طراحی عناصر مبلمان شهری، ارتقاء کیفیت سیما و منظر شهری

طراحی عناصر مبلمان شهری، ارتقاء کیفیت سیما و منظر شهری

گردآورندگان این مقاله:
– مهندس فرخ عبدی : مدیر عامل سازمان زیباسازی شهرداری ارومیه
– سعید فتح اله نژاد : مدیر طرح و برنامه سازمان زیباسازی شهرداری ارومیه

زیباسازی شهری
امروزه دو واژه را زیاد شنیده و می شنویم شهر و زیباسازی. تعریف شهر چیست؟ چه تصویری از آینده شهرمان داریم و یا می خواهیم داشته باشیم؟ مکانی که عده ای کنار هم زندگی می کنند؟ خیابانهائی برای عبور و مرور؟ میادینی برای دور زدن؟ یا برای نصب داربست؟
نمی توانیم قبل از برداشتی علمی و شفاف از زیباسازی به سراغ زیرمجموعه های آن برویم. آنچه فرآیند زیباسازی را در کلانشهرهای ایران دچار مشکلات اساسی کرده است، برداشتهای شخصی، غلط و کاملاً منطقه ای از این واژه های به ظاهر ساده است، بالاخره روزی باید مدیران شهری به تعریفی واحد و کارشناسانه از این لغت برسند که در طول تحویل و تحولات مدیران دچار تغییر نشود.
اما براستی رنگ آمیزی جوی و جدول و نظافت در و دیوار و یا نصب چند المان شهری و یا بهسازی بلوارها، تنها اجزای زیباسازی شهری اند؟ مسلماً خیر.
چرا درهنگام مسافرتهای خارجی به عنوان یک انسان از حرکت در شهرها لذت می بریم؟ چرا همه چیز همانگونه است که باید باشد؟ تفاوتی نمی کند از کجای این کره خاکی آمده ایم، چرا که نیازها از قبل پیش بینی شده اند، چرا نمی توانیم با موفقیت آن اقدامات را کپی سازی کنیم؟ برخی از صاحب نظران تفاوت فاحش فرهنگی را علت این امر می دانند، اما موضوع صرفاً این نیست.

کیفیت محیط شهری دغدغه اصلی مدیران تمام کلانشهرها و هدف شهرداریهاست و برنامه فرهنگ سازی توسط شهر و بر روی شهروندان انجام می شود. در اروپا شهرها صدها سال است که فرهنگ سازند.
فرقی نمی کند تخصص و تجربه مان چیست، آنچه بسیار مشاهده می شود، این است که همه به خود حق می دهیم که درباره مسائل هنری و زیباسازی اظهار نظر کنیم و این نظر را تحمیل نمائیم و فراموش می نماییم که زیباسازی نیز همانند سایر امور نیاز به تخصص دارد، اما در مورد ساخت و ساز یک پل و یا اتوبان و هزاران مورد دیگر به خود این اجازه را نمی دهیم. ما حق نداریم سلیقه شخصی مان را به مردم شهر تحمیل کنیم، همانگونه که اجازه نمی دهیم مردم شهر در داخل خانه ، عقیده شان را به ما تحمیل نمایند.
اصلی ترین برنامه شهرداریها در شهرهای روبه رشد و یا مترقی ارتقاء مداوم کیفیت محیط و سیما و منظر شهر است اما در کلانشهرهای ما، زیباسازی مقوله ای فرعی است که شوربختانه به آن نگاه سیاسی نیز می شود.
شهرها در تمدن جدید محل تعامل شهر و شهروند هستند. مطالعه دقیق و برداشت مناسب در بحث کیفیت محیط شهری این اجازه را به ما می دهد تا دریابیم شهرها تنها محل عبور و مرور نیستند، بلکه محیط هایی هستند که باید با ساکنانش ارتباطی دوجانبه برقرار نمایند و در این تعامل دوسویه است که معنای شهروند تحقق می یابد. پروژه های زیباسازی می بایست در جهت گسترش این ارتباط حرکت کنند. این یک قانون جهانی است. اما امروزه رفتارهای فرهنگی هر منطقه در تعیین خط مشی این ارتقا تاثیرگذارند.
سالیان سال است از طرح شعارهای "شهرما، خانه ما" و "شهرداری در خدمت مردم" و شعارهایی از این دست می گذرد، اما کمتر شهروندانی قلباً احساس می کنند که شهرشان خانه شان است و شهرداری در خدمت آنها، با صرف هزینه های اطلاع رسانی بالا و ساخت فیلمها و انیمیشن های مختلف در سالهای گذشته، تازه موفق شده ایم بخشی از مردم را راضی کنیم تا راس ساعت مقرر زباله هایشان را بیرون منزل بگذارند. هنوز مردم هنگامی که وجهی را به شهرداری پرداخت می کنند، نه اعتمادی به این سیستم دارند و نه آن را موجه می دانند و ما درک نکرده ایم که تمامی این رفتارها در محیط های شهری ناشی از عدم ارتباط مناسب شهر و شهروند است، نه فرهنگ غلط مردم.

شهر از دید کارشناسان و صاحبان تئوری شهرسازی در دنیا معانی متفاوتی دارد و از میانه قرن بیستم در تمام دنیا این معانی به هم نزدیک شده اند. شهرها محل تعامل شهروندانی ست که در آن زندگی می کنند، نه خیابانهائی برای عبور و مرور. شهرها آثار هنری بزرگی هستند که آفرینندگانی به اندازه جمعیتشان دارند. هدف زندگی شهرنشینی امروزه زندگی کلونی وار آدمها در کنار هم و به شیوه هزاران سال قبل نیست. هدف مطلوب شهرهای امروز ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند. شهرهای امروز علاوه بر رفع نیازهای فیزیکی پاسخی برای نیازهای روانی، روحی و فرهنگی ساکنانشان دارند و تنها در این صورت است که شهر تجلی رفتار اجتماعی ساکنینش است و می توان آن را به نظم در آورد و کنترل نمود. در غیر این صورت اگر بدیهی ترین اصول مدیریت شهری در شهرها رعایت نشود و خرد جمعی نادیده انگاشته شود، نظمی که باید در آن به چشم نمی خورد و به مرور به شهری تبدیل می شود که وابستگی میان شهر و شهروندانش را از دست می دهد. اینگونه شهرها، برای کنترل، رشد و بسط اجتماعی و… نیاز به هزینه های فراوانی دارند که مسئولیت تامین آن مستقیماً بر عهده مردم و بر دوش مدیران آن است.
با گذشت زمان و ادامه چنین رفتاری، شهروندان نسبت به پیامهای اجتماعی واکنشی نشان نمی دهند و خیابانهای شهر از رفت وآمد خانواده ها و عبور و مرور واقعی شهرنشینی خالی می شود. مردم هنگامی به خیابان می آیند که می خواهند از نقطه ای به نقطه دیگر بروند و یا نیازی فیزیکی را برطرف نمایند. چنین محیطی مستعد بروز هرگونه آشفتگی و ناهنجاریست.
امروزه باید بپذیریم که شهر، محل زندگی مجموعه ای از انسانها با نیازها و سلائق مختلف است، یک خانه بزرگ که هیچکس حق ندارد سلیقه شخصی و یا سازمانیش را بر آن حاکم نماید. تنها در چنین حالتی است که می توان زمینه مشارکت همگانی را در کلیه فعالیتهای منطقه ای و ملی فراهم آورد. اکنون وقت آن فرا رسیده که ما نیز به عنوان ساکنان و یا مدیران این کلانشهر، با نگاهی جدید به شهر آغازگر راهی باشیم برای رسیدن به شهری خلاق، پرورنده، مستعد و زیبا. شهری با رونق اقتصادی و فرهنگی که ساکنان و مسافرانش از حضور در آن احساس لذت ببرند و از هر فرصتی برای ارتباط با شهر استفاده کنند.
باید بپذیریم که شهر خوب، لزوماً شهری بزرگ نیست، شهری با مسافران زیاد نیست، شهر خوب، شهری با پروژه های بزرگ و ساز و کارهای سنگین نیست، شهر خوب، شهری با جمعیت زیاد، ماشینهای آخرین مدل و بازارهای رنگین هم نیست. شهر خوب، شهری است که خوب می بیند، خوب می شنود، هیچکس را از یاد نمی برد و جای کسی در آن خالی نیست.
شهرداری در بزرگترین وظیفه اش می بایست با هدایت و برقراری این نظم با تکیه بر نیرو و اندیشه کارشناسان و متخصصان خود، پایه های چنین محیطی را بنا نهد که در دور جدید مدیریت شهری نیز به این مهم همت گمارده است.

ارومیه – نورپردازی و زیباسازی تقاطع سه سطحه شهید بهشتی عکس از : علیرضا میرزایی

انتظار می رود قبل از هر اقدامی در شهر و برای شهر به تعریف آن بیاندیشیم و به ساکنانش ارج نهیم.
و اما زیباسازی چیست؟ و چه حدودی را در بر می گیرد؟
مطابق مصوبه کمیته زیباسازی کلانشهرهای کشور در سال 1380، زیباسازی به کلیه اقدامات آگاهانه ای گفته می شود که توسط شهرداریها برای ارتقاء کیفیت محیط شهری صورت پذیرفته و به ارتباط بیشتر شهر و شهروند انجامیده و شهر را برای زندگی ساکنانش مناسب تر می سازد.
و اما تعریفی دیگر:
" زیباسازی، فرآیندی مستمر و پویا و در حال رشد است که با روان شناسی، فلسفه، هنر، فرهنگ، هویت، دانش، بینش، زمان و کارکردهای مختلف ارتباط داشته و ظهور پیدا می کند. و جنبش زیبایی شناسی شهری رویکرد پیشرفته ایست که نه تنها به خاطر زیبا نمودن، بلکه [حتی] ترجیحاً به معنای ابزار کنترل اجتماعی از طریق راضی نگهداشتن جمعیت شهری و پاسخ گویی به نیاز آنها مورد مطالعه قرار می گیرد.
آغاز فلسفه فکری زیبایی شهر از قرن نوزدهم میلادی بوده و امروزه به مفهوم زیباسازی و یادمان سازی (هویت سازی) در فضای شهر به کار می رود. (Wikipedia – Urban Beautification Movment)"
منبع: مجله دستاورد – نخستین نشریه تخصصی طراحی صنعتی در ایران – شماره 30 – صفحه 103 – مصاحبه با آقای مهندس لاهیجی: دانش آموخته کارشناسی ارشد طراحی صنعتی دانشگاه تهران و مشاور ارشد شهردار تهران در امور زیباسازی

ارومیه – نورپردازی میدان خیام

هدف زیباسازی فراهم آوردن محیطی است که همگی ما در آن احساس لذت کنیم. نگاه زیباسازی به شهر رسیدن به همان تعاریف ذکر شده و ارتقاء کیفیت محیط شهری است و برای رسیدن به این اهداف از 4 روش بصورت کلی استفاده می نماید.
1- رفع نازیبائیها
2- وضع قوانین، ضوابط و مقررات شهری برای ایجاد و حفظ زیبائیها
3- احداث و بهبود فضاهای شهری مناسب و متنوع
4- به کارگیری مبلمان شهری مناسب و استاندارد

چهره شهر با رفع نازیبائیها اصلاح و با رعایت قوانین و مقررات شکل واقعی خود را پس از گذشت مدتی باز می یابد. همچنین نیازهای فیزیکی و روانی شهروندان و اعضاء این خانواده بزرگ با ایجاد و گسترش فضاهای شهری و بکارگیری مبلمان مناسب بر طرف می گردد.

نیمکت های پایه چدنی معابر و پارکها – تولید شده در سازمان زیباسازی شهرداری ارومیه

شهرداریها، بنا بر نص صریح قانون، موظف به رفع نازیبائی از چهره شهر هستند. رفع نازیبائی اولین و کم هزینه ترین اقدام در رسیدن به شاخصه های زیباسازی شهری ست. همانگونه که هیچیک از ما زشتی و ناهنجاری را در محیط خانه مان تاب نمی آوریم، در قبال حفظ زیبائی شهرمان نیز مسئولیم.
هر بی نظمی که هر یک از مدیران و ادرات شهری بوجودآورند یا باعث آن باشند، توسط مردم و به شیوه های دیگری تکرار می شود. چگونه می شود از مغازه ای کوچک انتظار داشت معبر عمومی شهر را اشغال ننماید، در حالیکه بزرگترین ادارات شهر در مقابل چشمانش این کار را انجام می دهند؟ چگونه می توان از مسافران انتظار داشت نظافت و پاکیزگی شهرمان را حفظ کنند، در حالیکه از بدو ورود به شهر نازیباترین تصاویر را بر هر تابلو و میدانی می بینند؟ آیا در حالیکه متولیان نظم، در ناهمگون ترین شکل بی نظمی، به اطلاع رسانی مشغولند، می توان از شهروندان توقع احترام به قوانین و مقررات را داشت؟ آیا در یک شهر آشفته و بدون مدیریت واحد شهری می توان مشاغل مزاحم و پرسروصدا و آلاینده را بدون مقاومتی به حاشیه شهر منتقل نمود؟ آیا نمی توان با رسیدن به شهری زیبا تمام این مقاومتها را کاهش داد و راحتی و آسایش را برای تک تک شهروندان به ارمغان آورد؟ و تا زمان تحقق این موارد، هزینه های مازاد شهری که به سبب این ناهنجاریها روز به روز بیشتر می شود، بر عهده کیست؟
علاوه بر تمام این ها، ارتقاء کیفیت محیط شهری، به کاهش چشمگیر بزهکاریهای اجتماعی کمک فراوانی کرده و مشارکت مردم را در تمامی فعالیتهای اجتماعی بیشتر می کند.
داشتن شهری زیبا و محیطی سالم حق فرزندان ماست که اکنون از ما تنها توقع تصمیم گیری درست را دارند. فراموش نکنیم که ما شهرمان را از پدرانمان به ارث نبرده ایم بلکه آن را از فرزندانمان قرض گرفته ایم.
سابقه زیباسازی در شهرهای ایران به جشن های 2500 ساله در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی باز می گردد. تیم دربار، تحت نظر فرح دیبا، گروهی را برای همکاری و نظارت در زمینه هنری، دعوت نمودند. پس از پایان این جشن ها، این گروه در مکانی به صورت متمرکز سازمان دهی شدند و در ابتدا آنها را گروه زیباسازی و بعدها سازمان زیباسازی نامیدند. هدف از شکل گیری این سازمان در آن زمان، زیباتر ساختن شهر تهران و ارتقای کیفی زندگی شهری، همگام با شهرهای پیشرفته جهان بود.
پس از انقلاب، این سازمان دستخوش تغییرات بسیاری گردید و سازمان های زیباسازی در کلانشهرها نیز یکی پس از دیگری تشکیل گردیده و موجودیت خود را اعلام کردند. در ارومیه سازمان زیباسازی از سال 68 به عنوان یکی از سازمان های تابعه شهرداری ارومیه تاسیس و پس از تصویب اساس نامه آن در سال 1389، از سوی وزارت کشور نیز رسماً با نام "سازمان زیباسازی شهرداری ارومیه" شناخته شد.

مبلمان شهری
" مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاهها، نمادها، بناها، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شده اند. در واقع مبلمان شهری، عناصر مکملی هستند که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور [شهری]، میان سنگ و بتن و شیشه فراهم می آورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند. تقسیم بندیهای مختلفی از عناصر مبلمان شهری ارائه شده است که بر مبنای یکی از آنها این تجهیزات به دو دسته مبلمان خدمات اطلاع رسانی و بازی تقسیم می شوند."
منبع: مجله دستاورد – نخستین نشریه تخصصی طراحی صنعتی در ایران – شماره 30 – صفحه 104 – مصاحبه با آقای مهندس لاهیجی: دانش آموخته کارشناسی ارشد طراحی صنعتی دانشگاه تهران و مشاور ارشد شهردار تهران در امور زیباسازی

مبلمان شهری به چهار گروه اصلی تقسیم می شود:
1- مبلمان خیابانی
2- مبلمان ترافیکی
3- مبلمان پارکی و تجهیزات زمین بازی کودکان
4- سازه های اطلاع رسانی و تبلیغات شهری

در هریک از گروه های چهارگانه ذکر شده می توان نمونه هایی را به شرح زیر ارائه نمود:
· مبلمان خیابانی: ایستگاههای اتوبوس و تاکسی، آبخوریها، نیمکتها، نرده ها، راهبندها، پلهای عابر پیاده، پلهای همسطح جوی آب، انواع چراغهای روشنایی، انواع پرچمها و نظایر آنها

ارومیه – نورپردازی زیبای پل عابر پیاده بر روی شهرچایی واقع در پارک ائللرباغی عکس از : جواد پورصمد

· مبلمان ترافیکی: تابلوهای هشدار دهنده، گل میخ های کف خیابان، راهبندها، جداکننده ها، پارکینگ های دوچرخه و موتورسیکلت، تجهیزات معلولین و نظایر آنها

· مبلمان پارک و زمین بازی کودکان: وسایل بازی انفرادی و ترکیبی، کف پوش زمین بازی، تجهیزات ورزشی و بدنسازی، مبلمان کودک و نظایر آن
ارومیه – فضای بازی کودکان اجرا شده در پارک ائللرباغی عکس از : سعید فتح اله نژاد

· تابلوهای اطلاع رسانی و تبلیغات شهری: انواع بیل بوردها، استندها، بوردهای دیواری، تابلوهای راهنمای گردشگری، نقشه های شهری، پلاک های معرف میدانها و معابر، تابلوهای سر در مغازه ها، تابلوهای راهنمای مسیر و نظایر آنها

ارومیه-بوستان قلم واقع در شهرک فرهنگیان و طراحی تابلوی ورودی آن به شکل قلم؛ طراح: سعیدفتح اله نژاد

امروزه کشور چین به دلیل داشتن کارگران ارزان و تولید با تیراژ بالا، در بسیاری از زمینه ها، به شکل جدی و تاثیرگذار وارد شده است. تنها حوزه ای که شاید چینی ها نتوانند در آن به صورت اثرگذار وارد شوند، شاخه طراحی محیطی از رشته طراحی صنعتی است. این حوزه به دلیل آنکه کاملاً با فرهنگ، تاریخ، رفتار و زندگی مردم در ارتباط است، نمی تواند توسط بیگانگان توسعه پیدا نماید و متخصصین بومی و ایرانی باید نماینده فعال این قسمت باشند که فرهنگ شهری و رفتاری، جزئیات زندگی، سمبل ها، نشانه ها و کاربردهای خاص را شناخته و بتوانند با طراحی خود به نیاز کاربران ایرانی پاسخ دهند.
فرصتهای شغلی بیشماری در این حوزه وجود دارد. البته فعالیت تاثیرگذار در حوزه مبلمان شهری، نیازمند فعالیت تخصصی و متمرکز است. متاسفانه در کشور ما تعداد افراد متخصص در زمینه مبلمان شهری بسیار اندک است. فعالیت حرفه ای در زمینه مبلمان شهری، نیازمند فراگیری زبان مشترک با تخصص هایی نظیر معماری و شهرسازی نیز می باشد.
در سازمان زیباسازی شهر تهران به عنوان اولین تشکیلات سازمان یافته در کشور در زمینه زیباسازی شهری، تمامی فعالیتهای تخصصی زیر نظر معاونت طرح و برنامه انجام می شود. اداره کل مبلمان شهری به عنوان زیرمجموعه این معاونت، وظیفه مبله کردن شهر را دارا است؛ یعنی اضافه نمودن تمامی لوازم مدرن به شهر. در واقع امروزه در شهرهای بزرگ دنیا، مدیران با زیباسازی، از طریق مبله کردن شهر خود، در پی پاسخ گویی به نیازهای زندگی شهری شهروندان خود و ارتقاء کیفیت زندگی آنها هستند. در کشور ما هم طی چند دهه گذشته شاهد آن هستیم که مردم علاوه بر طراحی فضاهای داخلی و شخصی زندگی، به طراحی فضاهای شهری نیز علاقه نشان می دهند و زیبایی محیط شهری را مکمل زیبایی محیط منزل خود می دانند. وظیفه اداره کل مبلمان شهری، در واقع پاسخ به این نیاز در حال توسعه مردم در کلانشهری مثل تهران است.
معماری گذشته ما سرشار از ظرافت و ریزه کاریهایی است که هزاران ایده و خلاقیت را در خود نهفته دارد. تزئینات و کاشی کاریهای داخلی با تناسب و رنگ بندی خاص خویش در کنار کالبد درونی، فضای رمزگونه ای را تداعی می کند و هم اکنون نیز ارزش فضایی خویش را حفظ کرده است.
از دیرباز، اصالت زیبایی شناسی، فلسفه هنر و طراحی ایران زمین، در نمونه آثار معماری، صنایع دستی و طراحی باغ و بوستان وجود داشته و به چشم می خورد.
بر همین اساس دکتر محمد پیرنیا، نتایج مطالعاتی خود را درباره طراحی ایرانی که بیشتر نشات گرفته از فضاهای معماری و طراحی های ساختمانی می باشد، به عنوان "اصول طراحی ایرانی" بیان می نماید. این اصول به طور خلاصه عبارتند از:
– مردم واری (طراحی انسان مدار) :
رعایت تناسب میان اندامهای ساختمانی بدن انسان و نیازهای انسانی در ساختمان سازی و آرایش معماری.
– پرهیز از بیهودگی (نگرش کاربردی) :
جلوگیری از اسراف و کارهای بیهوده/ ایجاد زیبایی به مفهوم زیبنده بودن و تناسب داشتن؛ نه فقط قشنگی و جمال.
– نیارش (دوام و پایداری) :
به معنای دانش ایستایی، فن ساختمان و ساخت مایه شناسی/ به مفهوم مواد و مصالح و مقاومت ساختمان.
– خودبسندگی(خودکفایی) :
استفاده از مواد و مصالح بومی/ در دسترس بودن ساخت مایه یا فرآورده های ساختمانی در محل و با امکانات محلی و بومی.
– درون گرایی (احترام به حریم خصوصی) :
ارزش نهادن به زندگی شخصی و خصوصی گرایی افراد و حفظ حرمت و عزت نفس انسانها/ جداسازی بخشهای درونی و خصوصی از بخشهای همگانی و عمومی.
افزایش اطلاعات طراحان صنعتی در زمینه معماری و شهرسازی، یکی از راهکارهای موفقیت طراحان صنعتی در پروژه های زیباسازی است. حضور طراحان صنعتی در کنار معماران و شهرسازان، شکل دهنده یک تیم قوی و اثرگذار در زمینه طراحی عناصر مبلمان شهری خواهد بود. این مساله باعث خواهد شد که بی هویتی موجود در عناصر مبلمان شهری، در قالب یک فعالیت اصولی و علمی رفته رفته از بین برود. یکی از دلایل مهم بی هویتی شهر، عدم توجه به تفاوتهای موجود بین فضاهای مختلف شهری، اکتفاء ننمودن به طرحهای یکنواخت و به اصطلاح استاندارد و نپرداختن به ظرفیت های مفهومی است، بدون در نظر گرفتن ارزشهای زیبایی شناسی شهری و هنری و بسنده نمودن به امکانات تولید و صنعت، آن هم از نوع ابتدایی ترین آن. این معضل تنها و تنها از طریق فعالیت گروهی قابل حل خواهد بود.

طراحی تابلوهای راهنمای میراث فرهنگی شهر ارومیه با هویت تاریخی- اسلامی طراح : سعید فتح اله نژاد

مهمترین عوامل تاثیرگذار در طراحی عناصر مبلمان شهری:
اولین نکته کارکرد یا فونکسیون (Function) این عناصر است. البته این مساله در تمامی شاخه های طراحی مهم است. یک طراح باید بداند که یک نیمکت، تابلو، آب خوری و نظایر آن، در کجا نصب می شود و توسط چه کسی استفاده می شود و چه نیازی را برآورده می کند. طرح ما باید خدمت و وظیفه خود را در درجه اول، به بهترین شکل ممکن به انجام رساند. توجه به خرابکاریها (وندالیزم) نیز نکته مهمی در بحث کارکرد است که در طراحی عناصرِ دارای استفاده عمومی، اهمیت زیادی پیدا می کند. در دنیای امروز که انسانها از هم دورتر و دورتر می شوند، یکی از کاربردهای عناصر مبلمان شهری، رفتارسازی و تسهیل ارتباط مردم است.

امروزه [چگونگی] طراحی مبلمان شهری می تواند باعث تشدید ارتباط مردم شود و بین آنها روابط اجتماعی بیافریند. به همین دلیل است که در طراحی مبلمان جدید، طراحیهای قوس دار، نیم دایره، مارپیچ و روبروی هم توصیه می شود. چون ارتباط اجتماعی را توسعه می دهند. عناصر مبلمان شهری دارای کارکردهای جدیدی در زمینه روانشناسی، جامعه شناسی و ارتباط اجتماعی شده اند که طراحان نباید از آنها غافل بمانند.

ترکیب طبیعت با فضاهای شهری، نکته دیگری است که طراحان باید به آن توجه کنند. توسعه ی فضاهای سبز از طریق طراحی باغچه ها و گلدان های شهری، در راستای چنین تفکری است.

همچنین نزدیک تر کردن جانوران (مثل پرنده ها) به فضاهای شهری نیز از رویکردهای نوین و معاصر است.

راهکار دیگری که بر مبنای این رویکرد مورد استفاده قرار می گیرد، توجه به آب و حرکت آب در فضاهای شهری است. ثابت شده است که صدای آب به انسان آرامش می بخشد. در فضای شهری امروزی، طرح هایی ارائه می شوند که در آنها صدای آب و در واقع موسیقی طبیعت در مبلمان شهری مترنم می شود.

عامل مهم دیگر در طراحی عناصر مبلمان شهری بحث فرهنگ است. امروزه متاسفانه شهرهای ما رفته رفته شبیه به هم می شوند. شکل معماری فضای شهر و خیابان امروزه در حال تغییرات عمده ای است و این مساله بلای جان انسان معاصر شده است. طراحی اجزای مبلمان شهری برای هر منطقه کاملاً باید با توجه به فرهنگ آن منطقه صورت پذیرد.
این، مساله ای است که باعث هویت بخشی به شهر و اجزای شهر می شود. ما در گذشته و در شهرهای اصیل خودمان، یادمان ها و نمادهای بسیار تاثیرگذار و در هنر، معماری، صنعت و فنون ایرانیان، سبکها و شیوه های مختلفی داشتیم که در آثار باقیمانده از آن دوران قابل تشخیص و تمایز است. به طور مثال ما در معماری ایران زمین، دارای شیوه هایی چون شیوه پارلی، پارتی، خراسانی، رازی، آذربایجانی و اصفهانی بوده ایم.
ایمنی، نکته دیگری است که در طراحی مبلمان شهری باید مد نظر قرار گیرد. یک عنصر مبلمان شهری در هنگام استفاده نباید کمترین آسیبی برای کاربر خود ایجاد نماید. عدم استفاده از لبه های تیز و پرهیز از کاربرد مواد و رنگ های شیمیایی آسیب رسان، از جمله راهکارهای کلی در این زمینه به شمار می روند.

نکته مهم دیگر در طراحی مبلمان شهری بحث "تخریب گرایی" یا "وندالیسم" است. در هریک از گرایشهای طراحی به نوعی شاهد پیش بینی اثرات ناشی از اعمال تخریب گرایی یا وندالیسم هستیم، اما "وندالیسم" چیست و "وندال" به چه کسانی گفته می شود؟

" وندالیسم به معنای تخریب کنترل نشده اشیاء و آثار فرهنگی باارزش یا اموال عمومی است که یک ناهنجاری اجتماعی به حساب می آید و دلایل متعددی برای آن عنوان می کنند. وندالیسم را در زمره انحرافات و بزهکاری های جوامع جدید دسته بندی می کنند و آن را عکس العملی خصمانه و واکنشی کینه توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف ها و شکست ها تحلیل می کنند. یکی از نابهنجاری ها گرایش جوانان به تخریب که در نوع خود می تواند شامل تخریب اموال عمومی، فضای سبز، جاده ها، دیوارها، … باشد. چنین فردی را در اصطلاح جامعه شناسان "وندال" می گویند و گرایش به این گونه تخریب ها "وندالیسم" نامیده می شود. تخریب اموال عمومی از سوی جوانان و نوجوانان، دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی است. اما در نگاه دقیق تر به این قضیه، می توان ابعاد عوارض انسانی را بسیار فراتر دید. لذا با توجه به اینکه اکنون به دفعات شاهد تخریب اموال عمومی هستیم، تخریب اموالی مانند کیوسک های تلفن، اتوبوس ها، کندن جاده ها، خراب کردن دیوارها، شکستن شیشه های مغازه ها و به هم ریختن ورزشگاهها از سوی جوانان و نوجوانان از جمله وندالیسم محسوب می شوند. "
منبع : ویکی پدیا – دانشنامه آزاد اینترنتی

حاصل کارِ گروه بزرگ طراحان، اعم از طراحان صنعتی، گرافیک، محیط زیست، شهری، معماری و مجسمه سازی از خسارت های تخریب گرایان در امان نیستند. آگاهی از وجود تخریب گرایی در یک محیط و نیز میزان، نوع، گستردگی و عمق آن، طراح را قادر می سازد تا ملاحظاتی در طرح خود به کار گیرد که نرخ خسارت به حداقل برسد.
در کل پدیده وندالیسم، به دلیل گستردگی مفهومی از دو زاویه مختلف بررسی شده است. ابتدا به عنوان یک پدیده اجتماعی و بزهکاری در جامعه و سپس به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در طراحی مبلمان شهری.
وندالیسم یکی از اصلی ترین عوامل موثر در حیطه مبلمان و المانهای شهری است. این تاثیر آنقدر عمیق است که طراحی یک محصول، بدون رعایت نکات ضد وندالیسم، در عمل فاقد کاربرد است و تنها به منزله یک تندیس زیباست، برای موزه های شهر. دو نکته مهم و اساسی در این میان که بدون در نظر گرفتن آنها، عملاً طرح ما طرحی بی فایده خواهد بود، اولاً طراحی با عنایت کامل به تخریب گرایی و درک صحیح از فرهنگ و شرایط بومی محل مورد استفاده و قشر استفاده گر و ثانیاً نحوه نصب و استقرار اجزاء (مبلمان و المانهای) شهری است.

توجه به شاخصه های زیبایی شناسی از دیگر نکات مهم است که دارای زیرشاخه هایی می باشد:
1- کیفیت عالی طراحی
آرایش ساختاری قوی: تشخیص اصول طراحی و بخش های مختلف آن مثل معماری برجسته/ ارتباط آشکار کل به جزء : از نظر فرم، رنگ، ابعاد، اندازه، کیفیت مواد، گرافیک طرح/ پیروی از قواعد مشخص طراحی و سبک شناسی (انسجام طرح) / دقت و وضوح عناصر : تغییرات فرم، تضاد های ظاهری، رنگ و نوشتار، تناسبات طراحی/ هماهنگی با روش تولید، استفاده کننده، تعمیر و نگهداری/
طراحی منطقی: انتخاب مواد مناسب، فرآیند تولید و کاربردهای طرح/ زیبایی شناسی پرمعنا و با ارزش/ بدون آشفتگی بصری.
2- انگیزش احساس و هوش، تاثیری همه جانبه به منظور بوجود آوردن حالات زیر برای بیننده و استفاده کننده دارد:

تحریک احساس/ رضایت و سرزندگی/ میل به خوش طبعی و شادی/ در صورت لزوم حس کنجکاوی را بیدار کند/ اشتیاق بازی و خلاقیت/ طرحی که نوعی شناسایی و هویت را القاء کند.

در کنار موارد ذکر شده، در طراحی عناصر مبلمان شهری، باید به کیفیت و دوام نیز توجه ویژه ای نمود. این دوام هم در عملکرد و هم در زیبایی باید مد نظر طراحان قرار گیرد. توجه به فاکتورهای اقتصادی و همچنین مواد و روشهای ساخت نیز، از موارد دیگر دارای اهمیت در پروژه های طراحی مبلمان شهری هستند.
در حال حاضر مواد جدیدی وارد عرصه طراحی و تولید عناصر مبلمان شهری شده اند. انواع جدید و مدرن بتن ها از آن جمله محسوب می شوند. هم اکنون بتن های کامپوزیت و ترکیبی که دارای وزن نصف و مقاومت یک و نیم برابر بتن های معمولی هستند، در طراحی اجزای مبلمان شهری استفاده می شوند. جایگزین این مواد امکانات خوبی را به لحاظ قالب ریزی و شکل پذیری به طراحان داده است. همچنین استفاده از مواد بازیافتی را نیز در طراحی عناصر مبلمان شهری مشاهده می کنیم. ترکیبات الیاف چوب و کاغذ و مواد کامپوزیت، ماده جدیدی را پدید آورده است که در برابر شرایط جوی بسیار مقاوم است. سبُک و شکل پذیر بوده و تولید و فرآوری آن نیز آسان می باشد. استفاده از اینگونه مواد علاوه بر تسهیل شرایط ساخت مبلمان مدولار، به لحاظ اقتصادی نیز بسیار مقرون به صرفه است، چون نزدیک به هشتاد درصد مواد تشکیل دهنده آنها را زباله ها تشکیل می دهند که این مساله با اصول و قواعد طراحی سبز نیز منطبق است.

امروزه شهرهای دنیا برای زیباتر شدن و ارتقاء کیفیت زندگی شهری، رقابت فشرده ای دارند.
هرساله بهترین شهرهای جهان از نظر زیبایی شناسی، کیفیت زندگی شهری، فرهنگ شهر نشینی و خدمات شهری، معرفی می شوند.
شهرهایی مثل زوریخ و استکهلم از جمله شهرهایی هستند که در این زمینه استانداردهای بالایی دارند، همچنین شهرهایی مثل توکیو، لندن، شیکاگو، نیویورک، برلین، تورنتو و سیدنی جزو شهرهایی محسوب می شوند که پروژه های موفق مبلمان شهری در آنها اجرا شده است. به طور مثال در بازیهای المپیک سیدنی در سال 2000، طرح های مبلمان شهری سیدنی، بر مبنای هویت المپیک دوباره طراحی و جانمایی شد که امروزه در دنیا شهرت زیادی کسب نموده است.
اهداف و الگوهای زیباسازی شهری بر اساس برنامه ریزی شهری تورنتو عبارت است از:
1- طبیعت از طریق فضاهای شهری، به راحتی قابل دسترسی باشد. (توسعه منابع و ظواهر طبیعت در شهر و قابلیت دسترسی ساده برای مردم)

۲- آب ؛ – حرکت و صدای آب – ایجاد چشمه، برکه، آب نما، دریاچه مصنوعی

ارومیه – آبنما و برکه مصنوعی میدان امام حسین عکس از : سعید فتح اله نژاد

۳- هنر و فرهنگ ؛ برنامه های فرهنگی و هنری همراه با تبلیغات شهری مناسب، می بایستی همیشه فعال و زنده باشد. (شهر فرهنگی – هویت سازی)
۴- هنرهای شهری و مردمی در فضاهای باز و خیابان ها جاری می باشد.
۵- مرمت و حفاظت آثار قدیمی، ساختمانها و فضاهای تاریخی
۶- منابع طبیعی و طبیعت شهری؛ شناسایی، حفاظت و نگهداری شود.
۷- کیفیت و تعالی طراحی فضاهای عمومی و ساختمانها به عنوان یک اصل
۸- پیاده رو به عنوان فضای محرک و جذاب و قابل استفاده برای مردم
۹- بازسازی چشم اندازهای عمومی، نقاط عطف بصری و نشانه های شهری
۱۰- نگهداری و حفاظت شهر به شیوه مناسب و پایدار. (بخصوص فضاهای جمعی و عمومی، فضاهای پارکی زیبا و سرسبز، باغهای ساختمانی)

نقش سازمان زیباسازی در پروژه های عمرانی چیست؟
از آنجایی که رسالت اصلی سازمان زیباسازی ارتقاء کیفیت محیط شهری از سه دیدگاه زیبائی شناختی، عملکردی و زیست محیطی است، جایگاه سازمان در پروژه های عمرانی در حوزه های مطالعاتی و تهیه و انجام طرحهای الگویی توسعه شهر، طراحی و انجام پروژه های موضعی و موضوعی در انطباق با طرح جامع و طرح تفصیلی قابل بحث و بررسی است.
سه مولفه یادشده در بهبود کیفیت محیط، یعنی مولفه های زیبائی، عملکرد و محیط زیست، حوزه مداخلات و شرح وظایف سازمان زیباسازی را در بین سایر سازمانهای مرتبط، متمایز نموده و شامل مقیاسهای انسانی در فضاهای شهری نیز شده است.
به این ترتیب فعالیتهای سازمان در کلیه حیطه های طراحی شهری، برنامه ریزی شهری، معماری، معماری منظر، طراحی صنعتی، روانشناسی و جامعه شناسی، اقتصاد شهری و . . . واجد جایگاه های تعیین کننده ای در مدیریت شهری شده است. به نحوی که کلیه پروژه های عمرانی در سطح شهر (فضاهای عمومی شهر) می بایست با استناد به ضوابط و دستورالعمل ها و الگوهای استخراج شده در سازمان در جهت ارتقاء کیفی محیط، حفظ ارزشهای هویتی و زیست محیطی و بهبود عملکرد فضاهای شهری انجام گیرند.

وظیفه اصلی سازمان زیباسازی چیست؟
– ارائه آثار بدیع تجسمی در فضاهای شهری مانند نقاشی دیواری، گرافیک و آثار حجمی
– تجهیز فضاهای شهری به مبلمان و تجهیزات شهری
– انتظام بخشی و ساماندهی تبلیغات محیطی در شهر
– ارتقاء کیفیت محیط فضاهای عمومی شهر به ویژه میادین، خیابان ها و پیاده راه ها
– ارتقاء کیفیت زیست محیطی شهر با توسعه فضای سبز در نماهای شهری و بهسازی رود- دره ها
– ارتقاء هویت کالبدی شهر با احداث یادمان و بازسازی بناهای تاریخی و آثار ارزشمند معماری ایرانی- اسلامی
– نورپردازی میادین، بزرگراه ها ، بناهای با ارزش و نمادها و عناصر شاخص شهری
– توسعه دانش زیباسازی و انجام پژوهش های بنیادین و کاربردی با مشارکت دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی
– تعامل با هنرمندان و برگزاری نشست ها و نمایشگاه های تخصصی با موضوعات زیباسازی
– آموزش شهروندان و سازماندهی مشارکتهای مردمی با ترغیب شهروندان به زیباسازی

و سخن آخر…
امروزه در شهرهایمان باید به چیزی ورای طراحی بناها و شبکه رفت و آمد بیندیشیم، باید فضاهایی خلق کنیم که با نیازهای امروز مطابقت داشته و با تکنولوژی مدرن همخوان باشد. خیابانها مکانهایی هستند که تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری در آنها به وضوح نمایان است و ذهن شهروندان را انباشته از خاطرات جمعی و ادراک مشترک در خصوص حیات مدنی می گرداند. خاطره مبلمان شهری و توجه به فضاسازی محیطی در شهرهای امروز به عنوان عنصری تحول آفرین و درآمدزا که می تواند چهره شهر را نیز به عنوان یک نماد داخلی و بین المللی به همگان معرفی کند، شناخته می شود.
نحوه چیدمان فضای سبز، آرایش ساختمان ها با نمای سنتی و یا یکسان، وجود درختان مناسب در یک خیابان، نحوه قرار گرفتن تیرهای چراغ برق، باجه های تلفن، کیوسک های فروش روزنامه، ایستگاه های اتوبوس و مهم تر از آن حفظ نماد های قدیمی و سنتی یک شهر، نقش موثری در افزایش روحیه اجتماعی، ایفا می کند و با تاکید بر اجرای مجموعه عوامل تخصصی و کارشناسی فنی و هنری است که محیط های شهری متناسب، زیبا و انسانی بوجود می آید.
خودتان و هویت خودتان را دوست داشته باشید و به آن افتخار کنید… ما همه چیز داریم و اگر باهم باشیم به همه جا می توانیم برسیم… تنها کسی که می تواند به ما یاری برساند خود ما هستیم و این، تنها کار و تلاش شبانه روزی و خستگی ناپذیر می خواهد…

منابع :
1- مجله دستاورد، نخستین نشریه تخصصی طراحی صنعتی در ایران، شماره 30، بهار 1389، مصاحبه آقای مهندس لاهیجی- دانش آموخته رشته طراحی صنعتی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و مشاور ارشد شهردار تهران در امور زیباسازی
2- کتاب رهیافتهایی در طراحی مبلمان شهری/ مولف : سیدرضا مرتضایی- دانش آموخته رشته طراحی صنعتی در دانشگاه برایتون انگلستان و دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران/ انتشارات سازمان شهرداریها/ تهران/ 1381
3- وبلاگ آقای سید مسعود سعیدی دانش آموخته رشته طراحی صنعتی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و مشاور زیباسازی و مبلمان شهری شهرداریها به آدرس: http://urbanfurniture.blogfa.com
4- ویکی پدیا / دانشنامه آزاد اینترنتی http://fa.wikipedia.org
5- سایت اینترنتی سازمان زیباسازی شهر تهران http://zibasazi.ir
6- سایت اینترنتی سازمان زیباسازی شهرداری ارومیه http://beauty.urmiafava.org
7- خبرگزاری دانشجویان ایران / ایسنا

عکاسانِ تصاویر استفاده شده در مقاله (تصاویر مربوط به ارومیه) :
1- سعید فتح اله نژاد
۲- حامد فرمانبردار
۳- علیرضا میرزایی
۴- جواد پورصمد