طراحی و کاربرد نظام اطلاعات شهری
شماره درس: 65 تعداد واحد: 2 نوع واحد: نظری
پیش نیاز: مبانی و روشهای برنامه ریزی شهری مبانی و روشهای طراحی شهری
مدرس : مرجان زحمتکشان
زمستان 1393
هدف درس
اهداف این درس عبارتند از:
1. آشنایی با محیط های متفاوت تصمیم گیری و برنامه ریزی
2. آشنایی با مفاهیم پایه (داده، اطلاعات، دانش، بینش، تصمیم گیری)
3. آموزش انواع داده در انواع دانش های مداخله گر در توسعه شهری
4. آموزش روش طراحی نظام اطلاعاتی در یک یا چند وضعیت برنامه ریزی
5. آشنایی با نمونه های موجود
سرفصل درس
مفاهیم پایه در نظام اطلاعاتی
طرح های مرتبط با برنامه ریزی و طراحی شهری و نیازهای اطلاعاتی آنها
دانش های محوری در برنامه ریزی و طراحی شهری
دانش های پشتیبان در برنامه ریزی و طراحی شهری
نمونه های داخلی نظام های اطلاعاتی
نمونه های خارجی نظام های اطلاعاتی
اصول طراحی نظام اطلاعاتی پشتیبان تصمیم گیری
تفکیک مراحل (چارچوب و راهنما)
منابع :
تصمیم گیری در جغرافیا: کیت کاولرد، ترجمه دکتر مسعود توفیقی دکتر سید رامین امینی نژاد
مبانی برنامه ریزی شهری دکتر اسماعیل شیعه
Information Management: Williams, A. ٌ
دسته بندی بولدینگ
در 1955 اقتصاددان آمریکایی بولدینگ Boulding
اولین دسته بندی را به صورت زیر انجام داد:
علامت ها Signals
پیام ها Messages
اطلاعات Information
دانش Knowledge
دسته بندی Nicholas L. Henry
داده Data
اطلاعات Information
دانش Knowledge
نظام اطلاعاتی زلنی Zeleny Milan
داده (ندانستن) Data
اطلاعات (دانستن چیستی) Information
دانش (دانستن چرایی) Knowledge
خرد (دانستن چگونگی) Wisdom
هرم زلنی DIKW Pyramid
.
انواع داده ها
داده ها به عنوان حقایق Data as Facts
داده به عنوان علامت Data as a Signal
داده به عنوان نماد Data as a Symbol
Data as Facts
راولی Rowley در تعریف داده، ویژگی آنرا :
مشخص بودن Discrete عینی بودن Objective
سازمان نیافته Unorganized
فراوری نشده Unprocessed
لذا داده های خام فاقد ارزش می باشند.
Data as A Signal
در حوزه ذهنی، داده به عنوان یک محرک حسی
این داده ها از طریق حواس ما دریافت می شوند، لیکن به مرحله تشخیص نمی رسند.
مثال شنیدن صدا، بدون تشخیص مفهوم صدا.
Data as a Symbol
داده خام، نمادی از محرکهای تجربی یا ادارکی
در این دیدگاه، داده ها نمادهای ضبط شده می باشند
شامل: کلمات، اعداد، نمودار، …
برای نشان داده عناصر یا اتفاقات واقعی.
اطلاعات Information
اطلاعات، چیستی را بیان می کند.
اطلاعات وضع موجود را توصیف می کند.
فرق اطلاعات با داده در قابل استفاده بودن آن برای تصمیم گیری و اقدام است.
اطلاعات را داده هایی تعریف می کنند که هدفمند یا معنادار هستند.
انواع اطلاعات
اطلاعات ساختاری Structural Information
اطلاعات عملکردی Functional Information
اطلاعات نمادی Symbolic Information
اطلاعات ذهنی Subjective Information
اطلاعات ساختاری در مقابل اطلاعات عملکردی
زمانی که ”داده ها“ به نحوی سازماندهی شده که معنا یا هدفی را بیان کنند به این داده ها اطلاعات ساختاری گفته می شود.
در حالیکه اطلاعاتی که نگرش ما را تغییر دهند را اطلاعات عملکردی می گویند.
اطلاعات نمادین در مقابل اطلاعات ذهنی
اطلاعات نمادین یا Symbolic Information به اطلاعاتی گفته می شود که در آن اتفاق نظر وجود دارد و می تواند به صورت عینی در اختیار عموم قرار گیرد. مانند عناصر معماری، کوه، دریا …
در حالیکه اطلاعات ذهنی Subjective Information دارای معنایی است و می تواند نیاز به تعبیر و تفسیر دارد. مانند بیکاری، فرصت های شغلی …
دانش Knowledge
دانش یک مفهوم مبهم است. معمولاً دانش بر اساس اطلاعات تعریف می شود. اطلاعاتی که به نحوی فرآوری، سازماندهی و تنظیم می گردد که برای اقدام مورد استفاده قرار گیرد.
بولدینگ Boulding دانش را یک ساختار فکری تعریف می کند.
در برخی منابع جدید دانش را اطلاعاتی تعریف می کنند که به هم مرتبط می باشند.
دانش شامل مجموعه ای از تجربه، ارزشها، اطلاعات متنی، تخصصی و الهامات است که شرایط و چارچوبی را برای ارزیابی و ترکیب تجارب و اطلاعات جدید فراهم می سازد.
دانش به عنوان اطلاعات پردازش شده Knowledge as Processed
در این نگرش دانش به صورتهای زیر نیز تعریف شده است.
ترکیب منابع اطلاعاتی در طول زمان
سازماندهی و فرآوری اطلاعات برای فهمیدن، تجربه کردن و یادگیری
مجموعه ای از اطلاعات متنی، ارزشها، تجارب و قواعد
دانش به عنوان شیوه عمل Knowledge as Procedural
زلنی دانش را ”دانستن چگونگی، چه کسی و دانستن چه زمانی“تعریف می کند. Know-How, Know who, know when
در منابع جدید دانش را در قالب تجربه، مهارت، تخصص و توانایی تعریف می کنند.
مطالعه و تجربه
ترکیبی از اطلاعات متنی، نظرهای تخصصی، مهارت و تجربه
اطلاعاتی به همراه فهمیدن و توانایی
ادراک، مهارتها، آموزش، منطق و تجربه
دانش به عنوان طرح پیشنهادی Knowledge as propositional
دانش گاهی اوقات به عنوان ”ساختار اعتقادی“Belief Structuring تعریف می کنند.
در این نگرش بولدینگ دانش را ”ادراک ذهنی از جهان و موقعیت شخص در آن تعریف“ می کند. (جهان بینی)
در این نگرش، دانش ”فکری در مغز شخص“ تعریف می شود که بر اساس قضاوت اعتقادی شخص صحیح است.
تفاوت میان دانش ذهنی و اطلاعات ذهنی این است که دانش ذهنی براساس اعتقادات شخص قضاوت فرد را نیز به همراه دارد، در حالیکه اطلاعات ذهنی تنها به داده ها معنا می دهد.
خرد Wisdom
کمتر به خرد در سلسله مراتب اطلاعات پرداخته شده است. بسیار معتقدند که خرد به واسطه اینکه غیر مادی است در این سلسله مراتب قرار نمی گیرد.
زلنی Zeleny خرد را دانش چرایی تعریف می کند. Know why
بعدها این تعریف را دقیق تر می کند و از ”چرا هست why is“ به
”چرا انجام دادن ؟ why do“ اصلاح می کند .What to do, act or Carry out
اکفAckoff خرد را ”فهمیدن ارزشیابی شده“ تعریف می کند.
برخی خرد را توانایی در افزایش کارایی تعریف می کنند.
کلولند Cleveland معتقد است که خرد از به هم پیوستن دانش ها پدید می آید.
خرد به معنی دانستن اینکه چه چیزی برای انجام دادن صحیح است. بنابراین نیازمند قائل شدن میان خوب و بد، اخلاقی و غیر اخلاقی است.
DIKW نمودار
ساختمان داده ها
Character
Field
Record
File
Data base
برنامه ریزی و تصمیم گیری
تصمیم گیری بدون برنامه ریزی متداول است، لیکن معمولاً
به نتیجه مناسبی منجر نخواهد شد.
برنامه ریزی موجب می گردد تا تصمیم گیریها راحت تر و عقلایی تر انجام پذیرد.
تصمیم گیری به وسیله برنامه ریزی دارای چهار مزیت است.
تصمیم گیریها هدفمند خواهند بود.
برنامه ریزی استانداردهایی را برای اندازه گیری در نظر می گیرد.
برنامه ریزی ارزشها را به عمل تبدیل می کند.
برنامه ریزی موجب می شود تا از منابع بر اساس اولویتها استفاده شود.
مراحل تصمیم گیری بر اساس برنامه ریزی
تشخیص مساله
تعیین اهداف
بررسی شواهد
سازماندهی داده ها
آزمایش داده ها
ایجاد راه حل های مختلف
ارزیابی راه حلهای مختلف
انتخاب بهترین انتخاب
گرفتن تصمیم
تشریح نتایج
اجرای طرح
پیگیری پیشرفت
مراحل تصمیم گیری بر اساس برنامه ریزی
تشخیص مساله
تعیین اهداف
بررسی شواهد
سازماندهی داده ها
آزمایش داده ها
ایجاد راه حل های مختلف
ارزیابی راه حلهای مختلف
انتخاب بهترین انتخاب
گرفتن تصمیم
تشریح نتایج
اجرای طرح
پیگیری پیشرفت
نکاتی پیرامون جمع آوری داده ها
در جمع آوری داده ها برای برنامه ریزی و طراحی شهری لازم است به نکات زیر توجه شود.
توجه به اقلام داده ها
توجه به تعاریف داده ها
توجه به محدوده های جغرافیایی
توجه به زمان جمع آوری داده ها
توجه به دوره های زمانی جمع آوری داده ها
توجه به منبع تهیه و ارایه داده ها
توجه به روش جمع آوری داده ها
روشهای جمع آوری داده ها
مطالعات میدانی
– مشاهده
– پرسشگری
– مصاحبه
– تجربه
مطالعات اسنادی (کتابخانه ای)
سرشماریها
طرحهای بالادست
طرحهای مطالعاتی موضوعی و موضعی
طرح های مرتبط با برنامه ریزی و طراحی شهری و نیازهای اطلاعاتی آنها
طرح جامع
طرح تفصیلی
طرح های موضوعی و موضعی
طرح آماده سازی زمین
طرح انطباق کاربری اراضی شهری
دانش های محوری در برنامه ریزی و طراحی شهری
جغرافیا
اقتصاد
جامعه شناسی
دانش های پشتیبان در برنامه ریزی و طراحی شهری
تاریخ
جمعیت شناسی
مردم شناسی
بوم شناسی
زمین شناسی
کشاورزی
معماری منظر
عمران
مدیریت
محیطهای برنامه ریزی
محیط طبیعی
محیط اقتصادی اجتماعی
محیط کالبدی
اقلام داده ها
اطلاعات تاریخی
اطلاعات جغرافیایی
اطلاعات اجتماعی
اطلاعات اقتصادی
اطلاعات فرهنگی
کالبدی
اطلاعات تاریخی
منشاء شکل گیری
عوامل موثر در شکل گیری
دوره بندی تاریخی
اتفاقات و رویدادها
گرایشات و تحولات تاریخی
عوامل تاثیر گذار در تحولات
اطلاعات جغرافیایی
اطلاعات طبیعی
اطلاعات فضایی
داده های طبیعی
اقلیم
پستی و بلندی (توپوگرافی)
آبشناسی
زمین شناسی
پوشش گیاهی
منابع معدنی
حیات وحش
داده های فضایی
فاصله
دسترسی
تجمع و گردهمایی
شکل
فرم
مکان نسبی
محیط اجتماعی
مطالعات جمعیتی
مطالعات اقتصادی
مطالعات تاریخی
مطالعات جامعه شناسی فرهنگی
مطالعات جامعه شناسی سیاسی
محیط کالبدی
کاربریها
شبکه معابر
تراکم ساختمانی
اراضی خالی
بافت شناسی
جهت توسعه
سنتها
محیط انسان ساخت
مطالعات کاربری موجود اراضی
شناسائی اراضی خالی
بررسی تاسیسات زیر بنائی
بررسی شبکه حمل و نقل
انواع طرحها
طرح جامع شهرها
طرح راهبردی ساختاری
طرح جامع شهرستان
طرح کالبد ملی
طرح آمایش سرزمین
فرایند تهیه طرح های کالبدی
تدوین وتنظیم اهداف
تعیین محورهای راهبردی
تعیین راهبردها
چشم انداز
ماموریتها
اهداف کلان
تحلیل
SWOT
مزیتهای نسبی
تنگناهای ساختاری
گرایشات حاکم
بررسی وضع موجود
آینده نگری
سناریو سازی
سیاستها
برنامه ها
اقلیم
مولفه های تعیین کننده نوع اقلیم
دما
بارش
باد
رطوبت هوا
تبخیر و تعرق
روزهای یخبندان
تحلیل وضعیت اقلیمی
تحلیل جریانات جوی ( توده های هوا)
جریانات جوی زمستانه
جریانات جوی تابستانه
تحلیل دما و تعداد روزهای یخبندان
تحلیل رطوبت، بارش، تبخیر و تعریق، و پوشش ابر
تحلیل باد
رژیم بادهای منطقه
رژیم بادهای محلی
تحلیل پهنه های اقلیمی
مشخصات بارندگی سالانه ایستگاههای واقع در حوضه مهارلو
باد
جابجایی هوا را باد می گویند.
علت جابجایی هوا اختلاف فشار بین دو ناحیه است.
جابجایی هوا باعث جابجایی دما و رطوبت می شود.
مطالعه باد بر اساس شاخصهای سرعت و جهت صورت می گیرد.
سرعت باد برحسب نات محاسبه می شود. نات معادل 0/5 متر در ثانیه است.
جهت باد غالب در استان فارس از شمال غربی به سمت جنوب شرقی و از غرب به سمت شرق می وزد.
گروه بندی بادها بر حسب سرعت
رطوبت
رطوبت یکی از فاکتورهای مهم در مطالعات هواشناسی مناطق مختلف می باشد که در قالب دو مقوله مورد بحث و بررسی قرار می گیرد . این دو مقوله عبارتند از رطوبت مطلق و رطوبت نسبی.
رطوبت مطلق به مقدار بخار آبی اطلاق می گردد که در هر واحد حجم هوا وجود دارد و رطوبت نسبی عبارت از نسبت مقدار رطوبت موجود در هر واحد هوا به حداکثر رطوبتی که هوا می تواند در آن درجه حرارت در خود نگهدارد و غالبا به صورت درصد بیان می گردد.
اثرات رطوبت
تاثیر بر تابش و تششع انرژی
تعدیل درجه حرارت هوا
جلوگیری از تبخیر سطحی شدید
ایجاد ابر و مه
مقادیر متوسط نم نسبی (درصد) ایستگاههای مختلف در حوضه آبریز مهارلو
تبخیر و تعرق
تبخیر و تعرق ناشی از تابش انرژی خورشیدی بر سطوح مرطوب است.
تبخیر فرایندی است فیزیکی که طی آن انرژی تابشی باعث تغییر حالت آب از مایع به بخار می شود.
از عوامل موثر بر تبخیر بایستی به درجه حرارت، وزش باد، سطح و عمق آب و حتی وزن مخصوص آب اشاره نمود.
تعرق فرایند بیولوژیکی است که در نتیجه تبخیر آب از سطح پوشش گیاهی صورت می گیرد.
تعرق نیز به درجه حرارت محیط، وزش باد و فعالیت فیزیولوژی گیاه بستگی دارد.
میزان تبخیر از طشتک(میلیمتر) در حوضه آبریز مهارلو
روزهای یخبندان
روزهای یخبندان روزهایی هستند که درجه حرارت از صفر درجه سانتیگراد کمتر باشد.
اطلاعات مربوط به این عامل در موارد مختلف از جمله تاسیسات آبی همچون لوله کشی آب منازل و آب روستا موثر می باشد.
اطلاعات راجع به روزهای یخبندان می تواند در ارایه تقویم کشت بخصوص گیاهانی که نسبت به یخبندان حساس هستند برنامه ریزان را راهنمایی نماید.
شاخصهای اقلیمی موثر بر آسایش
دما 22/2 تا 25/6 درجه سانتیگراد
فشار بخار هوا 5 تا 14 میلیمتر جیوه
رطوبت نسبی هوا 40 تا 70 درصد
متوسط جریان باد 1/5 متر در ثانیه
پستی و بلندی
هدف از بررسی پستی و بلندی شناسایی عوارض طبیعی، وضعیت توپوگرافی، شیبهای اصلی موثر در طرح و منطقه بندی ناحیه و همچنین سایر عوامل جغرافیایی موثر در طرح. این بررسی ها شامل اطلاعات زیر است:
تحلیل ژئومرفولوژی
شیب و جهت شیب
مدل رقومی زمین و طبقات ارتفاعی
شبکه زهکشی طبیعی
واحدهای شکل زمین Landform
ژئومورفولوژی
ژئومورفولوژی علم شناخت پدیده ها و عوارض سطح زمین و بررسی نقش فرآیندهای درونی و بیرونی در ایجاد آنها در گذشته حال و آینده است. برخی از این عوارض عبارتند از:
شیب زمین
رودخانه
حرکت زمین
روان آبها
گسلهای مخفی و آشکار
نقشه استان بر اساس مدل رقومی ارتفاعی (DEM)
هیدرولوژی
هیدرولوژی یا علم آبشناسی علمی است که در مورد پیدایش خصوصیات و نحوه توزیع آب در طبیعت بحث می کند.
انجمن علمی و فناوری امریکا هیدرولوژی را “علم مطالعه آب در کره زمین و در مورد پیدایش چرخش و توزیع آب در طبیعت خصوصیات فیزیکی و شیمیائی آب ، واکنش های آب در محیط و ارتباط آب با موجودات زنده تعریف می کند. ”
حوزه های مطالعاتی
شناسایی منابع آب
مطالعه پراکنش جغرافیایی منابع آب
بررسی ویژگیهای منابع آب
مطالعه رفتار آب در حوضه های آبخیز
چگونگی بهره برداری از منابع آب
بررسی تاثیر منابع آب در توسعه
نقش خاک در توسعه
بطور کلی خاک نتیجه تخریب سنگ تحت تاثیر فرایندی بنام هوازدگی تولید می شود. هوازدگی باعث فرسودگی و تخریب فیزیکی-شمیایی سنگ شده و مواد اولیه را برای تشکیل خاک فراهم می آورد. این خاک زمانی برای رشد گیاه قابل استفاده خواهد بود که بخشی از آن در نتیجه رطوبت و باقیمانده گیاهان به هوموس تبدیل شود.
شاخصهای ارزیابی خاک
مقاومت خاک: برای احداث بنا
نفوذ پذیری خاک: برای کمک به جریان آب و هوا در خاک به ویژه دفع آبهای سطحی
بافت خاک: برای کشاورزی، بهره برداری از معدن و یا تهیه مصالح ساختمانی
اسیدیته خاک: ( PH ) خاک برای کشاورزی
مطالعات خاک شناسی
پروفیل خاک: ( منشاء درونی یا بیرونی) –(لایه ارگانیک، لایه آمیخته به هوموس، لایه معدنی-سنگ بستر)
بافت خاک: (ماسه، سیلت ها، رسها، لوم)
اسیدیته یا ( PH ) خاک: (بین 8/5-7) (بیشتر از 8/5 قلیایی و کمتر از 7 اسیدی )
آب موجود در خاک: در نفوذ پذیری خاک موثر است. خاکهای اشباع از آب برای کشاورزی مناسب نمی باشند.
پوشش گیاهی
نقش گیاهان
تولید اکسیژن و کاهش آلودگی هوا
تامین بخش عمده ای ازغذای مورد نیاز انسان و حیوانات
جلوگیری از فرسایش خاک.
حفظ اکوسیستمهای طبیعی
حوزه های بررسی
وضعیت پوشش گیاهی منطقه در گذشته
نوع پوشش گیاهی بومی در منطقه
عوامل تهدید کننده پوشش گیاهی منطقه
تاثیر پوشش گیاهی منطقه در شکل گیری و توسعه گذشته و آینده
راههای بازسازی و تجدید حیات پوشش گیاهی
محیط اقتصادی اجتماعی
جمعیت
نیروی انسانی
تولیدات
فناوری
درآمد
سازمان اجتماعی
سنتها
جمعیت
تعداد جمعیت
نسبت جنسی
بعد خانوار
توزیع جمعیت
مهاجرت
تراکم
ساختار جمعیت
گروههای سنی و جنسی (هرم جنسی و سنی)
شهرنشینی
سطح سواد
ساختار قومی
نیروی انسانی
10 ساله و بیشتر
جمعیت فعال
جمعیت شاغل
جمعیت بیکار
محیط کالبدی
کاربریها
شبکه معابر
تراکم ساختمانی
اراضی خالی
بافت شناسی
جهت توسعه
سنتها