پروژه کارافرینی
پرورش ماهی قزل آلا و اصول تغذیه و غذادهی در پرورش ماهی قزل آلا
فهرست
عنوان صفحه
1- مقدمه
2- کلیات
3- پرورش ماهی قزل آلا
4- روش های پرورش ماهی قزل آلا
5- عوامل موثر در رشد ماهی قزل آلا
1-3- عوامل محیطی موثر در رشد ماهی قزل آلا
2-3- عوامل تغذیه ای موثر در رشد ماهی قزل آلا
3-3- عوامل داخلی موثر در رشد ماهی قزل آلا
5-روش تخمین توده زنده ماهی در استخر
6- تعیین شاخص رشد (ضریب رشد)
7- میزان رشد مناسب ماهی قزل آلا در هر مرحله از پرورش
8- تعداد دفعات غذادهی و زمان غذادهی
9- تعیین ضریب تبدیل غذایی
10- روش محاسبه مقدار غذای مورد نیاز ماهی در مراحل مختلف پرورش
11- تجزیه غذا برای بچه ماهی ، پیش پرواری و پرواری قزل آلا
1-10- غذا آغازی
2-10- غذا رشد
3-10- غذا پرواری
12- تناسب بین اندازه غذا و اندازه (سایز) ماهی
1-11-غذای خشک
2-11- غذای تر
3-11- غذای مرطوب
13- استفاده از غذای تر و مرطوب در کنار غذای کنسانتره
14- نکات ضروری و قابل توجه در رابطه با غذادهی و تغذیه قزل آلا
منابع
مقدمه :
با توجه به جمعیت جهان که بطور دائم در حال افزایش می باشد و رشد آن در هیچ زمانی متوقف نمی شود بدون شک صنایع غذایی فعلی جهان پاسخگوی نیازها نخواهد بود و انسان باید به فکر منابع غذایی ویژه منابع پروتئینی جدید باشد .
یکی از راه های تامین نیاز روز افزون به پروتئین . تولید آبزیان ، از جمله آبزیان پروتئینی است برای مثال : در نواحی که از شرایط محیطی و آب مناسب برخوردار است می توان اقدام به پرورش ماهیان سردابی از جمله ماهی قزل آلا نمود . این ماهی که گوشت آن طعم بسیار مطلوبی دارد می تواند به خوبی یکی از منابع پروتئین حیوانی جمعیت کشور ما ( به خصوص در مناطق روستایی ) باشد .
با توجه به دوره به نسبت طولانی پرورش ماهی قزل الا که در اکثرر مناطق کشور حدود 9 تا 10 ماه می باشد باید از طولانی بودن این دوره بیشترین برسانیم . استفاده 1 برای ایجاد شرایط مناسب جهت رشد ماهی ببریم تا وزن آنها را به ، بالاترین ، حدممکن ، برسانیم .
ماهی قزل آلا پرورشی برای رشد بیشتر و رسیدن به بالاترین . وزن در
انتهای دوره پرورش ، نیاز به شرایط و زمینه های مساعد کننده معینی دارد این نکته را از یاد نبریم که با توجه به اینکه منابع ، آبی مناسب برای پرورش ماهی قزل آلا محدود می باشد ، باید از منابع موجود بیشترین استفاده را ببریم یعنی در هر خردعه پرورش قزل آلا بیشتر از میزان ممکن ماهی را تولید کنیم تا بتوانیم به ستود اقتصادی مناسب دست یابیم . و آب وارد شده به خردعه نیز بیشترین استفاده و بهره گیری به عمل آید .
کلیات
استفاده بهینه از منابع آبی خرد در جهت تولید ماهی با عنایت به بخشهای جمعیتی و محدودیت منابع آبی و خاکی کشور بر کسی پوشیده نسیت تولید پروتئین سفید و ایجاد امکان بالقوه به شرایط بالفعل در زمینه تشکیلات و پرورش آبزیان با توجه به تازگی بحث در نقاط غیر ساحلی کشور و عدم آشنایی مردم در این زمینه تولیدی و در عین حال سود آور از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است . لذا در این راستا و با توجه به شرایط مساعد منطقه ( استان کردستان ) و وجود 554 حلقه چاه و 1146 دهنی ، چشمه و قنات و رودخانه های مهم شهرستان همانند قزل اوزن ، تلوار ، قمچقای ، اوزن دره .
اداره شیلات جهاد کشاورزی شهرستان بیچار فعالیت خود را در سال 1377 شروع و اقدام به شناسایی مناطق مستعد پرورش ماهی نمود و بعد از گذشت سه سال پرمبزهایی مهمی همچون مجتمع پرورشی ماهی قزل آلا در روستای قمچقای با ظرفیت تولید 170 تن در سال دو فرعه پرورش ماهی گرم آبی در روستای اصلوات آباد با ظرفیت تولید با ظرفیت تولید 8 تن در سال به بهره برداری رسیده است و این مقدار تولید فقط 20% ظرفیت کل منطقه را شامل می شود با توجه به مطالب فوق امید آن است ظرفیت های خالی منطقه که از جمله مهمترین آن سد خانگی روستای گلبلاغ با مساحت 176 هکتار و ذخیره 8 میلیون متر مکعب آب گام مهمی در جهت بهره وری تولید و اشتغال زایی منظقه برداریم .
1- پرورش ماهی قزل آلا :
ماهی قزل آلا از خانواده آزاد ماهیان و جزو ماهیان سرد آبی می باشد این ماهی جهت رشد و نمو نیاز به آب سرد و شفاف و مملو از اکسیژن دارد ماهی قزل آلا در زیستگاه طبیعی خود که اغلب رودخانه های سرد و زلال چشمه ها ، قنوات ، نهرها و دریاچه های آب شیرین می باشد ( حشرات کرم ها حصرون ها و سخت پوستان و … ) می باشد در استخرهای حاضر در کشور ما گونه ای که پرورش می یابد قزل آلای رنگین کمان است .
2- روش های پرورش ماهی قزل آلا :
1) پرورش ماهی قزل آلا به روش متراکم در استخرهای بتنی : در این روش می توان با استفاده از آب چشمه ها ، قنوات و رودخانه هایی که گل آلودگی ندارند و دمای آب آنها 12 تا 20 درجه سانتی گراد است اقدام به پرورش قزل آلا نمود . در این روش به ازای هر 7 متر در ثانیه آب ورودی به استخر می توان یک تن ماهی درهر دوره پرورشی 5 تا 7 ماهه تولید نمود .
2) پرورش متراکم ماهی در قفس : در این روش در دریاچه ها ، آبگیرها ، و سد های ، دارای آب مناسب و دائمی هستند با استقرار قفسهای شناور می توان اقدام به پرورش ماهی نمود .
3- پرورش ماهی قزل آلا با استفاده از آب کشاورزی : این روش که به روش دو منظور مشهور است با احداث استخرهای بتنی در مقابل چاه های عمیق و غیر عمیق ، چشمه های و نهرها و کنال هی کشاورزش و با شرفع فصل کشاورزش دمره پرورشی آغاز می شود و نتیجیتاً از آب کشاورزی استفاده بهینه و مضاعف به عمل می آید .
4-پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای ذخیره کشاورزی : ماهیدار کردن استخرهای ذخیره و پرورش ماهی در این استخرها همزمان با فصل کشاورزی انجام می پذیرد .
2- نقش غذا در پرورش ماهی قزل آلا :
برای دست یابی به هدف تولید اقتصادی ماهی قزل آلا ، به کار بردن غذای مناسب و حاوی اجزای مورد نیاز این ماهی ، اهمیت بسیار بالایی دارد . جیره غذایی که برای ماهی قزل آلادر نظر می گیریم (غذا آماده ؛ ساخت کارخانجات تولید غذا ) باید از نظر نوع و مقدار ترکیبات تشکیل دهنده آن یعنی ؛ پروتئین ، چربی ، مواد قندی (کربوهیدرات) و مواد معدنی (مینرالها) از ویژگیهای متناسب با نیازهای این ماهی برخوردار باشد .
یکی از مهمترین این ترکیبات ، پروتئین ( نوع و مقدار ) غذاست که از نظر قدرت مقاومت در برابر متلاشی شدن در آب و به هنگام پاشیدن آن به داخل آب استخر ، باید به گونه ای باشد که ماهی فرصت بلعیدن آن را داشته باشد و پیش از دریافت آن توسط ماهی ، متلاشی نشود .
با توجه به اینکه بعد از کیفیت و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آب ، غذا از مهمترین عوامل موفقیت در امر پرورش ماهی قزل آلاست ، می توانیم به اهیمت و نقش غذا متناسب بودن آن از نظر نوع و مقدار در هر مرحله از رشد و پرورش پی ببریم زیرا در صورت استفاده از غذا یا جیره غذایی مناسب ، علاوه بر تامین نیاز بدنی آنها ، باعث بهبود وضعیت عمومی و سلامتی ماهیها ، کاهش تلفات در طول دوره پرورش ، سریعتر شدن رشد آنها ، تولید ماهی با متوسط وزنی بالاتر و در نهایت ، دست یابی به مقدار کل تولید بالاتر در هر استخر یا در سطح کل مزرعه خواهد شد .
بر عکس ، چنانچه از غذای حاوی ترکیب غذایی نامناسب استفاده کنیم به نحوی که نیازها تغذیه ای ماهی قزل آلا را تامین نکند ، برای مثال حاوی مقدار کافی پروتئین و بویژه انواعی خاص از پروتئین ( که باید حاوی اسیدهای آمینه معین مورد نیاز این ماهی در هر دوره از رشد باشند ) یا مقدار کافی از ویتامینهای مورد نیاز این ماهی و یا غذا ، مطلوب و مورد علاقه ماهی نباشد یا فاسد باشد ، همه اینها در نهایت نتایج منفی و نامطلوب همچون عدم مصرف غذا توسط ماهیهای پرورشی ، کاهش میزان مقاومت ماهی در برابر بیماریها و عوامل ناخواسته محیطی از قبیل تغییر اسیدیته آب ، دمای آب و کاهش میزان رشد ماهیها و در حالتهای شدید ، وقوع تلفات در ماهیها و سرانجام ، کاهش میزان تولید سالانه مزرعه و کاهش میزان سودهی و درآمد سالانه مزرعه را به دنبال خواهد داشت .
3- عوامل موثر در رشد ماهی قزل الا :
– عوامل محیطی : شامل شرایط نوری ، تراکم ماهیها ، دمای آب ، مقدار اکسیژن و مقدار گازکربنیک محلول در آب .
– عوامل تغذیه ای : شامل کمیت و کیفیت غذا .
– عوامل داخلی : شامل اندازه ماهی ، بلوج جنسی ، خصوصیات ارثی ماهیها .
1-3- عوامل محیطی موثر در رشد ماهی قزل آلا :
1-1-3- تاثیر شرایط نوری بر رشد : هر چه طول روز یا مدت تابش نور کوتاهتر باشد ، میزان رشد ماهی قزل آلا محدودتر می گردد و کاهش می یابد . قزل آلاهای جوان هنگامی که در طول روز یا در شب در معرض نور اضافی قرار داده شوند ، رشد آنها به میزان 13 تا 17 درصد بیشتر از ماهیهایی خواهد بود که در شرایط نوری طبیعی قرار دارند .
2-1-3- تاثیر تراکم ماهیها بر رشد : چون در پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای بتونی ، تعداد به نسبت زیادی ماهی در حجم کوچکی از آب نگهداری و پرورش داده می شوند و تراکم ماهیها بالا می باشد ، برخورد و تماس بین آنها افزایش می یابد و فشار روانی وارد شده به ماهیها را افزایش می دهد که برای جبران آن ، میزان اکسیژن محلول در آب باید بالا باشد که برای دست یابی به این شرایط ، میزان جریان آب ورودی به استخرها یا سرعت تعویض آب ، بالا در نظر گرفته می شود تا از تجمع مواد سمی نظیر آمونیاک در اثر بالا بودن تعداد ماهیها در واحد حجم آب جلوگیری می کند و همچنین غذادهی هم از جنبه مقدار غذا و زمان غذادهی به نحوی باشد که رقابت میان ماهیها در گرفتن غذا منجر به بی غذا ماندن تعدادی از آنها نشود .
3-1-3- تاثیر آب بررشد: دمای آب تا حد زیادی به شرایط آب و هوایی منطقه احداث مزرعه پرورش قزل آلا بستگی دارد . همان طور که می دانیم ماهیها و از جمله قزل آلا ، برای به مصرف رساندن غذا در داخل بدن خود و همچنین انجام فعالیت طبیعی اندامها و بافتهای بدن (که سلول ها تشکیل دهنده ) نیاز به اکسیژن دارند تا طبق رابطه کلی و ساده شده زیر :
گاز کربنیک + انرژی اکسیژن + غذا
انرژی مورد نیاز بدن خود را برای انجام فعالیت های زیستی مختلف تامین کنند . به بیان دیگر ، در صورت عدم وجود اکسیژن یا وجود اکسیژن به مقدار ناکافی در آب و نرسیدن اکسیژن کافی به بدن ماهی فعالیتهای حیاتی ماهیها و مهمترین آنها ، سوزاندن غذا و تولید انرژی مورد نیاز بدن ماهی دچار مشکل و اختلال خواهد شد و ادامه حیات ماهی را غیر ممکن و در موارد شدید ، منجر به مرگ ماهی خواهد شد .
از طرفی ، ماهی قزل آلا بر خلاف موجودات خشکی ، نمی تواند از اکسیژن هوا استفاده کند و اکسیژن باید در آب موجود باشد که برای وجود اکسیژن در آب ، این گاز باید از هوا وارد آب شود و با آن حل گردد و بصورت محلول در آب درآید اگر چه در بیشتر موارد ، آبهای مناطق مستعد جهت پرورش قزل آلا از میزان کافی اکسیژن که به حالت محلول در آب در آمدهاست برخوردار می باشند (مقدار اکسیژن محلول آنها در حد کافی است ) اما جریان و حرکت آب و وزش باد یا جریان هوا ، به حل شدن اکسیژن هوا در آب کمک می کند تا مصرف اکسیژن محلول در آب توسط ماهیها و کاهش میزان اکسیژن محلول آب را با حل کردن اکسیژن جدید در آب ، جبران کند .
یکی از موارد تعیین کننده در این رابطه ، دمای آب استخر پرورش قزل آلا می باشد . در صورتی که دمای آب در استخرهای پرورش قزل آلا از حدود 20 درجه سانتی گراد بالاتر برود ، عمل حل شدن اکسیژن هوا در آب یا وارد شدن اکسیژن هوا به آب تا حد زیادی کاهش می یابد (این حالت ، اصطلاحاً "کاهش درجه اشباع گازهای محلول" نامیده می شود).
برای دست یابی به این هدف که مقدار اکسیژن محلول و موجود در آب در حد نیاز ماهیهای قزل آلای پرورشی باشد و همچنین سایر فعالیتهایی که برای ادامه حیات این ماهی لازم هستند ، نظیر تنفس ، هضم غذا ، سوختن غذا در بافتها و اندامهای بدن (یا سلول ها) به نحو مطلوب صورت گیرد ، بهتر است که دمای آب استخرهای پرورش این ماهی بین 12 تا 16 درجه سانتی گراد باشد .
مناسب ترین آب ، آبی است که دمای آن در حدود 16 درجه سانتی گراد باشد .
همچنین لازم به توضیح است که ماهی قزل آلا ، به دلیل اینکه به طور طبیعی تمایل به زندگی در آبهای سرد دارد و قادر به زندگی در این نوع آب می باشد ( که به همین دلیل جزء ماهیان سردابی به حساب می آید ) نمی توانند آبهایی را که دمای آن بالاتر از 20 درجه سانتی گراد باشد تحمل می کند . در چنین شرایطی ، تلفات استخرها شروع می شود زیرا برای انجام فعالیتهای حیاتی و از همه مهمتر سوختن غذا در بدن و تولید انرژی ، دمای آب باید در حد معینی باشد .
توضیح اینکه هر چه دمای آب پایین تر باشد ( آب استخر نباید یخ زده باشد ) میزان حل شدن اکسیژن هوا در آب ، افزایش می یابد . در ضمن ، هر قدر میزان اکسیژن محلول در آب ، در استخرهای پرورش قزل آلا ، بالاتر باشد (البته نباید از حد معینی فراتر رود زیرا حد بسیار بالای اکسیژن نیز مشکلاتی را برای ماهی ایجاد می کند ) اعمال حیاتی بدن ماهی ، به نحو بهتر و مطلوب تر صورت می گیرد که مهمترین آنها سوزاندن غذا و تولید انرژی در بدن است . در این حالت ، بهبود وضعیت سلامتی ، تغذیه و رشد بهتر ماهیها و سرانجام ، افزایش وزن و تولید مقدار بیشتر ماهی در مزرعه ، از دیگر نتایجی است که به آنها دست خواهیم یافت .
4-1-3- تاثیر مقدار اکسیژن محلول در آب بر رشد : درباره اهمیت این عامل محیطی بسیار مهم ، توضیحاتی در قسمت "تاثیر دمای آب بر رشد" داده شده . یاد آوری این نکته ضروری است که به منظور ایجاد شرایط مناسب برای رشد مطلوب و کافی ماهی قزل آلا ، مقدار اکسیژن حل شده در آب یا مقدار اکسیژن محلول در آب باید بالاتر از 6 میلی گرم در لیتر (006/0 گرم اکسیژن در هر لیتر آب ) باشد و چنانچه مقدار یاد شده از 4 میلی گرم در لیتر کمتر باشد ، باعث ایجاد اختلال در فعالیتهای حیاتی وقوع مرگ و میر و تلفات در آنها می شود . علاوه بر تاثیر دمای آب بر میزان اکسیژن محلول آب ، که پیش تر توضیح داده شد ، عوامل دیگری که بر مقدار اکسیژن محلول در آب تاثیر می گذارند .
5-1-3- تاثیر مقدار گاز کربنیک محلول در آب بر رشد : همانطور که در قسمت های پیشین توضیح داده شده ، این گاز در نتیجه سوختن غذا با اکسیژن تولید می شود . در صورتی که مقدار این گاز در آب از حد معینی بیشتر شود ، به علت تاثیراتی که بر روی ماهی می گذارد ، می تواند منجر به مرگ آنها گردد .
در موارد زیر مقدار دی اکسید کربن آب استخرهای پرورش قزل آلا به شدت افزایش می یابد و می تواند به حدی برسد که برای این ماهی خطرناک و کشنده باشد :
الف – هنگامی که هوا ابری است یا در شب ها که عمل تولید اکسیژن توسط موجودات زی شناوران گیاهی موجود در آب متوقف می شود و در عوض ، تولید گاز کربنیک در اثر فعالیتهای تنفسی آنها افزایش می یابد .
ب- زمانی که مقدار غذای داده شده به ماهیهای استخر بیشتر از حد مصرف آنها باشد و قسمت مصرف نشده غذا در کف استخر ته نشین شود و مقدار مواد آلی موجود در آب را افزایش دهد .
پ – هنگامی که مقدار تعویض آب استخرها یا میزان آب ورودی به استخر های پرورشی کم باشد با ارتفاع آب استخر پایین باشد و به این طریق ، گاز کربنیک تولید شده توسط ماهیها و زی شناوران موجود در آب ، فرصت تجمع بیایند .
برای پایین آوردن یا کاهش دادن میزان گاز کربنیک آب ، می توان به یکی از روشهای زیر عمل کرد :
– انجام عمل هوادهی یا اکسیژن دهی به آب
– بالا بردن اسیدیته آب از طریق افزودن هیدروکسید کلسیم (آهک) به آب استخر ها جلوگیری شود .
6-1-3-سایر عوامل محیطی موثر برر میزان رشد ماهی قزل آلای پرورشی : این عوامل که تنها به بیان نام آنها اکتفا می کنیم عبارتند از :
میزان سختی کل آب ، میزان قلیایت و میزان اسیدیته آب ، میزان املاح محلول در آب (شوری آب) ، میزان مواد معلق موجود در آب (کدورت آب) ، مقدار نیتریت ، نیترات ، سولفید هیدروژن و آمونیاک آب ، میزان تقاضای اکسیژن زیستی ، میزان هدایت الکتریکی و مقدار فلزات سنگین موجود در آب .
2-3- عوامل تغذیه ای موثر در رشد ماهی قزل آلا :
به طور کلی غذایی که به قزل آلای پرورشی می دهیم باید اجزای غذایی مورد نیاز این ماهی را داشته باشد ، اجزایی که ماهی برای رشد و تولید انرژی و انجام فعالیتهای حیاتی به آنها نیاز دارد . مهمترین اجزای غذایی که باید در غذای قزل آلای پرورشی وجود داشته باشند پروتئین ها ، چربیها ، قندها ، ویتامینها و مواد معدنی یا عناصر کمیاب هستند .
1-2-3- پروتئین ها : یکی از اجزای غذایی بسیار مهم است که برای ساخت بافتهای جدید بدون ماهی و رشد آن ضروری است . پروتئین ها از واحدهای کوچکی به نام "اسید آمینه" تشکیل شده اند . اسیدهای آمینه به طور کلی شامل 20 نوع هستند و پروتئین های گوناگون به نسبتهای متفاوتی از کنار هم قرار گرفتن آنها ساخته می شوند. بعضی از پروتئین ها از نظر چند نوع از این اسیدهای آمینه ، غنی یا در مواردی فاقد یک یا چند نوع از آنها هستند و برای تامین نیاز کامل ماهیها به پروتئین ها یا اسیدهای آمینه ، باید ترکیبی از چند نوع پروتئین در جیره غذایی مورد استفاده قرار گیرد تا کمبودهای احتمالی بعضی از اسیدهای آمینه در یک نوع پروتئین ، توسط سایر پروتئین ها جبران شود . یکی از دلایل ترکیب کردن چند نوع ماده غذایی گوناگون حاوی پروتئین برای تهیه جیره غذایی قزل آلا نیز به همین منظور است .
برای تامین پروتئین مورد نیاز قزل آلا ، از منابع جانوری ؛ نظیر پودر ماهی و گیاهی ؛ نظیر پودر سیا اضافه می شود . در مراحل مختلف رشد ، میزان پروتئین مورد نیاز که باید در جیره غذایی قزل آلا موجود باشد ، عبارت است از :
1- در اوایل دوره پرورش ، 50 درصد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای آغازی).
2- در اواسط دوره پرورش ، 40 درصد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای رشد).
3- در اواخر دوره پرورش ، 35 درصد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای پایانی ).
مقادیر توصیه شده فوق مقدار پیشنهادی و کمترین مقدار پروتئین است که باید در جیره غذایی موجود باشد ، زیرا افزون و بالابردن میزان این مقادیر ، اگرچه میزان رشد ماهی را افزایش میدهد ، به علت گران بودن پروتئین نسبت به سایر اجزای غذایی ، هزینه تولید هر کیلوگرم ماهی را بالا می برد .
اجزای غذایی که برای تغذیه ماهی قزل آلا به کار می روند ، به طور عمده شامل پودر ماهی ، ضایعات کشتارگاهی دام و طیور ، ماهی کیلکا ، آرد سویا ، آرد ذرت ، کنجاله سویا و پودر خون است که مولتی ویتامینی نیز برای رفع نقص پایین بودن میزان احتمالی ویتامینها به آن افزوده می شود .
2-2-3-چربیها : دومین جزء غذایی که باید در جیره غذایی ماهی قزل آلا موجود باشد و از نظر میزان اهمیت نیز بعد از پروتئین ها قرار می گیرد ، "چربیها" هستند . نقش آنها در تامین انرژی در بدن ، از طریق سوختن در سلولهای ساخت بافتهای بدن و نقش دیگر آن در ساخت بافتهای کبد و رشد ماهی قزل آلا می باشد .
کمترین میزان نیاز ماهی به چربی ، در مراحل گوناگون به این شرح است :
1-در اوایل دوره پرورش ، 15 درصد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای آغازی).
2-در اواسط دوره پرورش ، 12 درصدد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای رشد).
3-در اواخر دوره پرورش ، 9 درصد از مقدار کل جیره (برای تیه غذای پایانی) .
در صورتی که بر مقدار چربی در هر مرحله از دوره پرورش بیفزاییم ، به علت اینکه در سلولهای بدن به جای پروتئین می سوزد و تولید انرژی می کند ، پروتئین موجود در جیره فقط برای ساخت بافتهای جدید و رشد ماهی به مصرف می رسد ( و در این حالت پروتئین صرف تولید انرژی نمی شود ) و می تواند میزان رشد ماهی را افزایش دهد .
3-2-3-قندها : یکی دیگر از مواد غذایی ضروری برای حیات و رشد ماهی است که باید در جیره غذایی قزل آلا وجودداشته باشد . هنگامی که ماهی نتواند انرژی مورد نیاز خود را از سوزاندن پروتئین ها و چربیها تامین کند ، قندها یا کربوهیدراتها در سلولهای بدن ماهی می سوزند . در تغذیه طبیعی قزل آلا ، قندها نقشی دارند ، اما در عمل ، در تهیه جیره غذایی قزل آلا از مواد غذایی استفاده می کنیم که در ترتیب خود دارای قند هستند ؛ مانند غلات . دو منبع عمده قندی در جیره غذایی ماهی ، شامل نشاسته (موجود در سیب زمینی و … ) و رشته های گیاهی (ساقه گیاهان و … ) می باشند .
مشکلی که در مورد وجود قندها یا کربوهیدراتها در جیره غذایی قزل آلا وجود دارد این است که ماهی در هضم آنها در دستگاه هاضمه (گوارشی) خود و جذب و وارد کردن آنها به خون خود محدودیت دارد و حتی در بهترین شرایط ، حداکثر 60 تا 65 درصد از کربوهیدرات (مثلاً نشاسته) موجود در غذا را حضم و به بدن خود جذب می کند و اگر مقدار قندها در جیره غذایی قزل آلا از یک حدی بیشتر باشد ، قسمت قابل توجهی از آن بودن آنکه هضم و به بدن ماهی جذب شود ، از دستگاه هاضمه ماهی عبور می کندو از بدن به صورت مدفوع دفع می شود . آسانتر و سریعتر می کند ، بنابراین بالا بودن بیش از حد میزان کربوهیدرات در جیره غذایی ، به پروتئین ها و چربیهای موجود در غذا فرصت هضم توسط دستگاه گوارش و جذب شدن آنها به بدن ماهی را نمی دهد و در نتیجه ، از دسترس ماهی خارج شده و علامتهای مربوط به کمبود پروتئین و چربی را که شامل کاهش رشد و بیماریهای ناشی از کمبود پروتئین هستند در بدن ماهی آشکار می سازد .
از طرفی ، در صورتی که میزان قندها در جیره غذایی قزل آلا زیاد باشد ، بعد از هضم و تولید گلوکز (در اثر هضم قندها ) که جذب بدن ماهی می شود و مشکلاتی از جمله زرد شدن کبد ماهی را به وجود می آورد .
با همه این توضیحات ، دلیل استفاده از قندها یا مواد غذایی حاوی قندها در جیره غذایی قزل آلا عبارت است از :
1- به عنوان یک منبع تامین کننده انرژی ارزان قیمت ، که به جای پروتئین و چربی مورد استفاده قرار می گیرد .
2- موجب افزایش میزان چسبندگی اجزای غذایی به هم و دیرتر متلاشی شدن غذا ، بویژه غذاهای پیش ساخته کارخانجات تولید غذا (پلت) ، می شود .
3- استفاده از قندها باعث می شود که پروتئین موجود در غذا ، به جای آنکه صرف تولید انرژی شود ، برای ساخت بافتها و اندامهای جدید یا رشد ماهی و در نهایت افزایش میزان رشد ماهی صرف شود .
4-2-3- ویتامینها : نوعی مواد آلی که وجود آنها به مقدار کم در جیره غذایی قزل آلا ضروری است تا رشد و سلامتی این ماهی را تامین کند و در بعضی از فعالیتهای حیاتی پیچیده سلولس نیز (به عنوان کوآنزیم) نقش دارند . ویتامینها شامل دو نوع محلول در آب و محلول در چربی هستند .
از ویتامینهای محلول در آب ، و و از ویتامینهای محلول در چربی ، می توان و را نام برد .
هر چند وجود هر یک از ویتامینها به مقدار کافی در جیره غذایی ضروری است ، ویتامینهای محلول در چربی ، در صورتی که مقدارشان در جیره غذایی بیش از حد نیاز باشد می تواند باعث ایجاد مسمومیت در قزل آلای پرورشی شود .
البته در هر مرحله از دوره پرورش ، میزان ویتامین مورد نیاز برای قزل آلا بسته به عواملی متغیر است که از مهمترین این عوامل ، می توان میزان رشد ماهی ، دمای آب و تغییرات محیطی را نام برد . باید به این نکته توجه داشت که بعضی از ویتامینها در برابر تابش نور ، حرارت محیط و میزان رطوبت حساس هستند که در صورت نگهداری غذای قزل آلا در شرایط نا مطلوب ، ممکن است ویتامینهای موجود در غذا از بین بروند .
5-2-3- مواد معدنی (مینرالها) : از دیگر اجزای غذایی مورد نیاز قزل آلاست . نقش این مواد در سوزاندن غذا ، افزایش سختی و استقامت استخوانها ، مداخله در تبادل آب این ماهی و محیط اطراف و حضور در ترکیب شیمیایی مایعات مهم بدنی می باشند. هفت عنصر مهم معدنی و مورد نیاز قزل آلا عبارتند از :
کلسیم ، کلر ، پتاسیم . سدیم ، فسفر ، منیزیم ، گوگرد .
و همچنین عناصر کمیاب شامل آهن ، روی ، مس ، منگنز ، نیکل و غیره می باشد .
میزان نیاز قزل آلا به مواد معدنی به ترتیب عبارت است از : کلسیم 5/0 درصد جیره غذایی ، کلر 5/0 تا 1 درصد ، پتاسیم 3/0 تا 1 درصد ، فسفر 7/0 درصد ، سدیم 3/0 تا 1 درصد ، منیزیم 05/0 درصد و گوگرد 5/0 تا 3 درصد .
در مورد عناصر کمیاب بر اساس جداول غذایی موجود ، در حد نیاز باید در ترکیب جیره غذایی موجود باشند تا علامتهای ناشی از کمبود آنها در ماهی قزل آلا مشاهده نشود .
3-3-عوامل داخلی موثر در رشد ماهی قزل آلا :
همان طور که قبلاً ذکر شد ، از این قبیل عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- اندازه ماهی : هر چه وزن قزل آلا یا اندازه آن بیشتر شود ، سرعت رشد آن به طور طبیعی کاهش می یابد .
2- بلوغ جنسی : با ورود قزل آلا به دوره بلوغ جنسی ، از سرعت رشد آن کاسته می شود .
3- خصوصیات ارثی ماهیها : بعضی از ماهیها بر اساس ویژگیهای جنسی که از ماهیهای نر و ماده والد خود به ارث برده اند ، دارای رشد سریعتر و گروه دیگری از آنها دارای رشد کندتر هستند .
4-
روش تخمین توده زنده ماهی در استخر :
همان طور که میدانیم بنا به دلایلی ، ما همیشه نیاز داریم از مقدار وزن ماهی زنده موجود در هر استخر پرورش قزل آلا آگاه باشیم که مهمترین این دلایل عبارتند از :
1- تعیین مقدار غذایی که در هر استخر باید ماهیها داده شود .
2- با آگاهی از مقدار وزن زنده ماهی موجود در استخر ، می توانیم بتدریج در مواقع لزوم ، تراکم ماهیها را کاهش دهیم و مقداری از ماهیها به استخرهای دیگر منتقل کنیم یا در صورت امکان ، می توانیم مقداری از ماهیها را برداشت کنیم .
3- زیر نظر داشتن تعداد ماهیها موجود در استخر در هر مرحله زمانی ، ما را از وقوع تلفات یا سرقت احتمالی ماهیهای یک استخر آگاه می سازد .
برای تعیین یا تخمین مقدار یا وزن ماهیان زنده موجود در یک استخر می توانیم به یکی از روشهای زیر عمل کنیم :
شمارش تک تک ماهیهای هر استخر و ضرب کردن تعداد ماهیها در میانگین وزن آنها یا وزن کردن همه ماهیها موجود در یک استخر . اگر چه این روش بسیار دقیق است ، اما در عمل به دلایلی نظیر وارد شدن استرس به ماهیها ، امکان وقوع تلفات در ماهیها و نیاز به نیروی انسانی (کارگر) زیاد وقت گیر بودن ، انجام نمی شود .
در این روش ، یک مشت غذا (پلت) در استخر پرورش قزل آلا می ریزیم که در این زمان ماهیها در محل ریختن غذا جمع می شوند ، با تور پرتابی (سالیک) ، آنها را صید می کنیم و ماهیها را در همان حالتی که در داخل تور سالیک هستند ، به طور یکجا وزن می کنیم و سپس تعدادشان را شمارش می کنیم و به استخر باز می گردانیم .
این کار را در 3-4 نقطه از استخر انجام می دهیم ، آن گاه :
وزن کل ماهیها را در چند بار نمونه گیری محاسبه و با تقسیم وزن کل بر تعداد کل ماهیهای شمارش شده در چند نمونه گیری ، میانگین وزن ماهیها استخر را محاسبه کنیم .
در این روش نیز ماهیها را 18 تا 24 ساعت پس از غذادهی در یک سمت استخر جمع می کنیم ، سپس ، از ماهیهای درون جعبه برمی داریم و توزیع و شمارش می کنیم و در بیرون از منطقه تجمع رها می کنیم . آن گاه پس از برداشتن تعداد نمونه کافی و توزیع آنها ، بقیه ماهیهای درون جعبه را با واژگون کردن به داخل آب رها می کنیم و مجدداً با تور سالیک ، نمونه های جدید را از محل تجمع ماهیها صید و به درون جعبه انتقال می دهیم .
5-
تعیین شاخص رشد (ضریب رشد)
هدف از انجام عملیات پرورش قزل آلا ، افزایش و بالابردن وزن اولیه بچه ماهیها و رساندن آنها به وزن قابل عرضه به بازار می باشد و یکی از معیارهای موفقیت در امر پرورش ، رشد مناسب و نسبتاً سریع ماهیها است .
وزن و طول ماهیها پرورشی ، نسبت به هم ، یک رابطه ریاضی دارند :
در این رابطه ، وزن ماهی بر حسب گرم و طول بر حسب سانتی متر است و هر چه مقدار ضریب چاقی بزرگتر باشد ، وزن نسبت به طول معین ماهی ، بالاتر خواهد بود که می توان نتیجه گرفت ماهی چاقتر و رشد آن بیشتر است .
بزگترین هدف رشد ، بالابردن میزان پروتئین بدن است و تجمع چربی در بدن در اثر تغذیه بیش از حد و بویژه ذخیره شدن آن در دستگاه گوارش ماهیها ، بی ارزش می باشد .
رشد در واحد زمان ، ضریب رشد (شاخص رشد) یا میزان رشد نامیده می شود .
در این رابطه (فرمول) ، وزن اولیه وزن ثانویه بر حسب گرم و زمان بر حسب روز است . مثلاً اگر تعدادی بچه که وزن متوسط آنها 5/5 گرم باشد ، پس از 10 روز به وزن 11 گرم برسند ، ضریب رشد بدین صورت محاسبه می شود :
در اینجا ، شاخص رشدد یا ضریب رشد 55/0 گرم در روز یا 550 میلی گرم در روز می باشد .
6-
میزان رشد مناسب ماهی قزل آلا در هر مرحله از پرورش :
در هر مرحله ای از دوره پرورش ، در صورتی که ماهیها در شرایط مطلوب قرار داشته باشند و نیاز محیطی (دما و کیفیت آب ) و تغذیه ای (تامین نیاز های غذایی و مقدار کافی غذا) آن تامین باشد ، باید رشد معینی داشته باشند ، که این رشد هم از نظر طول و هم از نظر افزایش وزن ، مطرح می باشد .
میزان افزایش طول روزنامه ماهی قزل آلای رنگین کمان که رابطه مشخصی با درجه حرارت آب دارد ، در جدول یک آمده است .
میزان افزایش وزن روزنامه ماهیها یا طول دوره پرورش برای رسیدن به یک وزن معین نیز با درجه حرارت آب استخر پرورش قزل آلا ارتباط دارد که در جدول دو این رابطه نمایش داده شده است .
مثال : بر اساس جدول 2 ، در آب با دمای 8 درجه سانتی گراد کشیدن وزن ماهی از 20 گرم به 50 گرن . نیاز به 71 روز زمان دارد . برای محاسبه میزان افزایش وزن روزانه این ماهیها :
گرم وزن اولیه – وزن ثانویه – افزلیش وزن
میلی گرم در روز 5/422 = (روز) (میلی گرم ) 30000 = (روز) (گرم) 30
بنابراین ، در این درجه حرارت آب ، ماهی 20 گرمی روزانه 5/422 میلی گرم افزایش وزن خواهد داشت .
جدول 1-رابطه میزان افزایش طول روزانه ماهی قزل آلای رنگین کمان با درجه حرارت آب
درجه حرارت آب (سانتی گراد)
میزان افزایش طئل روزانه ماهی (میلی متر)
2
011/0
3
102/0
4
193/0
5
283/0
6
374/0
7
465/0
8
556/0
9
646/0
10
737/0
11
828/0
12
919/0
13
009/1
14
1/1
15
919/0
16
828/0
17
737/0
18
646/0
19
556/0
20
465/0
21
374/0
22
283/0
23
193/0
جدول 2- محاسبه طول دوره پرورش با توجه به وزن ماهی و درجه حرارت آب
درجه حرارت آب (سانتی گراد)
وزن ماهی (گرم)
9-6
12-9
15-12
5 به 20 گرم
42
32
5/25
20 به 50 گرم
71
60
45
50 به 150 گم
93
67
50
150 به 300 گرم
99
82
5/62
طول دوره پرورش (روز)
305
241
183
7-
تعداد دفعات غذادهی و زمان غذادهی :
تعداد دفعات غذادهی به قزل آلاهای پرورشی ، در جای خود در کنار نوع ، کیفیت و مقدار غذا ، اهمیت بسیار زیادی دارد . یکی از مهمترین عواملی که تعداد این دفعات را در هر روز مشخص می کند ، و وزن ماهی می باشد . ماهیهایی که به تازگی شروع به گرفتن یا خوردن غذا کرده اند ، تقریباً هر نیم ساعت یک بار ، نیاز به غذادهی دارند ، اما در ماهیهای بزرگ و در انتهای دوره پرورش ، این تعداد به 2 بار در روز می رسد. لازم به توضیح است که در اوایل دوره پرورش ، تعداد این دفعات ، هم در میزان بقا و بازماندگی ماهیها و هم در رشد آنها موثر می باشد اما در اواخر دوره پرورش و ماهیهای بزرگتر ، فقط بر میزان رشد آنها تاثیر می گذارند .
باید توجه داشته باشیم که نخستین وعده غذا در آغاز روز و روشن کردن هواست و وعده آخر ، پیش از تاریک شدن هوا به آنها داده شود و سایر وعده های غذایی در طول روز تقسیم شوند . در ضمن ، در زمانی که نور خورشید به طور مستقیم به سطح آب می تابد یا زمان ظهر شرعی ، عمل غذا دهی به ماهیها انجام نشود و همچنین میزان غذا در همه وعده های غذایی نباید یکسان باشد . تعداد دفعات تغذیه ماهیها (همانطور که در قسمت محاسبه مقدار غذای مورد نیاز ماهی توضیح داده شد ) از 8 دفعه در هنگامی که متوسط وزن ماهیها 3/0 گرم می باشد آغاز و در زمانی که وزن متوسط آنها 45 گرم است به 2 دفعه می رسد .
توضیح این نکته لازم است که بهترین زمان غذادهی در صبح زود و در هنگام غروب آفتاب می باشد .
8-
تعیین تبدیل غذایی :
مقدار غذایی را که باید مصرف کنیم تا یک کیلوگرم ماهی قزل آلا تولید شود یا مقدار غذایی را که باید به مصرف برسانیم تا وزن توده زنده قزل آلا های موجود در استخر ، یک کیلوگرم افزایش یابد ضریب تبدیل غذایی می نامیم :
هر چه ضریب تبدیل غذایی یا مقدار غذایی که برای تولید یک کیلوگرم ماهی قزل آلا یا برای یک کیلوگرم افزایش وزن توده زنده ماهیهای موجود در استخر مصرف می کنیم کمتر باشد ، کار پرورش قزل آلا و تولید آن اقتصادی تر و پرسودتر خواهد بود ، زیرا در ازای مصرف مقدار کمتر غذا ، به تولید یک کیلوگرم قزل آلا دست می یابیم .
عوامل گوناگونی که باعث بالا رفتن ضریب تبدیل غذایی یک غذا یا جیره غذایی می شوند عبارتند از :
1- اشتباه در محاسبه یا وزن کردن مقدار غذای داده شده در استخر .
2- دادن غذا به میزان کمتر از حد استخر .
3- استفاده از غذاهای نا مناسب ، غیر استاندارد و فاسد .
4- پایین بودن جریان عبور آب از استخر که باعث باقی ماندن مواد دفعی ماهی و سایر عوامل نا خواسته در آب می شود .
5- اشتباه در محاسبه میزان افزایش وزن توده زنده استخر .
6- نا مناسب بودن غذا یا جیره غذایی از نظر نوع و مقدار ترکیبات سازنده آن .
7- متناسب نبودن اندازه ذرات غذایی با وزن یا اندازه ماهی .
8- انجام غذادهی در شرایط نا مطلوب نظیر زمان پایین بودن مقدار اکسیژن محلول در آب .
9- غذادهی در زمان های نامناسب .
10- استفاده از غذاها یا جیره غذایی که مطلوب و مورد علاقه قزل آلا نباشد و ماهیها آن را مصرف نکنند .
بنابراین ، برای اینکه برای تولید یک کیلوگرم ماهی قزل آلا مقدار غذایی کمتری مصرف شود و در نتیجه هزینه غذا کاهش یابد به سود بیشتری دست یابیم ، باید به این چند نکته توجه داشته باشیم :
1- در محاسبه مقدار غذایی که در هر مرحله باید به ماهیها داده شود ، دقت کافی به عمل آوریم و در هنگام وزن کردن غذا ، دچار اشتباه نشویم و همینطور اعداد و ارقام را به طور دقیق ثبت کنیم .
2- مقدار غذایی که در هر مرحله به ماهیها می دهیم با وزن یا سن آنها تناسب داشته باشد زیرا چنانچه مقدار غذا نا کافی و کم باشد ماهیها از رشد تعیین شده برخوردار نخواهند بودو ضریب تبدیل غذایی به طور دقیق محاسبه نخواهد شد .
3- غذاهایی که به ماهی قزل آلا می دهیم مناسب باشد و فاسد و غیر استاندارد نباشد بتوانیم ضریب تبدیل غذایی را به طور دقیق محاسبه کنیم به ضریب تبدیل خوبی برسیم .
4- میزان سرعت عبور از جریان اب از استخر به حدی باشد که مواد دفعی ماهیها در استخر جمع نشوند .
5- میزان توده زنده موجود در استخر یا مقدار افزایش وزن آنها را با دقت محاسبه کنیم .
6- غذای مورد استفاده ، از نظر ترکیبات و مورد پسند بودن برای ماهی ، مشکلی نداشته باشد .
7-
غذایی که به کار می بریم از نظر اندازه ذرات و متناسب بودن با اندازه و وزن ماهی مد نظر قرار گیرد .
8- غذادهی در زمان مناسب و در شرایط مطلوب صورت گیرد .
9- غذایی که مورد استفاده قرار می گیرد مورد علاقه ماهیها باشد و با میل و رغبت آن را مصرف کنند .
در صورت توجه به موراد فوق ، برای تولید یک کیلوگرم ماهی قزل آلا 5/1 تا 7/1 کیلوگرم غذا مصرف خواهیم کرد یا ضریب تبدیل غذا بین 5/1 تا 7/1 خواهد بود و تولید یا پرورش قزل آلا در چنین شرایطی ، اقتصادی و با صرفه خواهد بود . در غیر این صورت و هزینه های تولید ماهی ، به دلیل استفاده از مقادیر زیاد افزایش و سوددهی آن ، تا حد زیادی کاهش خواهد یافت .
9- روش محاسبه مقدار غذای مورد نیاز ماهی در مراحل مختلف پرورش:
در رابطه با میزان غذایی که به ماهی می دهیم باید دقت فراوانی داشته باشیم ، زیرا چنانچه مقدار غذاید داده شده برای ماهیهای استخر کم باشد ، باعث کاهش میزان تولید و در صورتی که بیش از حد مورد مصرف و نیاز ماهیها باشد ، باعث هدر رفتن مقادیر زیادی غذا می شود . غذای اضافی علاوه بر آلوده کردن آب ، می تواند منجر به تلف شدن ماهیه شود و ضرر و زیان اقتصادی را نیز به دنبال دارد . در برابر غذایی که در استخرها مصرف می شود ، چون ماهیها آن را نمی خورند ، به همان اندازه افزایش وزن و افزایش میزان تولید را نخواهیم داشت که در مجموع ، باعث ضرر اقتصادی می شود.
میزان غذایی را که به ماهیهای یک استخر می دهیم ، باید از روی وزن و سن آنها تعیین کنیم . برای تعیین دقیق مقدار غذای لازم ، متوسط وزن ماهیهای موجود در استخر و درجه حرارت آب در نظر می گیریم.
پس از محاسبه میزان توده زنده (بیومس) موجود در استخر ، مقدار توده زنده را در درصد غذادهی در هر وزن یا سن معین ماهیها ضرب می کنیم ، مثلاً اگر توده زنده یک استخر 75 کیلو و وزن متوسط آنها 10 گرم باشد ، با توجه به اینکه در این وزن ، درصد غذادهی باید 4 درصد باشد ، با ضرب کردن 04/0 در 75 کیلو گرم داریم :
کیلوگرم
بدین ترتیب ، در این استخر ، باید روزنه مقدار 3 کیلو گرم غذا به بچه ماهیها بدهیم .
در رابطه با تعیین مقدار غذایی که باید به هر استخر پرورش قزل آلا داده شود ، جدول هایی برای راهنمایی پرورش دهندگان وجود دارد که البته در استفاده از این جداول ، باید عواملی نظیر آلودگی یا بالا بودن درجه حرارت آب ، تجارب عملی در مزرعه که در دفعات قبلی زمان سریع بودن رشد ، باید مقدار غذا را افزایش داد .
با افزایش وزن ماهیها مقدار درصد غذادهی نسبت به مقدار توده زنده ماهیها باید کاهش داده شود . علاوه بر آن ، با افزایش وزن ماهیها ، تعداد دفعات روزانه غذادهی باید کاهش یابد ، که این تعداد دفعات ، مطابق با جدول 3 می باشد :
جدول 3-تعداد دفعات غذادهس ماهی قزل آلا با توجه به وزن
وزن ماهی (گرم)
3/0
45/0
61/0
91/0
82/1
6/3
1/6
1/51
45
تعداد دفعات غذاهی
8
8
6
6
5
4
4
3
2
همانطور که توضیح داده شد ، در جداول تهیه شده برای تعیین میزان غذای روزانه هر استخر پرورش قزل آلا ،عواملی نظیر درجه حرارت آب و وزن متوسط ماهیها مد نظر قرار گرفته است .
مثال : اگر در یک استخر پرورش قزل آلا تعداد 5000 قظعه بچه ماهی با وزن متوسط 10 گرم موجود باشد و دمای آب هم 14 درجه سانتی گراد باشد ، میزان غذای روزانه را که به این استخر باید داده شود ، به این صورت محاسبه می کنیم :
کیلوگرم 45=گرم
مثال : چنانچه در یک مزرعه پرورش قزل آلا ، تعداد 50000 قطعه بچه ماهی با وزن متوسط 22 گرم موجود باشد و دمای آب نیز 14 درجه سانتی گراد باشد ، مقدار غذای مورد نیاز این مزرعه برای یک روز بدین صورت محاسبه می شود :
ماهی 22 گرمی ، در جدول ، در محدوده وزنی ماهیان 12 تا 25 گرمی قرار
می گیرد و از طفی دماهی آب استخر نیز 14 درجه می باشد . بر اساس جدول ، به این ماهیها باید روزانه معدل 3 درصد وزن آنها غذا داده شود . بنابراین
، داریم :
کیلوگرم 33=گرم
بنابر این بر اساس محاسبه ، مقدار 33 کیلوگرم غذا ، به طور روزانه ، به این تعداد ماهی باید داده شود . البته تعیین دقیق تر مقدار غذایی که باید به این تعداد ماهی داده شود بر اساس تجربه های عملی پرورش دهند ، میزان استها و علاقه ماهیها و تمایل آنها به خوردن غذا ، امکان پذیر خواهد بود و تا هم از کم دادن غذا به ماهیها و گاهی میزان رشد آنها جلوگیری می شود و از طرفی با دان غذای اضافی و مصرف نشدن و به هدررفتن آنها و تجمع غذای مصرف نشده در کف استخر ، باعث خسارت اقتصادی و آلودگی آب استخر ها نشویم .
لازم به توضیح است که پس از تعیین مقدار غذایی که باید به ماهیهای استخر داده شود تا قبل از انجام زیست سنجی (بیومتری) بعدی ، باید روزانه مقداری غذا به جیره غذایی ماهیها اضافه کنیم که میزان آن بستگی به شدت رشد روزانه ، درجه حرارت آب و وزن ماهی دارد .
10- تجزیه غذا برای بچه ماهی ، پیش پرواری و پرواری قزل آلا :
همان طور که قبلاً توضیح داده شد نیازهای غذایی ماهی قزل آلا در هر مرحله از دوره رشد یا پرورش آن ، متفاوت است ، که دلیل آن تغییر اندازه وزن ماهی است و ترکیب غذای مورد استفاده در هر مرحله باید متناسب با نیازهای آن مرحله باشد که بر این اساس ، سه نوع جیره غذایی شامل غذای آغازی ، غذای رشد و غذای پرواری به کار می رود.
1-10-غذای آغازی :
این غذا برای بچه ماهی قزل آلای تا وزن 5 گرم ، مورد استفاده قرار می گیرد . میزان پروتئین موجود در این نوع غذا بالاست . این غذا به صورت دانه ای یا خرده و در اندازه های متفاوت ساخته می شود . معمولاً این نوع غذا در سه اندازه تولید می شود . اندازه ذرات این نوع غذا بین 5/1 تا 2 میلی متر است .
2-10-غذای رشد :
در این نوع غذا میزان پروتئین کمتر از غذای آغازی است و ذرات این نوع غذا به صورت حبه (پلت) هستند و اندازه ذرات به تناسب رشد ماهی ، بزرگتر
شده است .
این غذا برای ماهیهای 5 تا 20 گرمی استفاده می شود و اندازه ذرات غذا 2 تا 5/2 میلی متر است و در سه سایز (اندازه) تولید می شود .
3-10-غذای پرواری :
در این نوع غذا ، میزان پروتئین بازهم کاهش می یابد و از غذای رشد کمتر است و ذرات آن به صورت حبه ای (پلت) هستند . در این غذا ، درصد رشته های گیاهی (فیبر) افزایش یافته و قطر ذرات نیز بیشتر شده است . این غذا ربای ماهیان 20 گرمی تا زمان برداشت ، یا 350 گرمی به کار می رود . اندازه ذرات غذایی 3-4 میلی متر است .
این خوراک در دو اندازه تولید می شود :
خوراک پرواری شماره یک یک : برای تغذیه ماهیهای 20-100 گرمی .
خوراک پرواری شماره دو : برای تغذیه ماهیهای 100 گرمی تا وزن بازاری(350گرمی)
11-
تناسب بین اندازه غذا و اندازه (سایز) ماهی :
به طور کلی غذاهای که برای تغذیه قزل آلاهای پرورشی در استخر استفاده می کنیم ، بر اساس مقدار رطوبت و نوع مواد تشکیل دهنده ، شامل سه نوع است :
غذای خشک ، غذای مرطوب ، غذای تر .
1-11-غذای خشک :
شامل مخلوط ساده ای از اجزای خشک است که اگر آنها را به صورت فشرده و به صورت حبه ای در آوریم ، آن را پلت می نامیم که در اندازه های متفاوت تولید می شوند که ریزترین اندازه آن مربوط به غذای استارتر و درشت ترین آن ، پلت می باشد و به طور کلی شامل انواع غذای استارتر ، غذای شماره 1 ، غذای شماره 2 ، غذای شماره 3 ، غذای شماره 4 و پلت می باشد .
2-11-غذای تر :
درصد رطوبت در این نوع غذا بالا می باشد ، مثل ماهی کلیکای تازه . هم به صورت چرخ کرده و هم به صورت چرخ نشده به مصرف می رسد .
3-11-غذای مرطوب :
درصد رطوبت این نوع غذا کمتر از غذاهای تر می باشد و به 25-45 درصد می رسد . معمولاً به صورت چرخ کرده استفاده می شود .
غذای مرطوب چرخ شده را با عبور دادن از صفحات سوراخ دار چرخ گوشت ، به صورت رشته های ماکارونی در می آورند .
این نکته را باید مد نظر قرار دهیم که هر نوع غذایی که در استخرهای پرورشی استفاده می کنیم باید از نظر اندازه متناسب با اندازه یا وزن ماهی باشد تا ماهی قادر به گرفتن یا بلع آن باشد ، در غیر این صورت ماهی بی غذا خواهد ماند و غذا به مصرف نمی رسد و در کف استخر تجمع می یابد .
برای استفاده از غذای متناسب با هر مرحله از رشد ماهی از نظر اندازه ، می توان از جدول 8 استفاده نمود .
12-
استفاده از غذای تر و مرطوب در کنار غذای کنسانتره :
معمولاً به طور جنبی در کنار غذای کنسانتره یا غذای ساخت کارخانه (پلت) ، از غذای تر . مطلوب نیز برای تغذیه قزل آلا های پرورشی استفاده می شود . اینکار به چند دلیل صورت می گیرد :
استفاده از غذای کنسانتره به تنهایی ، ممکن است در دراز مدت باعث ایجاد کمبود ویتامین ، بویژه ویتامین ث و بروز عوارض ناشی از کمبود آن در ماهیهای قزل آلای پرورشی شود .
غذای مرطوب می تواند بخشی از کمبود پروتئینی احتمالی غذای کنسانتره ، یا به طور دقیقتر کمبود بعضی از اسیدهای آمینه این غذا را جبران کند .
برای دادن غذای مرطوب نیز باید در نظر داشته باشیم که اندازه ذرات آن باید با اندازه ماهی و اندازه دهان ماهی تناسب داشته باشد . برای خرد کردن غذاهای مرطوب از دستگاههای خرد کننده استفاده می شود که شبیه چرخ گوشت های معمولی است (شکل 11) .
رطوبت غذاهای تر بین 45 تا 75 درصد است و مواد اولیه با رطوبت زیاد ماندن ماهیهای بی ارزش ، ضایعات کشتارگاهی و پس مانده صنایع ماهی و شیلاتی تهیه می شود . این غذاها در مزرعه ، به صورت روزانه تهیه و ساخته می شوند .
رطوبت غذاهای مربوط بین 25 تا 45 درصد است و از مواد اولیه ساخت غذای تر به همراه مواد اولیه خشک خرد شده ساخته می شود .
غذاهای تر و مرطوب به عنوان غذاهای خوش خوراک در تغذیه قزل آلا استفاده می شود ، زیرا علاوه بر نرم بودن ، به دلیل تامین بخشی از اسید آمینه ها ویتامین مورد نیاز ، بازدهی تغذیه و رشد ماهیها را افزایش می دهند .
در استفاده از این غذاها باید به این نکات توجه داشت :
باید هنگام مصرف آنها در استخر ، برای جلوگیری از فاسد شدن ، به صورت سرد نگهداری کرد . زیرا ترکیبات و بالا بودن رطوبت آنها ، امکان رشد و تکثیر سریع را برای عوامل بیماری زا از جمله قارچها ، فراهم می کند.
در صورت تهیه آنها از منابع نا مطمئن ، امکان ایجاد بیماری توسط آنها در ماهیها وجود دارد .
حمل و نگهداری نامناسب این غذاها ، باعث از بین رفتن اجزاء غذایی مهم نظیر ویتامینها در آنها می شود .
در صورتی که این غذاها مورد علاقه و پسند ماهیها نباشند و به مصرف نرسند ، به سرعت باعث ایجاد آلودگی و نا مطلوب شدن کیفیت آب استخر می شوند .
بنابراین ، با وجود ارزان بودن نسبی و مزیتهای دیگر ، در صورتی که نکات فوق در استفاده از آنها رعایت نشود ، باعث وارد شدن خسارتهایی به مزرعه پرورش قزل آلا خواهند شد .
13-
نکات ضروری و قابل توجه در رابطه با غذادهی و تغذیه قزل آلا:
* در هنگام جا به جایی کیسه های خوراک ، دقت به عمل آید تا کیسه ها پاره و سوراخ نشوند و از خوراک کیسه های پاره و سوراخ در نخستین فرصت اتفاده کنید .
* در صورت مشاهده کپک زدگی در پلتهای غذا و چسبندگی آنها به هم ، پیش از مصرف این خوراک با کارشناسان شیلات مشورت کنید .
* دست خیس یا ظرفهای مرطوب را ، جهت برداشتن خوراک ، در کیسه فرو نبرید .
* در زمان باز کردن سر کیسه خوراک ، در صورتی که بوی ترشیدگی و گندیدگی به مشامتان رسید از مصرف آن خودداری کنید کارشناسان را در جریان قرار دهید .
* در هنگام غذادهی به ماهیها ، در هر دفعه ، مقدار کمی غذا را در دست بگیرید و بر روی قسمت تجمع ماهیها در آب بپاشید تا مطمئن شوید این مقدار کم غذا توسط ماهیها گرفته می شود و به ته آب فرو نمی رود .
* در هنگام پاشیدن غذا ، توجه داشته باشید که چنانچه غذا توسط ماهیها گرفته نمی شود و به ته آب فرو می رود ، علت آن (وجود مشکل در ماهیها یا مسئله دار بودن غذا و سایر دلایل ) مشخص شود .
* خوراک را حتماً پیش از غذادهی الک کنید .
* چنانچه بعد از انجام غذادهی به ماهیها با حرکات غیر طبیعی مثلاً حرکات چرخشی و پس از آن ، مرگ ماهیها رو به رو شدید ، عمل غذادهی را متوقف کنید و با کارشناسان شیلات موضع را در میان بگذارید و مسئله را تا زمان یافتن عامل مشکل زا پی گیری نمایید .
* کمترین وزن جهت رهاسازی یک گرم می باشد .
* غذادهی باید در یک نقطه استخر شروع شود و در همان نقطه خاتمه یابد تا غذادهی در همه سطح استخر انجام شده باشد . غذادهی به ماهیها باید با اشتهایشان هماهنگ باشد .
* برای جلوگیری از سوء تغذیه ، به همراه غذای کنسانتره ، دست کم هفته ای یک روز ، بچه ماهی ها با غذای تر به همراه ویتامین و اسیدهای آمینه ضروری تغذیه شوند .
* درمحلهایی که امکان تهیه کیلکا باشد ، روزانه 15-20 درصد غذای کنسانتره ، ماهی کیلکا ، همراه مکملهای ویتامینی داده شود .
* 2-3 روز قبل از برداشت ماهیهای استخر ، غذادهی به آنها قطع شود .
* صید ماهیها به منظور زیست سنجی ، با توری چشمه ریز انجام شود .
* میزان تعویض آب ، روزانه 10-15 درصد باشد .
* اندازه گیری فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب ، هر 15روز یک بار انجام شود .
* در مرحله آماده سازی ، استخر با آهک به مقدار 5/0 – 1 تن در هر 10000 متر مربع استخر ، ضد عفونی شود .
* در روز نخست ، غذادهی انجام نشود و پس از آن ، تغذیه با مقدار کم آغاز شود و پس از 1-2 روز ، تغذیه ماهیها با بیشترین مقدار مورد نیاز انجام شود .
* در صورت انجام عمل رهاسازی و سازگاری به نحو دقیق ،ماهیها باید از روز بعد ، شروع به تغذیه کنند و ظرف 1-2 روز اشتهای آنها به حداکثر برسد .
منابع :
1-Sedgwick , S.D , 1990 , Trout Farming Handbook , Fifth edition , Fishing Nnews Books .
2- بشارت – ابوالقاسم ، مدیریت تغذیه ماهیان سردابس ، معاونت تکثیر و پرورش آبزیان اداره کل آموزش و ترویج ، 1376 .
3- کرمی – محمد (مترجم) ، غذا در آبزی پروری ، معاونت تکثیر و پرورش آبزیان . اداره کل آموزش و ترویح ، 1376
4- گروه گرد آورندگان ، مبانی تغذیه آبزیان ، گزارش عملی دوره آموزشی با مدرس خارجی ، 1376 .
5- گروه مولفین ، پرورش ماهیان سردابی تکمیلی ، معاونت تکثیر و پرورش آبزیان ، اداره کل آموزش و ترویج ، 1377 .
6- گروه مولفین ، پرورش ماهیان سردابی عمومی ، معاونت تکثیر و پرورش آبزیان ، اداره کل آموزش و ترویج ، 1377 .
7- نمایندگی شیلات استان یزد ، غذا و غذادهی ماهی قزل آلای رنگین کمان (بروشور) ، اداره آموزش و ترویج و اداره بهداشت و تغذیه ، 1377 .
5
57