اختصاصات ماهی قزل آلا
این ماهی دارای یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در هر طرف بدن است.
دوره تخم ریزی از پائیز تا اواخر بهار و تعداد تخمها بین 5-1 هزار عدد است.
امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاه های تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی در بیشتر نقاط جهان درآمده است.
از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده، سازش آن با شرایط پرورش متراکم است.
این ماهی در انتخاب غذا زیاد سختگیر نیست و از سرعت رشد خوبی نیز برخوردار است.
ارجحیت پرورش ماهی قزل آلا
قزل آلای رنگین کمان از خانواده آزاد ماهیان (Salmonide) با نام علمی
Onchorhynchus mykiss است
نام انگلیسی Rainbow trout معروف است.
در میان آزاد ماهیان این گونه تنها گونه ای است که برای پرورش بسیار مناسب تشخیص داده شده است، چرا که از سرعت رشد مناسبی برخوردار است.
این ماهی به راحتی از غذاهای دستی مصنوعی استفاده می کنند.
این گونه را می توان به راحتی در کانالها،حوضچه های گرد،مستطیل و سیلویی از جنس بتن یا فایبر گلاس پرورش داد.
از لحاظ ظاهری قزل آلای رنگین کمان بدن کشیده ای دارد، باله هایش توسعه یافته و تعداد آن هشت تاست. این باله ها شامل دو باله سینه ای، دو باله شکمی،یک باله مخرجی،یک باله دمی و دو باله پشتی است که یکی از آنها بالای بدن ماهی و در وسط قرار دارد و دارای شعاع است. باله پشتی دیگر کوچک و بدون شعاع و بر روی ابتدای ساقه دمی قرار دارد.
رنگ بدن این آبزی سبز زیتونی، در پشت خاکستری روشن و سفید در شکم با خال های سیاهرنگ می باشد.
قزل آلای رنگین کمان دهان بزرگی دارد که هنگام صید طعمه به علت آزاد بودن استخوان های فکی، به مقدار زیادی باز می شود و طعمه های بزرگ را شکار می کند.
دهان این ماهی بر روی فک ها، سقف و زبان دندان های تیز و به عقب برگشته ای دارد که تنها برای گرفتن و هدایت طعمه به دستگاه گوارش کاربرد دارند.
محیط زیست طبیعی قزل آلا
این گونه ماهی، بومی حوضه آبریز بخش شرقی اقیانوس آرام از آلاسکا تا مکزیک است. با این حال به دلیل قابلیت سازگاری و مقاومت بالای این ماهی در برابر تغییرات محیطی،به تدریج به سایر نقاط دنیا که قابلیت زیستی آن را داشتند،عرضه شد.
قزل آلای رنگین کمان متعلق به آبهای سرد و شفاف با بستر سنگی و سنگلاخی و شنی است.
این آبزی در شرایط طبیعی در رودخانه ها و دریاچه های سرد و خنک زیست می کند و برای تولید مثل به مناطق بالا دست رودخانه ها مهاجرت می کند.
تغذیه قزل آلا به طور طبیعی از لارو حشرات، حشرات آبزی، ماهیان ریز و سایر موجودات مستقر در رودخانه ها صورت می پذیرد.
نیازهای زیستی قزل آلای رنگین کمان
دانستن نیازهای زیستی این گونه، جهت پرورش موفق آن لازم و ضروری است به طوری که هر چه بیشتر با نیازهای زیستی قزل آلا آشنا باشیم، به همان اندازه در امر پرورش موفق خواهیم بود.
Dr.Goli
انتخاب بچه ماهی خوب و سالم
1- از نظر ژنتیکی :
در انتخاب بچه ماهی می بایست دقت فراوانی به خرج داد و بچه ماهی باید از مزرعه ای انتخاب گردد که در آن همخونی ( خویشاوندی ) وجود نداشته باشد و مولدین آن مزرعه از توان ژنتیکی بالایی برخوردار باشند و بتوانند بالای 90 درصد صفات مطلوب و بارز را به نسل بعد منتقل نمایند .
Dr.Goli
2- از نظر فنوتیپی :
انتخاب ماهی از روی صفات فنوتیپی به ما این امکان را می دهد که بتوانیم از روی صفات ظاهری مطلوب به توان پرورشی بالا دست یابیم .
از صفات ظاهری مطلوب می توان به چند فاکتور اشاره کرد :
– وزن بالا در میان گله
– سرحال بودن هنگام شنا
– رنگ و شکل طبیعی پوست
– آبشش سالم با رنگ طبیعی
– چشم سالم و طبیعی
– باله های سالم
– ستون فقرات سالم
Dr.Goli
3- از نظر بیماری :
در انتخاب بچه ماهی باید از سالم بودن مولد و بچه ماهی و عدم بیماری آنها اطمینان حاصل کرد بسیاری از بیماریها می تواند از مولد به نسل بعد منتقل شود و یا اگر محیط آلوده باشد در مرحله لاروی ، بچه ماهی دچار آن می گردد بنابراین در انتخاب بچه ماهی الزامی است که نظر دامپزشک آبزیان مد نظر قرار گیرد و مورد تایید اداره دامپزشکی باشد .
4 – از نظر تغذیه درست :
در انتخاب بچه ماهی باید از نظر تغذیه تخصصی و مطلوب مولدین مطمئن بود چرا که تغذیه مولدین تخصصی ترین مرحله تغذیه یک ماهی محسوب می شود و تغذیه ضعیف و غیر تخصصی باعث ایجاد تخمها و اسپرمهای ضعیف و کم بارور با توان تولیدی پایین می گردد . همچنین باید از تغذیه تخصصی و مطلوب مرحله لاروی ( تا گرم انتخابی ) اطمینان خاطر داشت بنابراین در انتخاب بچه ماهی نظر متخصص تغذیه اهمیت دارد .
Dr.Goli
5 – از نظر سورت :
همیشه سعی گردد در انتخاب بچه ماهی برای پرورش از یک گله بالای سورت انتخاب گردد چرا که فاکتور وزن بالا یکی از فاکتورهای مهم در رشد سریع و توان ژنتیکی بالا محسوب می گردد .
همچنین سایز بندی و هم اندازه کردن ماهی یکی از کارهای مهم در پرورش به حساب می آید و از چندین لحاظ دارای اهمیت است :
1- جلوگیری از عمل همجنس خواری ، بطور مثال : ماهی 15 گرمی گرسنه تا ماهی 7 گرمی را میخورد
2- در تعیین مقدار و نوع غذای مورد نیاز ، بطور مثال : احتیاجات غذایی یک ماهی 10 گرمی با ماهی 25 گرمی یکسان نمی باشد .
3- یکدست ماندن گله پرورشی و رشد همزمان گله از نظر سرعت رشد و دارا بودن میانگین وزن نزدیک
4- اعمال مدیریتهای تغذیه ای ، بهداشتی، و اقتصادی سهل و آسان
Dr.Goli
آماده سازی استخرهای پرورشی :
بعد از حصول اطمینان از انتخاب بچه ماهی سالم و خوب می بایست استخرهای پرورشی آماده و مهیا گردد که شامل مراحل ذیل می باشد :
شستشو کامل و دقیق با شوینده های موثر
ضد عفونی کردن استخرها
خشک کردن استخر
شعله افکنی
شستشو با آب
آبگیری
Dr.Goli
آداپتاسیون یا مرحله سازگاری :
در این مرحله می بایست ماهیها را با شرایط محیطی جدید سازگار نمود و از نظر تغذیه و غذا نیز باید به آرامی و به تدریج ماهی را آداپته نمود واز عجله و شتاب در این مرحله پرهیز نمود تا ماهی دچار استرس و تنش نگردد لازم به ذکر است ، بعد از رها سازی می بایست به مدت حداقل 24 ساعت به ماهی غذا نداد .
Dr.Goli
در رابطه با انتخاب کانال مناسب باید به نکاتی از قبیل شیب بستر ، شکل سطح مقطع ، عمق و پهنای کانال توجه داشت .
شیب بستر : شیب بستر مناسب برای پرورش ماهیان سردآبی 1/5 تا 3 درصد می باشد . شیبهای بیشتر را معمولاً بوسیله ساختن آبشار و شیب شکن یا کارهای ساختمانی در کف کانال کنترل می کنند .سطح مقطع ، عرض و عمق : سطح مقطع مطلوب برای پرورش ماهی در کانال ، ذوزنقه ای می باشد که توانایی هدایت آب بالاتری را داشته و دارای فضای مرده کمتری است . البته در کانالهایی با سطح مقطع مستطیلی نیز می توان اقدام به پرورش ماهی نمود . عرض مناسب برای کانال بین 2 تا 3 متر و عمق مطلوب 1 تا 0/7 متر می باشد . از لحاظ بستر نیز برای پرورش ماهیان سردآبی منحصراً بستر بتونی مناسب می باشد زیرا باقیمانده غذا و فضولات در کف رسوب نکرده و آب را آلوده نخواهد کرد .
Dr.Goli
خواص فیزیکی و شیمیایی آب
سرعت جریان آب :
جریان دائمی آب، اکسیژن مورد نیاز ماهی قزل آلا را تامین نموده و مواد حاصل از سوخت و ساز فضولات و بقایای مواد غذایی را با خود می برد.
به طور نرمال سرعت جریان آب در کانال ها نبایستی بیشتر از 5-2 سانتیمتر در ثانیه باشد.
قزل آلای بزرگ تا 20 سانتیمتر در ثانیه را نیز تحمل می کند.
سرعت بالای جریان آب سبب صرف انرژی ماهیان برای مقابله با شدت جریان و حفظ تعادل و شناوری در آب می شود.
کاهش بیش از حد جریان آب ماهی ها را با کمبود اکسیژن مواجه می سازد و مواد دفعی و سمی موجود در استخر به خوبی شسته نمی شوند. به عبارت دیگر تهویه به خوبی صورت نمی گیرد.
Dr.Goli
اثر نور:
تابش مستقیم نور خورشید می تواند سبب خسارات ناشی از آفتاب سوختگی را به دنبال داشته باشد و به همین جهت در پرورش متراکم بایستی ، کارگاههایی که در ارتفاعات قرار گرفته اند و آب آنها از نظر املاح فقیر می باشند از تابش مستقیم نور جلوگیری نمود.
درجه کدورت :
آبهای کدر از جنبه های مختلف نامناسب هستند ، می بایستی شفافیت تا کف استخر تامین شده باشد.
افزایش کدورت آب در گرفتن غذا توسط ماهی، نقش منفی دارد.
Dr.Goli
کدورت یا شفافیت آب :
معمولا ماهی قزل آلای رنگین کمان به آب شفاف و تمیز نیاز دارد به طوری که شفافیت آب باید تا عمق استخر تامین شود . بنابراین کدورت و تیرگی اب از جمله عوامل نا مطلوب در استخرهای پرورش ماهی قزل آلا محسوب می شود .
عوامل اصلی ایجاد کدورت در استخرهای پرورش قزل آلا عبارتند از :
گل و لای شسته شده در مسیر و مواد جامد آب
فضولات مرکز پرورش ( شامل : فضولات جامد ناشی از غذاهای خورده نشده ، گرد و خاک ، مدفوع و مواد ترشحی شامل : آمونیاک ، ادرار ، مواد آلی محلول و دی اکسید کربن )
زی شناوران جانوری و گیاهی
Dr.Goli
در برخی از مزارع پرورش ماهی قزل آلا که محل تامین آب آنها رودخانه می باشد گل و لای و ذرات رس وارد شده به استخرهای پرورشی قابل مشاهده است . ذرات رس خیلی دیر در آب ته نشین شده و در مقدار بالای 20 گرم در لیتر برای ماهی خطرناک است ممکن است در دوره زمانی کوتاه ماهی آن را تحمل کند ولی در دراز مدت باعث آسیب به آبششها میگردد . همچنین در اثر تخریش آبششها زمینه را برای بروز بیماریهای ثانویه و رشد قارچ و باکتریها فراهم می آورد . از طرفی ذرات رس با قرارگرفتن بر روی برانشها تبادلات اکسیژنی را کاهش داده و موجب خفگی و مرگ ماهی می گردد .
مواد معلق موجود در آب که عمدتا شامل مدفوع و باقیمانده غذایی می باشد ممکن است در کف استخر ته نشین شده و یا شکسته و در آب غوطه ور گردند این نوع بار آلودگی در سیستمهای مدار بسته به شدت حائز اهمیت می باشد برای ماهی قزل آلا ، غلظت 20-25 گرم در لیتر مواد معلق در کوتاه مدت بی خطر می باشد غلظت 80 گرم در لیتر حداکثر توصیه شده مواد دفعی می باشد .
زی شناوران گیاهی و جانوری نیز از عوامل ایجاد کدورت در آب هستند که در آبهای رودخانه ای به علت جریان آب اهمیت کمتری داشته و در استخرهای با جریان کم مشکل آفرین میباشند .
Dr.Goli
آلودگی آب و فلزات سنگین:
سرب ، جیوه ، مس ، روی و آهن و سایر یونهای فلزات حتی در غلظت های خیلی کم برای ماهی مسموم کننده می باشند.
بخصوص در آب های با سختی کم و هدایت الکتریکی پائین ، سمی تر است. آهن در اکثر آب های شیرین وجود دارد و می تواند روی تخم نشست کند و سبب خفگی آن شود.
Dr.Goli
Dr.Goli
Dr.Goli
درجه حرارت
آزاد ماهیان نوسانات بالای درجه حرارت را تحمل نمی کنند.
محدوده مرگ ماهیان آزاد در دمای منفی 5/0 درجه سانتی گراد است که در این دما کریستال یخی در خون آن ها تشکیل می شود.
اپتیمم درجه حرارت برای ماهی قزل آلا 18 – 14 درجه سانتی گراد است.
درجه حرارتهای بالاتر از 18 و پائین تر از 12 نیز برای ماهی قابل تحمل است ولی برای رشد و پرواربندی این گونه مناسب نیست .
بقاء بهینه تخم ماهی قزل آلا در دمای پائین تر از 12 درجه سانتی گراد است.(oc 12-9)
Dr.Goli
اکیسژن محلول:
قزل آلای رنگین کمان به آبهای پر اکسیژن و زلال نیاز دارد و ساختن این عامل اساسی در حد مطلوب، ضامن بقا و پرورش موفق این آبزی خواهد بود.
حداقل مقدار اکسیژن موجود در آب که قزل آلا به آن نیاز دارد، 6 میلی گرم در لیتر است و حد مطلوب آن در فاصله 9 تا 11 میلی گرم در لیتر قرار دارد که تامین آن ضروری است. اکسیژن محلول در آب از 3 میلی گرم در لیتر کمتر شود ، ماهیها در فصل گرما قدرت تحمل آن را نخواهند داشت .
در مواقعی که اکسیژن محلول در آب از 5 میلی گرم در لیتر کمتر شود، ناراحتی تنفسی در ماهیها شروع می شود.
کاهش میزان اکسیژن محلول در آب با افزایش درجه حرارت و ارتفاع از سطح دریا نسبت مستقیم دارد.
Dr.Goli
حد اشباع اکسیژن محلول در آب دریا در مقایسه با آب شیرین، برای درجات حرارت مشابه 25% کمتر می باشد.
بطور متعارف با افزایش هر 90 متر اختلاف ارتفاع 1% قابلیت اشباع اکسیژن محلول کمتر می گردد.
مقدار اکسیژن مورد نیاز ماهی همراه با افزایش درجه حرارت بیشتر می شود. در حالی که اکسیژن محلول آب کاهش می یابد.
Dr.Goli
میزان نیاز قزل آلا به اکسیژن تحت تاثیر سوخت و ساز بدن قرار دارد ماهیان بزرگتر شدت سوخت و ساز بیشتری دارند و در درجه حرارت بالاتر نیز سوخت و ساز بدن ماهی افزایش می یابد افزایش سوخت و ساز در حرارتهای بالا موجب افزایش میزان دی اکسید کربن متابولیسمی شده در نتیجه حمل اکسیژن توسط هموگلوبین خون ماهی کاهش می یابد ودر نتیجه کاهش میزان تولید و افزایش ضریب تبدیل را موجب می گردد این مشکل را از چند طریق می توان حل نمود :
هوا دهی
استفاده از اکسیژن خالص
افزایش دبی آب و تعویض آب
کاهش تراکم
کاهش در صد میزان غذادهی
اضافه کردن مکملهای مخصوص در غذای ماهیان
Dr.Goli
هوادهی :
با هوادهی اصولی سطح تماس آب با هوا افزایش می یابد و کمبود اکسیژن آب در تماس با هوا جبران می شود و خروج گازهای مضر متابولیسمی از جمله آمونیاک و دی اکسید کربن از آب تسریع می شود .
انواع هواده
دستگاه های مختلفی توسط شرکتهای سازنده ساخته شده که اصول کار کلیه آنها یکی است . مهمترین روشهای هوادهی که در مزارع پرورش قزل آلا می تواند مورد استفاده قرار گیرد به شرح ذیل است :
Dr.Goli
هوادهی برجی یا طبقاتی :
از این نوع هواده ها که به شکل استوانه ای و دارای طبقات مختلف با توریهای ریز می باشد معمولا در ابتدای ورودی آب مزرعه پرورش ماهی استفاده می گردد که در اثر ریزش آب از بالای برج و عبور از طبقات مختلف توری ، سطح تماس قطرات آب با هوا بیشتر شده و باعث افزایش اکسیژن محلول در آن می گردد این هواده ها برای مزارعی که از آب چاه ویا چشمه استفاده می کنند بسیار سودمند می باشد
Dr.Goli
Dr.Goli
هوادهی سطحی :
متداولترین نوع این دستگاهها ، هواده های پارویی یا پدالی هستند در این روش آب سطحی به جریان در آمده و سطح تماس آن با هوا بیشتر می شود مزیت این دستگاه راندمان مناسب اکسیژن دهی نسبت به انرژی مصرفی ، سادگی ساخت و قیمت مناسب آنها می باشد از معایب این دستگاه می توان به سروصدای نسبتا زیاد ، ایجاد استرس و عدم ایجاد حرکت افقی و کندی حرکات عمودی آب اشاره نمود .
Dr.Goli
هوادهی تزریقی :
معمولترین این هواده ها دستگاه های هواده جت می باشد . پروانه این دستگاه ها در داخل آب قرار گرفته و با چرخش پروانه در اطراف آن خلاء ایجاد می شود ، در نتیجه هوا از طریق لوله ای که به بیرون راه دارد به داخل مکیده شده و همراه با چرخش پروانه ، هوا با آب استخر مخلوط شده و مخلوط آب و هوا به جلو رانده می شود به دلیل اینکه پروانه مایل در آب می چرخد ایجاد جریان های توام افقی و عمودی در آب امکانپذیر است از جمله مزایای این دستگاه می توان به ظرفیت تولید بالای اکسیژن ، ایجاد جریانهای افقی و عمودی در داخل آب و رساندن هوا به عمق استخرهای پرورشی اشاره نمود . و از جمله معایب این دستگاه بر هم زدن کف استخرها و معلق کردن فضولات و همچنین قیمت نسبتا بالا به دلیل تکنولوژی ساخت آن است .
Dr.Goli
هوادهی آبفشان :
متداولترین نوع این دستگاه ها ، هواده اسپلش است . این دستگاهها آب را از استخر پرورشی به داخل مکیده وبه صورت فواره در سطح استخر پخش می نماید به نظر می رسد این نوع هواده قابلیت و سازگاری خوبی در مزارع پرورش قزل آلا داشته باشد
Dr.Goli
Dr.Goli
استفاده از اکسیژن خالص :
در مزارعی که تراکم ماهی بیش از حد استاندارد می باشد می توان از اکسیژن خالص استفاده کرد تا کمبود اکسیژن را برطرف نمود .
Dr.Goli
افزایش دبی آب و تعویض مکرر آب استخرهای پرورشی :
یکی دیگر از روشهایی که می توان کمبود اکسیژن را در استخرها رفع کرد افزایش دبی آب و تعویض مداوم آب استخر با آب تازه می باشد در اثر افزایش دبی آب علاوه بر تامین اکسیژن محلول مورد نیاز ماهی ، گازهای متابولیکی نیز با سرعت بیشتری از استخر خارج می گردد که این امر موجب تعادل در تبادلات گازی می شود البته باید در نظر گرفت که سرعت جریان آب نباید بیشتر از 6cm/s باشد چون ماهی جهت مقابله با جریان آب انرژی مصرف می نماید . همچنین اگر جریان آب کمتر از 2cm/s باشد امکان رشد و نمو پلانگتونهای گیاهی به وجود خواهدآمد که این امر بویژه در شب موجبات کاهش شدید اکسیژن در آب را به همراه دارد .
Dr.Goli
کاهش تراکم :
یکی از روشهایی که می توان با کمبود اکسیژن مقابله کرد کاستن تراکم ماهی در استخرهای پرورشی است هر چقدر تراکم ماهی در استخر کمتر باشد شدت تنفس در متابولیسم کاسته شده و تبادلات گازی به تعادل خواهد رسید .
Dr.Goli
کاهش درصد میزان غذادهی
هنگامی که استخر پرورش ماهی دچار کمبود اکسیژن باشد می بایست از میزان غذادهی کاست این کاهش میزان غذادهی به ازای کاهش هر واحد اکسیژنی از اکسیژن محلول اشباع ( 9-10 ppm ) حدود 10 درصد کل غذادهی خواهد بود ودر اکسیژن کمتر از 4-5 ppm می بایست غذادهی قطع گردد لازم به ذکر است که درصد میزان غذادهی در ارتباط با میانگین اکسیژن ورودی با اکسیژن خروجی محاسبه میشود
Dr.Goli
اضافه نمودن مکملهای مخصوص در غذای ماهی:
با اضافه کردن برخی از مکملها که حاوی گروهای متیل باشند در مقابله با تنش کمبود اکسیژن ، تغییر مسیرهای متابولیکی سودمند خواهد بود و باعث افزایش تبادلات گازی نیز می گردد و مقاومت ماهی را در مقابل مسمومیتهای گازی افزایش می دهند .
Dr.Goli
عواملی که باعث کاهش میزان اکسیژن محلول در آب می شوند :
درجه حرارت آب : افزایش درجه حرارت آب باعث کاهش میزان اکسیژن محلول در آب می گردد .
ارتفاع از سطح دریا : با افزایش ارتفاع منطقه از سطح دریا میزان اکسیژن محلول در آب به علت کاهش تراکم و رقیق شدن هوا کاهش می یابد .
کاهش دبی آب و رکود آب
افزایش تراکم پلانگتونها ، جلبکها ، خزه ها ، مواد آلی ، معدنی ، فضولات و غیره .
تراکم ماهی
شوری آب : آبهای شورتر ظرفیت حلالیت اکسیژنشان کمتر است . ماهی قزل آلا قادر به تحمل شوری های بالای 20 گرم در لیتر نمی باشد .
Dr.Goli
حداکثر اشباع اکسیژن (mg/l) در درجه حرارت های مختلف
Dr.Goli
میزان اشباع شدن اکسیژن در آب در درجه حرارتها و ارتفاعات مختلف
Dr.Goli
میزان اشباع شدن اکسیژن ( میلی گرم در لیتر ) در آب تحت تاثیر درجه حرارت و شوری های مختلف در فشار استاندارد اتمسفر
Dr.Goli
pH یا غلظت یون هیدروژن (H+)
الیس ELLIS و همکاران از تجزیه 10000 نمونه آب، چنین نتیجه گرفتند که حد طبیعی pH آب شیرین بین 6.7 تا 8.2 متغیر بوده و 90% ماهی هائی که دارای رشد و نمو عالی می باشند در محیطی با pH متغیری بین 6.7 تا 8.2 بسر می برند.
هر چه pHآب کمتر شود میزان مواد معدنی در آب کاهش می یابد.
pHهای بالای 9 و پایین تر از 5/5 درجه می تواند ماهی و مخصوصاً تخم و لارو را از بین ببرند.
Dr.Goli
بطور کلی در پرورش ماهی ها، آبی که pH آن کمی قلیایی است نسبت به آبی که کمی اسیدی است برتری دارد.
آبهای با pH پایین که در نتیجه بارانهای اسیدی به وجود می آیند مشکلات بزرگی را در بعضی مناطق ایجاد کرده اند.
آب های اسیدی ماحصل ذوب برف، خصوصاً در اوائل بهار و یا در اثر تبدیل مواد ازته به اسید نیتریک در سیستم های مداربسته یا با مدیریت ناصحیح حاصل می گردد.
Dr.Goli
گاز کربنیک(CO2):
تمام آبهای طبیعی دارای مقداری گاز کربنیک 2 میلی گرم بر لیتر می باشد .
آب چاه ممکن است دارای مقدار زیادی گاز کرینیک باشد ،در چنین آبی معمولاً کمبود اکسیژن مشاهده میگردد.
اگر میزان گاز کربنیک محلول در آب از 2 میلیگرم در لیتر افزایش یابد زیان آور است، زیرا این افزایش سبب کاهش مقدار اکسیژن وآلوده شدن آب توسط مواد آلی زائد می گردد.
غلظت 10 ppm دی اکسید کربن برای ماهی قابل تحمل است.
در سیستم متراکم دی اکسید کربن می تواند از 0ppm در بعد از ظهر به 5-15 ppm در بامداد افزایش یابد. در سیستم چرخشی این مقدار به 20ppm هم می رسد.
جهت کاهش co2 به غیر از هوادهی ، از کربنات های بافری شامل کربنات کلسیم و بیکربنات سدیم استفاده می شود.
Dr.Goli
درجه قلیایی آب :
خاصیت قلیایی آبهای شیرین بطور کلی در اثر بیکربناتهای کلسیم و منیزیوم و گاهی بیکربناتهای پتاسیم و سدیم محلول در آب بوجود می اید در آبهائی که درجه قلیایی آنها بسیار زیاد است، کربنات ها نیز همراه با بیکربنات ها دیده می شوند.
میزان کربنات کلسیم موجود در اکثر آبهای معمولی بین حداقل 5 تا حداکثر 200 میلیگرم در لیتر متفاوت است.
Dr.Goli
همبستگی بین گاز کربنیک ، PH و قلیالیت آب
اگر مقدار گاز کربینک آب به اندازه طبیعی باشد، با افزایش مقدار قلیائیت آب،PH آن نیز بالا می رود.
در آبی که مقدار گاز کربنیک آن زیاد و درنتیجه PH آن پائین است، می توان از طریق تهویه، مقدار گاز کربنیک را کم کرده و در نتیجه PH را بالا برد.
مواد معدنی:
میزان مواد معدنی موجود درآبها، بسیار متغیر بوده و در اکثر آبها در حد وسیعی تغییر می نماید.
Dr.Goli
درجه قلیائیت و pH آب
(هنگامی که گاز کربنیک محلول در آب 2 میلی گرم در لیتر باشد)
Dr.Goli
آمونیاک ( NH3 ) :
حدود 70-80 درصد از ضایعات نیتروژن دار حاصل از متابولیسم پروتئینها در بدن ماهی قزل آلا ، به صورت آمونیاک از طریق آبششها و همچنین ادرار ماهی دفع می گردد بیشتر این آمونیاک بطور فعال و به صورت غیر یونیزه از آبششها دفع می گردد . اهمیت آمونیاک در پرورش ماهی به سمیت شدید آمونیاک آزاد برای ماهی قزل آلا مربوط می شود با افزایش غلظت آمونیاک در آب ، فرایند ترشحی این مولکول توسط ماهی مختل شده و سبب افزایش سطوح آمونیاک در بافتها و سیستم گردش خون بدن ماهی می گردد این وضعیت سبب افزایش PH خون می شود و بر واکنشهای کاتالیزور آنزیمها و استحکام غشای سلولی اثر معکوس و نا مطلوب دارد بالا بودن سطوح آمونیاک سبب افزایش مصرف اکسیژن ، صدمات آبششی ، کاهش قابلیت حمل اکسیژن توسط خون ودر نهایت باعث تلفات شدید در توده ماهیان می شود .
Dr.Goli
در شرایط افزایش آمونیاک آب استخر برانشهای ماهی قادر به دفع آمونیاک نبوده و با افزایش درجه حرارت آب پدیده تبدیل یون آمونیوم به آمونیاک با سرعت بیشتری انجام می گیرد بنابراین در درجه حرارتهای بالا ، افزایش PH به شدت برای ماهی خطرناک است . در این شرایط باید از راکد ماندن آب ، رشد و نمو جلبکها و خزه ها با تمیز کردن استخر جلوگیری کرد .
از دیگر عوامل موثر در کاهش آمونیاک ، شوری آب است .
حداکثر غلظت قابل تحمل آمونیاک برای ماهی قزل آلا رنگین کمان 1/. میلیگرم در لیتر است ولی در این غلظت تغذیه ماهی می بایست قطع گردد ولی غلظت 2./0 میلیگرم در لیتر حداکثر مقداری است که در قزل آلا هیچ گونه کاهش راندمان تغذیه ای و رشد را ایجاد نمی کند .
Dr.Goli
نیتریت ( NO2 ) :
نیتریت یک ماده سمی و خطرناک است که در اثر اکسیداسیون آمونیاک به وسیله باکتری نیتروزوموناس ایجاد می شود . پس نیتریت یک محصول حد واسط در اکسیداسیون بیولوژیکی آمونیاک به نیترات است . غلظت نیتریت معمولا در آبهای طبیعی و مزارع پرورش ماهی پایین بوده ولی ممکن است میزان آن در اثر افزایش آلودگیها و یا کاهش اکسیژن افزایش یابد . لذا نیتریت در سیستم های آبراهه ای پرورش قزل آلا اهمیت چندانی ندارد ولی غلظت آن در استخرهای خاکی ویا سیستمهای مدار بسته می تواند به چندین برابر حد مجاز افزایش یابد . اثرات سمی نیتریت به کاهش تبادلات اکسیژنی و آسیبهای بافتی که در ماهی ایجاد می کند مربوط می شود . وقتی نیتریت وارد بدن ماهی می شود با هموگلوبین خون ترکیب شده و تشکیل مت هموگلوبین را میدهد که نمی تواند مانند هموگلوبین اکسیژن را در خون حمل کند . ماهی که در این شرایط از کمبود اکسیژن رنج می برد ، خونش از رنگ قرمز به رنگ قهوه ای تیره می گراید و گفته می شود ماهی دچار بیماری خون قهوه ای شده است و در نهایت منجر به مرگ ماهی می شود . وجود یون کلراید در آبهای لب شور و شور سمیت نیتریت را کاهش می دهد . بنابراین مقدار قابل قبول نیتریت برای ماهی قزل آلا بین 1./0 – 1/. میلیگرم در لیتر می باشد .
Dr.Goli
نیترات ( NO3 ) :
نیترات محصول نهایی پدیده اکسیداسیون بیولوژیکی آمونیاک و نیتریت است که توسط باکتری نیترو باکتر در صنایع آبی ایجاد می شود . در مجموع نیترات در غلظتهای پایین برای ماهی قزل آلا سمی نبوده و خطرناک نیست ولی در غلظتهای بالای 200 میلیگرم در لیتر به خصوص در سیستمهای مدار بسته خطرناک است و باید به وسیله آب تازه از محیط خارج شود . غلظت 1310 میلیگرم در لیتر برای نیمی از جمعیت مورد آزمایش ماهی قزل آلا در مدت 48-96 ساعت کشنده می باشد .
Dr.Goli
نیتروژن ملکولی آب ( N2 ) :
گاز نیتروژن در آب به دلیل درجه حرارت آب و غلظت زیاد آن در جو که حدود 78% حجم هوا را تشکیل می دهد ، در محیط آب حل شده و غلظت تعادلی آن بیشتر از اکسیژن است . غلظت تعادلی نیتروژن با افزایش درجه حرارت و شوری آب کاهش می یابد . در درجه حرارت 18 درجه سانتی گراد غلظت نیتروژن درآب در حدود 10-20 میلیگرم در لیتر است . نیتروژن یک گاز بی اثر در پرورش آبزیان تلقی شده ولی در صورت اشباع ممکن است موجب بیماری حباب گازی گردد . در این شرایط باید با کمک روشهای هوادهی نسبت به خروج گاز نیتروژن از آب اقدام کرد .
Dr.Goli
آمونیاک
فرم غیریونیزه (NH3) آن بشدت سمی و فرم یونیزه (NH4+) آن سمی نیست.
در محیط قلیائی (پی اچ بیش از 8.5) و دمای بالا (بیش از oc20) فرم یونیزه به غیر یونیزه تبدیل می شود.
کمتر از 0.02 میلی گرم در لیتر مناسب است. (ایجاد بیماری خون قهوه ای brown- blood disease)
Dr.Goli
Dr.Goli
Dr.Goli
Dr.Goli
Dr.Goli
درجه شوری آب :
شوری عبارتست از غلظت یونهای محلول در آب وبه صورت گرم در لیتر ویا قسمت در هزار بیان می شود . شوریهای کمتر از 5 گرم در لیتر برای قزل آلا مناسب می باشد . از آنجایی که کلرید حدود 55 درصد از شوری آب را تشکیل می دهد و اندازه گیری آن نیز راحت تر است از رابطه S=1/8066cl شوری آب را می توان محاسبه نمود . حداکثر شوری مجاز در پرورش قزل آلا در صورت آداپته شدن 20 گرم در لیتر می باشد .
Dr.Goli
سختی کل :
سختی آب به طور عمده مربوط به کاتیونهای قلیایی فلزات ( نمکهای ) کلسیم و منیزیوم است . یونهای کلسیم و منیزیوم به طور معمول دارای باندهای بازی نظیر کربنات و بی کربنات هستند سایر فلزات دو ظرفیتی محلول نظیر آهن ، مس ، روی و سرب نیز در سختی آب نقش دارند ولی چون در آبهای طبیعی جاری مقادیر آنها پایین است در محاسبه سختی منظور نمی گردند درجه سختی کل آب به صورت میلی گرم در لیتر یا قسمت در میلیون بیان می شود .
Dr.Goli
Dr.Goli
معمولا آبهای نرم اسیدی هستند در صورتیکه آبهای سخت قلیایی هستند در آبهای نرم مقدار کلسیم و سایر مواد معدنی موجود در آب کم است و این مواد باید از طریق جیره غذایی به صورت کامل در اختیار ماهی قرار گیرد . سختی آب بر تنظیم اسمزی ماهی قزل آلا تاثیر دارد . ماهی در آب شیرین نسبت به محیط اطراف خود حالت هایپر تونیک داشته و تلاش می نماید تا اختلاف فشار محیط را متعادل سازد بنابراین ماهی مقدار زیادی ادرار خارج می نماید . در دامنه قابل قبول ( 200-300 میلی گرم در لیتر ) از نظر مقدار مجاز مواد معدنی ، آب سخت برای پرورش ماهی سودمندتر است زیرا هم کلسیم مورد نیاز بدن ماهی تامین می گردد و هم مقدار انرژی مورد نیاز تنظیم فشار اسمزی به منظور جایگزینی الکترولیتهای خون را که به طور مداوم از طریق ادرار فراوان از دست می دهد را کاهش می دهد همچنین مشکلات مسمومیت با فلزات سنگین و داروهای حاوی مس نیز در آبهای سخت به حداقل خود خواهد رسید .
Dr.Goli
Dr.Goli
منابع تامین آب کارگاه ها:
چشمه ها
نهرها و رودخانه ها
آب دریاچه ها و سدها
آبهای زیر زمینی
Dr.Goli
چشمه ها:
مزیت های
میزان آب یکنواخت و خنک بدون آلودگی
حرارتی تقریباً ثابت در تمام فصول سال و در اغلب موارد بدون یخ بندانهای زمستانی
بدون کدورت در فصل بارندگی
معایب
چشمه ها ممکن است در میزان گازهای محلول در آن از قبیل ازت، Co2 و سایر گازها فوق اشباع باشد که مشکلات بیماری حباب گازی را بوجود می آورد.
چشمه ها نسبت به آبهای جاری اکسیژن کمتر و Co2 بیشتری دارند.
Dr.Goli
انواع چشمه ها:
چشمه های سقوطی (Reocrene) :
چشمه های روان هستند و آب با فشار از مظهر کنده شده و بسمت پائین دست جاری می شود.
آب این چشمه ها نوسانات حرارتی و pH ندارد.
اشباع از اکسیژن ( 80-70% ) است.
دمای آب در این چشمه ها در نواحی معتدله 10 – 7 درجه سانتی گراد است.
دارای بستر سنگی یا شنی است.
آب آن مخصوص ماهیان سردآبی (تکثیر و پرورش) است.
Dr.Goli
چشمه های حوضچه ای (limnocren):
ابتدا در حوضچه هایی می ریزند و سپس به مسیر اصلی وارد می گردند.
دارای بقایای مواد آلی است.
میزان اکسیژن محلول آن کمتر (50% اشباع) است.
نوسانات حرارتی چندان متغییر نیست.
دارای بستر شنی یا لجنی است.
امکان رشد گیاهان در آن زیاد است.
دارای نوسانات pH است.
از نظر اهمیت پرورشی درجه 2 محسوب می شود.
چشمه های گسترده (Holocren) :
میزان آهن آن بالا است.
دارای مجاری خاصی نیست و آب از لایه نسبتاً ضخیمی تراوش می شود.
بمیزان کمی اکسیزن محلول دارد.
دارای نوسانات شدید حرارتی است.
pH آن پائین است.
دارای مواد آلی فراوان است.
میزان آبشان نیز کم است و از نظر پرورش ماهی اهمیتی ندارند.
Dr.Goli
نهر ها و رودخانه ها
به دلیل نوسانات دما و میزان دبی آب، باید برنامه ریزی تولید با احتساب حداقل آب دهی متوسط چند ساله (20-10 ساله ) بررسی گردد.
آنهایی که نوسانات حرارتی بین 18-4 درجه سانتیگراد دارند مناسب می باشند.
نهرها و رودخانه هایی که از مناطق مردابی می آیند به هیچوجه مناسب نیستند.
محاسن:
عدم وجود آهن محلول در آب
اکسیژن محلول اشباع
برای پرورش بچه ماهیان، پرواری، ماهیان آماده فروش و نگهداری مولدین
تعدیل آب چشمه ها جهت تامین درجه حرارت آب مورد نیاز انکوباسیون
Dr.Goli
معایب:
وجود سیلاب های فصلی و گل آلودگی
احتمال سیل گیری کارگاه به دلیل سرعت زیاد آب در مواقع سیلابی
رسوب گذاری زیاد مواد گل و لای در هنگام سیلاب و هزینه بالای لایروبی
احتمال یخبندان در بعضی شرایط خاص
نوسانات حرارتی زیاد
احتمال آلودگیهای انگلی و عوامل بیماریزای دیگر به دلیل وجود ماهیان بومی در رودخانه و کارگاه های بالا دست
نوسانات دبی آب
Dr.Goli
آب دریاچه ها و سدها :
خصوصیات اینگونه منابع همانند نهرها و رودخانه است.
در تابستان از نظر درجه حرارت و میزان اکسیژن و همچنین pH می تواند مراحل بحرانی داشته باشد.
به دلیل رشد جلبک ها، نوسانات اکسیژن و pH بالائی دارند.
Dr.Goli
آبهای زیر زمینی
آبهای زیر زمینی و چشمه ها خصوصیات تقریباً مشترکی دارند.
هم اکنون این منبع آبی در ایران برای پرورش ماهی قزل آلا مورد استفاده قرار می گیرد.
محاسن :
یکنواختی درجه حرارت آب
بدون آلودگی و پارازیت ها
اینگونه آبها برای استفاده در سیستمهای آبی بسته ایده آل است.
معایب :
نیاز به پمپاژ آب دارد.
بدلیل کمبود اکسیژن و گاز های محلول (co2) نیاز ضروری به سیستم هوادهی می باشد.
میزان تامین آب از طریق چاه برای مزارع بزرگ علاوه بر اینکه اقتصادی نمی باشد، مطمئن هم نیست.
Dr.Goli
میزان آب مصرفی در پرورش ماهی قزل آلا:
میزان آب بستگی به کیفیت و دمای آب و اندازه و بیوماس ماهی دارد.
تولید در یک واحد معین بسته به میزان آب تعیین می گردد.
. در طراحی یک کارگاه پرورش قزل آلا همیشه بایستی براساس حداقل آب در سال، تناژ یا ظرفیت تولید را معین نمود.
به طور کلی قزل آلای رنگین کمان نسبت به آزاد ماهیان به میزان آب و اکسیژن کمتری نیاز دارند.
ماهیان کوچک نسبت به ماهیان درشت، به آب بیشتری نیازمندند (چون شدت متابولیسم در ماهیان کوچکتر بیشتر است).
Dr.Goli
میزان آب مورد نیاز ماهی قزل آلا در دوران انکوباسیون (oc 10) و پرورش (oc 15)
0/5 لیتر در دقیقه بازای هر 1000 عدد تخم
3-1 لیتر در دقیقه برای پرورش 1000 عدد لارو 3-0 ماهگی
8-4 لیتر در دقیقه برای پرورش 1000 عدد فینگرلینگ 8-4 ماهگی
12- 6 لیتر در دقیقه برای پرورش 1000 عدد فینگر لینگ 12-6 ماهگی
Dr.Goli
در حالت معمول استخر هائی با عمق یک متر با آب تازه کافی می توان 15-10 کیلوگرم قزل آلا در هر متر مربع یا مکعب تولید نمود.
امکان تولید تا 30 کیلوگرم یا بیشتر نیز موجود است ولی ضمانت کافی در حفظ شرایط بهداشتی آن وجود ندارد.
طبق فرمول لگر(Leger) : در دمای 15 درجه سانتی گراد، برای پرورش 1/5 – 1 کیلو گرم ماهی قزل آلا، یک لیتر آب در دقیقه مورد نیاز است.
(تن 1/ثانیه/لیتر 10) برای هر یک تن تولید ماهی قزل آلا 100 متر مربع فضا لازم است.
یعنی برای تولید 15 کیلوگرم قزل آلا در یک متر مربع به جریانی معادل 10 لیترآب در دقیقه نیاز خواهیم داشت.
Dr.Goli
مساله: طبق فرمول لگر
در استخری به مساحت 100 متر مربع با داشتن 1000 لیتر آب 15 درجه سانتی گراد، در دقیقه (16.66 لیتر در ثانیه) چه میزان قزل آلا می توان پرورش داد؟
1000 * 1.5 = 1500 کیلوگرم
ظرفیت تولید این مزرعه در هر متر مکعب چقدر است؟
1500 ÷ 100 = 15 kg/m3
Dr.Goli
محققین آلمانی(1961) Kostomarov & Schaperclaus
میزان آب مورد نیاز در سیستم باز
سیستم باز (extensive): 100L/Sec/ha
سیستم نیمه متراکم (Semi intensive): 200-300L/Sec/ha
سیستم متراکم (Intensive):300-500L/Sec/ha
Dr.Goli
در مزارع بزرگ در ایتالیا و در دمای oc16-9 در سیستم باز
برای تولید 150 تن در هکتار – 1.5 تن در آر – 15 کیلو در متر مربع به میزان زیر آب مورد نیاز می باشد.
500L/Sec/ha = 5L/Sec/are = 0.05L/Sec/m2 = 3L/min/m2
Dr.Goli
WATER REQUIREMENT (L/min/kg of fish) OF SMALL RAINBOW TROUT AT VARIOUS TEMPERATURES
Dr.Goli
For larger fish, a general “rule-of-thumb” is to allow 0.7–1.0 L/min/kg.
مقدار آب برای ماهیان بزرگتر از 50 گرم:
1-0.7 لیتر آب در دقیقه بازای تولید یک کیلوگرم قزل آلا
A 100 t/year rainbow trout unit producing portion-sized fish needs about 1 m3 /sec of water.
برای تولید 100 تن قزل آلا پرواری در سال به میزان :
یک متر مکعب آب در ثانیه مورد نیاز است.
Dr.Goli