیگر استفاده کرد. مقدار کاه غنى‏شده را براى گوسفند از دویست گرم و براى گاو از سیصد گرم در روز شروع مى‏کنند. کم‏کم این مقدار را بیشترى مى‏کنند.
2- سبوس به تنهایى، خوراک کنسانتره به حساب نمى‏آید. از دادن مقدار زیاد این خوراک به دام خوددارى کنید. زیرا باعث کم‏شدن چربى شیر مى‏شود.
3- آرد گندم براى تغذیه نشخوارکنندگان مناسب نیست. چون پروتئین موجود در گندم باعث نفخ در گاو مى‏شود. همچنین حرکت شکمبه را کم مى‏کند و باعث ناراحتى‏هاى گوارشى در دام مى‏شود
علوفه کلزا در تغدیه دام
چکیده
با افزایش روز افزون جمعیت ،توسعه دامداری ها وبهبود وضعیت تغذیه مردم نیاز به منابع جدید غذایی خصوصاً چربی ها و پروتئین های گیاهی بیشتر احساس میشود در همین راستا جهت تغذیه علوفه دام ، تحقیقات گسترده ای در زمینه زراعت کلزا شروع شده ،و کشورهای چین، فرانسه، انگلستان، هندو کانادا پیشگامان کشت و توسعه کلزا می باشند . ارقام اولیه کلزا به علت داشتن "اسید اوراسیک" در روغن و گلوکزینولیتهای سمی در کنجاله کمتر مورد استفاده قرار می گرفت . اما هم اکنون ارقام یک صفردو صفر که در ارقام سه صفر اسید اوراسیک کمتر از دو درصد و گلو کزینولیتهای سمی کنجاله به 18 تا 30 میکرو مول در هر گرم کنجاله رسیده است ، برای تهیه علوفه دام مناسب می باشند . استان گلستان با سطح زیر کشت حدود 35 هزار هکتار ، یکی از قطبهای تولید محصول کلزا در کل دانه های روغنی کشور می باشد و با کاهش سطح زیرکشت پنبه ، امید است با تولید علوفه کلزا به صورت علوفه کنجاله سبز یا سیلویی تا حدودی مشکلات دامداران برطرف شود . علاوه براین در مصرف علوفه کلزا باید احتیاط هایی صورت گیرد که از آن جمله زمان مناسب برداشت علوفه می باشد که باید در اوایل غلاف بندی گیاه قطع و به مصرف دام برسد .زیرا بعد از تشکیل غلاف (محل اصلی سنتز گلو کزینولیتها ) درصد مواد سمی علوفه بالا میرود . همچنین بعد از خشک شدن علوفه ، ودر موقع جمع آوری ساقه های خشک ، باید از خشک بودن علوفه اطمینان حاصل نمود ، زیرا چنانچه علوفه مرطوب برداشت شود ، قارچ ها در علوفه رشد کرده و باعث کپک زدگی می شود . علوفه کلزا در رژیم غذایی دامها منبع پروتئینی خوبی است که دامداران برای جلوگیری از تاثیرات سو ء"گلوکزینولیت ها " مجازند که تنها 50تا 60 در جیره غذایی دامها از آن استفاده کنند . زیرا بیشتر از آن برای دامها مشکلاتی ایجاد مینمایند . به طور کلی باید پذیرفت که تغذیه انحصاری نشخوارکنندگان از علوفه سبز و تازه کلزا به خاطر بالا بودن مقدار پروتئین خام و کم بودن فیبر صحیح نیست .
مقدمه:
بسیاری از گونه های جنس براسیکا و سایر جنسهای خانواده ی کروسیفر دارای ارقام علوفه ای هستند که به صورت علوفه کم و تازه سیلو شده مصرف می گردد . همچنین گاه ارقام اصلاح شده این گونه از جمله کلزا در تعلیف دامها استفاده میشود . از مزایای این ارقام زمان تولید علوفه در تیپ های پاییزه آنهاست که مصادف با کمبود شدید علوفه مخصوصاً در شرایط آب و هوای ایرا ن می باشد . گذشته از ارزش و اهمیت غذایی ، بالا بودن مقدار روغن و پروتئین در دانه کلزا این امکان را فراهم می سازد تا با کشت این گیاه مقدار قابل توجهی روغن و پروتئین های گیاهی از هر هکتار زمین استحصال نمود . برداشت 3 تن دانه از یک هکتار زمین معادل تولید 1200 کیلوگرم روغن نباتی 1650 کیلوگرم کنجاله در هر هکتار می باشد . در حالی که برداشت این مقدار روغن و پروتئین از سایر دانه های روغنی مقدور نخواهد بود .کنجاله کلزا در ارقام جدید از نظر کیفی نزدیک به کنجاله سویا و حدود 40 درصد پروتئین دارد از این رو یکی از منابع بسیار غنی پروتئین گیاهی در تغذیه دام و طیور می باشد .همچنین کنجاله کلزا حاوی 13در صد فیبر می باشد . وجود مقدار نسبتاً زیاد فیبر در کنجاله یک عامل محدودکننده در استفاده از آن به عنوان خوراک دام محسوب میشود چرا که توان تولید انرژی را در جیره غذایی کاهش میدهد . جدود58_50 درصد وزن خشک دانه کلزا را کنجاله تشکیل می دهد . پروتئین موجود در کنجاله حاوی ترکیب مناسب از اسیدهای آمینه است و قابل مقایسه ورقابت با کنجاله سایر دانه های روغنی می باشد . یکی از مشکلات جدید دامداران استان در تامین علوفه ، کاهش سطح زیر کشت پنبه است که باعث کم شدن کنجاله پنبه در استان شده و در نتیجه با ورود تفاله چغندر قند و ملاس در جیره غذایی دامها ی استان در صد چربی شیر کاهش یافته و دامداران منطقه از نظر فروش شیر به کارخانه های شیر پاستوریزه به خاطر افت درصد چربی شیر متضرر می شوند . امید است با تولید کنجاله کلزا ، تا حدودی مشکلات دامداران استان برطرف شود .
علوفه کلزا:
کلزا و خردل قهوه ای یا زرد آسیایی می توانند در برنامه تغذیه دام ها وارد شوند اما در زمینه مصرف آنها باید احتیاط هایی صورت گیرد این گیاهان می توانند غذای خوش طعمی برای دامها مخصوصاً گاوها باشند و بهتر است چند روز به مقدار کم به دام خورانده شود تا با طعم و مزه ی آن سازگار شوند . میانگین پروتئین خام بر پایه ماده خشک آن 10 تا 12 درصد است که تا 16 درصد می تواند افزایش یابد . میانگین کل مواد معدنی قابل هضم ، 50 تا 55 درصد یا بالاتر است .جهت تعیین ارزشهای واقعی مواد معدنی در علوفه ،تجزیه علوفه توصیه میشود .
برای بدست آوردن حداکثر ماده خشک و همچنین حفظ پروتئین خوب با سطح انرژی بالاتر ، بهتر است گیاهان در مرحله ابتدای غلاف بندی درست قبل از آنکه گلها ریزش کنند ، از محل ریزش برگها بریده شوند . اکثر تولید کنندگان علوفه کلزا اظهار می دارند که عدل بندی این گیاهان در رطوبت مناسب مشکل است و پیشنهاد می کنند که عدل هایی ساخته شود که مشکلات ضا یعات علوفه را کاهش دهد و همچنین خرد کردن علوفه خشک، تضمین مناسبی برای خشک شدن یکنواخت است . کلزاوخردل همچنین میتوانند به عنوان علوفه قصیلی (سیلویی)مطرح شوند . در این گیاهان میزان رطوبت در زمان برداشت بالا است (80-75درصد ) پلاسیده شدن علوفه سبز در زیر65 در صد رطوبت مشکل است و اگر رطوبت در هنگام سیلو کردن بالای 70 درصد باشد ، مشکلاتی در علوفه سیلوشده بوجود می آید . خرد کردن فرآیند (خشک شدن )علوفه را تسریع خواهد نمود . بعضی از تولید کنندگان علوفه سیلویی نتایج خوبی بدست آوردند زمانی که سیلو علوفه کلزا یا خردل با لایه های متناوب از کلزا و غلات که بصورت قصیلی (تر) برداشت شدند ،پر شده بود . و در هنگام تغذیه دام ها لایه ها یا یکدیگر اختلاط یافتند . همچنین تجمع باکتری های تلقیح کننده در علوفه سیلو شده ممکن است برای گیاهانی که کربوهیدرات محلول کمی دارند ،مفید باشد .بعضی از تولید کنندگان علوفه معتقدند که دامها فقط از یک نوع علوفه کلزا تغذیه شوند واگر علوفه خشک باشد بهتر است . در اینجا ذکر این نکته ضروری است که فقط 50 تا 60 درصد از کل تغذیه روزانه دامها از علوفه خشک کلزا یا خردل مجاز می باشد و بیشتراز این درصد توصیه نمی شود زیرا در اثر رژیم غذایی طولانی مدت دامها از این منبع غذایی ، ممکن است شرایطی که کم خونی همو لیتیک نامیده میشود ،توسعه یابد . تغذیه نزدیک به 50 درصد یا کمتر از علوفه کلزا یا خردل در رژیم غذایی روزانه دامها از کم خونی همولیتیک جلوگیری می کند . تغذیه گاوها از علو فه های خانواده براسیکا در دوره های طولانی مدت ممکن است به مقدار ناچیز مانع از جذب مواد معدنی مخصوصاً مس و سلنیوم شود بنابراین اطمینان از وجود مقادیر توصیه شده مواد معدنی مخصوصاً مس و سلنیوم در جیره غذایی گاوها،ضروری می باشد . همچنین به مقادیر ناچیز باعث معدنی شدن نمک و مکمل های معدنی مانند مس و سلنیوم میشود .این ماده (مس و سلنیوم) باید به نسبت های لازم به محتویات علوفه خانواده براسیکا اضافه شود . اطلاعات نشان میدهد که کلزا می تواند منبع غذایی خوبی برای دامها باشد . هوپ 2001 اظهار میدارد که بریدن و قطع به موقع ومناسب علوفه برای جلوگیری از کاهش کیفیت علوفه ضروری می باشد . حداکثر تولید ماده خشک در علوفه خشک شده زمانی بدست می آید که کلزا در ابتدای مرحله غلاف بندی بریده شود .(زیرا بعد از تشکیل غلاف ،میزان گلوکز ینولیتها در علوفه بالا می رود چون غلافها محل اصلی سنتز گلوکز ینولیتها هستند ) جهت برداشت کلزا در مرحله ی ابتدای غلاف بندی آب و هوا باید چند روز مساعد باشد زیرا خشک شدن علوفه کلزا وقت زیادی میگیرد . در موقع جمع آوری ساقه های خشک شده ،باید از خشک بودن علوفه اطمینان حاصل نمائید زیرا در اثر مرطوب بودن ،قارچ ها در علوفه رشد کرده وباعث کپک زدگی علوفه می شوند و اگر خشک شدن علوفه مناسب نبود باید در مزرعه چند روز دیگر باقی مانده تا در اثر هوادهی کاملاً خشک شود .متاسفانه برگهای خشک شده کانول مستعد (خرد شدن )می باشند. و به طور ایده آل اگر علوفه خشک شده بعد از شبنم عدل بندی شود از ریزش و خرد شدن برگ ها تا حدودی جلوگیری می شود . همچنین هوپ 2001 اظهار می دارد که کلزا منبع پروتئینی خوبی در رژیم های تغذیه حیوانات می باشد . در نمونه های (علوفه خشک کلزا ) که از شمال (داکوتا) برداشت شده بود حاوی 16 درصد رطوبت و TDN آن 92/106 بر اساس ماده خشک بود .همچنین اگر علوفه کلزا سیلو شود از نظر ارزش غذایی رقیبی برای (علوفه خشک یونجه ) می باشد . علوفه خشک شده همچنین برای دامها خیلی خوش طعم می باشد اما برای این که دامها با مزه و بوی آن سازگار شوند در ابتدا باید مصرف آن کم باشد وایده خوب این است که در طی اولین روزهایی که دامها از علوفه خشک کلزا استفاده می کنند ، علوفه خشک کلزا باید 10 تا 15 درصد جیره غذایی روزانه دامها را تشکیل دهد .
ورن رکز(2001) از دانشگاه مرکزی( ساسکا چوان کانادا) اظهار می دارد که کیفیت تغذیه کلزا وابسته به زمان بلوغ است . کلزا در زمان گل دهی در حدود 14 درصد پروتئین بر اساس بر ماده خشک دارد که حجم انرژی آن با علوفه سبز غلات مشابه است .با آنکه پروتئین به عنوان مثال کلزا کاهش اما هنوز عمدتاً کیفیت غذایی در حد موثر می باشد . همچنین ورن رکز (2001) پیشنهاد میکند که در اثر سرما و بالا بودن رطوبت هوا ، چون خشک کردن علوفه مقدور نمی باشد ، سیلوکردن علوفه به طور واضح دارای برتری می باشد . علوفه سبز کلزا جهت سیلوکردن ، به علت این که "قند" محلول زیادی ندارد ،نیاز به سطوح کربوهیدرات برای باکتریهای تخمیر کننده دارد. سیلوکلزا را مانند هر علوفه دیگر می توان به صورت لایه لایه پر کرد واگر به صورت لایه های متناوب با علوفه سبز غلات در سیلو قرار گیرد ،باعث کمک به فرآیند تخمیر سیلو میشود . در بعضی از مزارع ،کلزا به همراه یولاف وحشی برداشت شده و بعد از خرد کردن به صورت توام سیلو میشوند . فایده این عمل داشتن سطح بالاتر از قندهای محلول در گیاه (یولاف وحشی )می باشد . همچنین ممکن است از تولید کنندگان علوفه سیلویی از اسپری ماده تلقیحی خشک برای کمک به عمل تخمیر سیلو استفاده کنند . که در نهایت باید محل سیلو کاملاً پوشیده شود تا هوا به داخل سیلو نفوذ نکند . همچنین بر اساس نظر رکز (2201) تنها 40 درصد جیره غذایی روزانه دامها باید از علوفه کلزا تامین شود . در استان گلستان یکی از علفهای هرز مزارع کلزا ،(یولاف وحشی ) می باشد که در صورت عدم مبارزه شیمیایی مشکلاتی در زمان برداشت به وجود می آید . پس بهتر است اگر مزرعه کلزایی برای برداشت علوفه ای در نظر گرفته شد . با علف های هرز آن مخصوصاً یولاف وحشی مبارزه نشود .
بریان دویگ (2002) اظهار می دارد که زمان برداشت علوفه کلزا هنگامی است که برگها کاملاً خشک باشد و برای تغذیه از علوفه کلزا عدل بندی شده بهتر است ابتدا توسط یک خرد کننده ، ساقه ها شکسته شود تا دامها تشویق شوند که بطور خیلی کامل علوفه را مصرف کنند .به نظر دویگ (2002) در کلزا مقدار سولفور بالا می باشد که این مقدار با مس وسلنیوم رابطه دارد . و باید از معدنی شدن مکها و مکملهای معدنی که محتوی مس و سلنیوم هستند اجتناب شود . همچنین به نظر دویگ 50 تا 60 درصد از چیره غذایی دامها باید از علوفه کلزا تامین شود و بیشتر از این مقدار مشکلاتی برای دامها ایجاد می کند . در یکی از مطالعاتی که در خصوص انواع مقادیر مواد معدنی در زراعت کلزا در کشور فرانسه به عمل آمده است ، مواد مهم غذایی استخراج شده از خاک در یک هکتار زراعت کلزا با تولید 5/3 تن محصول به شرح زیر بوده است .

مواد معدنی
مقادیر مصرفی(کیلوگرم در هکتار)
ممقداری که با محصول برداشت شده (کیلوگرم)
مقدار برگشتی به زمین با بقایای گیاه (کیلوگرم)
به طوری که ملاحظه می شود اگر در تناوب زراعی ،به سطوح بالای ازت نیاز باشد . کلزا به عنوان یک محصول مناسب در تناوب نمی باشد .زیرا (کاه و کلش) آن محتوی مقادیر نسبتاً زیادی ازت می باشد که پس از برداشت در مزرعه باقی مانده و متعاقباً معدنی می شود . بالا بودن مقدار ازت در کاه و کلش کلزا تا حدودی نگران کننده است و احتمال بالا بودن نیترات سمی در علوفه وجود دارد . در کلزا نیترات مثل بعضی از گیاهان علوفه ای تجمع نمی یابد . اما پتانسیل آن مخصوصاً زمانی که گیاه تحت تنش خشکی ، گرما و آب گرفتگی پای بوته های یا آب و هوای سرد قرار می گیرد ،وجود دارد . بقایای کلزا در طی زمان اثر سمیت خود را از دست می دهند (نیترات سمی ) ولی دما های پایین در طی زمستان ،باعث به تعویق افتادن فرآیند(تجزیه میکروبی) و (سمیت زدایی) می شود . رکز(2001) اظهار می دارد که ممکن است جهت تغدیه علوفه کلزا توسط دامها به آنالیز علوفه جهت تعیین نیترات نیاز باشد و اگر علوفه کلزا بعد از سرمازدگی برداشت شود نیتراتها تا حدودی محدود میشوند . قطع علوفه سریعاً بعد از سرمازدگی دارای اهمیت می باشد زیرا در این زمان نیتراتها در ریشه تجمع می یابند . انتظار مساعد شدن هوا بعد از بارندگی برای برداشت علوفه کلزا به گیاه اجازه فتوسنتز مجدد را داده و گیاه میتواند از مقادیر بالای نیتراتها در خاک استفاده نموده و سطح نیترات علوفه بالا می رود . به طور کلی باید پذیرفت که تغذیه انحصاری (نشخوارکنندگان ) با علوفه سبز و تازه کلزا صحیح نیست . زیرا از ترکیب غذایی نامناسبی برخوردار است :مقادیر بسیار زیاد (پروتئین) و مقادیر کم (الیاف) علت این موضوع می باشد .
ترکیبات شیمیایی و مسمومیت های ناشی از مصرف علوفه خانواده براسیکا:Brassica napus
در ایستگاه تحقیقاتی schothoest "هلند" ،مشاهده شد که تغذیه حیوانات با b.n یخ زده موجب مسمومیت با علایم زیر شده :
ناراحتی،ازدیاد حرکات تنفسی، حرکات غیر ارادی، سیانوز مخاطات،سقط جنین به خصوص در خوک علایم فوق مشخصه مسمومیت با نیتریت است و می توان چنین نتیجه گرفت که در نتیجه یخ زدگی b.n و سپس آب شدن آن مقداری از مواد قندی ریشه ها از بین رفته ، موجب ازدیاد مقدار نیترات در ریشه ها شده است و این تغییرات مخصوصا ً در مزارعی که میزان ازت نیتریک خاک زیاد باشد ، بیشتر مشاهده میشود .در نشخوار کنندگان نیترات درشکمبه حیوان تبدیل به نیتریت دو سود و سپس تبدیل به آمونیاک می شود . اما ممکن است نیتریت وارد خون شده موجب تغییر هموگلوبین شود، چنانچه مقدار آن زیاد باشد . موجب مسمومیت حیوان می گردد . در حقیقت در این نوع مسمومیت خون نمی توان اکسیژن را به بافت ها و سلولها برساند . دانه در خانواده براسیکا حاوی ماده ضد تیروئیدی به مقدار تقریبی 8 گرم در هر کیلو دانه می باشد . که این ماده مانع رشد حیوان شده و ایجاد گواتر می نماید . برای درمان مسمومیت باید بلافاصله رژیم غذایی حیوان را عوض نموده و مواد قندی بیشتری به حیوان خورانده شود . اضافه کردن دانه غلات به جیره غذایی به مدت طولانی بسیار مفید است .
تولید مثل و تشکیلات کندوی زنبور عسل
زنبورهای یک کندو شامل یک ملکه، چند صد زنبور نر ون چندین هزار زنبور کارگر می باشد. در تابستان و بهار که زنبورها فعالیت زیادی برای جمع آوری شیره دارند کندو ممکن است 5-7 کیلو زنبور داشته باشد و تعداد زنبورهای نر در این موقع زیادتر از هر موقع دیگر در کندو دیده شوند. هر یک از این دو نوع زنبور وظیفه خاصی دارند ولی منظوری که یک کندو تعقیب می نماید عبارت از بقای نسل و یا دفاع و نگهداری کندو می باشد و نظر انفرادی در بین نیست و هیچکدام از آنها در نتیجه سعی انفرادی قادر نیستند که برای مدت طولانی زنده بمانند و بنابراین هدف آنها به طور دسته جمعی انجام می گیرد.
ملکه
ملکه زنبور عسل بسادگی از کارگران و زنبور نر مشخص می شود. ملکه نسبتا درشت تر و درازتر از کارگران و درازتر از زنبوران نر است، ولی پهن تر از آنها نیست. از آنجا که شکم ملکه طویل و در سطح زیرین پهن است، طول بالهایش نسبت به بدن از بال کارگرها و زنبوران نر کوتاه تر است.
نیش ملکه کمی خمیده است و نسبت به نیش کارگر دارای دندانه های کمتری است و فقط برای از بین بردن ملکه های رقیب به کار می رود. حرکت ملکه در حالت عادی ملایم است ولی در مواقع احتیاج می تواند با سرعت حرکت کند. ملکه ای که جفتگیری کرده و در حالت تخم گذاری است روی شانه هایی قرار دارد که جوانترین نوزادان در آن زندگی می کنند. ملکه در این حالت، اغلب بوسیله عده ای محافظ احاطه شده است. سر محافظین اغلب به طرف ملکه می باشد. محافظان در این حالت، با شاخک های خود ملکه را آرایش می کنند و با دهان خود او را می لیسند یا غذا می دهند؛ بعلاوه مدفوعات وی را بیرون می برند.
امروزه کاملا واضح است تمام تخمهایی که در سلولها قرار دارد، بوسیله ملکه واحد کندو گذاشته می شود. این ملکه در جوانی در هوای آزاد با یک یا چند نر پشت سر هم جفتگیری و برای خود تا آخر عمر اسپرم ذخیره می کند. زنبورهای کارگر می توانند تعداد کمی تخم بگذارند ولی قادر به جفتگیری نیستند و معمولا در حالتی که ملکه کندو زنده است تخمگذاری برای آنها ممنوع است. نوزادانی که از تخم زنبوران کارگر بوجود می آیند به علت اینکه فکنده نیستند تبدیل به زنبورهای نر می شوند. چنین نرهایی معمولا از نرهای طبیعی که از ملکه بوجود می آیند، کوچکترند.
فصل پرورش نوزادان در شرایط آب و هوایی معتدل، به مقدار کم، از اواسط دیماه شروع شده مرتب توسعه می یابد؛ و اوایل اردیبهشت، به حداکثر خود می رسد. در صورتیکه شرایط اجازه دهد، فعالیت تولید مثل آنها، به همین وضع، تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا می کند و از آن به بعد رو به نقصان می گذارد. در ماههای آبان و آذر فعالیت زاد و ولد بکلی متوقف می گردد. نژادهای مختلف زنبورعسل از این حیث دارای خصوصیات متفاوت هستند. هنگامی که تولید مثل کلنی در حداکثر توسعه خود می باشد، یک ملکه ممکن است 1500 تا 2000 تخم در روز بگذارد.
اگر چه یک زنبور کارگر بتنهایی می تواند یکی دو هفته در قفس زنده بماند ولی هیچ زنبور کارگری مایل نیست که به حالت انفرادی زندگی کند و در اولین فرصت، به یک کلنی می پیوندد. زنبورهای کارگر اغلب بوسیله بو، ارتعاشات صوتی، دید و حرارت به هم جذب شده به صورت دسته در می آیند. زنبورهای یک کندو وقتی که فاقد ملکه نیز باشند از هم پراکنده نمی شوند و باز هم تقسیم کار در بین آنها حکمفرما می باشد. عده ای به صورت دسته جمعی در کندو می مانند و عده قلیلی برای آنها غذا می آورند.
با اینکه ملکه در بهم آمدن افراد یک کلنی تاثیر عمده ندارد ولی برای بقای کلنی نهایت ضرورت را دارد.
الف – پرورش ملکه: در یک کلنی زنبور عسل، پرورش ملکه ممکن است به یکی از علل زیر صورت گیرد:
1- نشاندن ملکه جدید به جای ملکه ای که به علت نا معلوم معدوم شده است.
2- تعویض ملکه ای که پیر شده ولی هنوز مایل است فعالیت داشته باشد.
3- برای ازدیاد کلنی یا بچه بیرون کردن.
در هر یک از حالات فوق، کارگزاران موقعی اقدام به ساختن خانه ملکه و پرورش آن می کنند که ماده بخصوص جلوگیری کننده به آنها نرسد.
در حالت اول، چندین ملکه در خانه های اضطراری که با تغییر شکل خانه کارگران ساخته شده، پرورش داده می شوند. در این خانه ها اغلب یک لارو یا ندرتا یک تخم قرار دارد. چگونگی انتخاب این خانه ها و لاروها برای پرورش ملکه کاملا روشن نیست. در چنین خانه هایی، قسمت تحتانی سلول به خط وسط شانه موم منتهی می شود و بر عکس، خانه هایی که در شرایط عادی ساخته می شوند قسمت ضخیم سلول، بوسیله ساقه کوتاه مومی، به سطح یا لبه قاب چسبیده است. در این حالت، نوزاد بطرف پایین آویزان است. در ابتدای ساختمان خانه اضطراری، سلول اصلی (سلول کارگر) بوسیله مایع بخصوصی که از غده زیر فکی کارگران ترشح می شود، انباشته شده، لارو داخل سلول اصلی در سطح آن شناور می شود. به این ترتیب، لارو وارد قسمت ویژه ای که برای پرورش ملکه ترتیب داده شده می گردد. لاروهایی که برای پرورش اضطراری ملکه انتخاب می شوند اغلب دو روزه هستند ولی لاروهای سه روزه هم می توان یافت. معمولا کارگران کوشش می کنند که در پرورش اضطراری ملکه از لاروهای مسن تر استفاده کنند. تجربه ثابت کرده است، لاروهایی که از سه روز بیشتر عمر داشته باشند برای پرورش ملکه مناسب نیستند و در آنها نقایصی یافت می شود.
در صورتی که لارو انتخاب شده برای پرورش ملکه دو روزه باشد، در حدود 11 روز بعد، ملکه کامل از سلول خارج می شود و اگر شرایط هوایی مساعد باشد، در فاصله 10 روز بعد جفت گیری کرده خود را برای تخم گذاری آماده می کند. در این صورت، از وقتی که کندو ملکه ای را از دست می دهد تا هنگامی که ملکه تخمگذاری جانشین آن گردد حداقل سه هفته طول می کشد.
ملکه هایی که از لاروهای دو روزه یا کمتر به دست می آیند فرقی با ملکه معمولی که از طریق تخمگذاری مستقیم ملکه در خانه ملکه به دست می آیند ندارند. باید توجه داشت که در هر خانه ملکه بیش از یک بار ملکه پرورش داده نمی شود و پس از آن خانه منهدم می گردد. اندازه و شکل ظاهری سلولهای ملکه اغلب با هم تفاوت دارند. طول آنها در حدود 5/2 سانت است و قطرشان از قاعده به بعد تقلیل می یابد. و دهانه آن اغلب حدود یک سانتی متر است.
تعداد خانه های ملکه که در یک کلنی ساخته می شوند، کاملا متفاوت است و بستگی به نژاد و اندازه کلنی دارد. بطوری که اظهار می شود، نژادهای ایتالیایی و قفقازی کمتر از نژادهای دیگر برای بچه بیرون کردن خانه ملکه می سازند. کلنی های نژادهای قبرسی، سوری و مصری گفته می شود که گاهی تا صد عدد ملکه در هر دفعه پرورش می دهند. اینکه می گویند، تعداد ملکه های پرورش داده شده در حالت تعویض ملکه کمتر از حالتی است که زنبورها بچه می کند، تقریبا حقیقت به نظر می رسد. در حالتی که کلنی بخواهد ملکه عوض کند، عده ملکه های تازه از 2 تا 3 تجاوز نمی کند ولی در بعضی موارد به تعداد بیشتر نیز مشاهده شده است.
خانه های ملکه همگی در یک لحظه ساخته نمی شود و لاروهایی که برای پرورش انتخاب می شوند ممکن است همگی در یک سن نباشند. نکته جالب این که همیشه اولین ملکه که از خانه خود بیرون می آید به عنوان ملکه کندو انتخاب نمی شود و چه بسا که ملکه های بعدی این سمت را به عهده بگیرند.
ب – به وجود آمدن افراد کارگر یا ملکه: زنبورهای کارگر و ملکه همگی ماده اند و از تخمهایی که تلقیح شده اند پدید می آیند. تنها وجود خانه ملکه و غذای مخصوص است که موجب پرورش ملکه یا کارگر می گردد. این وضعیت به زنبورداران اجازه می دهد که با انتقال (پیوند) لارو یا تخمهایی که در خانه های کارگر وجود دارند و خانه هایی که مصنوعا برای ملکه می سازند و در کندوهای بدون ملکه قرار می دهند، ملکه های زیادی پرورش دهند. در این صورت، واضح است که اختلاف بین ملکه و کارگر ژنتیکی نیست بلکه بسته به طرز پرورش و تغذیه است. سالها قبل ( درحدود 1888) پلانتا متذکر شد که زنبورهای پرستار، برای تغذیه نوزادان ملکه منحصرا از ترشحات دهان خود استفاده می کنند و حال آنکه در مورد نوزادان کارگر، پس از روز سوم، مقدار زیادی عسل به غذای آنها می افزایند. مواد مترشحه بزاقی محتوی مقدار نسبتا زیاد پروتئین و اسیدهای چرب از نوع اسید 10- هیدروکسی دسنوئیک می باشد که بوسیله غدد زیر فکی ترشح می شود.
متاسفانه تجزیه مواد غذایی که برای تغذیه لاروهای ملکه یا کارگران در سه روز اول به کار می رود بوسیله متخصصین مختلف نتایج متفاوتی داده است. به همین دلیل هیداک نتیجه گرفته است که مواد تشکیل دهنده غذای لاروی اغلب متغییر است.
اختلاف بین ملکه و کارگر در اختلاف مواد تشکیل دهنده غذای لارو نیست بلکه به علت تفاوت در میزان مصرف آن بوسیله لارهای ملکه می باشد. هیداک متذکر می شود که تمام لاروها در سه روز اول زندگی خود، به مقدار مساوی و به حد وفور از غذای لاروی بهرمند می شوند ولی از روز سوم به بعد، لاروهایی که برای ملکه شدن پرورش داده می شوند به همان ترتیب سابق، تغذیه می شوند و حال آنکه از میزان جیره غذایی لاروهای کارگر به مقدار معتنابهی کسر می شود. در این صورت، سرعت رشد آنها در سه روز اول مساوی است ولی از آن به بعد، لاروهای ملکه بسرعت رشد می کنند و نشو و نمای لاروهای کارگر کند می شود. کثرت مواد غذایی برای ملکه چنان است که حتی بعد از بسته شدن خانه هنوز مدتی از آن استفاده می کند؛ در حالی که لاروهای کارگر بعد از بسته شدن سلولها اصلا غذایی در خانه ندارند و یا مقدار آن بسیار ناچیز است. در اثر نبودن غذای کافی، تخمدانها در مرحله لاروی بدون رشد می مانند و در نتیجه هرمونهایی که باید از آن ترشح شده موجب صفات ثانوی ملکه می گردند، هرگز ترشح نمی گردند.
ج – ملکه باکره: وقتی که لارو ملکه به رشد کافی رسید، زنبوران کارگر خانه آنها را با ورقه نازکی موم می بندند. وقتی لارو غذای خود را به اتمام رسانید، بوسیله رشته های ابریشمی که از غده های سینه ای ترشح می شود پیله نازکی در داخل سلول خود می سازد و در حالتی که سرش پایین است به خواب یا به حالت استراحت می رود. سپس تبدیل به شفیره شده، بعد به حشره بالغ مبدل می گردد. وقتی ملکه می خواهد خارج گردد ابتدا بوسیله آرواره های خود، پیله و پوشش مومی سلول خود را قطع می کند بطوریکه بتواند از سلول خارج گردد. وقتی خارج شد سلول و بقایای آن فورا بوسیله زنبوران کارگر تمیز می گردد. زمانیکه کلنی آماده بچه دادن باشد، معمولا زنبورهای کارگر برای مدتی مانع خارج شدن ملکه جوان از سلول می گردند(این مدت ممکن است چند ساعت و حتی یک روز باشد) و او را از روزنه ای که در قسمت خارجی سلول تعبیه کرده بود تغذیه می کنند. هنگامی که ملکه مادر بوسیله عده ای از زنبوران از کندو خارج شد، یا اینکه ملکه باکره دیگری که قبلا اجازه خروج یافته است با عده ای بیرون آمد، به این ملکه اجازه می دهند که خارج شود و دسته دیگری از زنبوران را با خود ببرد. این عمل ممکن است چندین بار تکرار گردد و سپس در صورتیکه ملکه مادر هنوز در کندو مانده باشد، معمولا ملکه تازه با او به جنگ پرداخته پس از نابود کردن آن، خود به اداره کندو می پردازد.
معمولا وقتی یک کلنی آماده بچه کردن نیست، اولین ملکه باکره ای که به حالت بلوغ می رسد اجازه خروج از سلول را پیدا می کند. وقتی از سلول خارج شد ابتدا متوجه سلولهایی می شود که در آنها عسل ذخیره شده و مدت دو تا سه روز فقط تغذیه می کند. در این مدت، کارگرانکمتر به او توجه دارند و بندرت دورش جمع می شوند(اگر چه گاهی اوقات دیده شده که عده کمی کارگر در اطراف ملکه جمع می شوند). چند ساعت بعد از خروج، معمولا ملکه در صدد از بین بردن ملکه موجود در کندو و ملکه های دیگری که قبلا از سلولهای خود خارج شده اند و شفیره هایی که حتی از سلول خارج نگردیده اند بر میآید. گاهی ملکه جوان توجهی به مادر خود ندارد و در صدد منازعه با وی بر نمی آید و چند روزی در کنار هم با هم زندگی می کنند و حال آنکه وقتی دو ملکه باکره به هم برخورد می کنند شروع به جنگ می کنند و آنقدر می جنگند تا یکی کشته شود. گاهی نیز ملکه باکره اقدام به حمله به سلولهای ملکه می کند و آنها را قبل از آنکه به رشد کامل برسند نابود می کند. در این حالت، ابتدا به سلولی که بسته شده حمله می کند.
ملکه باکره وقتی که تقریبا 3-5 روزه است، قبل از پروازهای مخصوص جفتگیری یا نو پتال پروازهای اکتشافیدر اطراف کندو می نماید. پروازهای قبل از جفت گیری یا پری نو پتال . جفتگیری معمولا در گرمترین اوقات روز صورت می گیرد. گاهی ملکه بعد از چند دقیقه جفتگیری کرده به کندو بر می گردد. ولی اکثر موارد، مدتی که در خارج از کندو می گذراند از 10 تا 30 دقیقه طول می کشد.
ملکه بعد از جفتگیری به فاصله 2 تا 3 روز شروع به تخم ریزی می کند. عقیده عمومی بر این استکه از این تاریخ به بعد، ملکه زنبورعسل هرگز جفتگیری نمی کند و از کندو نیز خارج نمی شود مگر اینکه همراه با عده ای زنبور کارگر کندوی خود را به منظور تشکیل کلنی جدید ترک نماید. سنی که ملکه در آن جفتگیری می کند بستگی به شرایط آب و هوایی دارد؛ و بعضا مربوط به نژاد زنبور نیز می باشد؛ ولی به نظر می رسد که در فاصله روز ششم تا دهم ملکه جفتگیری می کند.
مشاهده جفتگیری که مطمئنا در آسمان انجام می گیرد خیلی کم صورت گرفته است. بنابر گزارشی که در این خصوص در دست است، زنبورهای نر در آسمان بسرعت در اطراف ملکه پرواز می کنند و هر یک کوشش دارند که خود را به او برسانند. این پرواز دسته جمعی مدتی به طور زیگزاگ ادامه دارد. زنبور نری که موفق به جفتگیری می شود آلت تناسلی و قسمتی از اعضای مربوط را از دست داده و می میرد و گاهی اوقات وقتی ملکه وارد کندو می شود این قسمت از بدن زنبور نر به انتهای شکمش چسبیده است.
در مدت کوتاهی که عمل جفتگیری انجام می گیرد، اسپرم نر به واژن ملکه وارد می شود. برای جلوگیری از خروج و ریزش اسپرم از واژن، حشره نر بلافاصله دهانه خروجی واژن را با ماده ژلاتینی مخصوص مسدود می کند. اسپرماتوزوئیدها سپس به سمت کیسه اسپرم شناور و در آن متمرکز می شوند. در کیسه اسپرم، اسپرماتوزوئیدها بطور منظم، پهلوی هم و تقریبا بدون حرکت قرار می گیرند. آخرین مطالعات نشان می دهد ملکه معمولا قبل از اینکه شروع به تخم گذاری کند، چندین بار جفتگیری کرده به اندازه کافی برای آینده خود اسپرم ذخیره می کند.
د – تخمگذاری: کمی بعد از اینکه ملکه جفتگیری کرد، توجه کارگران نسبت به ملکه بیشتر می شود. درهر جا که ملکه قرار گیرد حلقه ای از کارگران که اعضای آن مرتب تغییر می کند، تشکیل می گردد. زنبورهای کارگر جوان اقدام به تغذیه ملکه می کنند و بدن او را به وسیله شاخک های خود لمس نموده با دهان می لیسند تا مواد مترشحه ملکه را دریافت کرده بین سایر زنبورها تقسیم کنند. این کارگران همچنین مواد دفعی و تخمهایی را که ملکه می گذترد جابجا می نمایند. ملکه هنگام تخمگذاری در روی شانه ها، روی قاعده مشخصی حرکت می کند.ابتدا سر خود را وارد تک تک سلولها نموده آنها را آزمایش می کند و سپس تخمی در آن قرار می دهد. برای این منظور، شکم خود را خم کرده انتهای آن را داخل سلول می کند.
در زمستان و اوایل بهار، معمولا ملکه تخمهای خود را در سلولهای مرکزشان قرار می دهد. وقتی ملکه به سن دو تا سه سالگی می رسد، مقدار تخم آن بشدت تقلیل می یابد و حتی تخمهایی که می گذارد، ممکن است تلقیح شده نباشد. در این صورت، زنبورهاینر حاصل می شوند. چنین ملکه ای بزودی بوسیله کارگران نابود خواهد شد ولی در صورتی که ملکه جوان جایگزین آن نشود، ملکه پیر در بین 3 تا 4 سالگی در اثر پیری می میرد. در شرایط استثنایی، یک ملکه ممکن است تا هفت سال هم زنده بماند.
ه – تولید مثل به طریق بکرزایی: در گذشته چنین تصور می شد که تخم حشرات و سایر حیوانات فقط در صورتی تفریخ می شود که فکنده شده باشند. اگر چه این عقیده در مورد خیلی از جانوران صادق است ولی کلیت ندارد و هستند جانورانی که ممکن است تخم آنها، بدون انکه فکنده شود، نشو و نما پیدا کند. این طریق تولید مثل را بکر زایی می گویند. در زنبور عسل تخمهای فکنده نشده تولید افراد نر می کند.
این که یک ملکه چگونه می تواند به اختیار خود تخم تلقیح شده یا نشده بگذارد، مربوط به وجود کیسه ذخیره اسپرم است. این کیسه کروی شکل انبار اسپرماتوزئیدهاست و بوسله لوله باریکی به زهدان ارتباط دارد. این لوله باریک مجرای اسپرم نام دارد. قسمتی از این لوله که معبر اسپرماتوزئید است، عمل تلمبه تحت کنترل را، در خالی کردن اسپرماتوزئید، انجام می دهد. بدین ترتیب که ملکه بوسیله آن قادر است مانع خروج اسپرم شده یا اراده به خارج کردن اسپرماتوزوئید و هدایت آن به داخل زهدان نماید و تخمهای در حال خروج از زهدان را تلقیح نماید.
معمولا یک یا دو اسپرماتوزوئید از سوراخ میکروپیل وارد تخم می گردد.
و – دیدن ملکه: بعضی از مربیان وقت زیادی برای جستجوی ملکه صرف می نمایند ولی بهتر است بجای این کار اطلاع حاصل کنند که ملکه خوب کار می کند یا خیر. اگر در کندو به مقدار کافی نسل زنبور در مراحل مختلف دیده شود که در قابها بطور منظم برقرار شده اند، نشان می دهد که فعالیت ملکه رضایت بخش می باشد. بنابراین، احتیاجی نیست که تمام کندو بازرسی شود و امتحان یکی دو قاب نسل کافی است. ولی اگر حتما لازم باشد که ملکه دیده شود باید کندو را با آرامش کامل باز نمود و حتی الامکان کمتر دود داد و اگر کندو دو طبقه و نسل در هر دو طبقه وجود دارد باید طبقه بالا را برداشت و آن را روی سرپوش کندو قرار داد و به آزمایش طبقه بالا پرداخت؛ یعنی قاب مجاور جدار را خارج و به بدنه کندو در خارج تکیه داد تا جا برای حرکت قابهای دیگر فراهم گردد. سپس قابهای دیگر را، یکی بعد از دیگری، امتحان نمود.
هر قابی که خارج می شود باید یک نگاه سطحی، در داخل کندو و در روی قاب بعدی انداخت تا اگر ملکه واضح باشد دیده شود. و باید هر قاب را که خارج شده است با دقت معاینه کرد؛ مخصوصا قابهایی که دارای تخم می باشد. زیرا معلوم می کند که ملکه باید روی این نوع قاب باشد، و اگر در قابهای این طبقه تخم و لارو جوان دیده نشود، باید حدس زد که ملکه در طبقه دیگر کندو است و باید قابهای طبقه مزبور را نیز با دقت بررسی کرد. اگر کندو در این موقع تکان داده شود یا دود زیادی به کار برود، ممکن است ملکه خود را مخفی کند؛ حتی ممکن است در جدار طرفی کندو یا روی تخته کف زیر قابها برود که در این صورت پیدا کردن آن مشکل است.
عملیاتی که روی ملکه انجام می گیرد:
این عملیات قطع بال یا علامتگذاری است. برای این کار باید ملکه را گرفت و چون کار مهمی است و باید با دقت کامل صورت گیرد، بهتر است ابتدا در روی زنبورهای نر آزمایش کرد و پس از ورزیده شدن، در مورد ملکه اجرا کرد.
باید با ملایمت بالهای ملکه را گرفته آن را از روی قاب بلند کرد؛ و نباید در این موقع به شکم آن فشار وارد شود. بعد از گرفتن باید آن را به دست دیگر بطوریکه اقلا دو پای یک طرف آن بین انگشت شست و سبابه گرفته باشد منتقل نمود و از آوردن فشار زیاد خودداری کرد. در این حالت، باید بالهای آن آزاد باشد. معمولا ملکه نیش نمی زند و در این صورت، می توان یک بال آن را قیچی کرد و یا با مرکب مخصوص، پشتش را علامتگذاری نمود. برای چیدن بال، باید قیچی مرتبی به کار برد و نصف طول بال را برید و نباید بیشتر قطع شود. و دقت شود که پاها در این موقع قطع نشوند. بعضی مربیان بال ملکه را در یکسال از طرف راست و در سال دیگر از طرف چپ قطع می کنند و از روی آن سن ملکه مشخص می گردد و علامتگذاری معمولا با رنگ زرد در بالای پشت یا در قسمت سینه انجام می گیرد. در زنبورهای تیره بسرعت ملکه مشخص می گردد و این رنگ زود خشک شود. معمولا لاک ناخن یا رنگهایی نظیر آن را می توان بکار برد. ملکه را می توان داخل قفسه ملکه هدایت نمود بدون آنکه گرفته شود. این عمل را با قرار دادن دهانه باز جعبه در جلو ملکه و قرار دادن انگشت شست و سبابه در طرف دیگر آن انجام می دهند. ملکه بعد از اینکه چند روز در قفس نگاهداری شود، کوچکتر از میزان معین در موقع تخمگذاری و سبکتر است و بنابراین اگر آزاد گذارده شود بسهولت پرواز کرده، گم خواهد شد.
ز – وارد کردن ملکه تازه به کندو: این عمل بمنظور تعویض ملکه صورت می گیرد. در این روش، مربیان ملکه لازم را از موسسات تربیت ملکه خریداری و از آن استفاده می کنند. می توان تعویض ملکه را در هر موقع سال عملی نمود ولی اغلب آن را در اواخر دوره عسل کلی و یا در اوایل بهار انجام می دهند و معمولا در بهار، هنگام جلوگیری از بچه دادن، به این کار اقدام می کنند. در هر صورت، برای شروع به این کار، باید نصف روز یا چند ساعت قبل از آن که ملکه جدید وارد شود، ملکه سابق را بگیرند و بیرون کنند؛ یعنی کندو را ((یتیم)) نمایند و این عمل بدین جهت صورت می گیرد که زنبوران به وضعیت غیر عادی و فقدان ملکه پی برده ملکه جدید را به آسانی بپذیرند. باید در موقع تعویض ملکه، اثری از حجرات ملکه در کندو نباشد؛ و اگر وجود دارد از بین برده شود. گاهی نیز گرفتن ملکه سابق و وارد کردن ملکه جدید را با هم انجام می دهند. ملکه سابق که گرفته شده، اگر زنده است، باید آن را در قفس ملکه نهاد و در کندوی دیگر بالای صفحه جدا کننده ملکه قرار داد تا ملکه جدید شروع به تخمگذاری نماید. چنانچه زنبورها ملکه جدید را از بین ببرند، می توان ملکه قدیم را موقتا به کند برگرداند تا بعدا ملکه دیگری فراهم کرد.
اغلب این کار را به کمک قفسه ملکه صورت می دهند؛ و قفس ملکه به صورتهای مختلف ساخته می شود و معمولا جعبه کوچکی است که یک یا دو طرف آن، توری سیمی و دهانه آن باز می باشد و ملکه در آن قفس نگهداری می شود. دهانه باز قفس را با ورقه ای از قند می پوشانند؛ و اگر کندو قوی باشد روی قسمتی از آن، قند و کاغذ می چسبانند و اگر کندو ضعیف باشد به همین ترتیب، بدون کاغذ، در حالی که ملکه در داخل آن قرار دارد آن را در بالای قسمت قابهای تربیت نسل می گذارند بطوری که طرف سیمی آن به طرف پایین و بین فاصله قابها واقع باشد. در این صورت، زنبورهای کندو از فواصل توری سیمی، ملکه را تغذیه خواهند نمود و با آن آشنا می شوند و در عین حال ملکه بوی کندو را به خود می گیرند و همچنین زنبورها شروع به خوردن ورقه قند دهانه قفس نموده، از سوراخ مزبور ملکه را آزاد می نمایند.
بعد از قرار دادن جعبه ملکه نباید برای مدت یک هفته کندو را باز و ملکه را ناراحت کرد. اگر قبل از شروع تخمگذاری کندو را باز کنند، اغلب اتفاق می افتد که زنبورها ملکه را بکشند.
بیوگرافی زنبوران کارگرDuties Of The Worker Bees:
به طور معمول در یک کلنی زنبور عسل یک ملکه ، چند صد زنبور نر و چندین هزار زنبور کارگر موجود می باشد . زنبوران کارگر ماده های عقیمی هستند که از بدو تولد تا هنگام مرگ با توجه به سن و تغییرات فیزیولوژیکی بدن فعالیتی خاص را انجام می دهند . فعالیت های متداوم زنبوران کارگر سبب کاهش عمر آنها از حدود 180 روز (در فصول پاییز و زمستان ) به 35 تا 40 روز (در بهار و تابستان ) می گردد . این فعالیت ها را می توان به فعالیت های داخل کندو (نظافت ، تغذیه لاروها و ملکه ، ساخت موم ، نگهبانی ، ذخیره و بسته بندی عسل و ..) و فعالیت های خارج از کندو (جمع آوری شهد ، آب ، صمغ و..) تقسیم نمود . معمولاً وظایف زنبوران اختصاصی و قابل برگشت نمی باشد اما در شرایط استثنایی و مواقع نیاز تغییرات در فعالیت ها را می توان مشاهده نمود
۴۸ درس از زندگی زنبور عسل
کوچکترین شکوفه گل توسط زنبور عسل گرده افشانی می شود ولی زنبور طوری روی آن قرار می گیرد که آسیبی به آن نرسد. بنابراین ما هم می توانیم در برخورد و تعامل با همنوعان خود طوری عمل کنیم که هیچ وقت مشکلی به وجود نیاوریم.
۱) انتخاب الگو:
زنبور عسل حشرات مفید و ارزشمند و پاکیزه ای هستند. در تمام طول عمرشان الگویشان گل است. فقط دنبال گل هستند تا از شکوفه تلخ گل، گرده و شهد تهیه کنند. گرده گل را برای غذای نوزادان و شهد گل را برای شفای مردم درست می کنند. اگر ما برای به دست آوردن غذای روح و جسم خود الگوی خوب داشته باشیم بسیاری از مشکلات ما حل می شود
۲) درست استفاده کردن:
کوچکترین شکوفه گل توسط زنبور عسل گرده افشانی می شود ولی زنبور طوری روی آن قرار می گیرد که آسیبی به آن نرسد. بنابراین ما هم می توانیم در برخورد و تعامل با همنوعان خود طوری عمل کنیم که هیچ وقت مشکلی به وجود نیاوریم.
۳) محصول زنبو عسل، "عسل" است:
بنابراین ما هم می توانیم با زبان و اعمال خود نتایج شیرین تر از عسل داشته باشیم ولی در صورتی که قضاوت عجولانه و غیرمنطقی داشته باشیم نتایج آثار اعمال و زبان ما تلخ تر از همه چیز خواهد بود.
۴) ملایمت و انعطاف پذیری:
زنبور عسل، تولید موم می کند زنبور با ترشح غده های موم ساز خانه هایی از موم می سازد و داخل آن عسل می ریزد. موم با اینکه خیلی شکننده و ملایم است ولی در گرما و سرمای زیاد هم می تواند ظرف خوبی برای نگهداری عسل باشد.
۵) سرافرازی و صبوری:
همیشه زنبور عسل چون از دسترنج خودش استفاده می کند سرافراز و صبور است. برای تهیه یک قاشق عسل که ۲۵ گرم می باشد، چهار هزار زنبور بیست هزار گل را ملاقات می کنند، ۷ بار فاصله بین کره ماه و زمین را می پیمایند. برای تهیه ۱ کیلو عسل ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون گل را باید گرده افشانی کنند.
۶) سخت کوشی و تلاشی خستگی ناپذیر:
یک عدد زنبور در طول ۱۵ روز عمرش در فصل بهار و تابستان ۷۰ هزار سورتی پرواز می کند. سرانجام بر اثر بال زدن زیاد (چون ۴۰۰ دفعه در هر ثانیه بال می زند، ۳۵ کیلومتر را در یک ساعت می پیماید و ۲۰ کیلومتر را بدون وقفه می رود) با بال های مجروح و بدن زخمی و خون آ لود جانش را به جان آفرین تسلیم می کند.
۷) ایثار و تسلیم بدون توقع:
فاصله بین قاب ها در کندوی لانکسروت هشت میلیمتر است. یک زنبور باید با تن خسته و کیسه پر از عسل بخصوص در اواخر روزهای گرم تابستان از درب پرواز وارد کندو شده و در یک جای تنگ و تاریک عسل (شهد گل) را از میان قاب ها از پایین کندو به طبقات دوم و سوم برساند. جالب است بدانیم در بهار و تابستان در هر کندو بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار زنبور وجود دارد، ازدحام جمعیت خود مهمترین عامل فشار و گرما و ضیق جا است.
۸) سازماندهی و تقسیم وظایف:
معمولا یک زنبور کارگر بعد از تولد ۱۲ روز اول نگهبانی و پرستاری از ملکه و نوزادان و نظافت را به عهده دارد. بعد از ۱۲ روز علاوه بر وظایف یاد شده کار معماری و مهندسی و بنایی را باید انجام دهد. یعنی سه نوع خانه باید بسازد؛حجره های کوچک برای کارگران، حجره ای متوسط برای زنبوران نر، حجره بزرگ شبیه بادام زمینی برای پرورش ملکه که در اصطلاح به آن سلول ملکه یا شاخون می گویند. بعد از ۲۱ روز زنبور کارگر بالغ شده تا ۱۵ روز پرواز می کند. برای تهیه شهد، گرده، زهر، بره موم، آب به فعالیت می پردازد.
مهمترین فعالیتهای اثربخش را در کندو زنبوران کارگر (ماده بکرزا) انجام می دهند. زنبور نر خاصیتش فقط برای باروری ملکه جوان است. تاکنون حشره شناسان وظیفه دیگری برای زنبور نر اعلام نکرده اند .
ملکه زنبور عسل که حکم "شاه کندو" را دارد ۲۰۰ روز در سال تخمگذاری می کند روزی ۱۵۰۰ تخم. وظیفه ملکه حفظ و بقای نسل است. ضمنا ملکه گازی از خود متصاعد می کند که به آن فرمون یا نظم دهنده اجتماعی نیز می گویند. این گاز موجب می شود که تمام زنبورها به وظایف خود به خوبی عمل کنند.
۹) ایثار ملکه در کندوی عسل: ….
کرم ابریشم: Bombyx mori ( silkworm )
پراکندگی :
اینگونه تنهاعضوی از خانواده بومبی سیده می باشد این حشره به عنوان تولید کننده ابریشم در تمامی کشورها می باشد که یکی از این کشورها ایالات متحده آمریکا می باشد .
اهمیت:
فرایند تولید ابریشم توسط کرم ابریشم را سری کالچر می گویند که بیش از 30 قرن می باشد که روی آن کار می شود. اولین بار چینی ها دانستند که چگونه ابریشم را تولید کنند. ابریشم زمانی فرم می گیرد که لاروکامل، به دور خود پیله ای برای تبدیل به شفیرگی می تنند در این فرایند حداکثر 914 متراز ابریشم توسط یک لارو تولید می شود.
برای فرایند های تجاری شفیرها از بین می روند چون اگر شفیرگی کامل شود باعث شکستن ارزش فیبری ابریشم می گردد . حداکثر سه هزار پیله برای تولید یک پوند ابریشم تجاری مورد نیاز است.
ظاهر حشره :
شب پره سفید مایل به کرم دارای خطهای قهوهای کم رنگ در طول بال جلو می باشد. در بال آنها یک قوس حدود mm50 می باشد. بدن پرمویی دارد. لارو لخت است، دارای یک شاخک مقعدی است. شفیره بزرگ، تخمها سفید مایل به زرد و نیمه کروی.
چرخه زندگی:
شفیره ها اگراجازه داده شوند که به شب پره تبدیل شوند تغذیه نمی کنند، در طی 2 – 3 روز تبدیل به حشره کامل می شوند. در طی این دوره شب پره 300- 500 تخم
می گذارد. کلونی ها در دمای 25 درجه باشند، لاروها در سن 6 ، 12 ، 18 روزگی جلداندازی کرده در طول دوره لاروی برگ های درخت توت به عنوان تغذیه برای آنها در نظر گرفته می شود، که هر لارو حدود gr 90 از برگ مصرف می کنند.
استفاده از فرمونها در جذب:
صد سال قبل این فرمونها توسط آقایbutenandt و همکارانش برای اولین بار شناسایی شد.
طبقه بندی فرمونهای حشرات به ترتیب زیر است:
1. فرمون جنسی Sex pheromones: این ماده اغلب توسط حشرات ماده برای جلب نرها به جفت گیری تولید می شود، اما گاهی هم ممکن است توسط نرها تولید گردد، که در lep بسیار پیشرفته است. فرمونهایی که توسط ماده ها ترشح می شوند، توسط شاخک حساس حشرات نر دریافت می شوند.
2. فرمون هشدار pheromones Alarm : برای حشرات اجتماعی مثل مورچه، زنبورها به کار می روند، باعث هشدار به حشرات در صورت خطر می شود. به عنوان مثال شکستن نیش در بدن قربانی زنبور عسل باعث کاهش alarm ph شده و منجر به جلب دیگر زنبورها برای نیش زدن می گردد.
3. فرمون marking – pheromones – Trail: توسط مورچه ها و موریانه ها برای نشان دادن منابع به اعضای دیگر کلونی می باشد.
4. فرمون تجمعی Aggregation pheromones : در جمعی از سوسکها دیده می شود و باعث می شود که حشرات به دور مکان غذایی تجمع پیدا کنند. عادت های تولید مثلی و مکان های زمستان گردانی جزء این مکانها محسوب می شوند. جمله سوسک سبوس در حمله به درختان معروف است.
5. Epideictic pheromones: که به آنها spacing ph هم گفته می شوند. جزء معدود فرمونهایی هستند که حالت دفع کنندگی دارد تا جلب کنندگی. در سوسک سبوس lepidopter ، Dipter ، hymenopter hemipter و orthoptera دیده می شود.
فرمونهایی که در نمونه برداری قرار می گیرند:
استفاده از فرمونهای جنسی یکی از قدیمی ترین روشهای نیمه شیمیایی به عنوان جلب کننده ها در مدیریت آفات می باشد. در حال حاضر هم فرمون جنسی و هم تجمعی برای پیش آگاهی فعالیتهای حشرات مورد استفاده قرار می گیرند.
تله های فرمونی مخصوصاً بسیار ارزشمند هستند، زیرا وقتی که تعدادی از گونه های آفت پایین می آید از این طریق می توان به عدم حضور و وجود آنها پی برد. مثلاً یک نوع تله ، تله بالی است که در پیش آگاهی lep و دیگر حشرات استفاده می شود. حشرات توسط طعمه فرمونی جلب می شود، به قسمت پایین تله که چسبناک می باشد می چسبند که بعداً شمارش به صورت منظم انجام می گیرد.
در پروانه ی برگ خوار نوار قرمزی Argyrotaenia velvtinana ، درشفیره و حشره کامل ولارو دیده می شود، که تله های فرمونی به طور منظم برای پیش آگاهی این گونه ها و دیگر Lep های آفت برای میوه ها استفاده می گردد.
در سوسک ژاپنی Popillia japolica بوسیله تله طعمه ای فنیتیل پروپنونات ایوگنول به دام افتاده است. تله های فرمونی و دیگر جلب کننده ها هزینه ی زیادی برای پیش آگاهی نیاز ندارند. اگر چه شرح این تله ها گاهی مشکل می باشند .
برخی عوامل در تله های فرمون و بازدارندگی آنها در گرفتن حشرات دخالت دارند شامل:
1. فرمونی که جلب کننده نباشد.
2. فرمونی که در طول زمان مقدارش کم می شود.
3. طرح تله (مثلاً رنگ)
4. مکان تله
5. دوام تله

دستورالعمل­های عمومی در رویه پرورش ماهیان آبهای شیرین:
در این خصوص پرورش دهندگان ماهی می­توانند از محیطهای آبی و تسهیلاتی استفاده کنند که برای پرورش کپور و دیگر گونه­های ماهی آبهای شیرین مناسب­ترند ، تا برای ماهیان قزل­آلا، و فنون این کار در حال حاضر کاملا مرسوم و رایج است. ایجاد استخرهای ماهی در اصل رویه­ای از آب­زدایی و کنترل منظم مناطق باتلاقی با استفاده از سدهای ساده که به تدریج استخرهایی مناسب تولید ماهی در کنار آن ایجادشد، ریشه گرفته است. از لحاظ فنی کلیه گونه­های ماهی آب شیرین را میتوان پرورش داد و این بسته به انتخاب بازار است. در ذیل برخی از مسایلی که در رویه­های پرورش و تکثیر ماهیان آب شیرین باید بدانها توجه داشت مد نظر قرار می­گیرد:
ضد عفونی استخر : استخرها که در اندازه­های متفاوتی هستند ( از 100 متر مربع برای تخم­ریزی گرفته تا بیش از 10 هکتار برای پرورش ماهیان استخرهای نمونه یا در زمین حفر میشوند و یا بوسیله پشته­های خاکی ساخته میشوند که در هر حال باید قابل زهکشی باشند و این کار معمولاً بوسیله سیستم ( مانک ) صورت می­گیرد . بهترین و ارزانترین روش ضد عفونی استخرها خنگ گذاشتن و به آیش در آوردن آن است .
تخم­ریزی: بطور معمول ماهیان آب شیرین در دمای حدود 22 درجه سانتیگراد تخم ریزی میکند و استخرهای تخم­ریزی در آغاز ماه مه ، هنگامی که حرارت آب به سرعت زیاد میشود ، آماده می­گردند . در استخرها بذر علف افشانده میشود یا گیاهان دیگر امکان رویش می­یابند ، بطوری که رستنی­های مناسب موجود باشد ، تا تخمها به آنها بچسبند. استخرها در اکثر اوقات سال ، خـالی هستند امـا درست قـبل از تخم­ریزی از آب پر می­شوند و فرصت گرم شدن می­یابند. آنها تنها وقتی مورد استفاده قرار می­گیرند که درجه حرارت آبشان بالای 18 درجه سانتیگراد باقی بماند . ماهی­های تولید مثل کننده آب شیرین در دسته­هایی شامل 2 نر و یک ماده انتخاب میشوند. نرها به سادگی شناسایی میشوند. به این ترتیب که وقتی که حفره شکمی آنها به آرامی فشار داده شود، اسپرم از منفذ آن خارج میشود. ماده­­ها در این زمان به واسطه حفره شکمی متورم و منفذهای برجسته قابل تشخیص­اند ماهی کپور معمولاً در 4 سالگی بالغ میشود ، گر چه نرهای آن میتوانند زودتر بالغ شوند. دسته­های ماهیان بلافاصله بعد از آب­گیری استخر ، وارد آن میشوند و تخم­ریزی بعد از حدود 36 ساعت صورت میگیرد. ماده­ها روی گیاهان مرکز استخر تخم می­ریزند و هر ماهی حدود 000ر100 تخم به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن تولید می­کند. ماهی­های تولید مثل کننده را پس از تخم­ریزی بلافاصله از استخر بیرون می­آورند تا تخمها را نخورند.
مراحل لاروی : معمولاً تخم ماهیان آب شیرین از جمله کپور پس از گذشت 100 "درجه روز" (یعنی 4 روز در دمای 25 درجه سانتیگراد) سرباز می­کند. لاروها به طول 5 میلیمتر هستند و تنها یک کیسه غذایی کوچک با خود همراه دارند. هنگام آماده سازی استخر تخم­ریزی یا نزدیک به این زمان ، استخرهای نوزاد پروری بزرگتر از استخرهای تخم­ریزی هستند و باید حدود 2/1 متر عمق داشته باشند. این استخرها اختصاصاً برای تولید لارو بکار می­روند و باید تنها حاوی مواد غذایی در چنان اندازه و کیفیتی باشند کـه مـناسب تـغذیه لاروهـا بـاشند. بـرای پرورش پلانکتون­های حیوانی غذایی در استخرها کود آلی یا شیمیایی می­پاشند. انتخاب بین کودهای آلی و غیر آلی صورت می­گیرد و کودهای آلی طبیعی مورد استفاده معمولاً از کودهای حیوانی نظیر کود گاو یا اسب هستند . این مواد را میتوان به میزان 1 کیلوگرم در متر مربع بصورت جامد یا مایع ، ترجیحاً در حالت تجزیه کامل که سطح آمونیم به حداقل می­رسد بکار گرفت. ( سطح آمونیم بسته به طبیعت خاک استخر و سطح موجود مواد تغذیه­ای در استخر کاملاً متغیر است). هنگام کودپاشی دقت زیادی باید مبذول داشت تا کود بیش از حد افزوده نشود و حالت بی­اکسیژنی رخ ندهد. به جای کوددهی گسترده و یک جا، چه بهتر که این کار طی چندین نوبت هر چند هفته یک بار در طول تابستان صورت گیرد.
کودهای غیر آلی را میتوان به جای کود آلی بکار برد. کودهای آلی مواد تغذیه­ای جلبکی را در سطح قابل پیش­بینی­تری فراهم می­نمایند. در استخرهای عادی که دارای مقدار مناسبی خاک در کف هستند ، احتمال دارد که فسفر ، مواد مغذی را محدود کند که برای جلوگیری از این وضع ، از سوپر فسفات­ها استفاده می­گردد. شکل رایج­تر کودپاشی ، استفاده از ترکیب نیتروژن، فسفر و پتاسیم به نسبت 10÷10 ÷ 10 به میزان 10 کیلوگرم در هکتار ، کمی دیرتر در سال میتوان بکار گرفت. پس از آنکه کود آلی یا شیمیایی افزوده شد و پلانکتون کافی در استخر بوجود آمد لاروهای تازه سر از تخم درآورده به آن وارد می­شوند. رشد در این زمان سریع است و لاروها را باید به منظور جلوگیری از کاهش میزان رشد که در اثر ازدحام بی­رویه ایجاد می­شود ، پراکنده و کم جمعیت کرد. بطور معمول لاروها را برای بقیه فصل در استخر نگاه میدارند. همچنین ممکن است در صورت کند بودن میزان رشد ( که از طریق نمونه برداری با تور کنترل میشود) ، از تغذیه کمکی استفاده گردد. در صورتیکه درجه حرارت مناسب باشد، ممکن است ماهیان کلیه غذاهایی را که بطور طبیعی تولید شده مصرف کنند. غذاهای گندله­ای شکل که توسط کارخانجات تجارتی تولید میشوند معمول ترین غذای ماهیان آب شیرین از جمله کپور هستند. این مواد از لحاظ غذایی متناسب با نیازهای ماهی ساخته شده­اند و میتوان آن را با دست به آنها داد، یا به کمک ابزار اتوماتیک یا تغذیه کننده­ها مورد استفاده قرار داد. در صورتیکه هوا به اندازه کافی گرم باشد میتوان بطور واقع­بینانه انتظار داشت که تا پایان تابستان وزن ماهیان 50 تا 100 گرم باشد. در اینجا باید بر اهمیت بالا بودن دمای محیط تاکید کرد، زیرا پایین بودن درجه حرارت سبب میشود که آهنگ رشد کند یا نابود گردد. حداقل دما برای رشد مناسب ، 18 درجه سانتیگراد است، در حالی که دمای 25-23 درجه سانتیگراد ایده­آلی را برای تبدیلات غذایی و رشد بوجود می­آورد. اهمیت درجه حرارت به قدری است که استفاده از صفحات خورشیدی ، تونلهای پلی تینی گلکاری شده یا ایجاد پوشش بر روی استخر ، به منظور افزایش درجه حرارت برای بالا بردن آهنگ رشد ، باز هم اقتصادی و بصرفه است.
کنترل بیماری : کنترل بیماری تا حد زیاد مسئله­ای است مربوط به بهداشت استخر. استخرها حتی­الامکان باید در طول زمستان ، خشک نگه داشته شوند و با آهک زنده ، فرمالین یا سود سوزآور ضد عفونی گردند. ماهیان تولید مثل کننده همیشه باید از بچه ماهیها و ماهیان در حال رشد بزرگ­تر و جدا

نگاه داشته شوند. ماهیان باید بخاطر انگل­ها یا سایر علائم بیماری بطور مکرر در فصل رشد و ترجیحاً حداقل ماهی یک بار بطور کامل معاینه شوند و اگر بیماری آنان محرز گردید، سریع و بطور موثر درمان شوند. دقت در انتخاب ماهیان تولید مثل کننده اهمیت فراوانی دارد تا در درجه اول موجب انتقال بیماری به مزرعه نشوند.
کنترل شکارچیان : کنترل شکارچیان ( عمدتاً پرندگان و حشرات آبزی) ، بیشتر با پیشگیری از ورود آنان تا نابود ساختن آنها باید فراهم گردد. گرین هاوس­ها واقعاً در مقابل شکارچی مقاوم هستند. مسئله عمده دیگر بویژه در اواخر فصل که گرمای آب بیشتر و محصول ماهی موجود در آب بالاست. آلودگی استخر بوسیله خود ماهیان می­باشد. در این حالت اکسیژن مورد نیاز ضایعات دفع شده از ماهی ، و همچنین مصرف اکسیژن توسط ماهیان در حال رشد ، سبب کاهش میزان اکسیژن محیط می­گردد. برای مقابله با این موضوع میتوان آب را در طول شب که میزان اکسیژن در پایین­ترین حد خود است ، هوا داد ، یا آب آن را بطور دائم عوض کرد، گرچه مورد اخیر با اتلاف حرارت آب همراه است.
پرورش ماهی در سیستم های باز:
منظور از قفس یا کیج بخشی از آب دریا, سراب ,آب پشت سد و… است که از اطراف و کف توسط ابزارهای مختلفی مثل توری با چشمه های مختلف محصور گردد ودر آن محیط محصور ماهی پرورش داده شود.
اولین بار ماهیگران از قفس برای نگهداری موقت ماهی (تا زمان آماده شدن برای فروش) استفاده می کردند.پرورش در قفس , پدیده ای است نو که در سالهای اخیر در نواحی ساحلی انجام می شود.
تنوع زیادی در اندازه ها وطرح های قفس دیده می شود. قفس ها با شرایط مختلف محیطی تطابق پذیری زیادی دارند واز آنها به طرق مختلف استفاده می شود.
1-انواع قفس:
قفس ها در مقایسه با انواع اولیه آن توسعه زیادی یافته وامروزه انواع وطرح های متنوعی از آنها وجود دارد.
چهار نوع قفس وجود دارد: ثابت , شناور, قابل غوطه وری وغوطه ور واستفاده از 2 مدل ثابت وشناور رایج تر است.
– قفس های ثابت : از یک کیسه توری تشکیل شده اند که بوسیله تیرک هایی در کف دریاچه یا رودخانه در آب نگهداری می شود. این قفس ها نسبتاً ارزان وساختن آنها آسان است , ولی از لحاظ اندازه وشکل محدودیت دارند وفقط در محل های کم عمق با بستر مناسب مستقر می شود.
– قفس های شناور: کیسه قفس های شناور توسط یک حلقه یا چارچوب شناور نگهداری می شود. کاربرد این قفس نسبت به سایر انواع قفس بیشتر است ومی توان آنها را در اشکال واندازه های مختلف طراحی کرد.
– قفس های قابل غوطه وری: کیسه توری یا شبکه های توری قفس قابل غوطه وری , متکی به یک چارچوب یا دکل است ومی تواند در عمق های مختلف آب قرار گیرد. این مزیت باعث می شود که در شرایط آب وهوایی بد از صدمات در امان باشد. این مدل قفس در زمان آرامش آب , در سطح آب نگهداشته می شود وهنگام بدی آب وهوا درون آب غوطه ور می گردد.
– قفس های غوطه ور: قفس های غوطه ور ساده , معمولاً, از تعدادی جعبه های چوبی ساخته می شوند که در میان آنها شکاف هایی وجود دارد و آب از درون آنها عبور می کند. این قفس ها توسط سنگ یا پایک به بستر آب محکم می شوند.
2- معیارهای انتخاب محل استقرار قفس:
سه دسته معیار برای انتخاب محل قفس وجود دارد که باید رعایت شوند:

بررسی مقدماتی شرایط فیزیکوشیمیایی محیط که تعیین می کند آیا یک گونه می تواند در آن محیط به لحاظ دما , شوری , اکسیژن , جریان ها و… پرورش یابد یا خیر.
عواملی هستند که با موفقیت یک سیستم قفس ارتباط دارند (آب وهوا, محفوظ بودن , عمق وبستر
بررسی مسائل مربوط به احداث وسوددهی مجتمع پرورشی همانند جنبه های حقوقی , دسترسی , تاسیسات محلی ,امنیت وبحث های اقتصادی _ اجتماعی.
کیفیت آب محل استقرار قفس :
دما , شوری , اکسیژن , , گل آلودگی و آلودگی آب پارامترهایی هستند که قبل از نصب قفس در محل مورد نظر , باید مورد توجه قرار گیرند.هر گونه ماهی در رنج معینی از دما, شوری , اکسیژن و …بهتر رشد می کند.
میزان گل آلودگی کمتر از 100 میلی گرم در لیتر برای بیشتر گونه ها قابل تحمل است.البته , مدت در معرض قرار گرفتن نیز مهم است.پرورش دهندگان باید از محل هایی که میزان گل آلودگی بالایی دارند پرهیز کنند.اصولاً رودخانه ها احتمال گل آلودگی بالایی دارند ومقدار مواد جامد معلق آن ها ممکن است به چندین هزار میلی گرم در لیتر برسد.
از نقطه نظر پرورش ماهی در قفس ، یک آلوده کننده چیزی است که به ساختمان قفس صدمه بزند, اثرات منفی روی ماهی های درون قفس یا غذای مصرفی بگذارد یا در بدن ماهی به مقداری جمع شود که دیگر قابل مصرف نباشد. در نتیجه محل استقرار قفس باید تا حد امکان دور از صنایع ونقاط پر جمعیت باشد تا خطر این آلودگی ها کاهش یابد.
3-شرایط محل استقرار قفس:
– عمق:
قفس های ثابت در مناطق کم عمق دریاچه ها ومخازن یا رودخانه ها ودر عمق های کمتراز 8 متر مستقر می شوند. زیرا پیدا کردن تیرک های بلندتر که بتواند قدرت کافی برای نگهداشتن قفس ها را در عمق بیشتر را داشته باشد مشکل است.
عمق آب برای قفس های شناور چندان مهم نیست اما با افزایش عمق , هزینه ها ومشکلات مهار کردن بالا می رود. برای اکثر انواع پرورش در قفس , قفس ها باید در عمق کافی مستقر شوند تا تبادل آب حداثر باشد, ودر عین حال کف قفس به اندازه کافی با بستر فاصله داشته باشد.
در اثر رسوب مواد زاید در زیر قفس وکیفیت آب اطراف قفس نامساعد می شود, بنابراین بهتر است ماهی های درون قفس را 4 الی 5 متر بالاتر از رسوبات نگهداری کرد.
عمق مناسب را می توان با ابزارهایی ساده مثل نخ وشاقول یا پیچیده مثل اکوساندردبه سرعت تعیین کرد.
قفس های شناور این مزیت را دارند که می توان آنها را به آب های عمیق تر منتقل کرد.
-بستر:
وضعیت بستر, روی انتخاب طرح قفس تاثیر می گذارد. درآب های شیرین فرو کردن پایه های قفس ثابت مشکل است واز قفس های شناور استفاده می شود.
اهمیت دریا با بستر صخره ای وجود جریان لایروبی کننده مناسب وکمترین احتمال ایجاد مولد زائد می باشد.
ولیکن مهارکردن قفس در این محل ها مشکل است.
– جریان آب:
تبادل خوب آب هم از لحاظ تامین اکسیژن وهم از لحاظ برطرف کردن مواد زائد حاصل از سوخت و ساز, اهمیت دارد.
سرعت آب بین 1/0 تا 5/0 متر در ثانیه مناسب است وسرعت های متوسط بین 2/0 تا 3/0 نیز نتایج رضایت بخشی نشان داده اند. با افزایش سرعت جریان آب هزینه های مهار وساختمان قفس افزایش می یابد.
4-مواد مناسب ساخت قفس:
مواد مناسب برای ساخت کیسه قفس باید دارای شرایط ذیل باشند:
– قوی
– سبک
– مقاوم در برابر پوسیدگی , ساییدگی وهوازدگی
– مقاوم در برابر مواد چسبیده به تور
– راحتی کار وقابل تعمیر بودن
– خاصیت کشیدگی زیاد
– بافت صاف وغیر خشن برای ماهی
– ارزان
یک ماده تمام کیفیت های ذکر شده را ندارد اما بی شک بعضی مواد برای برخی گونه ها محل ها و هدف ها مناسبترند. عموماً کیسه قفس را از توری های قابل انعطاف کتابی یا نایلونی می دوزند بعلاوه از شبکه های توری غیر قابل انعطاف , از مواد مختلف وبه اشکال مختلف برای مکان وهدف های مختلف استفاده می شود.
تور مناسب قفس باید مقداری سنگین تر از آب باشد تا به راحتی از حلقه شناور آویزان شود وبه قدرکافی محکم باشد وتوانایی تحمل وزن مقداری ماهی را در هنگام بالا کشیدن تور در زمان صید داشته باشد.
5-جنبه های پرورش در قفس:
از قفس می توان در پرورش متراکم , نیمه متراکم وگسترده استفاده کرد. در پرورش گسترده , ماهی ها متکی به غذاهای طبیعی و قابل دسترس آبی هستند ولی در روش های متراکم ونیمه متراکم غذای دستی کاربرد دارد.
در پرورش گسترده ونیمه متراکم در قفس , از گونه ماهی های علفخوار و همه چیزخوار ودر پرورش متراکم از گونه های گوشتخوار استفاده می شود. بیش از 130 گونه ماهی و12 گونه میگو , خرچنگ دریایی وخرچنگ معمولی در قفس پرورش داده می شوند.
گونه انتخابی پرورش تجاری در ایران ماهی قزل آلا رنگین کمان است.
ماهی قزل آلا براحتی به غذای دستی عادت کرده وارزش اقتصادی بالایی دارد وهمچنین تهیه بچه ماهی به مقدار مورد نیاز براحتی امکان پذیر است.
– طول دوره پرورش:
در کشور ما با توجه به دمای آب , پرورش دهندگان ماهی در قفس بین 4-8 ماه فرصت دارند تا ماهیان مزارع خود را به وزن بازار برسانند.
-حمل ونقل ورهاسازی ماهی در قفس :
24-48 ساعت قبل از حمل ونقل بچه ماهی ها , غذادهی قطع می شود وبوسیله مناسبی بچه ماهی ها به محل استقرار قفس منتقل می شوند. پس از رسیدن وسیله حمل ونقل ماهی به منبع آبی , یا قفس را به کنار ساحل نزدیک کرده وماهی ها را توسط لوله های پلاستیکی یا برزنتی به داخل قفس تخلیه می کنند یا اینکه ماهی ها را توسط قایق به محل مورد نظر می برند.
پیش از رهاسازی باید دمای آب ماهی با دمای محیط جدید تقریباً برابر باشد.بلافاصله پس از انتقال ماهی در قفس , نباید به آن ها غذا داد.
بر مبنای تولید نهایی هر قفس ومحاسبه تعداد تلفات , ماهی ها را در قفس رهاسازی می کنند.

– غذادهی در قفس:
از غذادهی در هنگام سرما یا گرمای شدید وهنگام طوفان خودداری شود, زیرا ماهی ها در این مواقع اشتهای مناسبی ندارند. ماهی های قفس را بایستی به زمان های مشخص غذادهی عادت داد. متوسط طولی ووزنی هر ماهی غذا با سایزمشخصی استفاده می شود. از دادن غذا در مواقع تاریکی یا کدورت آب باید خوددداری شود.
– صید ماهیان در قفس:
صید ماهی های قفس, براساس چرخه تولید, یا به صورت یک جا یا به صورت مرحله ای انجام می شود. اگر ماهی ها در زمان رهاسازی یک وزن باشند، یکجا برداشت وبه بازار ارسال می شوند اما اگر ماهی ها درهنگام رهاسازی اختلاف وزن داشته باشند یا در دوره های مختلف رهاسازی شده باشند ودر دوره های مختلف به وزن بازاری برسند , مرحله ای صید می شوند.24 ساعت قبل از صید غذادهی قطع می شود.
برای صید ماهی از قفس ، تور را بالا می کشند، تا حدی که ماهی ها در یک حجم کوچک از آب جمع شوند سپس با یک ساچوک ماهی ها را از داخل تور خارج می کنند. در قفس های بزرگ ، از چرثقیل بای بالا کشیدن تور استفاده می شود.
عملیات بعدی ، جایگزاری قطعات خرد شده یخ لابلای ماهیها وفرستادن آنها به بازار مصرف است.
6- رعایت چند نکته مدیریتی در طول دوره پرورش در قفس:
– بررسی کیفیت آب:
آگاهی از کیفیت آب در طول دوره پرورش بخصوص برای مزارع قفس که به صورت متراکم در آن ماهی پرورش داده می شود اهمیت زیاد دارد.
مهمترین پارامترهای آب اکسیژن محلول ودماست . دما باید به طور روزانه در اول صبح وسط روز واوایل شب , اندازه گیری ودر جدول مشخصی ثبت شود. اندازه گیری سایر پارامترها از قبیل عمق شفافیت , PH ,نیتروژن نیز الزامی است.
– بیومتری ماهی ها:
به منظور آگاهی از میزان رشد ماهی های قفس , بایستی در فواصل منظم از ماهی ها نمونه گیری ووزن وطول آنها تعین شود.
– بهداشت ودرمان ماهی ها:
آگاهی از سلامتی ماهیان پرورشی در طول دوره قابل اهمیت است. هر گونه تغییر در ظاهر , پوست , چشم , باله ها ودم مهم و می تواند علامت بیماری باشد . جمع آوری ماهی های مرده در قفس می تواند در جلویری از سرایت بیماری کمک کند.
جهت جلوگیری از شیوع بیماریهای مسری پرورش دهندگان باید نکات بهداشتی را رعایت نموده وباکارشناسان بهداشت مشاوره نمایند.
– تعمیر ونگهداری قفس:
قفس در اثر طوفان ,جانوران شکارچی , اشیای شناور روی آب , کشتیرانی ودزدان فرسوده وخراب شده وبرای استفاده مجدد در فصول بعدی پرورش نیاز به تعمیر دارد.
پارگی های کوچک توری قفس را می توان با نخ های ابریشمی , در محل ترمیم کرد, اما اگر صدمه دیدگی زیاد باشد باید کیسه تور تعویض شود یا در ساحل تعمیر گردد.
برای جلوگیری از گرفتگی چشمه ها وتعویض سریعتر آب در قفس , بهتر است همراه با افزایش وزن ماهی ها , بویژه در محیط های دریایی کیسه های توری رابا توری چشمه بزرگتر تعویض کرد.
ماهی قزل آلا:
ماهی قزل آلا تقریبا مشهورترین و محبوب ترین ماهی آب شیرین هست . علاوه بر خود ماهی قزل آلا، انواع قزل آلاهای دیگری هم وجود دارن مثل قزل آلای رنگین کمان، قزل آلای دریاچه خزر و قزل آلای خال قرمز . در اینجا میخوام قزل آلای رنگین کمان رو معرفی کنم چون تکثیر و پرورش اون در دنیا بسیار رایج هست :
مشخصات :
این ماهی دارای یک نوار پهن یه صورت رنگین کمان در هر طرف بدن می باشد. بر روی سر، بدن، پشت، باله چربی و باله دمی این ماهی لکه های تیره رنگ دیده می شوند. حداکثر طول آنها به ۷۰ سانتی متر و وزن بدن آنها به ۷ کیلوگرم میرسد.
زیست شناسی :
مشاهداتی که در مورد خصوصیات قزل آلای رنگین کمان و قزل آلای خال قرمز انجام گرفته است بیانگر این نکته میباشد که قزل آلای رنگین کمان، قزل آلای خال قرمز را از محل خویش دور میکند. به طور کلی میتوان چنین اظهار داشت که هرگونه، مناطق خاصی از رودخانه را انتخاب و تحت تسلط دارد. باید به این نکته نیز توجه داشت که قزل آلای رنگین کمان بر خلاف قزل آلای خال قرمز در مقابل تغییرات درجه حرارت آب و اکسیژن محلول در آب زیاد حساس نیست و نسبت به نوسانات مواد غذایی حساسیت نشان نمیدهد. دوره تخمریزی از ماه های آخر زمستان تا اواخر بهار و تعداد تخم ها بین ۵ – ۱ هزار عدد است. بچه این ماهیان تقریبا هنگامی که ۱۵ سانتی متر طول دارند دارای ۱۲ – ۱۱ عدد لکه های تیره رنگ بر روی بدن می باشند که یکی از مشخصات آنها است.
ارزش اقتصادی :
امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاه های تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی در بیشتر نقاط جهان در آمده است. از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده ، سازش خوب آن با شرایط پرورش متراکم است. از طرف دیگر این ماهی در انتخاب غذا زیاد سخت گیر نیست و از سرعت رشد خوبی نیز برخوردار می باشد.
قزل آلای رنگین کمان جهت ماهیدار کردن آبهای داخلی که واجد شرایط لازم بوم شناختی (اکولوژی) آن هستند بسیار مناسب میباشد. با توجه به این مطالب ماهی قزل آلای رنگین کمان دارای ارزش اقتصادی فراوانی است.
راستی، اگه جایی دیدین یه نفر اشتباهی به ماهی قزل آلا گفت ماهی آزاد، زیاد سخت نگیرین چون تشخیص این دو تا از هم واقعا مشکله.
کلمات کلیدی : قزل آلای رنگین کمان ـ قزل آلای دریاچه خزر ـ قزل آلای خال قرمز ـ باله چربی ـ باله دمی ـ دوره تخمریزی ـ بوم شناختی ( اکولوژی ) ـ ماهی آزاد
بستنی ماهی ؛ از حرف تا عمل :
مقدمه:
در تیر ماه سال جاری خبر تولید بستنی ماهی به شکل های مختلف در جراید منتشر شد . بعضی از روزنامه ها نوشتند " بستنی ماهی تولید شد " ( 1) و بعضی دیگر عنوان کردند که " تولید بستنی ماهی به پایان رسیده است و ایران دومین کشور تولید کننده ی بستنی ماهی در جهان به شمار می رود (؟؟) و این تولید نه برای صادرات بلکه برای مصرف داخل و بالابردن سرانه ی مصرف ماهی است ؟؟ ." (2 ) این خبر حتا در اخبار رادیو و تلویزیون نیز خوانده شد و موجب مطرح شدن پرسش های زیادی در اذهان مردم گردید . این مقاله قصد پاسخ گویی به پرسش های مطرح شده را ندارد ولی هدف آن روشن کردن این موضوع مهم است که آیا می توان در کشور بستنی ماهی تولید کرد و برای افزایش مصرف سرانه ی ماهی آن را به بازارهای مصرف داخلی ارایه کرد ؟ به این منظور لازم است در ابتدا در مورد بستنی و انواع آن ، ترکیبات و روش فرآورش آن توضیحاتی داده شود.
تعریف
بستنی نوعی دسر یخی است که از شیر، خامه ، مواد طعم دهنده، میوه و شکر تهیه می شود .بستنی را می توان بر حسب ترکیب آن به چهار گروه اصلی به شرح زیر تقسیم بندی کرد .
1- بستنی تهیه شده از منحصرا فرآورده های شیری ؛
2- بستنی حاوی چربی نباتی ؛
3- بستنی تهیه شده از عصاره ی میوه جات که به آن چربی و مواد جامد غیر چربی شیر اضافه شده است ؛
4- بستنی یخی که از آب ، شکر و میده جات تغلیظ شده است .
شاید بستنی یخی در بین فرآورده های منجمد ، قدیمی ترین نوع این محصول باشد . نهیه ی بستنی در ادبیات ایتالیایی به اوایل قرن شانزدهم نسبت داده می شود . امروزه بستنی هایی که منحصرا از فرآورده های شیری نهیه می شوند و انواعی که به آن ها چربی نباتی اضافه می شود در مجموع در حدود 80-90 درصد از تولید بستنی جهان را به خود اختصاص می دهد . اگر چه در بعضی از کشورها می توان از بعضی از سبزیجات و میوه جات بستنی تولید کرد ولی بستنی حاصل از شیر و ترکیبات آن در همه ی کشورهای جهان محبوبیت داشته و مصرف می شود .
ترکیبات بستنی
ترکیب بستنی شامل چربی ، مواد جامد غیر چربی ، شکر و شیر است که به آن افزودنی های مختلفی شامل مواد امولسیون کننده ، پایدار کننده ، طعم دهنده و رنگ دهنده نیز اضافه می شود.مخلوط مواد تشکیل دهنده ی بستنی پس از همگن سازی در یخ زن های (Freezer) پیشرفته منجمد می شود . در زمان انجماد ، هوا با مخلوط بستنی زده شده و موجب افزایش حجم آن تا حدود 100 درصد می شود . بنابراین حجم بستنی معمولا دو برابر حجم مخلوط بستنی است. مخلوط منجمد از یخ زن ها به پرکن های مختلف و دستگاه های بسته بندی هدایت شده و به صورت بستنی چوبی ، لیوانی ، قیفی یا مکعب مستطیل به اندازه های 250 گرمی ، 500 گرمی و یک لیتری بسته بندی و سپس در سردخانه نگهداری می شوند.
مواد تشکیل دهنده ی بستنی
مواد مختلفی اجزای تشکیل دهنده ی بستنی هستند . این مواد پس از دریافت توزین شده و به عنوان ماده خام دریافتی در کارخانه مورد آزمایش قرار می گیرند . این مواد را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد.
1- چربی
چربی ممکن است تا 12 درصد حجم بستنی را تشکیل دهد. این چربی از چربی شیر یا چربی نباتی قابل تامین است .در این صورت می توان از شیر کامل ، خامه ، کره یا روغن کره استفاده کرد. هم چنین می توان مقداری یا تمام چربی شیر را با چربی نباتی مانند روغن آفتاب گردان و سویا جایگزین کرد .
2- مواد جامد غیر از چربی
مواد جامد غیر از چربی را پروتیین ها ، لاکتوز و نمک های معدنی تشکیل می دهند که به صورت شیر خشک بدون چربی یا شیر غلیظ شده ی بدون چربی مورد استفاده قرار می گیرد.مقدار ماده ی جامد غیر از چربی از نظر تغذیه یی دارای ارزش بالایی بوده و ساختمان بستنی را از طریق اتصال به ملکول های آب موجود در مخلوط بهبود می بخشد.
3- قند
به منظور تنظیم مقدار ماده ی جامد مخلوط بستنی و شیرین کردن آن از قندها استفاده می شود. مخلوط بستنی معمولا حاوی 10-18 درصد قند است و انواع مختلفی از قندها مانند قند تیشکر ، چغندر ، لاکتوز و مخلوطی از گلوکز و فروکتوز را می توان مورد استفاده قرار داد .
4- مواد امولسیون کننده
این مواد از طریق کاهش فشار سطحی فرآورده های مایع باعث امولسیون شدن آن ها شده و این حالت را پایدار میکند.گلیسرین ، استرهای سوربیتول و قندی و نیز زرده ی تخم مرغ امولسیون کننده های متداول هستند.مقدار این مواد در مخلوط بستنی 3/0 تا 5/0 درصد حجم مخلوط است.
5- مواد پایدار کننده
این مواد در بستنی با ایجاد شبکه یی از حرکت آزادانه ی مولکول های آب جلوگیری می کند . دو نوع پایدار کننده در تولید بستنی مصرف می شود . گروه پروتیین ها و گروه کربوهیدرات. پایدار کننده های پروتیینی شامل ژلاتین ، کازیین ،آلبومین و گلوبولین است.گروه کربوهیدرات را کلوییدهای دریایی ، همی سلولز و ترکیبات اصلاح شده ی آن تشکیل میدهند. مقدار مصرف 2/0 تا 4/0 درصد حجم بستنی است .
6- مواد طعم دهنده
وانیل ، شکلات ، و میوه های خشک از طعم دهنده های بستنی هستند.
7- مواد رنگ دهنده
مواد رنگ دهنده باعث بهبود رنگ بستنی می شود . از رنگ دهنده های طبیعی می توان به زعفران اشاره کرد.
فرایند تولید بستنی
مواد اولیه ی بستنی باید در شرایط بهداشتی دریافت و نگهداری شوند . پس از توزین مواد خام و همگن سازی آن ها اقدام به پاستوریزه کردن مخلوط می شود .زمان پاستوریزاسیون 83-85 درجه ی سلسیوس به مدت 15 ثانیه است . پس از پاستوریزه کردن و خنک سازی ، مخلوط به مدت 3-6 ساعت در دمای 5 درجه ی سلسیوس درمخزن های رسیدن نگهداری می شود تا این که چربی موجود در آن به حالت تبلور در آمده و پروتیین و پایدار کننده ها جذب آب شوند. این مرحله از تولید بستنی به قوام آن بهبود می بخشد . پس از پایان مرحله ی رسیدن در صورت نیاز به مخلوط مواد طعم دهنده و رنگ دهنده اضافه می شود .مخلوط سپس برای مخاوط شدن با هوا و انجماد آب محتوی آن به یخ زن های پیشرفته هدایت می شود . دمای بستنی در موقع خروج از یخ زن باید 1- تا 9- درجه ی سلسیوس باشد . قالب گیری و بسته بندی بستنی در دستگاه های مختلف انجام می شود . شکل بستنی و وزن محصول بستگی به تقاضای بازار دارد .
استفاده از آبزیان در فرمولاسیون بستنی
در فرمولاسیون (یا تولید) بستنی ماهی که در ژاپن به آن Sanma Aisu گفته می شود از اجزای مختلف آبزیان شامل روغن ماهی ،انواع گوشت ماهی ، پروتیین های استخراج شده ی ماهی و عصاره ی ماهی به عنوان طعم دهنده ، پایدار کننده و بهبود دهنده ی محصول استفاده می شود . ازجوهر ماهی مرکب نیز به عنوان رنگ دهنده و طعم دهنده به صورت مخلوط با مواد اولیه ی تولید بستنی یا برای نزیین روی بستنی ( بیشتر بستنی قیفی ) استفاده می شود . پیشینه ی تولید بستنی ماهی در جهان مربوط به کشور ژاپن است . در سال 1964 اولین بستنی امروزی ماهی با اضافه کردن عصاره ی ماهی تون به یستنی حاصل از شیر تولید شد .
بعدها با تنوع بخشی به فرآورده های شیلاتی در ژاپن محصولات بستنی ماهی متنوع تر شد ؛ طوری که مقدار گوشت آبزی در محصول به 40 درصد رسیده و مقدار شیر و ترکیبات آن کاهش و استفاده از کربوهیدرات ها افزایش یافت . برای تولید این محصول از گونه هایی نظیر ماهی آنچوی ، مار ماهی(Unagi Aisu) ، ماهی تون ، ماهی مرکب (Ika Aisu)، اسکویید ، میگو(Sakura Ebi Aisu) ، شاه میگو ، هشت پا(Taco Aisu) ، سوریمی و غیره استفاده می شود . اسکیموها بستنی ماهی را از روغن حیوانی ، گوشت و کبد ماهی ، میوه و شکر تولید می کنند. در تایلند به جای قطعات میوه از قطعات ماهی در بستنی استفاده می شود .
بازار پسندی بستنی ماهی
بستنی ماهی فرآورده یی است که در کشورهای ژاپن و شرق آسیا و نیز مردم آلاسکا مصرف می شود . بستنی ماهی به شدت دارای طعم و مزه ی ماهی یا آبزی مصرفی است و آن چنان است که بعید به نظر می رسد مصرف کنندگان ایرانی حتا کسانی که در استان های ساحلی زندگی می کنند تمایلی به مصرف آن داشته باشند . اگر چه محققان ژاپنی برای کم کردن طعم ماهی در بستنی مطالعات زیادی انجام داده اند ولی روش های پیشنهادی که بر اساس استفاده از انواع الکل ( شراب ) استوار است برای ما قابل استفاده نیست . هرچند هدف از تولید این محصول بالا بردن مصرف سرانه ی ماهی در کشور عنوان شده و جنبه ی صادراتی نیز برای آن در نظر گرفته نشده است ولی تولید صنعتی این محصول در کشور به دلایل زیر برای هر مصرفی – چه مصرف داخل و چه صادرات – امکان پذیر نخواهد بود.
1- هزینه ی هنگفت ماشین آلات و تجهیزات تولید بستنی ماهی و دانش فنی مربوط؛
2- عدم ثبات در تامین مواد اولیه ی مرغوب به خصوص ماهی ؛
3- فقدان استانداردهای لازم در تولید بستنی ماهی؛
4- عدم وجود فرهنگ غذایی مصرف این نوع فرآورده ها در کشور ؛
5- امکان پذیر نبودن تولید بستنی ماهی در کارخانه های موجود بستنی سازی کشور برای جلوگیری از انتقال آلودگی های میکروبی مواد اولیه مختلف به محصولات نهایی و نیاز به احداث کارخانه یی مجزا برای این کار وتوجیه پذیر نبودن سرمایه گذاری در این خصوص ؛
6- نیاز به مراقبت های شدید بهداشتی در فرآورش و انبارش محصول و عرضه در خرده فروشی ها؛
7- قابل رقابت نبودن این محصول با تولیدات کشورهای دیگر نظیر ژاپن .
نتیجه
بستنی ماهی فرآورده یی است که در تولید آن می توان از گوشت و روغن آبزیان و نیز اجزای بدن آن ها استفاده کرد . این محصول یکی از صدها فرآورده ی دریایی است که در کشورهای آسیای جنوب شرقی به خصوص ژاپن مصرف می شود . طعم بستنی ماهی برای کسانی که تمایل کمتری به مصرف آبزیان دارند ناخوشایند است و حتا تصور این که از ماهی یستنی تولید شده باشد برای بسیاری از مردم کشورمان قابل تحمل نیست .
هدف گذاری تولید این محصول برای افزایش سرانه ی مصرف آبزیان در کشور نشان دهنده ی عدم بررسی کارشناسی در این خصوص است . انتخاب بستنی ماهی از بین ده ها نوع فرآورده ی دریایی که تعدادی از آن ها در در سال های اخیر مطابق ذایقه ی مصرف کنندگان ایرانی به بازارهای داخلی معرفی شده اند و به همین دلیل نیز میلیاردها ریال برای نولید محصولاتی نظیر انواع فیش برگر و ناگت هزینه شده است شگفت آور است.
در اینجا فرصت را مغتنم شمرده و دویاره یادآور می شود که تنها راه افزایش مصرف سرانه ی آبزیان در کشور تولید غذاهای دریایی آماده ی مصرف نظیر انواع فیش برگر و ناگت ، میگو برگر و ..و نرویج مصرف آن ها بین گروه های مختلف مصرف کننده است .
این محصولات دارای 5 ویژگی زیر هستند :
1- نیاز به آماده سازی ( یا پاک کردن) محصول نیست؛
2- با توجه به این که حدود نیمی ازفرمول محصول گوشت ماهی / میگو ومابقی مواد پروتیینی گیاهی و غیره است از قیمت های مناسبی برخوردارند؛
3- طعم مناسبی دارند و برای کسانی که طعم ماهی را دوست ندارند خوشایند است ؛
4- به راحتی مصرف می شوند و
5- برای کلیه ی گروه های سنی قابل استفاده است.

فهرست مطالب
مقدمه 1
روشهای پرورش 2
مقید کردن و انتقال 3
روشهای پرورش 3
روش باز 3
روش نیمه باز 3
روش بسته 4
رفتارشناسی 4
شترمرغ در تایوان 5
ملاس 12
روش غنى‏سازى کاه 12
چکیده 13
مقدمه 14
علوفه کلزا 14
مواد معدنی 17
تولید مثل زنبور عسل 18
ملکه زنبور عسل 19
بیوگرافی زنبوران کارگر 27
کرم ابریشم 29
اهمیت کرم ابریشم 29
ظاهر حشره 30
پرورش ماهی 32
انواع قفس 35
عمق 36
بستر 36
جریان آب 37
مواد مناسب ساخت قفس 37
غذادهی در قفس 38

45