رساله بیمارستان روانپزشکی



تقدیر و تشکر :

با تشکروسپاس فراوان از استاد ارجمندم
و تمامی دوستان و کسانی که در طول دوران تحصیل، همواره
راهنما و مشوق من بوده اند.

تقدیم اثر :

تقدیم به پدر و مادر عزیز و ارجمندم که درطول زندگیم همواره
بهترین راهنما وپشتیبان من بوده اند.

فهرست مطالب
عنوان صفحه

چکیده 1
فصل اول: مقدمه
1-1. اهداف و روش تحقیق 3
1-2. شناخت موضوع طراحی 3
1-3. ضرورت انتخاب موضوع 4
1-4. هدف از انتخاب موضوع 4
1-5. تاریخچه روانپزشکی 5
1-6. تاریخچه روانپزشکی در جهان 5
1-7. تاریخچه روانپزشکی در ایران 7
1-8. تاریخچه بیمارستان 9
1-9. تاریخچه تیمارستان 9
1-10. وجه تسمیه بیمارستان 12
1-11. بیمارستان های ایران 13
1-12. نخستین بیمارستان های دنیای اسلام 13
فصل دوم :تعاریف و مفاهیم پایه
2-1. شاخص های بیماری روانی 16
2-2. بیماری روانی چیست؟ 16
2-3. چه چیز بیمار روانی نیست؟ 17
2-4. ناتوانی روانی چیست؟ 17
2-5. بهداشت(سلامت)روانی به چه معناست؟ 17
2-6. معیارهای سلامت روانی 18
2-7. انواع بیمارستان ها 18
2-8. تعریف بیمارستان روانپزشکی 21
2-9. افسردگی 21
2-10. به چه کسی افسرده می گویند 22
2-11. علائم افسردگی 22
2-12. علائم روانی افسردگی 22
2-13. علائم جسمی افسردگی 23
2-14. علائم اجتماعی افسردگی 23
2-15. عوامل موثر در ایجاد افسردگی 24
2-16. تعریف بهداشت روان 28
2-17. بیماران شدید روانی 28
2-18. بیماران خفیف روانی 28
2-19. بیماران صرعی 29
2-20. بیماران عقب مانده ذهنی 29
2-21. اختلالات رفتاری کودکان 29
2-22. درمان افسردگی 30
2-23. روان درمانی 30
2-24. درمان دارویی 30
2-25. هنردرمانی 31
2-26. هنر درمانی گروهی 32
2-27. شعر درمانی 33
2-28. درمان با الکتروشوک 33
2-29. دین درمانی 33
فصل سوم : مطالعات زمینه
3-1. موقعیت استان در کشور 36
3- 1-1. موقعیت جغرافیایی شهرستان 36
3-2. ویژگیهای طبیعی 37
3- 2-1. توپوگرافی 37
3- 2-2. زمین شناسی 37
3- 2-3. آب وهوا 38
3- 2-4. باد 38
3- 2-5. منابع آب 39
3- 2-6. خاک ها 39
3- 2-7. پوشش گیاهی 40
3- 2-8. لرزه خیزی بجنورد 40
3-3. ویژگی های انسانی 41
3- 3-1. تعداد جمعیت 41
3- 3-2. تحولات جمعیت 41
3-4. ویژگی های اقتصادی 41
3- 4-1. کشاورزی 41
3- 4-2. دامداری 42
3- 4-3. صنعت 42
3- 4-4. معدن 42
3- 4-5. خدمات 42
3-5. شناخت جغرافیایی استان خراسان شمالی 43
3- 5-1. جغرافیای منطقه 43
3-6. موقعیت جغرافیایی شهرستان بجنورد 44
3- 6-1. آب وهوا 44
3- 6-2. توسعه و شهرگرایی در بجنورد 44
3- 6-3. بافت شهربجنورد 44
3- 6-4. توسعه فیزیکی شهر بجنورد 48
3-7. شناخت تاریخی- اجتماعی 49
3- 7-1. نقش عوامل تاریخی در منطقه 49
3- 7-2. تمدن و استقرار شهر ها در ناحیه بجنورد 50
3- 7-3. ویژگی های اجتماعی بجنورد 51
3-8. اقلیم 52
3- 8-1. توده های هوایی موثر بر اقلیم منطقه 52
3- 8-2. دما 52
3- 8-3. بارش 53
3- 8-4. رطوبت نسبی 54
3- 8-5. یخبندان 55
3- 8-6. فشار هوا 55
3- 8-7. جمع بندی دما و بارش 55
3- 8-8. باد 55
3- 8-9. جمع بندی اصول اقلیم 57
3- 8-10. محیط آسایش 57
فصل چهارم : مطالعات تطبیقی
4-1. نمونه های مشابه 59
4-2. معیارهای برنامه ریزی و طراحی بیمارستان 62
4-2-1. موقعیت بیمارستان 62
4-2-2. مساحت بیمارستان 62
4-2-3. خصوصیات ساختمان بیماران روانی 62
4-2-4. کادر پزشکی بیمارستان روان پزشکی 67
4-2-5. درمانگاه و اورژانس بیمارستان روان پزشکی 68
4-3. موارد ایجاد محیط مناسب بیمارستان روانپزشکی 69
4-4. عناصر محیط آرامش بخش 75
4-5. استانداردهای فضایی 83
4-6. استانداردهای فضای فیزیکی و تجهیزات اورژانس روانپزشکی 84
4-7. آنالیز سایت 99
4-8. روند طراحی 101
4-9. برنامه فیزیکی 111
منابع 142
چکیده لاتین 143

فهرست جداول(اشکال)
عنوان صفحه

شکل1-1. تصویربرداری از مغز انسان 5
شکل1-2. فیلیپ پینل. بسیاری او را پدر روانپزشکی می دانند 6
شکل2-1. اشکال در تمرکز،از علائم بیماری روانی 16
شکل2-2. بیمار روانی 17
شکل2-3. افسردگی نوعی بیماری 22
شکل2-4. هوای تابستان،از اختلالات فصلی افسردگی 24
شکل2-5. عادات بد خواب از اختلالات شایع افسردگی 25
شکل2-6. مصرف ماهی،از عوامل جلوگیری از افسردگی 26
شکل2-7. افسردگی از عوامل مصرف داروها 27
شکل2-8. بیمار شدید روانی 28
شکل2-9. بیمار خفیف روانی 28
شکل2-10. بیمار صرعی 29
شکل2-11. بیمار عقب مانده ذهنی 29
شکل2-12. آمار فعالیت های هنری 31
شکل2-13. فعالیت های ورزشی و هنری بیماران روانی 32
شکل2-14. فعالیت های ورزشی و هنری بیماران روانی 32
جدول3-1. تعداد بخش ها و دهستان های شهرستان بجنورد 36
جدول3-2. نمای دمایی ایستگاه بجنورد، دوره آماری ( 85- 1965) 53
جدول3-3. منحنی رژیم دمایی ایستگاه بجنورد 53
نمودار3-1. هیستوگرام رژیم بارش ایستگاه بجنورد ( بارش – میلیمتر) 54
جدول3-4. تعداد روزهای برفی،بارانی و یخبندان در بجنورد 54
جدول3-5. تفسیر جدول بیوکلیماتیک ساختمانی 57
شکل4-1. راهروی بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع) 59
شکل4-2. اتاق بستری بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع) 59
شکل4-3. پذیرش بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع) 60
شکل4-4. اتاق بستری بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع) 60
شکل4-5. طراحی دیوارهای محوطه 60
شکل4-6. بازدیدی خاطره انگیز از بیمارستان رواپزشکی بیمارستان ابن سینا- همراه با تعدادی از بیماران 61
شکل4-7. نمونه ای از فعالیت بیماران روانی در مرکز الرحمن شیراز 62
شکل4-8. نمونه ای از فعالیت بیماران روانی در مرکز الرحمن شیراز 62
شکل4-9. نمونه ای از یک بیمارستان مجهز 70
شکل4-10. نمونه ای از ترکیب رنگ مناسب 74
شکل4-11. تصویر هوایی موقعیت سایت مجموعه 99
شکل4-12. آنالیز سایت 100
شکل4-13. آنالیز سایت 100

چکیده

امروزه با بزرگتر شدن شهر ها و تجمع انسانی در این محیط ها دیگر جایی برای رشد و نگهداری و حتی تحمل افراد روانی وجود ندارد و نگهداری از این افراد می بایست در محیط هایی مناسب و مخصوص بعمل آید که بتوانند در این مرکز هر چه بهتر به نگهداری این افراد بپردازند ، این مجموعه درمانی و فرهنگی برای افرادی با اختلالات روانی در نظر گرفته شده تا بتوانند در فضایی پر نشاط، اجتمایی و صمیمی به درمان خود از لحاظ پزشکی، روانی و عاطفی به گفتگو و مشاوره بپردازند.
این مجموعه شامل بخش هایی از قبیل فضاهای مشاوره و روان درمانی ، گردهمایی و کنفرانس، آموزشی و پژوهشی ، بستری موقت، فضای استراحت پزشکان ، فضاهای نقاشی بیماران روانی ، فضای سرگرمی بیماران روانی ، فضای مطالعه بیماران روانی ، سمعی و بصری بیماران روانی ، فضای خدماتی بیماران روانی ، فضاهای مشاوران بیماران روانی ،مددکاران و پرستاران بیماران روانی ، فضاهای اداری و مدیریت و می باشد.
انجام این پروژه از شروع فرآیند انتخاب موضوع تا پایان پروژه حدود5 ماه به طول انجامید.در مرحله مطالعات و شناخت موضوع یک مرحله بازدید عملی و میدانی از بیمارستان روانی ابن سینا مشهد و نیز بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع) بجنورد و سه مرحله بازدید از سایت پروژه و نیز دو مرحله مصاحبه حضوری با مسئول امور فنی دانشگاه علوم پزشکی بجنورد به منظور اطلاع از برخی اصول و استانداردهای طراحی انجام شد.
در پایان باید به این نکته مهم نیز اشاره شود که بعد از اتمام پروژه و بازدید از بیمارستان روانپزشکی مشهد و بجنورد و نیز صحبت هایی که با برخی مسئولین و پرسنل طی این بازدیدها انجام شد، به شخصه به این نتیجه رسیدم که وجود یک بیمارستان روانی اختصاصی به دلیل کمبود های شدید موجود، لااقل در کل استان خراسان(رضوی، شمالی و جنوبی) به شدت احساس می شود.
امید آن است که به زودی شاهد تاسیس یک بیمارستان روانی اختصاصی و استاندارد برای رفع کمبود های موجود و نیاز بیماران روانی در استان عزیزمان باشیم.

فصل اول:

مقدمه

مقدمه
1-1. اهداف و روش تحقیق
جهت تهیه مبانی نظری طراحی مجتمع بیماران روانی و برای شناخت کلی مسئله به دلیل خاص و چند جنبه ایی بودن موضوع ابتدا به شناخت بیماران روانی و موشکافی در فضای زندگی آنها و سپس به شناخت اختلالات رفتاری و فضای مناسب برای تجمع و زندگی بیماران و چگونگی رفتار با بیماران روانی در آخر به ترکیب این دو بخش فضاهای مناسب برای بیماران روانی را استخراج و مشخص می نماییم .
سپس به شناسایی فضاهای موجود که در این بخش فعالند می پردازیم (نمونه های موردی) و به نوعی کمبودها نقاط ضعف و قوت این فضاها را مورد بررسی قرار خواهیم داد .
در آخر به نتیجه گیری و طراحی فضا خواهیم رسید.
1-2. شناخت موضوع طراحی
عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب. نتیجه آنکه مفهوم بهداشت روانی عبارت خواهد بود از: تامین رشد و سلامت روانی فردی و اجتماعی، پیشگیری از ابتلاء به اختلال روانی، درمان مناسب و بازتوانی آن.
سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. به طور کلی افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند، نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر می باشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه ای هستیم.
ما با آموختن ویژگی های سلامـت روانی بهتر می توانیم به روح و روان متعادل و شاد دست یابیم. سلامت روانی در بسیاری از موارد مانند سلامت جسمی است و باید به آن توجه کافی داشت. بسیاری از مردم برخی اوقات احساس افسردگی می کنـند همـان طـور که بسیـاری از آن ها دچار سرماخوردگی می شوند. از همین رو، نمی توان از همه ناراحتی های روحی جلوگیری کرد، همان طور که از بروز همه بیماری های جسمی نیز نمی توان ایمن بود. سلامت روانی و جسمی هر دو برای خوشبختی انسان ضروری اند. رسیدن به سلامت روانی به هیچ وجه تصادفی نیست، نیل به این هدف با صرف زمان و زحمت محقق می شود. همچنین نباید فراموش کرد که اعتماد به نفس، کلید سلامت روانی است. وقتی که اعتماد به نفس بالا باشد از زندگی رضایت داریم، هدف های زندگی را مشخص می کنیم و به آنها می رسیم، برای حل مشکلات به خود اتکا می کنیم، روابط سالم و قوی ایجاد می نمائیم و ناملایمات و پستی و بلندی های زندگی را می پذیریم.
طبق آخرین گزارشات منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، بسیاری از کشورها بخش بسیار اندکی از بودجه بهداشتی خود را صرف بهداشت روانی می کنند. یک پنجم یکصد کشوری که آمارهای خود را به این سازمان ارائه داده اند، کمتر از یک درصد بودجه بهداشتی خود را برای سلامت روانی هزینه می کنند. در حالی که طبق آمارهای این سازمان، 13 درصد هزینه های درمان بیماریها، به دسته گسترده ای از اختلالات عصبی روانی مربوط می شود. یافته های جدید حاصل از تحقیقات این سازمان نیز بیانگر این واقعیت است که مراقبت از بهداشت روانی هنوز در اولویت قرار نگرفته است و منابع جهانی برای مبتلایان به اختلالات روانی و عصبی به منظور رفع نیازهای روزافزون بهداشت روانی ناکافی و توزیع آنها در جهان نابرابر است.
1-3. ضرورت انتخاب موضوع
بیماران روانی جزیی از جامعه انسانی به شمار می آیند، بنابراین به عنوان عضوی از جوامع شهری، باید از حقوق شهروندی به نحوه مطلوبی برخوردار باشند، و این در حالی است که با نیم نگاهی به فضاهای عمومی موجود می توان دریافت؛ بیماران روانی و فضاهای مرتبط، به عنوان عناصر فراموش شده اماکن عمومی و اجتماعی لحاظ می شوند. به عبارت دیگر مکان های بازی و تفریح در پارک ها و مراکز تفریحی، فضاهای جمعی را تشکیل می دهند که بی تردید در بسیاری موارد فاقد ضوابط و استاندارد محیطی – فضایی بوده؛ و فاقد مکانی ایده آل با چیدمان فضایی مطلوب هستند. از سوی دیگر رشد و شکوفایی هر جامعه ای در گرو بهره گیری از استعدادها و توانایی های موجود در آن جامعه است، لذا یکی از راه های مطمئن در تحقق این آرمان، فرآهم آوردن بستری مناسب جهت آماده سازی فعالیت های جمعی، فراروی همه استعدادهاست.
1-4. هدف از انتخاب موضوع
خاص و بکر بودن موضوع و نیاز روز افزون جوامع شهری به چنین مراکزی و کمبود فضاهای نگهداری بیماران روانی و مظلومیت این قشر از جامعه به دلیل بیماریشان و همچنین طراحی فضای مفید و کاربردی در رابطه با بیماران روانی از دلایلی بود که این موضوع را انتخاب نمودم.
1-5. تاریخچه روانپزشکی
یک ام آرآی ساده از مغز: امروزه چنین تصور می شود که بسیاری از بیماری های روانی ریشه در دستگاه عصبی دارند.
روان پزشکی یکی از تخصص های پزشکی است. این رشتهٔ تخصصی به بررسی مسایل رفتاری، هیجانی و پیشگیری و درمان اختلالات روانی آدمی می پردازد. ارزیابی روانپزشکی معمولاً شامل اخذ شرح حال و معاینه وضعیت روانی است. معاینه فیزیکی، انجام آزمایش و گاه تصویربرداری از مغز از جمله روش هایی هستند که برای بررسی و ردکردن علل طبی احتمالی ایجادکننده علایم به کار می روند. داروها و روان درمانی ها اساس درمان های انجام شده در روانپزشکی هستند.
1-6. تاریخچه روانپزشکی در جهان
پیش از تاریخ : در دوران پیش از تاریخ برای درمان
بیماری ها روانی، جمجمه را سوراخ می کردند.
اولین تمدن ها در مصر و خاورمیانه: علت بیماری های
روانی را نیروهای جادوئی می دانستند و درمانگران اصلی
جادوگران بودند که از مناسک مذهبی و جادوئی جهت
کنترل این نیروها استفاده می کردند.
یونان و روم باستان: توصیف مشکلات روانی با فلسفه درآمیخته بود. بقراط اخلاط اربعه را مطرح کرد و افلاطون و ارسطو نیز نگاه فلسفی به این موضوع داشتند. جالینوس بزرگترین پزشک رومی به وجود اخلاط به شکل طبیعی وغیرطبیعی و چهارحالت گرم، سرد، خشک ومرطوب وهمچنین روح های طبیعی وحیوانی اعتقاد داشت. نه در یونان و نه در روم مسئولیت اجتماعی در مقابل بیماران روانی وجود نداشت و به جز موارد معدود بیماران یا در خانه محبوس و یا به زنجیر کشیده می شدند.
سده های میانه: دراروپای غربی مسیحی علت اصلی بیماری را علل فراطبیعی می دانستند و اخترشناسی راهنمای اصلی علمی برای هدایت درمانگران بود. در دوره اسلامی جامعه درمقابل حفاظت مشفقانه ازافراد مجنون مسئول بود و بیمارستان هائی در بغداد (۷۵۰میلادی) و قاهره (۸۷۳ میلادی) تاسیس گردید که دارای بخش های روانپزشکی بودند. همچنین چند آسایشگاه ویژه بیماران روانی در دمشق (۸۰۰میلادی) و بعضی از شهرهای دیگر ازجمله شهرهای اسپانیایی تحت فرمان مسلمین برقرار گردید. نظریه مسیحی درمورد جنون بین طرد کردن و تحمل کردن متغیر بود و تنها درقرن سیزدهم بود که بیمارستان هائی با بخش های روانی در فرانسه، آلمان وسوئیس ایجاد گردید. نخستین آسایشگاه در اروپای مسیحی در شهر بالنسیای اسپانیا در سال ۱۴۰۹ تحت تاثیر فرهنگ اسلامی بنا گذاشته شد.
یکی از معروف ترین دانشمندان اسلامی ابوعلی سینا در کتاب قانون خود توضیح داد که بعضی از بیماری های جسمی ناشی از اختلات هیجانی می باشد. کتاب وی به طور گسترده ای توسط درمانگران مسیحی و مسلمان مورد استفاده قرار گرفت. رنسانس : پاراسلسوس معروفترین طبیب زمان خود بود. این پزشک آلمانی الاصل متولد سوئیس نظرات مبهمی درمورد بیماریهای روانی داشت ولی مهمترین نکته درمورد وی توضیح بعضی داروهای ویژه برای بیماریهای روانی وهمچنین مطرح کردن روان درمانی برای بعضی بیماران روانی بود. ویر طبیب آلمانی-هلندی که درسال ۱۵۶۳ کتابی به نام Description of Demons را منتشر کرد و در این کتاب جادوگرانی را که نسبت به اعمال خود مسئول نبوده و خود از نظر روانی بی ثبات بودند را مورد خطاب قرار داده ومطرح نمود که این افراد خود نیاز به طبیب دارند. برای سالها این فرد نادیده گرفته شد ولی در سالهای اخیر با ایجاد تئوریهای سایکودینامیک و روان درمانی نقش ویر به عنوان پیشتاز این تفکرات مشخص تر گردید. پلاتر دوکتاب بزرگ منتشر کرد و همه بیماری های شناخته شده تا آن زمان را تقسیم بندی نمود.
قرن هفدهم: سیدنهام بسیاری ازعلائم هیستری را شرح داد و فکر می کرد آن ناشی از ارواح حیوانی غیرطبیعی می باشد. Paloo Zacchia اهل ایتالیا که تاکید بر ارزیابی
وضعیت روانی توسط درمانگران ونه وکلا وقضات داشت.این دیدگاه
شروع روانپزشکی قانونی بود. بارتو درسال ۱۶۲۱ کتاب آناتومی
مالیخولیا را نوشت.
قرن هجدهم: دستاوردها وروشنگریها دراین قرن بود که
تئوریهای جدید بیماریهای روانی را جایگزین تفکرات قدیم
بقراط و دیگرانی که فکرمی کردند بیماری روانی ناشی از ارواح است نمود. جالینوس برای اولین بار اصطلاح بیماری اعصاب یا Neurosis و Neurotic را شرح داد. جالینوس بیان کرد که مغز شامل ارگان های جدا از هم می باشد که هرکدام فضای خاصی را اشغال کرده وشخصیت را شکل می دهند. دراوائل این قرن مجانین را به عنوان بیماریهای غیرقابل علاج زندانی وزنجیرکرده وکتک می زدند ولی کم کم کارهائی که بقیه پزشکان کردند زمینه ساز یک اتفاق مهم گردید. پینل درسال ۱۷۹۷ زنجیرهائی را که به پاهای بیماران بیمارستانی درپاریس بسته شده بود را باز نمود. وی طبقه بندی جدیدی ازبیماران روانی را ارائه وبیان نمودعلت بیماریهای روانی ناشی از توارث و تاثیر محیط می باشد وهمچنین با ارائه متد درمان اخلاقی توانست بعضی از علائم جنون را کاهش دهد.
قرن نوزدهم: کارهای پینل با افرادی چون اسکیرول، فالره و بیلاژه ادامه پیدا کرد. در انگلستان توک و در آمریکا بنجامین راش روانپزشکی جدید را بنیان نهادند. بنجامین راش پدر روانپزشکی آمریکا نام گرفته است.
اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم: کرپلین – علائم توهم وهذیان را توضیح داد. بلولر ابداع کننده اصطلاح اسکیزوفرنی بود. ساکل ونیزی درسال ۱۹۳۵ شوک با انسولین را ابداع نمود. بینی و کراتی درسال ۱۹۳۸ الکتروشوک را معرفی کردند. زیگموند فروید ابداع کننده روان کاوی که ناخودآگاه وخودآگاه را مطرح کرد ومعتقد بود بسیاری از مشکلات بعدی، ناشی از تعارضات زمان کودکی است. – تئوریهای روانکاوانه با دانشمندانی چون آدلر، یونگ، کارن هورنای و دیگران ادامه پیدا کرد. بویژه بعد ازجنگ جهانی دوم درمان هائی غیراز درمان های روانکاوی آنالیتیک مطرح گردید که در درمان بیماریهای مختلف روانپزشکی تاثیر به سزائی داشت. روان درمانی های جدید به ویژه رواندرمانی های کوتاه مدت مطرح شد ودرادامه رفتاردرمانی و شناخت درمانی وارد کارزار گردید. و همزمان با این وقایع کشف داروهای مختلف که خود انقلاب دیگری دردرمان بیماران بودبه وقوع پیوست. – معرفی لتیوم درسال ۱۹۴۹که البته درسال ۱۹۷۰ مورد تائید FDA قرارگرفت. – کشف داروی کلرپرومازین درسال ۱۹۵۲ – داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای نظیر ایمیپرامین و همچنین مهارکننده های MAO درسال ۱۹۵۷ – معرفی کلردیازوپوکساید ودیازپام درسالهای ۱۹۶۰ الی ۱۹۶۳ – معرفی فلوکستین(پروزاک) درسال ۱۹۸۷
1-7. تاریخچه روانپزشکی در ایران
در ایران تاریخ روانپزشکی قدمتی همچون طب دارد. در قرون وسطی که بیماران روانی را در غرب به بهانهٔ جادوگری یا جنزدگی تنبیه یا شکنجه یا غل و زنجیر میکردند در ممالک اسلامی بخصوص ایران رفتاری انسانی با انان در پیش میگرفتند و با گیاهان داروئی، عطریات، موسیقی و روشهای مشابه مشاوره آنان را درمان کرده یا در آسایشگاههای خاصی نگهداری میکردند. رازی وابن سینا در کتابهایشان به اختلالهای روانی همچون مالیخولیا، شیدائی (مانیا) و سرسام )دلیریوم) اشاراتی داشته اند. آنان برای بیماران خود روان درمانی کرده و اثر هیجان را بر دستگاه قلبی – عروقی شرح دادهاند. روان پزشکی نوین ایران با تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ آغاز شد. در سال ۱۳۱۶ دپارتمان در دانشکده طب شروع به آموزش دانشجویان کرد. نخستین استادان روانپزشکی عمدتا در فرانسه آموزش دیده بودند و در این بین نام دو استاد گرانقدر دکتر عبدالحسین میرسپاسی و دکتر حسین رضاعی که در واقع پیشگامان علم روان پزشکی نوین در ایران بودند میدرخشد. پیش از تاسیس بیمارستان روزبه در سال ۱۳۲۵، بیماران روانی در تیمارستانهایی نگهداری میشدند که وضع مناسبی نداشتند. اما روانپزشکی نوین ایران با تاسیس بیمارستان روزبه وارد مرحله نوینی شد.
از سالها قبل تا سال ۱۲۹۷ در بیمارستان دولتی (محلی کنونی مرکز پزشکی سینا( چند زیرزمین با درهای آهنی به بیماران روانی اختصاص داشت. در این سال در اثر حادثهای این قسمت از بیمارستان دولتی جدا شد. و به شهربانی واگذار گردید. شهربانی نیز بیماران را به ساختمانی در باغ اکبر آباد انتقال داد و به این ترتیب بیمارستان تهران که مبدا تاریخچه روانپزشکی نوین ایران است به وجود آمد. در ساختمان ۲ طبقه نامبرده چندین اتاق ۲×۱ متر که فقط سوراخهای کوچکی برای روشنایی و نیازهای ضروری در آنها تعبیه شده بود وجود داشت که ۲۶ بیمار مرد و ۱۶ بیمار زن در آنجا نگهداری شده و توسط ۳ نفر پاسبان مراقبت میشدند. در سال ۱۲۹۹ تیمارستان به شهرداری واگذار شد و بودجهای برای پرستار، لباس نظافت و غیره در نظر گرفته و غل و زنجیر به قفلهای آهنی تبدیل شد. سردخانه در باغ شمالی ضمیمه تیمارستان شد. و تعداد بیماران به یک صد و پنجاه نفر رسید. از بدو تاسیس تیمارستان تا سال ۱۳۱۹ دکتر لقمان السلطان مسئول بنگاه تیمارستان بود. سال ۱۳۱۶ دکتر رضاعی و سال ۱۳۱۷ دکتر میرسپاسی پس از گرفتن تخصص روانپزشکی به ایران مراجعت و در سمت پزشک بیمارستان دولتی شروع به کار کردند و با سعی و کوشش آنها بین سالهای ۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ اوضاع بیماران بهتر شد. و کم کم بیمارستان وسعت یافت. تا سال ۱۳۳۸ تیمارستان تهران شامل دو قسمت بود که یکی از آنها واقع در خیابان سینا به نگهداری بیماران حاد و خطرناک و دومی بخش مرکزی در خیابان سی متری به خدمات درمانی برای بیماران آرام تر میپرداختند. هر دو قسمت در سال ۱۳۳۸ به محل فعلی آن در امین آباد انتقال یافت. در پایان این سال تعداد بیماران روانی به هزار و پانصد و پنجاه نفر افزایش یافت. از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۰ این تیمارستان به پاس خدمات محمد زکریای رازی به نام وی نامیده شد و در سال ۱۳۴۷ به وزارت بهداری واگذار گردید. در سال ۱۳۱۹ رییس فرانسوی دانشکده پزشکی ابرلین آموزش روانپزشکی را در تیمارستان تهران بنیان گذاشت. سال ۱۳۳۴ جمعیت حمایت از دیوانگان (که در سال ۱۳۳۵ به جمعیت بهداشت روانی تغییر نام یافت) بنای بیمارستان صد تخت خوابی را در باغ بیمارستان روزبه شروع کرده و آن را نیمه تمام به دانشکده پزشکی اهدا نمود. در مهر ماه ۱۳۳۸ آموزشگاه پرستاری و بهیاری روانی با همکاری وزارت بهداری و دانشکده پزشکی تاسیس شد و امور پرستاری بیمارستان را زیر نظر گرفت. در سالهای ۱۳۰۰، ۱۳۰۲ و ۱۳۰۸ نیز به ترتیب بیمارستانهای روانی مشهد، همدان و اصفهان و در سالهای ۱۳۱۲ و ۱۳۲۷ بیمارستانهای روانپزشکی تبریز و شیراز تاسیس شدند. بیمارستان خصوصی شامل بیمارستان روانپزشکی میمنت توسط دکتر عبدالحسین میرسپاسی(۱۳۱۷) بیمارستان روانپزشکی چهرازی توسط دکتر سید ابراهیم چهرازی(۱۳۱۸)آسایشگاه دکتر رضاعی توسط دکتر حسین رضاعی(۱۳۱۹) بیمارستان روانپزشکی آزادی توسط دکتر حسین فوده(۱۳۶۴) بیمارستان اعصاب مهرگان(۱۳۶۶) و بیمارستان روانپزشکی ایرانیان(۱۳۸۰) نیز به تدریج وارد فعالیتهای درمانی شدند. در حال حاضر به غیر از بیمارستان چهرازی بقیه مراکز در حال فعالیت هستند و همچنین بسیاری بیمارستانهای دولتی و خصوصی بخش روانپزشکی را به فعالیت خود افزوده اند.

1-8. تاریخچه بیمارستان
اولین بیمارستان طهران (تهران)
بازهم ناصرالدین شاه، باز هم آوردن یکی دیگر ازمظاهر تمدن. او در یکی از سفرهایش به کشورهای غربی، بیمارستان های غربیان را دیده بود. ناصرالدین شاه پس از بازگشت به تهران تصمیم گرفت تا بیمارستانی در تهران دایر کند. او ناظم الاطباء، پزشک مخصوص خود را مامور تاسیس اولین بیمارستان تهران کرد.
ناظم الاطباء در سال ۱۲۹۰ هجری قمری، اولین بیمارستان تهران و ایران را در میدان حسن آباد و در محله ای به نام هشت گنبد، تاسیس نمود.
این بیمارستان تا سال ها به نام "مریضخانه دولتی" نامیده می شد. پس از آنکه این بیمارستان شروع به فعالیت کرد، ناظم الاطباء به ناصرالدین شاه پیشنهاد کرد تا در این بیمارستان، پزشکان تربیت شده ایرانی به معالجه بیماران بپردازند. پس از آن و با موافقت ناصرالدین شاه، تدریس رشته طب در مدرسه دارالفنون پذیرفته شد و هر ساله تعدادی دانشجو، به منظور فراگیری دانش پزشکی وارد این مدرسه می شدند و بر اساس تعالیم ناظم الاطباء به فراگیری این دانش می پرداختند. این عده، همزمان در مریضخانه دولتی و تحت نظر پزشکان غربی به کارآموزی پرداخته و توانستند اولین نسل از پزشکان تربیت شده دارالفنون شوند.
پس از این بیمارستان، چند بیمارستان دیگر نیز در تهران دایر شد، می توان از بیمارستان نظامی طهران نام برد که موسس آن شاهزاده علیقلی میرزا بود.
"مریضخانه دولتی" پس از چندی و در سال ۱۳۱۹ به پاس زحمات پدر طب ایران به بیمارستان سینا تغییر نام داد. این بیمارستان سال های متمادی، محلی برای معالجه و درمان امراض بیماران بود.
1-9. تاریخچه تیمارستان
تیمارستان در ایران سابقه چندان طولانی ندارد و احتمالا از دوران سلطنت ناصرالدین شاه محلی را به نام دارالمجانین در نظر گرفتند و بیماران روانی را با وسایل ابتدایی و ناقص و تقریبا به صورت فراموش شده در آنجا ماوا دادند. با بیماران اعصاب و روان در ایران بسیار بد رفتار می شد و اغلب در رویارویی با آنان به کتک و شلاق و تازیانه متوسل می شدند. تازه حدود 80 سال قبل بود که به تدریج تیمارستان های جدید در ایران به وجود آمدند و درمان بیماران روانی سروسامان گرفت.
داستان های زیادی از بازدید ناصرالدین شاه از دارالمجانین و متلک پرانی های مردم به او بر سر زبان هاست یا درکتاب ها آورده شده است.
یکی از دولتمردان قاجاری آصف الدوله نام داشت که روزی که در حضور شاه صحبت می کرد و درباره نحوه سرکوب عشایر متجاوز ترکستان روس سخن می راند پیشنهاد کرد آنها را با شلیک خمپاره توپ منکوب کنند و ناگهان از جا برخاسته با دهان صدای شلیک توپ را درآورد و مرتبا می گفت در رر – ورورور گرمب، گرمب، گرمب در ودردرودر، و شاه متوجه شد او دیوانه شده است از این رو دستور داد مرخص شود و مدتی استراحت کند.
درباره حسینعلی خان صدرالسلطنه نوری معروف به حاجی واشنگتن که تا اوایل زمان سلطنت رضا شاه هم زنده بود شایعاتی وجود داشت که حکایت از دیوانگی شدید او می کرد و مرحوم علی حاتمی در فیلم "حاج واشنگتن" که چند ماه پیش از تلویزیون پخش شد تا حدودی جنون او را نشان داده است. حاج واشنگتن روز عید قربان گوسفندی در هتل بزرگی در شهر واشنگتن که موقتا در آنجا اقامت داشت در وان حمام سر برید که خون آن گوسفند از شیروانی سرازیر شد و به خیابان ریخت و باعث وحشت و اجتماع مردم شد و کار به مداخله پلیس و بازداشت موقت جناب ایلچی رسید، در ایران نیز او در صحبت پرت و پلا می گفت و از این رو چندان به او وقعی نمی نهادند.
ایجاد دارالمجانین در تهران
دارالمجانین تهران از اوایل دهه 1300 سروسامانی یافت. در گزارش هیات بهداشتی اعزامی جامعه اتفاق ملل در سال 1924 / 1303 آورده شده است که دیوانه خانه تهران (دارالمجانین) به وسیله دایره صحیه بلدیه (شهرداری) تهران اداره می شود. در آن زمان بهداشت و درمان در ایران آن قدر ناشناخته بود که تنها دایره ای به نام صحیه زیر نظر بلدیه تاسیس شده بود که امور بهداشت شهری را زیر نظر داشت. تشکیلات صحیه که بعدها اداره کل صحیه شد در سال های بعد تاسیس شد که جزو وزارت داخله (کشور) بود و تنها پس از اینکه رضا شاه از سلطنت مستعفی شد و از ایران رفت دولت فروغی وزارت بهداری را تاسیس کرد زیرا به قدری وضعیت بهداشت و بهداری و درمان اسفناک بود و به گونه ای بیماری ها مردم را تلف می کرد که ایجاد وزارت بهداری ضروری تشخیص داده شد.
دیوانه خانه یا دارالمجانین تهران که در دهه های بعد نام آن به تیمارستان (پس از تصویب لغات جدید فارسی در سال های 1320-1314 هـ .ش) تغییر یافت و در دهه های چهل و پنجاه آنجا را بیمارستان روانی خواندند و نام "رازی" هم به آن گذاشتند، در ابتدا فقط 100 نفر ظرفیت داشت ولی در سال 1303 که پزشکان هیات صحیه جامعه اتفاق ملل از آن دیدن کردند 112 مریض در آنجا بستری بودند که شامل 69 تن مرد، 41 نفر زن و دو کودک بودند. تقریبا نیمی از بیماران در اتاق های کوچکی به اندازه تقریبی 5/2 در 5/2 متر (8 پا در 8 پا) تحت نظر بودند که مانند سلول زندان بوده است. این اتاق ها کاملا لخت بوده و هیچگونه وسیله ای در آنها دیده نمی شد. ولی از نظر نور در شرایط خوبی بود. درب آنها آهنین و کف آنها کاشی بود. در میان هر اتاق یک جوی فاضلاب قرار داشت که به منظور شستشوی اتاق به کار برده می شد. حصیری کف هر اتاق پهن شده بود که به منزله رختخواب بود. افراد مریض در شرایط ابتدایی نگهداری می شدند اما اتاق ها پاکیزه بود و پزشکان خارجی بازدیدکننده هیچ علامت آلودگی، ادرار، مدفوع و بوهای کریه در آنجا ندیدند و استشمام نکردند. این دیوانگان افراد خطرناکی بودند که در چنین سلول هایی نگهداری می شدند. مابقی که آرام تر بودند در بخش های عمومی که در هر کدام 8-6 تخت چوبی قرار داشت به سر می بردند. بعضی از دیوانگان که ازطبقات مرفه بودند در اتاق های اختصاصی زندگی می کردند.
دیوانه های زن نیز در بخش جداگانه نگهداری می شدند. موهای سر کلیه دیوانه ها اعم از زن و مرد را تراشیده بودند. پزشکان خارجی اظهار نظر کرده بودند در ایران آن زمان که سیفلیس رواج زیادی داشت انتظار می رفت که فلج به علت سیفلیس زیاد وجود داشته باشد اما در زمان بازدید پزشکان جامعه اتفاق ملل از تیمارستان تهران فقط دو مورد بیمار مبتلا به سیفلیس در دیوانه خانه وجود داشت. سیفلیس مغز هم در ایران بسیار کم بود.
در سال 1302 هـ .ش، 79 مریض از دارالمجانین مرخص شده بودند. این افراد یا معالجه شده یا می توانستند با کمک دوستان خود زندگی کنند. بودجه دارالمجانین در آن زمان بسیار کم و فقط 280 لیره در ماه بوده است. در سال های بعد تعداد دیوانگان بسیار شد. بیشتر دیوانگی ها در ماه های گرم تابستان آغاز می شد. بعضی از سرمایه داران و تجار وقتی ورشکست می شدند خود را به دیوانگی می زدند و به تیمارستان انتقال می یافتند تا طلبکاران سراغشان نروند. هنگامی که قانون نظام اجباری وضع شد نیز بعضی از مشمولان دست به اعمال جنون آمیز می زدند تا بگویند دیوانه اند و از اعزام به سربازی معاف شوند.
چون دیوانگان درباره جنایت و جرایم فاقد مسوولیت هستند عده ای از کسانی که مرتکب قتل می شدند نیز خود را به دیوانگی می زدند اما اطباء حقه های همه این مدعیان جنون را کشف کرده و نمی گذاشتند آنها به حال خود گذاشته شوند. معروف ترین کسی که او را در سال آخر حیاتش به تیمارستان بردند مرحوم سیداشرف الدین گیلانی مدیر روزنامه فکاهی و طنزنامه نسیم شمال بود که عمرش در تیمارستان به پایان رسید و آن گویا در سال 1313 هـ.ش بوده است. همین طور دکتر حسان یکی از باسوادترین و با استعدادترین پزشکان ایرانی نیز که در پاریس تحصیل می کرد حین تحصیل و در حالی که پس از پایان دوره عمومی، دوره عالی تخصص را می گذراند مبتلا به جنون شد و سرپرستی محصلین ایرانی در اروپا تصمیم گرفت او را در معیت یکی از دانشجویان رشته پزشکی که تحصیلاتش تمام شده بود به ایران بازگرداند اما دکتر حسان که از حدود سال 1313 تا حدود دو دهه و نیم بعد یعنی تا حدود سال های 1335 هـ.ش زنده بود و در تیمارستان تهران می زیست، حین بازگشت از اروپا دست به کارهای عجیبی زد و موجبات زحمت همسفر خود را که همان دکتر نصرت الله باستان چشم پزشک معروف بود فراهم آورد. این ماجرا به قدری خواندنی و شیرین است که در آینده آن را جداگانه خواهیم آورد.

1-10. وجه تسمیه بیمارستان
نام بیمارستان واژه ای فارسی است؛ زیرا بیمار به مریضان گفته می شود و"ستان" به معنی جای است و نام بیمارستان به یونانی "اخشندوکین"است. همچنین مریض خانه، دارالمرضی و دارالشفاء نیز گفته می شود.
ایرانیان در ایجاد و اداره بیمارستان ها پیش رو ملتهای متمدن بوده و بیمارستان در عالم اسلام و جهان پیشرفته از طریق ایران شناخته شده است. اما درباره وجه تسمیه بیمارستان باید گفت که بیمارستان واژه ای است فارسی که کوتاه شده آن در عربی، مارستان است این واژه نامی است مرکب از بیمار + ستان ( ادات مکان ) و آن خانه یا ساختمانی است که برخی حکومتها یا افراد نیکوکار در برخی از شهرها می سازند و در آنجا پزشکان حقوق بگیر دولت یا موسسات نیکوکاری بیماران را به طور رایگان درمان می کنند. اما در برخی دیگر از فرهنگها بیمار به معنای آورنده بیم است که از دو واژه ترکیبی و مرکب بیم و آر مشتق می شود چرا که در مرض بیم مرگ معنا می دهد.
در مورد واژه بیمارستان ابن مطران در کتاب بستان الاطباء می نویسد: نام بیمارستان فارسی است زیرا بیمار به مریضان گفته می شود وستان به معنی جای است و نام بیمارستان به یونانی اخشند وکین است. همچنین مریض خانه، دارالمرضی و دارالشفاء نیز مترادف بیمارستان است .دارالشفاء نام عربی مرکب است و مفهوم داروخانه، مطب ، بیمارستان یا مریض خانه را می رساند.
18فروردین ماه در تقویم رسمی کشور به نام "روز سلامتی" (روز جهانی بهداشت) نام گذاری شده است. به همین مناسبت، توجه به این که ایده ی ساخت قدیمی ترین مرکز درمانی در ایران از کجا شکل گرفت، ضرورت دارد.
درباره ی وجود قدیمی ترین مرکز درمانی ایران مانند برخی بناها و مکان های دیگر، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد؛ اما یکی از مباحثی که درباره ی قدیمی ترین مرکز درمانی، مریض خانه یا بیمارستان مطرح شده، هرچند افراد محدودی به آن اشاره می کنند، وجود قدیمی ترین مرکز درمانی ایران در قم است.
"مریت هاکس" انگلیسی که در سال 1311 با کشتی به سوی ایران آمد، در کتاب سفرنامه ی خود به ایران با نام "ایران: افسانه و واقعیت" این قضیه را که مرحوم آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری ـ موسس حوزه ی علمیه قم ـ نخستین مرکز درمانی ایران را در شهر قم بنا کرد،تایید کرده است.
او نوشته است: "دو بیمارستان خوب در قم در دست ساخت است که یکی به همت مردی قمی و دیگری به همت مردی از تهران ساخته می شود. قبل از احداث این دو بیمارستان، خدمات پزشکی منحصر به بیمارستانی قدیمی و 30 تخت خوابی بود که از درآمد شخصی مرجع بزرگ روحانی اداره می شد."
براساس این منبع، یکی از نوادگان موسس حوزه ی علمیه گفته است: تاسیس این مرکز درمانی احتمالا به سال های 1303 یا 1304 می رسد. آیت الله العظمی حائری این مرکز درمانی را برای طلبه ها ساخته بود که البته مردم عادی نیز به آن مراجعه می کردند. این بیمارستان 30 تخت خوابی ظاهرا در کوچه ی "حرم" واقع شد بود. این کوچه و بیمارستان اکنون تخریب شده و جزو شبستان جدید حرم حضرت معصومه (س) قرار گرفته اند.
1-11. بیمارستانهای ایران
نخستین بیمارستانی که در جهان شرق و سایر نقاط متمدن برپا شد و از ان خبری رسیده بیمارستان جندی شاپور بود که هسته اصلی دانشکده پزشکی ودانشگاه جندی شاپور را تشکیل می داد.
شهر جندی شاپور که در شمال غربی خوزستان بین شوشتر و شوش قرار گرفته بود و اکنون اثری ازآن باقی نیست در دوران ساسانیان اهمیت زیادی داشت. در زمان شاپور دوم این شهر پایتخت حکومت ساسانی شد.
اعتلای جندی شاپور در دوران خسرواول (انوشیروان) (531-579م) بود و مرکز علم ایران شدو طب یونانی در نا تدریس می شد. در دانشکده پزشکی ان استادان یونانی ، سریانی وتعدادی از پزشکان هندی به تدریس و درمان مشغول بودند. ازهمین بیمارستان بود که اطبای تراز اول آن در دوران خلافت خلفای عباسی به بغداد رفتند و دانشکده پزشکی آن جا را بنیاد نهادند. مولف کتاب تاریخ الحکما ذکر میکند که در سال 148 ه ق منصور خلیفه عباسی بیمار شدو سراغ بهترین طبیبان را گرفت. همگی در پاسخ نام جرجیس بن جبرئیل را گفتند که در ان هنگام در جندی شاپور مشغول کار بود.زبان تدریس در ابتدا یونانی بود و سپس زبان پهلوی جایگزین آن شد.
1-12. نخستین بیمارستانهای دنیای اسلام
– بیمارستان مدینه
نخستین بیمارستان در سال پنجم هجری به دستور حضرت محمد (ص) احداث شد. بنا به نوشته محمد بن اسحاق و محمد بن جریر طبری در جریان جنگ خندق زنی جراح به نام رفیده به درمان مجروحین مسلمان می پرداخت. وی به دستور پیامبر چادری در مسجد مدینه برافراشته بود و به درمان بیماران می پرداخت. سعد بن معاذ از بزرگان انصار که در جنگ تیری خورده بود توسط این زن درمان شد و بعد از این جنگ حکمیت در مورد یهودیان بنی قریظه به سعد واگذار شد ( تاریخ طبری صفحه 1087 و سیرت رسول الله صفحه 754)

– بیمارستان ولید
ولیدبن عبدالملک که از 96-98 هجری قمری حکمران بود نخستین کسی بود که درعالم اسلام به بنای بیمارستان ثابت مبادرت ورزید. کتاب تاریخ یعقوبی صریحا ایجاد بیمارستان و خدام خانه را توسط او ذکر می نماید. محل بیمارستان او در شهر دمشق بوده است. (نزهت القلوب صفحه250)
– بیمارستان جندی شاپور بعد از اسلام
شهر جندی شاپور در سال 17 ه.ق به تصرف مسلمانان درآمد. ابوموسی اشعری به آن شهر لشکر کشید و آن را تصرف کرد. (فتوح البلدان صفحه 533 ) دانشگاه وبیمارستان آن تا 250 سال بعد همچنان فعال بود ولی به تدریج اساتید تراز اول ان به بیماستان بغداد رفتند.

فصل دوم:

تعاریف و مفاهیم پایه

تعاریف و مفاهیم پایه
2-1. شاخص های بیماری روانی
گرچه هر بیماری روانی نشانه های خاص خود را دارد، اما علائمی وجود دارد که براساس آن ها می توان متوجه "وجود اشکال" شد.
این علائم عبارت هستند از:
– کناره گیری از دیگران
– تغییر سریع در وزن
– پرخاشگری
– هذیان ها (باورهای غلط)
– اشکال در تمرکز
– غمگینی و دلتنگی
– فقدان علاقه (لذت نبردن)
– رفتار بزرگ منشانه
– تحریک پذیری
– نگرانی و بی قراری
– رفتار نامناسب
دانشجویانی که تحت درمان روان پزشکی هستند، ممکن است مقادیر زیادی از داروهای روان گردان را مصرف نمایند.
همه داروها اثرات جانبی دارند. عوارض داروهای روانپزشکی به صورت کاهش تمرکز، خواب آلودگی ، تیرگی دید، سفتی عضلانی، لرزش و خشکی دهان می باشد.
در اغلب موارد نشانه های قابل مشاهده ناتوانی روانی نتیجه درمان است، نه خود بیماری.
2-2. بیماری روانی چیست؟
بیماری روانی، اصطلاحی گسترده برای توصیف تعداد زیادی از بیماری های روان پزشکی است که توانایی تفکر، احساس و رفتار شخص جهت عملکرد مناسب در تکالیف روزمره زندگی را مختل می نمایند.
بسیاری از بیماری های روانی در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی، یعنی مقارن با زمان ورود به دانشگاه شروع می گردند.
بعضی از مردم فقط یک دوره واحد از بیماری روانی را تجربه می کنند، در حالی که در عده ای دیگر ممکن است نشانه های روانی، حالت دوره ای داشته باشند که امروز اغلب آن ها درمان پذیر هستند.
تخمین زده می شود 20 درصد مردم در دوره ای از زندگی خود، بیماری روانی را تجربه کنند. افراد دارای بیماری روانی می توانند زندگی با کیفیتی داشته باشند.
2-3. چه چیز بیماری روانی نیست؟
دوره هایی در زندگی وجود دارد که در آن، هر شخصی
ممکن است احساس های غیرقابل کنترل مثل: ترس، فشار،
افسردگی، اضطراب و یا عدم کنترل روانی را داشته باشد.
این دوره ها به شدت پریشان کننده هستند، اما معادل بیماری روانی محسوب نمی شوند.
در بعضی موارد گفته می شود که بیماری روانی همان ناتوانی هوشی است، این اصلا درست نیست! گرچه ممکن است بیماری روانی و ناتوانی هوشی همزمان وجود داشته باشند، اما هیچ ارتباطی بین این دو وجود ندارد.
2-4. ناتوانی روانی چیست؟
اصطلاح های ناتوانی روانی و بیماری روانی، گاهی به جای همدیگر به کار می روند. به طور دقیق، اصطلاح های بیمار روانی به وجود یک اختلال واقعی اشاره می کند، در حالی که اصطلاح ناتوانی روانی به تجارب مختل ناشی از بیماری روانی اشاره دارد. هر کسی که بیماری روانی دارد، لزوما ناتوانی روانی ندارد. بسیاری از مردم بعد از بهبود از یک دوره بیماری، برای مدت زمانی طولانی از سلامت کامل در زندگی خود لذت می برند. ناتوانی روانی به ندرت دائمی است و سطوح ناتوانی هم اغلب در حال نوسان است (بهبودپذیر است(.
2-5. بهداشت (سلامت) روانی به چه معناست؟
سلامت روانی، چیزی بیش از فقدان بیماری روانی است. اغلب مردم از اهمیت حفظ سلامت جسمانی خود آگاهند و برای کسب اطمینان از سلامتی خود، از روش هایی همچون ورزش منظم، تغذیه مناسب و آزمایش های پزشکی استفاده می کنند. اما تعداد کمی از مردم به اهمیت حفظ سلامت روانی خود واقف هستند.
همه در زندگی فشار روانی را تجربه می کنند که البته میزان معینی از آن برای ایجاد انگیزش مفید است، اما سطوح فشار روانی باید به دقت مورد بازبینی واقع شود. فشار روانی می تواند مشکلات جسمانی (از قبیل فشار خون بالا، سردرد، گردن درد ، خستگی) تولید کند و ممکن است سرآغازی برای ناتوانی روانی در بعضی از مردم باشد.
2-6. معیارهای سلامت روانی
معیارهایی برای کسب اطمینان از سلامت روانی وجود دارند، بعضی از این معیارها عبارت اند از:
– تغذیه مناسب
– ورزش منظم
– کار و فعالیت در حد توان
– معاشرات با دیگران
– دانستن روش هایی برای ابراز وجود و عملی کردن آن ها
– خواب کافی
– خنده منظم
– توان مقابله با مشکلات
– دانستن و به کارگیری روش های آرامش بخش در زندگی
– اهمیت دادن به زمان تفریح
حفظ بهداشت روانی جهت داشتن یک زندگی سالم، مسئولیت شخصی هر کسی است!
2-7. انواع بیمارستان ها
بیمارستان ها بنا بر ضرورت و نیازهای اجتماعی بنیاد نهده شده و به نسبت تغییرات نیازهای پزشکی مردم هر منطقه رشد ، گسترش و یا تغییر می یابند . بنابراین بیمارستان ها بر حسب وظیفه خود در درمان بیماری ها با یکدیگر تفاوت دارند .
بطور کلی بر حسب وظیفه بیمارستان ، دو نوع بیمارستان را می توان از هم تمیز داد :
1- بیمارستان عمومی
2- بیمارستان تخصصی
1- بیمارستان عمومی : این قبیل بیمارستان ها ، چنان که از نامشان پیداست با اکثر بیماری ها و انواع مختلف امراض سر و کار دارند و برای مقابله با امراض مختلف دارای وسائل و بخش های تخصصی گوناگون می باشند . این بیمارستان ها عمدتاً دارای چهار بخش هستند و در پاره ای موارد ممکن است بخش های دیگری را نیز دارا باشند.

چهار بخش اصلی عبارتند از :
الف – پزشکی عمومی ( داخلی ) : این بخش شامل بیماری های قلبی ، اختلالات دستگاه گوارش و تنفس ، بیماری های خونی و بطور کلی اختلالاتی که در متابولیسم خون به وجود می آید می گردد.
ب – جراحی عمومی : این بخش شامل کلیه کارهایی است که به منظور درمان بیماری ها به کمک جراحی های مختلف اجزای بدن انجام می گیرند . در بخش جراحی بیمارستان های عمومی ممکن است بخش جراحی استخوان و شکسته بندی و نیز برخی از جراحی های تخصصی تر نظیر جراحی مغز و اعصاب و پیوند اعضاء وجود داشته باشد .
شکسته بندی و نیز برخی از جراحی های تخصصی تر نظیر جراحی مغزو اعصاب و پیوند .
ج – بخش زنان و زایمان : این بخش مربوط به درمان اختلالاتی است که در دستگاه تناسلی بانوان بوجود می آید و نیز مسائل زایمان و تولد نوزادان را در بر می گیرد .
د – بخش کودکان: این بخش مربوط به درمان امراض کودکان می گردد . همچنین در بیمارستان های عمومی برخی از تخصص ها نظیر : پوست شناسی، جراحی گوش و حلق و بینی ، جراحی چشم و نیز روانپزشکی ممکن است وجود داشته باشد .
در بیمارستان از تخصص هایی نظیر بافت شناسی ، رادیولوژی ، رادیوتراپی و …. نیز برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می شود و در انگلستان بیمارستان هایی که در سالهای اخیر به وجود آمده اند بیشتر از نوع بیمارستان های عمومی بوده و اقدامات انجام شده کمتر در جهت ایجاد بیمارستان های تخصصی برای گروهی خاص از بیماران بوده است.
2- بیمارستان تخصصی : این بیمارستان ها با نوع خاصی از بیمار و امراض سرو کار دارند و نوع تخصص آنها بستگی به بیماری های خاصی دارد که در یک دوره زمانی معین در یک کشور وجود دارد. انواع مختلف بیمارستان های تخصصی به شرح زیر است :
– بیمارستان های امراض عفونی (3 ) : این بیمارستانها ، همانطوری که از نامشان پیداست با بیماری های عفونی نظیر سل ، هپاتیت عفونی ، دیفتری ، بروسلوز ، کزاز ، تیفوئید و … سروکار دارند. در کشورهای کم رشد و در حال توسعه جهان که بیماری های عفونی در آنها رایج است ، بهتر است که با ایجاد چنین بیمارستان های تخصصی این قبیل بیماران را از سایرین جدا نمود.
– بیمارستان های کودکان : این بیمارستان ها برای مقابله با بیماری های خاص کودک ایجاد می گردد و درمان های تخصصی اطفال در این بیمارستان ها انجام می شود . عملاً این بیمارستان ها علاوه بر بیماری های کودکان با اغلب امراضی که در بیمارستان های عمومی متداول است سروکار دارند .
– بیمارستان های زنان : این بیمارستان ها به منظور کار هایی نظیر زایمان ، سقط جنین ، بیرون آوردن رحم و انواع درمانها و اعمال جراحی ویژه دستگاه تناسلی بانوان می باشد .
– بیمارستان های مخصوص سالمندان : بیمارستان سالمندان در اغلب موارد برای دو منظور بوجود می آید . در وهله نخست این بیمارستان ها برای درمان بیماری های مخصوص افراد پیر است و در وهله دوم به عنوان خانه سالمندان بکار می رود . علت این امر آن است که دراغلب مواردبیمارسالمند آنقدر ضعیف و نحیف است که حتی پس از بهبودی از بیماری صلاح نیست که به منزل فرستاده شود، چون حتی اگر افراد خانواده قادر و یا مایل به مراقبت از بیمار باشند انجام آن در خانه به آسانی میسر نیست و باعث بروز مشکلات می گردد .
– بیمارستان های روانی : این بیمارستان ها برای درمان امراض روانی ، بخصوص بیمارانی که به تشخیص پزشکان زندگی آنان در خارج از آسایشگاه های روانی به آسانی میسر نیست به وجود آمده اند . با این وجود ، روند کنونی در انگلستان و سایر کشورها این است که از ایجاد این قبیل بیمارستان ها دوری جویند زیرا تشخیص داده شده است که تمرکز فعالیتها برای درمان ناهنجاریهای افراد در یک مکان خاص احتمالاً بهترین طریق معالجه نیست حتی ممکن است ناراحتیهای روانی را تشدید کند .
ایجاد بیمارستان های تخصصی در هر کشور تابع عوامل و شرایط متعددی از جمله بیماری های شایع، رشد دانش و تکنولوژی پزشکی ، تعداد و نحوه فعالیت بیمارستان های عمومی ، امکان توسعه بیمارستان ها و بالاخره ضرورت تاسیس آنها است و ممکن است بنابر وضعیت هر منطقه بیمارستانهای تخصصی دیگری علاوه بر آن چه که نوشته شد ، مانند بیمارستان های تخصصی قلب ، سوانح و سوختگی ، ارتوپدی ، توانبخشی ، چشم پزشکی ، کودکان و سرطان و … تاسیس گردند.
ذکر این نکته لازم است که حتی در کلیه بیمارستان های تخصصی نیز بخشهای تخصصی برای درمان بیماری های خاص وجود دارد. به عنوان مثال در بیمارستان های مخصوص امراض عفونی بخشهای مختلف برای درمان بیماری در بخشهای مخصوص ، مراقبت و درمان می شوند .
در بعضی از کشورها بیمارستان هایی برای درمان بیماران خاص با سوابق و موقعیت اجتماعی معین به وجود آمده است . به عنوان مثال در آمریکا بیمارستان هایی برای درمان زخمیان و مجروحین جنگ ایجاد شده است و البته دلیل آن فقط به خاطر صدمات و جراحات ناشی از جنگ نیست . بلکه دلیل اصلی این است که این بیمارستان ها توسط دولت آمریکا اداره و تامین مالی می شود .
بیمارستان های آموزشی
بیمارستان های آموزشی شامل بیمارستان های عمومی و تخصصی شده و به ترتیب پزشک و پرستار و … می پردازند . بسیاری از مواد آموزشی در بیمارستان های عمومی تدریس و آموخته می شود و بیمارستان های تخصصی برای آموزش سطوح بالاتر و تربیت متخصص مفیدتر و موثرترند .
فعالیت بیمارستان ها و تخصص داخلی آنها بستگی نزدیک به اندازه بیمارستان دارد. مثلاً در انگلستان اندازه بیمارستان های عمومی از 1000 تخت خوابی تا 50 تخت خوابی متغیر است و در ایالات متحده آمریکا اندازه بیمارستان های بسیار بزرگ به ظرفیت بیش از 3000 تخت خواب هم می رسد و طبیعی است که خصوصیت و عملکرد بیمارستان های بسیار بزرگ با بیماری های متوسط و کوچک کاملاً متفاوت است .
بیمارستان های صحرایی
بیمارستان های صحرایی بنا بر ضرورت و درواقع بروز حوادثی چون جنگ ، بمباران ، سیل و … به منظور درمان سریع مصدومین و مجروحین در مناطق حادثه دیده به فوریت ایجاد می گردد. بیمارستان های صحرایی مجهز به اتاق عمل و سایر تجهیزات و وسایل جراحی و بیهوشی و رادیولوژی می باشند . ظرفیت این بیمارستان ها تا حدود 100 تختخواب را شامل می شود . نقش این گونه بیمارستان ها در نجات جان انسانهای حادثه دیده در موقع بروز حوادث وسیع پر اهمیت بوده و امکان درمان هرچه سریعتر بیماران را ( بخصوص در مواقعی که بیمارستان های ثابت ویران شده و یا از منطقه بسیار دور هستند ) فراهم می آورند .
سرانجام آن که بیمارستان به مانند هر نهاد دیگری در چند دهه اخیر دستخوش تحولات بنیادین گشته و همراه با پیشرفتهای شگرف علمی و توسعه و رواج طب پیشگیری نقش مهمی ( به عنوان یک ضرورت اجتماعی ) در زندگی مردم ایفا می نماید و امروز خدمات بیمارستانی پس از خدمات بهداشتی در سیستم مراقبتهای بهداشتی درمانی کشورها ارزش و اهمیت واقعی را بدست آورده است.
2-8. تعریف بیمارستان روانپزشکی
روان شناسی بالینی شاخه ای از علم روانشناسی است که به بحث در زمینه اختلالات روانی و تشخیص آنها و درمان می پردازد.ازعمرروان شناسی به شکل علمی و منظم فقط حدود یک قرن می گذرد.
ولی رشد آن در چند سال اخیر اعجاب آور بوده است. این رشته هم مانند علوم دیگر فرمان با ازدیاد روزافزون دانش رشته های تخصصی بوجود آمد و امروزه در امریکا حدود 30 – 20 بخش دارد و هر بخش علاقه و مهارت خاصی را عرضه می کند.
ولی در 20 سال اخیر هیچ یک از رشته های روان شناسی به اندازه روان شناسی بالینی پیشرفت نکرده است و تعداد افرادی که در این بخش تحقیق می کنند از رشته های دیگر روان شناسی به مراتب بیشترند.
2-9. افسردگی
در درجه اول بین افسردگی و احساس غمگینی موقت باید تفاوت قائل شد.
اصولاً در علم روانپزشکی زمانی به یک احساس، بیماری اطلاق می شود که یکی از علائم مهم زیر را به وجود آورد:
1- افت عملکرد شخص ( افت کاری یا تحصیلی)
2- اختلال در روابط بین فردی یا روابط اجتماعی شخص
به زبان ساده می توان گفت در حالت های زیر فرد دچار افسردگی شده است:
– فردی که تا کنون سیر منطقی و طبیعی در پیشرفت زندگی و کارهای خود داشته و به راحتی کارهای روزمره خود را انجام می داده است، ولی حالا دیگر دل به کار نمی دهد و تا مجبور نباشد عملی را شروع نمی کند و برای او عموماً شروع یک کار بر خلاف گذشته، یک اقدام طاقت فرسا محسوب می شود.
– یا اینکه فردی قبلاً در روابط با دیگران دارای شوق و علاقه بوده است و حتی زبان زد و نقل هر مجلس محسوب می شده، ولی حالا نسبت به دیگران سرد و بی تفاوت شده است و کناره گیری می کند.
– یا کسی که قبلا در برابر خیلی از کارها صبوری به خرج می داده و واکنش های او در برابر اتفاقات یک روند معمولی و متعادل بوده، ولی حالا حساس شده و به سرعت واکنش های تند و پرخاشگرانه از خود نشان می دهد و بلافاصله از این رفتار خود پشیمان می شود.
البته ذکر این مطلب هم مهم است که علائم افسردگی باید حداقل بیش از چند هفته طول بکشد و با مشاهده ی این علائم به مدت یکی دو روز نمی توان گفت فرد دچار افسردگی شده است.
لذا اگر فردی مثلاً بر اثر یک اتفاق، یکی دو روز احساس غمگینی کند و یا در ایامی خاص، احساس دل گرفتگی داشته باشد و بعد خوب شود، افسردگی محسوب نمی گردد.
آنچه مهم است، استمرار این احساس در طی چند هفته، همراه با یکی از حالت هایی است که در بالا ذکر شد.
2-10. به چه کسی افسرده می گویند؟
خوشبختانه میزان شناخت مردم جامعه از بیماری های روانپزشکی در مقایسه
با سال های قبل بسیار بهبود یافته است و این طرز تفکر که بیمار روانی
معادل مثلاً دیوانگی فرض می شد، تغییر کرده است.
امروزه مردم دریافته اند که اضطراب یا افسردگی بیماری است که به
صورت شایع گریبان گیر خود یا اطرافیان آنها می باشد.
2-11. علائم افسردگی
علائم افسردگی در دو بخش فردی و اجتماعی قابل بررسی است.
در بخش علائم فردی افسردگی، در دو قسمت روانی و جسمی، شاهد تغییراتی خواهیم بود.
2-12. علائم روانی افسردگی
یک احساس مستمر و قابل درک از غمگینی وجود فرد را فرا می گیرد، به خصوص در تنهایی و هنگامی که فرد از شرایط کاری زیاد یا از جمع همکاران و دوستان فارغ می شود، این احساس غمگینی نمود بیشتری پیدا می کند.
بسته به میزان شدت افسردگی، کم کم علائم مشغله های فکری شروع می شود و دائم افکار گذشته، به خصوص افکار منفی و یا نگرانی نسبت به آینده ذهن فرد را درگیر می کند. گاهی فرد متوجه می شود که دقایق زیادی طی شده است و او همچنان با یک اتفاق گذشته ی خود درگیری ذهنی دارد. این افکار به خصوص هنگام خوابیدن بیشتر به ذهن فرد هجوم می آورد و همین مسئله باعث می شود که احساسات فرد تحریک شود و گریه یا بغض نیز با آن همراه شود.( اصطلاحاً اشکشان دم مشکشان است.)
چنین فردی، بسیار حساس و زود رنج می گردد و با کوچک ترین مسئله ای تحریک شده و واکنش تند یا حتی پرخاشگرانه از خود بروز می دهد.
این بیماری در خانم ها نسبت به آقایان شایع تر است.
اضطراب و دلهره یک علامت بسیار شایع این بیماری است. کم کم تمرکز و دقت فرد در کارها و تصمیم گیری ها کم می شود، یا مردد است و یا دائم فکر می کند که چه کار می خواسته انجام دهد و کاهش حافظه و فراموشی به مرور زمان به آن اضافه می شود.
این گونه افراد ابراز می دارند دست و دلشان به کار نمی رود و صبح که از خواب بلند می شوند، انگار روز از نو روزی از نو، یعنی یک احساس یکنواختی در زندگی به آنها دست می دهد. کاری که قبلاً به آن علاقه داشته اند، دیگر خوشحالشان نمی کند و بعضی از آنها، دیگر از هیچ چیز لذت نمی برند. در انجام کارها زود خسته می شوند و احساس خستگی و ضعف ممکن است با آنها همراه باشد .
خودخوری و غصه خوردن، بی میلی در مسائل زناشویی، احساس بی ارزشی ، افکار مرگ و یا داشتن آرزوی مرگ، حساسیت به سر و صدا و نیاز به تنهایی، بی قراری و کلافگی و … از دیگر علائم این بیماری روانی است.
2-13. علائم جسمی افسردگی
علائم جسمی نیز معمولاً با افسردگی همراه هستند . این گونه افراد معمولاً کم اشتها می شوند و یا بعضی نیز پُر اشتها . مشکلات خوابیدن از قبیل دیر به خواب رفتن و یا داشتن خواب سبک، و یا دیدن خواب های پریشان و کابوس، و زود از خواب بیدار شدن به صورت متنوع دیده می شوند و صبح ها افراد احساس کسالت و کوفتگی دارند.
دردهای مختلف بدنی مثل سردردهای مکرر و یا عود سردردهای میگرنی، احساس درد یا طپش قلب، احساس لرزش درونی یا لرزش اندام ها و یا تشدید علائم بیماری هایی مانند دیابت، فشار خون بالا ، آسم و مشکلات گوارشی مانند زخم معده نیز دیده می شود.
2-14. علائم اجتماعی افسردگی
در درازمدت، افسردگی خلاقیت ذهنی را از فرد می گیرد و سیر پیشرفت او را در زندگی کند می کند.
فردی که به راحتی موانع مختلف کاری و تحصیلی را طی می کرد، هم اکنون در برابر هر مانعی مستاصل می شود. آدم خوش رو به آدم خنثی یا بد اخلاق تبدیل می شود.
افسردگی باعث تنش در زندگی می شود، احساس بدبینی نسبت به اطرافیان و همکاران را تشدید می کند و سوء ظن ها را افزایش می دهد.
بخشی از طلاق ها مربوط به این بیماری است.
در فرد مبتلا به افسردگی، سرعت واکنش ها کند می شود و میزان حوادث فرد (حتی در رانندگی) افزایش می یابد، پرخاشگری و احتمال سوء مصرف مواد مخدر نیز بیشتر می شود.
مردد بودن در تصمیم گیری و کاهش اعتماد به نفس و نیز خودکشی، ارتباط تنگاتنگی با این بیماری دارد و حتی در افق دورتر، اعتقادات و رفتارهای مذهبی و دینی یک فرد ممکن است تحت تاثیر این بیماری دچار افت آشکاری گردد.
2-15. عوامل موثر در ایجاد افسردگی
رنگ ها و افسردگی
افراد سالم رنگ های سبز، آبی و صورتی را انتخاب می کنند. آن ها رنگ های قهوه ای، خاکستری و مشکی را نمی پسندند.
در بیماران دچار بیماری روانی، رنگ سرخ، جایگزین رنگ صورتی است. همچنین این افراد رنگ زرد را نمی پسندند. بیماران دچار افسردگی شدید، رنگ های تیره و به ویژه مشکی را می پسندند.
علت عجیب افسردگی
افسردگی محرک های زیادی دارد؛ ضربه روحی، مشکلات مالی، سوگ از دست دادن عزیزان و بیماری ها نمونه هایی از این محرک ها هستند. اما اگر افسرده هستید و هیچکدام از این ها در مورد شما صدق نمی کند، تعیین یک دلیل خاص برای افسردگی تان کمی دشوار است. در واقع، ممکن است افسردگی شما یک دلیل خاص و مشخص نداشته باشد. در زیر به برخی از علت های عجیب افسردگی اشاره می کنیم.
هوای تابستان
اختلال خلقی فصلی بیشتر با افسردگی زمستانی شناخته شده است
که افراد زیادی را تحت تاثیر قرار می دهد. اما برای تعدادی از این
افراد، این نوع افسردگی در تابستان اتفاق می افتد. افسردگی
هوای گرم زمانی اتفاق می افتد که بدن برای وفق یافتن با
فصل جدید دچار تاخیر می شود. این مشکل می تواند
به خاطر عدم تعادل موادشیمیایی در مغز و هورمون ملاتونین باشد.
مصرف دخانیات
افرادی که در معرض افسردگی قرار دارند، بیشتر به کشیدن سیگار روی می آورند. اما گفته می شود که نیکوتین بر فعالیت انتقال دهنده های عصبی در مغز اثر می گذارد و موجب بالا بردن سطح دوپامین و سروتونین (که مکانیزم عمل داروهای ضدافسردگی نیز هست) می شود. این موضوع می تواند اعتیادآوری دارو و تغییرات خلق وخو که با آن همراه است و همچنین این که چرا افسردگی با ترک سیگار همراه است را توضیح دهد. خودداری از کشیدن سیگار و ترک آن می تواند به متوازن کردن موادشیمیایی مغز شما کمک کند.
اگر به اندازه کافی نخوابید، وقت کافی برای تجدید قوای سلول های مغزی ندارید و این یکی از عواملی است که می تواند موجب افسردگی شود.
بیماری تیروئید
وقتی غده تیروئید نتواند هورمون کافی تولید کند، به آن کم کاری تیروئید گفته می شود و افسردگی یکی از علائم آن است. این هورمون چندکاره است، اما یکی از مهمترین وظایف آن انتقال دادن پیام های عصبی و تنظیم سطح سروتونین در بدن است.
اگر علائم جدیدی از افسردگی را در خود مشاهده می کنید (مخصوصاً اگر همراه با حساسیت به سرما، یبوست و خستگی باشد) بد نیست که یک آزمایش تیروئید انجام دهید. کم کاری تیروئید با دارو قابل درمان است.
عادات بد خواب
جای تعجب نیست که کمبود خواب منجر به آسیب پذیری شود،
اما می تواند احتمال بروز افسردگی را نیز افزایش دهد.
در یک تحقیق که در سال 2007 انجام گرفت مشخص شد که وقتی به
افراد سالم کمبود خواب اعمال شد، بعد از مشاهده تصاویر ناراحت کننده،
فعالیت مغزی بیشتری داشتند تا آن دسته از شرکت کنندگان که خواب
کافی داشتند و این درست شبیه به واکنشی است که افراد افسرده دارند.
اگر به اندازه کافی نخوابید، وقت کافی برای تجدید قوای سلول های مغزی ندارید و مغز خوب کار نخواهد کرد و این یکی از عواملی است که می تواند موجب افسردگی شود.
فعالیت بیش از حد در فیسبوک
آیا وقت زیادی را در چت روم ها و وب سایت های اجتماعی می گذرانید؟ تحقیقات زیادی نشان می دهد که این می تواند با افسردگی مرتبط باشد، مخصوصاً در نوجوانان.
معتادان به اینترنت با ارتباطات انسانی واقعی در کشمکش هستند و معمولاً همراهی ندارند و دیدگاهشان به دنیا تا حدی غیرواقعی است. برخی متخصصین حتی آن را "افسردگی فیسبوکی" می نامند.
طی یک تحقیق که در سال 2010 انجام گرفت، محققان دریافتند که حدود 2/1 درصد از افراد بین 16 تا 51 سال زمان زیادی را در اینترنت سپری می کنند و این افراد بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی متوسط تا شدید هستند. در یک تحقیق که در سال 2004 انجام گرفت، رابطه ی بین مصرف کم ماهی و بروز افسردگی در خانم ها مشخص شد.
محل زندگی
بحث بر سر این که زندگی شهری بهتر است یا روستایی، بحثی بی پایان است، اما تحقیقات نشان می دهد که افرادی که در شهر زندگی می کنند تا 39 درصد بیشتر در معرض اختلالات روحی هستند تا آن هایی که در روستا زندگی می کنند. تحقیقی که در سال 2011 انجام گرفت، برای این مسئله توضیحاتی ارائه می دهد: شهرنشینان در بخشی از مغز که استرس را تنظیم و تعدیل می کند، فعالیت بیشتری دارند و مقدار بیشتر استرس می تواند موجب اختلالات روانی شود.میزان افسردگی در کشورها و شهرهای مختلف نیز متفاوت است. افسردگی برخی کشورها شایع تر می باشد.
داشتن گزینه های انتخابی زیاد
داشتن گزینه های زیاد برای انتخاب یک چیز، کار را سخت می کند. البته این موضوع برای آن دسته از افراد که در خرید معمولاً اولین چیزی که نظرشان را جلب می کند می خرند، مشکل نیست. اما افرادی هستند که در صورت زیاد بودن گزینه های انتخاب، وقت بسیار زیادی را صرف بررسی چندباره هر گزینه می کنند تا بهترین را انتخاب کنند. تحقیقات نشان می دهد که این نوع
برخورد موجب ایده آل گرایی و افسردگی می شود.
نخوردن ماهی
مصرف کم اسیدهای چرب امگا3 که در ماهی ها و روغن های
گیاهی یافت می شود، می تواند موجب افزایش احتمال ابتلا به
افسردگی شود.
در یک تحقیق که در سال 2004 انجام گرفت، رابطه ی بین مصرف
کم ماهی و بروز افسردگی در خانم ها مشخص شد. اما در آقایان
این مسئله دیده نشد.
این اسیدهای چرب انتقال دهنده های عصبی مثل سروتونین را تنظیم می کنند که می تواند علت افسردگی باشد.
مکمل روغن ماهی هم می تواند کمک کند. حداقل یک تحقیق تایید کرده است که این مکمل ها به کاهش افسردگی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کرده است.
روابط خواهر و برادری ضعیف
با این که نداشتن رابطه خوب با هرکسی می تواند موجب افسردگی شود، اما در یک تحقیق که در سال 2007 انجام شد، مشخص گردید که مردهایی که قبل از سن 20 سالگی با خواهر و برادرهای خود کنار نمی آمدند، در سال های بعد و بزرگسالی بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار داشته اند. با این که مشخص نیست چه چیزی در رابطه خواهربرادری اینقدر مهم است، اما محققان حدس می زنند که این روابط می تواند با توانایی برقراری ارتباط افراد با هم سالان خود مرتبط باشد.
کشمکش زیاد بین خواهر و برادرها می تواند فرد را تا قبل از سن 50 سالگی در معرض ابتلا به افسردگی قرار دهد.
قرص های ضدبارداری
داروهای جلوگیری خوراکی حاوی سنتزی هورمون پروژسترون هستند که تحقیقات مشخص کرده است می تواند موجب افسردگی در خانم ها شود.
دلیل آن هنوز مشخص نیست و این مشکل برای همه اتفاق نمی افتد، اما اگر خانم ها سابقه افسردگی دارند یا در معرض ابتلا به آن قرار دارند، با استفاده از قرص های ضدبارداری احتمال بیشتری برای افسرده شدن آنها وجود دارد.
داروها
افسردگی می تواند از جمله عوارض جانبی بسیاری از داروها باشد.
به عنوان مثال، آکوتان و نوع ژنتیکی آن (ایزوترتینیون) برای از بین بردن جوش های پوستی تجویز می شود، اما افسردگی و فکر خودکشی از جمله خطراتی است که افراد را با مصرف این دارو تهدید می کند.
مصرف داروهای ضداضطراب و خواب آور مثل والیوم و زاناکس،
لوپرسور که برای درمان فشارخون بالا تجویز می شود، داروهای پایین آورنده کلسترول مثل لیپیتور و پریمارین برای سندرم های پیش از یائسگی نیز از جمله این داروها هستند.
هر زمان که دارو جدیدی برایتان تجویز می شود حتماً قسمت عوارض جانبی آن را مطالعه کنید و حتماً از پزشکتان سوال کنید که در خطر ابتلا به آن قرار نداشته باشید.

2-16. تعریف بهداشت روان
بهداشت روان عبارت است از تامین، حفظ سلامت جسمی، روانی و اجتماعی هر فرد به طوری که افراد قادر باشند فعالیتهای روزمره خود را به خوبی انجام دهند، با افراد خانواده و جامعه خود ارتباط مناسب برقرار نمایند و رفتار و گفتار غیر عادی نداشته باشند.
پنج گروه ازبیماریهای اعصاب و روان در این برنامه مد نظر هستند که عبارتند از:
2-17. بیماران شدید روانى
بیمارانی هستند که رفتار و گفتار غیر طبیعی دارندتوهمات بینایی
و شنوایی دارند، یعنی چیزهای رامی بینند و صداهایی می شنوند
که وجود ندارند.
و افراد سالم آنها را احساس نمی کنند، به بیماری خود آگاهی
ندارند و خود را بیمار نمی دانند، احتمال حمله به دیگران و آسیب به خود دارند، بعضی مواقع احساس می کنند افراد مهم و بزرگی شدند.این بیماران با درمانهای دارویی قابل کنترل و درمان هستند. هم زمان با مصرف دارو در مواردی هم درمانهای غیردارویی مثل روان درمانی برای آنها موثر است، درمان آنها می تواند بصورت سرپایی یا بستری انجام شود و با مراجعه به پزشکان عمومی، روانپزشکان (متخصص اعصاب و روان)و روانشناسان بالینی ‏از پیشرفت این بیماری جلوگیری شده و به بهبود آنهاکمک می شود.
2-18. بیماران خفیف روانى
علامت های مهم این بیماری عبارت است از: دلهره، ترس،
اضطراب و بی قراری های زیاد، احساس افسردگی، وسواس
های فکری وعملی، کاهش لذت از زندگی، عصبانیت و پرخاشگری،
احساس ناامیدی و یاس، احساس غصه اندوه و گریه های بی دلیل،
احساس سستی و خستگی مداوم، میل به تنهایی و گریز از جمع، بی میلی نسبت به کار و زندگی، شکایت های زیاد از دردهای جسمانی، افزایش یا کاهش خواب، افزایش یا کاهش اشتها
بیماریهای خفیف روانی قابل درمان هستند، بهتر است که درمانهای دارویی و غیر دارویی را با هم بگیرند، درصد کمی از این بیماران نیاز به بستری دارند و در اکثر موارد به صورت سرپایی قابل درمان هستند. برای درمان این بیماران می توان از پزشکان عمومی، روانپزشکان(متخصص اعصاب وروان) و روانشناسان بالینی کمک گرفت.

2-19. بیماران صرعى
صرع یک بیماری عصبی مغزی است که به دلیل اختلال در کار
سلول های مغزی بوجود می آید که مردم آن را به نام غش می شناسند.
در هر شرایطی ممکن است بیمار دچار حمله مغزی ( تشنج ) شود؛
در خواب، بیداری، هنگام کار، رانندگی و… زمانی که این بیماران
دچار حمله می شوند ناخود آگاه به زمین می افتند، بیهوش می شوند،
اعضای بدن آنها سفت می شود، دست و پا می زنند، ممکن است از دهان آنها کف خارج شود، به همین دلیل احتمال خفگی در آنها زیاد است، دهان آنها قفل مى شود و ممکن است زبان خود را گاز بگیرند، معمولا " پس از به هوش آمدن به یاد نمی آورند که برای آنها چه اتفاقی افتاده است.
با مراجعه به پزشکان عمومی، روانپزشکان(متخصص اعصاب وروان) و متخصصان داخلی مغز و اعصاب می توانید به این بیماران کمک کنید. با تشخیص و درمان به موقع این بیماری قابل درمان است، اما در بعضی از موارد لازم است که برای همیشه دارو مصرف کنند. توصیه می شود این بیماران از کار هایی
مثل رانندگی، کار در ارتفاع، کار با ابزار واشیاء تیز وبرنده خودداری کنند.
2-20. بیماران عقب مانده ذهنی
بیماری عقب ماندگی ذهنی یک بیماری مغزی است که اغلب از
هنگام تولد یا در دوران کودکی افراد به آن مبتلا می شوند، این بیماری
ارثی است، اما می تواند به دلیل زایمان سخت، ضربه سر در دوران نوزادی
وکودکی، بیماریهای عفونی مثل مننژیت، سرخجه یا تشنج بوجود آ ید.
کودکانی که به این بیماری مبتلا می شوند مراحل رشد آنها مثل: نشستن، راه رفتن، حرف زدن، کنترل ادرارو مدفوع و یادگیریهای آنها نسبت به کودکان هم سن خودشان با تاخیر وکندی صورت می گیرد. معمولا سن عقلی یا هوشی آنها کمتر از سن شناسنامه ایشان است.
این گروه ازبیماران معمولا قابل درمان نیستند، اما می توان با تعیین میزان هوش آنها در حد توانشان به آنها آموزش های ویژه داد بعضی از این کودکان که آموزش پذیر هستند می توانند در مدارس استثنایی درس بخوانند، بعضی از انها قادرند کارهای ساده دستی را بیاموزند.
2-21. اختلالات رفتاری کودکان
اختلالات رفتاری در کودکان بسیار شایع و متنوع است مثل: لکنت زبان، شب ادراری، ناخن جویدن، انگشت مکیدن، تیک، بیش فعالی یا پرتحرکی، اختلال در توجه، تمرکز ویادگیرى.
این اختلالات اغلب قابل درمان هستند، در مواردی استفاده از درمانهای دارویی وغیر دارویی بطور هم زمان ضروری است، بیشترین خدمات برای این بیماران آموزش به خانواده و خود کودکان است که بهتر است توسط روانشناسان ارائه شود.
با مراجعه به پزشکان عمومی، روانپزشکان (متخصص اعصاب و روان) و روانشناسان بالینی می توان از پیشرفت این اختلالات در کودکان جلوگیری نمود و آنها را به سادگی درمان کرد.
2-22. درمان افسردگی
برخی روانشناسان، درمان افسردگی را به معنای تولدی دوباره می شناسند. فردی که یک مرحله از افسردگی را پشت سر گذاشته و درمان شده است، توان مقابله با مشکلات در این فرد بالا می رود و نگرش او به زندگی واقع بینانه تر می شود.
2-23. روان درمانی
افسردگی اگر خفیف باشد، می توان با استفاده از روش های روان درمانی، حمایت های اجتماعی و حل مسئله ، آن را درمان کرد.
برای درمان روان شناختی نباید با گذشته بیمار مبارزه کرد و یا بیش از حد به گذشته پرداخت، زیرا خلق او را بیشتر سرکوب می کند.
در مورد داغ دیدگی، بیمار را باید تشویق کرد که در مورد احساسات خود با دیگران صحبت کند و مشکلات خود را با دیگران در میان بگذارد.
بیمار افسرده را باید تشویق کرد که از گوشه گیری پرهیز کرده و فعالیت های اجتماعی مناسبی داشته باشد. ولی نباید او را به فعالیتهایی وادار کرد که به علت تمرکز ضعیف یا کندی، احتمال شکست در آنها وجود دارد.
تشویق کردن بیمار برای انجام کارهای بدنی از جمله ورزش و استحمام روزانه و مرتب کردن ظاهر و پوشیدن لباس های مرتب و … برای درمان مفید است.
2-24. درمان دارویی
روانپزشک برای فرد بیمار، داروی مناسب را تجویز می کند. اثر داروهای ضد افسردگی پس از حداقل دو هفته مصرف، دیده می شود.

2-25. هنر درمانی Art Therapy
هنر درمانی شامل طیفی ار کاربردهای درمانی میباشد که از هنرهای دیداری تشکیل شده است .در یک سوی این طیف، هنر بعنوان ابزاری ار ارتباط غیر کلامی مورد تاکید قرار دارد . زیرا آثار هنری علاوه بر امکان تداعی و تفسیر , به درک و حل مشکلات هیجانی کمک میکنند.در سویی دیگر این طیف , درمان از خود فرآیند هنری ناشی میشود.سودمندی این فن بستگی دارد به اینکه اثر هنری خاصی در طول زمان چه نیرویی برای حل تعارضات درون فردی و تعرضات بین فرد و جامعه از خود نشان داده است.پایه و اساس کار هنر درمانگر – در تمامی اشکال آن- توضیح و تشریح هنرهای دیداری بعنوان پلی بین تجربیات درونی و بیرونی فرد میباشد.
جائی که هنر اساسا بعنوان یک وسیله روان درمانی مورد استفاده قرار میکیرد از آن گونه آثار هنری سود میجوید که تاثیر فوری در فرد ایجاد میکند , بدون اینکه مهارت فن بکار رفته در اثر هنری مورد توجه باشد.روشهای هنری که به تعبیر و تفسیر خودبخودی می انجامند به این امید ارائه شده اند که محتویات ناخودآگاه ذهن از قید سانسور آزاد شود.
چون درمان به ارزشهای ذاتی موجود در خود هنر وابسته است درمانگر میکوشد تا به مرجعان کمک کند تا در حد توانشان به خلق آنگونه آثار هنری بپردازند که کیفیت, بیانگری و عمق آن آثار توسط دیگران قابل شناسایی باشد .ضمنا آثار هنری به تناسب سنین مختلف یا مراحل ویژه رشد هنری افراد ,انتخاب میشوند . درمانگر از سابقه بالینی خویش جهت پاسخگویی به پیام های پنهان و آشکار که در هنر موجودند بهره میگیرد و همچنین وی به مراجعان کمک میکند تا پذیرای جنبه هائی از وجودشان شوند که براحتی قادر به پذیرششان نبوده اند.

دیگر کاربرد های هنردرمانی عبارتند از ارزیابی روانشناختی،آموزش اعضا رشته های دیگر روان درمانگری، روان درمانی انفرای متمرکز، ارزیابی پویایی های خانوادگی، روان درمانی با گروه های خانوادگی، درمان گروهی، درمان کمکی بیمارانی که در گروه های غیر رسمی قرار دارند و تشکیل هنر درمانی گروهی رسمی که در آن محصولات هنری بعنوان نقطه آغازی بر بحث های گروهی استفاده میشود.
2-26. هنردرمانی گروهی Group Art Therapy
هنر درمانی گروهی فرایندی است که کیفیت شفا بخشی و درمانی هنر را , با روان درمانی گروهی تلفیق میکند.در اجرای هر گونه هنر درمانی گروهی , افرادی در فرآیند اصلی آفرینش هنر درگیرند و کارشان را با دیگران به اشتراک میگذارند.اعضای گروه درباره کارشان هم در خلال فرآیند تولید و هم پس ار آن بحث میکنند.بحثهایی که پی آمد آن خلق هنر است مراتب تحلیل و سعی متمرکز را فراهم میآورند.آثار هنری میتواند فرصتی برای به شراکت گذاردن انگیزشهای هنرمند , تحلیل , تیزبینی در ادراک دیداری و فرافکن تعارضات و هیجانات و سرکوب شده فراهم سازد و بعنوان ابزاری برای برانگیختن تداعی ها نسبت به تجارب پیشین بکار رود.علاوه بر این فعالیت هنری ذاتا از درون و بیرون خویش جنبه درمانی دارد.بنابراین در بحث گروهی غالبا بر نیروی شفا بخش هنر تاکید میشود و در این میان افراد گروه این امر را که چگونه بوسیله فرآیند هنری تحت تاثیر قرار میگیرند را با دیگران در میان میگذارند . عاملان هنردرمانی گروهی مشاهده کرده اند که مشارکت در کارهای هنری و جهت گیری اهداف آن به میزان قابل توجهی ترس مراجعان را نسبت به بحث مستقیم درباره احساستشان کاهش میدهد.
اگر چه غالب ادبیات مربوط به هنردرمانی گروهی به تشریح کاربرد وسایل نقاشی و رنگ و گل رس میپردازد اما تمام انواع وسائل هنری مورد استفاده قرار میگیرد و انتخاب نوع آن به هدف و ساختار گروه بستگی دارد, علاقمندی فزاینده ای نیز به استفاده ترکیبی از هنرها مثل انواع نمایش (Role-Acting Therapy) , موسیقی (Music Therapy) , شعر (Poetry Therapy) و هنر های دیداری ابراز میشود.

2-27. شعر درمانی Poetry Therapy
شعر درمانی یک رویه درمانی است که در آن شعر به قصد رشد شخصی و سلامتی هیجانی مورد استفاده قرار میگیرد.بطور آرمانی شعر درمانی بعنوان نوعی گروه درمانی فرعی در الحاق با جلسات درمانی بکار میرود.هنگامی که یک شخص به شناخت درد یا لذت از یک شعر نائل میشود هیجانش که قبلا سرکوب شده است رها میگردد.شاعر خواه زنده باشد خواه خیلی پیش مرده باشد یک خویشاوند روحی است که ابراز احساسات مکتوبش مراجع را مطمئن میکند که تنها نیست این امر بوسیله جاری کردن افکار و احساسات در شعر بجای اینکه مستقیما توسط درمانجو صورت گیرد موجب میشود تا مراجع بی واهمه شده و عینیت خودش را که برای بدست اوردن چشم اندازهای نو ضروری است حفظ کند.
شعر درمانی مکانیزمهایی را مورد استفاده قرار میدهد که نمادها ,آرزوها و جابجائی ها……شعر این بیان مبدل, مراجع را بسوی یک اظهار راحت بخش میکشاند که ممکن است برای جامعه غیر قابل پذیرش یا غیر معقول باشد.شعر درمانی مراجع را قادر میکند که ارتباط محرمانه ای -که به صورت های دیگر نمیتواند بیان کند- را اظهار کند.
اشکال مختلف شعر درمانی, بعنوان یک بعد اضافی بر طرح مکی درمان, تقریبا در تمام گونه های هیجانی به همان اندازه اختلالات بدنی و تمام گروه های سنی بکار میرود.اثر بخشی روش یاد شده برای روان نژندها,روان پزیش ها, عقب ماندگان,معتادان به دارو و الکل و کسانی که خودکشی کرده اند ثابت شده است.
2-28. درمان با الکتروشوک
اثر درمانی این روش نسبت به درمان دارویی سریع تر دیده می شود و بیشتر در افسردگی های شدید موثر است. در این روش بعد از بیهوش کردن بیمار، به وی شوک الکتریکی داده می شود.
بیمارانی که کاهش وزن شدید، بیدار شدن در صبح زود، کندی حرکتی و هذیان دارند، اثر این روش در آنها بهتر خواهد بود.
افرادی که تمایل دارند شب ها تا دیروقت بیدار بمانند که اصطلاحا به آنها "بوف" می گویند، خیلی بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی، استرس و یا حتی اضافه وزن هستند.
2-29. دین درمانی
بررسی ها نشان داده که بیمارانی که اعتقاد به مذهب و دین دارند، کمتر به افسردگی مبتلا می شوند و در صورت ابتلا، پاسخ خوبی به درمان نشان می دهند.

رضایت الهی و درمان افسردگی
دین اسلام برای پیشگیری از افسردگی راهکارهایی را ارایه کرده که عبارت است از: یاد خدا و متصل شدن به دریای رحمت الهی. حضرت علی (ع) نیز در نهج البلاغه می فرمایند: چیزی جز خدا، تو را آرام نمی کند.
ارتباط های صحیح و درمان افسردگی
حضرت علی (ع) می فرمایند:
– روابط خود را با افراد با شخصیت و اصیل و خاندان های صالح و خوش سابقه برقرار ساز و پس از آن با مردمان شجاع و سخاوتمند و افراد بزرگوار، چرا که آنها کانون گرم و مراکز نیکی هستند.
– قلب ها افسرده می شوند همچون بدن ها، برای رفع ملامت آنها، سخنان حکمت آمیز و جالب انتخاب کنید.
استفاده صحیح از فرصت های زندگی و درمان افسردگی
امیرالمومنین (ع) می فرمایند: از دست دادن فرصت ها، غصه آفرین است و واگذاری نتیجه امور به خداوند، مهم ترین عامل برای جلوگیری اضطراب و افسردگی است.
فروتنی و درمان افسردگی
حضرت علی (ع) می فرمایند: حلقه های زنجیر خودبرتربینی را از گردن فرو نهید و فروتنی و تواضع را سنگر میان خود و دشمنانتان (ابلیس و سپاهیانش) برگزینید.

فصل سوم:

مقدمه

مطالعات زمینه
3-1. موقعیت استان در کشور
3-1-1. موقعیت جغرافیایی شهرستان
شهرستان بجنورد مرکز استان خراسان شمالی است که بین َ42 وْ36 تا َ20 وْ38 عرض شمالی و َ2 وْ56 تا َ50 وْ57 طول شرقی واقع شده است. این شهرستان از شمال به جمهوری ترکمنستان ، از شرق به شهرستان شیروان، از جنوب به شهرستان اسفراین و جاجرم از غرب به شهرستان مانه و سملقان و گنبد کاووس(استان گلستان) محدود می شود. وسعت این شهرستان 6563 کیلومترمربع معادل6/2درصد مساحت استان خراسان می باشد. فاصله شهربجنورد مرکز شهرستان تا مشهد(مرکز استان)244کیلومتر می باشد. شهرستان بجنورد در سال1375، دارای شهرها، بخشها و دهستانهای زیر بوده است. این شهرستان براساس آخرین تقسیمات سیاسی آبان ماه سال1382دارای سه بخش مرکزی، گرمخان، راز و جر گلان بوده است.همچنین دارای8 دهستان و2 نقطه شهری می باشد. تعداد بخشها و دهستانهای این شهرستان در جدول شماره1 نشان داده شده است.

جدول3-1. تعداد بخش ها و دهستان های شهرستان بجنورد
شهر
بخش
دهستان
مرکز دهستان
مساحت دهستان km2
بجنورد
مرکزی
آلاداغ
خوش منظر
725

بابا امان
بابا امان
229
راز
راز و جرگلان
بدرانلو
بدرانلو
564

جرگلان
یکه سعود پایین
1016

راز
تنگه ترکمن
710

غلامان
غلامان
858

گرمخان
گرمخان
حصار گرمخان
1012

گیفان
گیفان علیا
745

3-2. ویژگیهای طبیعی
3-2-1. توپوگرافی
دو بخش کوهستانی ناهمواری های بجنورد را تشکیل می دهد.
کوهستانهای شمال رود اترک که جزیی از مجموعه کوهستانی کپه داغ را تشکیل می دهد. این کوهها ادامه کوههای قفقاز است که به سمت شرق ادامه یافته و ناهمواری های کف دریای خزر را تشکیل داده و در بخش شرقی دوباره مرتفع گشته و به سمت شرق ادامه می یابد. این کوهها در بجنورد کمتر از سه هزار متر ارتفاع داشته و به طرف جنوب یعنی رودخانه اترک از ارتفاع آن کاسته می شود. این ارتفاعات بخش شمالی حوضه آبریز اترک را تشکیل می دهد. این کوهها در شرق باجگیران به هزار مسجد تغییر نام می دهد.
کوهستانهای جنوب رود اترک دنباله کوههای البرز است و با ارتفاع کمتری نسبت به آن در خراسان ادامه می یابد. این کوهها مانند البرز متعلق به دوران سوم زمین شناسی بوده و در بجنورد به نام آلاداغ مشهور است این کوهها از شرق به کوههای بینالود و از غرب به البرز متصل است. علاوه بر ارتفاعات فوق می توان به دشتهای شهرستان به عنوان یکی دیگر از واحدهای ژئومورفولوژیکی اشاره نمود.مهمترین دشت این شهرستان عبارتنداز: دشت بجنورد.
3-2-2. زمین شناسی
براساس تحقیقات صورت گرفته در منطقه بجنورد، قدیمی ترین سازندها متعلق به دوران دوم زمین شناسی می باشد و سایر دورانها به ترتیب بر روی این دوران شکل گرفته اند. در بررسیهای جزیی که در بعضی مناطق یکسری دوره ها حذف گردیده ولی توالی آنها رعایت گردیده است.
مرز بین ژوراسیک و کرتاسه نمود چینه ای است که مربوط به ژوراسیک فوقانی و کرتاسه زیرین است. شروع کرتاسه با تشکیلات ماسه سنگی قرمز رنگ و کنگلومرا و مارنی سازند شوریجه می باشد. این سازند عمدتاً در شمال شرقی بجنورد و در حاشیه دشت بجنورد قرار دارد. این سازند(شوریجه)بطرف بالا شامل آهکهای اوربیتولین دار تشکیلات تیرگان و مارنهای اوربیتولین دار سازند سرچشمه و شیلهای خاکستری و مارنهای سازند سنگانه می باشد.
دوران چهارم مرز بین دوران سوم و چهارم بصورت نمود چینه ای می باشد رسوبات این دوران از قدیم به جدید عبارتنداز:
پادگانه ها- مخروطه افکنه ها و دشتهای آبرفتی
پادگانه ها – مخروطه افکنه های جوان و دشتهای آبرفتی
نهشته های لسی و آبرفتهای جوان
دشت بجنورد دارای رسوبات آبرفتی بصورت مخروطه افکنه تراسها می باشد. لازم به ذکر است که منطقه بررسی شده شدیداً گسله ای و خرد شده است و تراکم گسلها در شمال بجنورد بطور واضح دیده می شود. یک گسل بزرگ نیز از ضلع جنوبی شهرستان و شهر بجنورد با روند شمال شرق جنوب غربی می گذرد که در مورد کارهای عمرانی و فعالیتهایی از این قبیل، حرکات این گسل باید مد نظر باشد.
3-2-3. آب و هوا
شهرستان بجنورد به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی دارای تابستهای معتدل و زمستانی بسیار سردسیر است. آمارهای موجود نشان می دهد که متوسط درجه حرارت ایستگاه بجنورد طی دوره آماری- معادل درجه سانتیگراد بوه است. متوسط حداقل و حداکثر سالانه درجه حرارت طی همین دوره به ترتیب 1/13- و 6/39 گزارش شده است.
آمارهای مربوط به بارندگی طی دوره آماری فوق الذکر حاکی از بارندگی 9/221 میلیمتر برای این ایستگاه می باشد که عمدتاً در فصل زمستان و بهار صورت می گیرد. از کل ریزشهای جوی ایستگاه بجنورد 1/30 درصد مربوط به فصل بهار، 7/4 درصد مربوط به فصل تابستان، 4/28 درصد مربوط به فصل پاییز و 8/36 درصد متعلق به فصل زمستان بوده است. تعداد روزهای یخبندان ثبت شده در این ایستگاه در طول یکسال 57 روز می باشد.
3-2-4. باد
شمال خراسان شدیداً متاثر از جریانات سرد قطبی می باشد. این جریانات هنگام ورود به ایران در ابتدا در مناطق شمال بویژه شمال خراسان اثر گذاشته و درجه حرارت هوا را شدیداً پایین آورده و موجب برودت هوا می شود. بهمین دلیل عمده شهرهای شمال خراسان دارای اقلیمی سرد می باشد.
شهرستان بجنورد نیز بواسطه قرارگیری در مسیر این جریانات در اکثر ماههای سال دارای هوایی سرد می باشد. وزش بادهای غربی که عمدتاً از روی دریای خزر عبور کرده و پس از عبور از گرگان وارد دشت بجنورد شده و رطوبت زیادی را وارد منطقه می کند و به باد گرگان یا قره بیل معروف است ضمن اینکه تا حدودی موجب تعدیل هوا می شود.
باد قبله : جریان هوایی دیگر است که در مدتی از سال بر روی هوای منطقه تاثیر می گذارد و از سوی جنوب می وزد. این باد به دلیل عبور از مناطق داخلی و کویری کشور دارای درجه حرارت بالا می باشد. بالا بودن درجه حرارت این باد و گرم و مرطوب بودن جریانات غربی باعث گردیده است که از سرمای شدید جریانات سرد سیبری بطور چشمگیری کاسته شده و هوا تا حدودی معتدل شود که با این حال هنوز غلبه با جریانات سرد سیبری می باشد.
باد سورتوک : سومین جریان هوای مورد بررسی در منطقه است که این باد از جانب شمال وزیده و در زمستان سرمای شدیدی به همراه داشته و تابستان از شدت هوا کاسته و باعث اعتدال هوا می شود. این جریان به تبع جریان سرد سیبری حرکت کرده و اختلاف آن با جریانات سرد سیبری در وسعت و نام آن می باشد.

3-2-5. منابع آب
منابع آب شهرستان در دو بخش منابع آب سطحی و منابع آب زیرزمینی مورد بررسی قرار می گیرد.
– منابع آب سطحی:
یکی از مهمترین جریانات سطحی شهرستان بجنورد رودخانه معروف اترک است که از ارتفاعات لارویان سرچشمه می گیرد. همچنین می توان به رودخانه های بابا امان ، بازخانه، فیروزه، چناران و می شود. این رودخانه ها زهکشی دشت بجنورد را انجام می دهند. تمامی رودخانه های فوق الذکر را می توان بعنوان سر شاخه رودخانه اصلی حوضه یعنی رودخانه اترک به شمار آورد.
– منابع آب زیرزمینی:
در این شهرستان علاوه بر منابع فوق الذکر در زمینه تامین آب شرب و کشاورزی بایستی به منابع آب زیرزمینی نیز اشاره نمود. در سطح این شهرستان مجموعاً 163 قلعه چاه به تخلیه سالانه 22 میلیون متر مکعب. 18 رشته قنات با تخلیه سالانه 4 میلیون متر مکعب و23 دهانه چشمه با تخلیه سالانه 15 میلیون مترمکعب ، آب کشاورزی شهرستان را تامین می نمایند.
3-2-6. خاکها
خاکهای شهرستان بجنورد را می توان به چند دسته بزرگ که هر کدام شامل زیر گروههایی خواهند بود، تقسیم نمود. در این مطالعه سعی می شود یک اشاره کلی به هر دسته از خاکها و زیر گروههای مربوطه داشته باشیم.
– خاکهای مخروط افکنه
این خاک که حاصل عملکرد آبهای جاری بوده و عمدتاً در پای دامنه ها به چشم می خورد شامل رسوبات آبرفتی بادبزنی شکل، رسوبات واریزه سنگریزه دار و خاکهای سنگلاخی می باشد.
– خاک فلاتها
مهمترین زیر رده های این خاک شامل خاکهای واریزه ای و خاکهای قهوه ای می باشند که در قسمتهای مختلف شهرستان پراکنده اند.
– خاک رسوبی
این خاک در قسمت جنوبی، غرب و جنوب غربی شهرستان پراکنده می باشند. قسمت عمیق خاک به رنگ قهوه ای مایل به زرد با بافت رس و شنی همراه با کمی آهک و سنگریزه پراکنده می باشد.
– خاک دشتهای دامنه ای
این خاک شامل خاکهایی از قبیل رسوبی، رسوبی زرد رنگ و خاکهای فرسایش یافته می باشد که بخشهایی از شمال ، شمال غرب و غرب شهرستان را در بر می گیرد.

– خاک دره ها
خاک دره ها عمیق به رنگ قهوه ای با بافت شنی و رسی تا رسی و شنی می شوند. در قسمتهای جنوب شرقی شهرستان مشاهده می شود.
– خاک اراضی پست
این خاک عمیق بوده و دارای رنگ قهوه ای با بافت رس و شنی می باشد.
– خاک تپه ماهور و کوهستانی
این خاک ها بر روی بستر سنگی قرار گرفته اند و فاقد پروفیل کامل می باشند . فرسایش در عدم تکامل پروفیل نقش اساسی را ایفا می نماید.
3-2-7. پوشش گیاهی
پوشش گیاهی شهرستان بجنورد را می توان به دو دسته چنگل و مرتع تقسیم بندی نمود.
– مراتع
مجموع وسعت مراتع شهرستان 6/373261 هکتار مرتع معادل 4/73 درصد از کل منابع طبیعی شهرستان و 8/1 درصد مراتع استان را شامل می شود.
– جنگل
جنگلهای بجنورد که در گذشته از اهمیت بیشتری برخوردار بوده اند بر اثر بهره برداری های غیر اصولی امروزه به صورت جنگلهای مخروبه ظاهر شده اند. وسعت جنگلهای شهرستان بجنورد معادل 68/18698 هکتار است که 7/3 درصد از کل منابع طبیعی شهرستان را در بر گرفته است.
3-2-8. لرزه خیزی بجنورد
واقع شدن شهرستان بجنورد در محدوده زمین شناسی البرز، کپه داغ، و زون بینالود موجب گردیده تا در این منطقه گسلهای فراوانی با منشاء تکتونیکی ناشی از حرکات سه زون مذکور شکل گرفته و لرزشهایی را بوجود آورند. از این رو در مناطق کوهستانی به سمت شمال و جنوب بجنورد تعداد و تراکم این گسلها افزایش می یابد. افزایش میزان فعالیت و شکل گیری گسلهای منطقه ناشی از فشارهای جانبی حاصل از تکتونیک صفحه ای بوده که پهنه نسبتاً ناآرام منطقه را بوجود آورده است. به همین دلیل منطقه در نقشه پهنه بندی خطر نسبی زلزله در محدوده ای که دارای خطر نسبی بالا می باشد واقع شده است. با بررسی نقشه های تکتونیک ایران مشاهده می شود که تعداد و قدرت زلزله های این شهرستان از شمال غرب به جنوب شرق و از شرق به غرب افزایش می یابد که دقیقاً منطبق بر محور گسل های منطقه ودر ارتباط با فازکوهزائی البرز (آلپین) می باشد در ارتباط با زلزله های تاریخی اطلاعات دقیقی وجود ندارد، ازاینرو بیشتر رخدادهای ثبت شده مربوط به قرن اخیراست که حداکثر قدرتی در حدود 7-6 درجه در مقیاس ریشتر دارا می باشند از مهمترین زلزله های ثبت شده این شهرستان می توان به موارد زیر اشاره نمود.
1ـ زلزله بجنورد در مورخه 2/4/1879 با قدرتی معادل 7-6درجه در مقیاس ریشتر
2ـ زلزله بجنورد در مورخه 17/9/1923 با قدرتی معادل 7-6 درجه در مقیاس ریشتر
3ـ زلزله بجنورد در مورخه 4/1/1932 با قدرتی معادل7-6 درجه در مقیاس ریشتر
4- زلزله بجنورد در مورخه 26/2/1970 که مرکز آن در حد فاصل بجنورد و گنبدکاووس بوده است.
5ـ زلزله بجنورد در مورخه 16/11/75 با قدرتی برابر با 0 9/5 در مقیاس ریشتر
6ـ زلزله بجنورد در مورخه 16/11/75 با قدرتی برابر با1/6 در مقیاس ریشتر
7ـ زلزله بجنورد در مورخه 17/11/75 با قدرتی برابر با 2/5 در مقیاس ریشتر
8ـ زلزله بجنورد در مورخه 13/5/77 با قدرتی برابر با 1/5 درجه در مقیاس ریشتر
3-3. ویژگیهای انسانی
3-3-1. تعداد جمعیت
براساس نتایج آمار سال1375، مرکز آمار ایران سازمان مدیریت و برنامه ریزی، این شهرستان دارای 279453 نفر جمعیت می باشد، از این تعداد جمعیت، 141258 نفر (6/50 درصد) را مردان و 138195 نفر (4/49) درصد را زنان به خود اختصاص داده اند. براین اساس نسبت جنسی شهرستان در سال 1375، معادل 102 نفر محاسبه شده است.
بر اساس نتایج آمار سال 1385 جمعیت شهر بجنورد به 326370 نفر رسیده است.
3-3-2. تحولات جمعیت
تعداد جمعیت این شهرستان از118253 نفر در سال1345به 279453 نفر در سال 1375 افزایش یافته است. بر این اساس متوسط نرخ رشد طی 30 سال اخیر9/2 درصد محاسبه شده است.
3-4. ویژگیهای اقتصادی
عمده ترین بخشهای فعالیتهای اقتصادی شهرستان بجنورد را می توان به 3 دسته فعالیتهای کشاورزی و صنعت و خدمات طبقه بندی نمود. وضعیت این فعالیتها به شرح زیر مورد بررسی قرار می گیرند.
3-4-1. کشاورزی
در پهنه شهرستان به تبعیت از اقلیم متفاوت آن فعالیتهای کشاورزی از شرایط طبیعی متفاوتی برخوردارند. به نحوی که در قسمت شمالی شهرستان که از ناهمواری های متعددی پوشیده شده، محدودیت زمینهای کشاورزی مناسب و امکان فراهم آوردن منابع آب وجود دارد.
زمینهای واقع در حاشیه دره ها و تنگه ها که عموماً بر روی شیب واقع شده اند، اصلی ترین اراضی کشاورزی را شکل می دهند. علیرغم وجود رطوبت این حوضه نسبت به جنوب شهرستان و برخورداری از نزولات آسمانی بواسطه قرار گرفتن بخش قابل توجهی از این زمینها بر روی شیب وارتفاع و نبودن سیستم جمع آوری آبهای سطحی، به کارگیری روشهای کشت آبی در زمینهای آن دشوار بوده و اغلب این اراضی به شیوه دیم کشت می شود.
3-4-2. دامداری
جمعیت دامی شهرستان بجنورد 31298 واحد دامی معادل 9/2 درصد از کل واحد دامی استان است. ترکیب و بافت دامی شهرستان شامل 9/57 درصد گوسفند و بره، 4/29 درصد بز و بزغاله، 7/12 درصد گاو و گوساله است.
تولیدات عمده دامی شهرستان به شرح زیر می باشد:
تولید گوشت قرمز برابر با 5425 تن در سال و تولید گوشت مرغ 2645 تن درسال، تولید شیر جمعاً 42689 تن درسال، تولید عسل جمعاً 53110 کیلو گرم در سال و تولید تخم مرغ 225 تن در سال می باشد.
3-4-3. صنعت
شهرستان بجنورد در پایان سال 1381 دارای 40 واحد صنعتی فعال بوده که پروانه بهره برداری تحت پوشش اداره کل صنایع ، سازمان جهاد کشاورزی و اداره کل معادن و فلزات استان را اخذ کرده اند.
در واحدهای فوق الذکر تعداد1021 نفر مشغول به کار بوده اند در این سال معادل 13 درصد واحدهای صنعتی این شهرستان غیر فعال بوده است. در این شهرستان یک شهرک صنعتی وجود دارد که تعداد شاغلین این شهرک 351 نفر می باشد.
3-4-4. معدن
در سطح شهرستان بجنورد تعداد 10 معدن فعال وجود دارد که در حدود 117 نفر در این معادن مشغول به کار هستند.
مهمترین صنایع بزرگ شهرستان بجنورد شامل صنایع غذایی(پنیرسازی، ماکارانی، آرد سازی، رب گوجه فرنگی، تهیه خشکبار) صنایع ساختمانی ( آجر، تیرچه بلوک، موزائیک سازی) ، صنایع فلزی، صنایع سلولزی، صنایع شیمیایی، صنایع پوشاک، صنایع نساجی، کارخانه سیمان، آلومینیوم سازی، شیر پاستوریزه، پتروشیمی، پلاستیک سازی و … نقش مهمی در اشتغال زایی و درآمد زایی برای شهرستان ایفاد می نماید.
3-4-5. خدمات
بخش دیگری از فعالیتهای اقتصادی شهرستان بجنورد، بخش خدمات می باشد. بر اساس نتایج بدست آمده از سالنامه آماری استان خراسان سال 1382، جمعیت ده ساله و بیشتر شهرستان بجنورد تعداد 198727 نفر بوده اند. از این تعداد 73552 نفر شاغل (ده ساله و بیشتر) می باشند. شاغلان بخش خدمات در شهرستان بجنورد 30045 نفر(4/27 درصد) کل شاغلان شمارش شده اند.
توزیع فعالیتهای خدماتی در شهرستان بجنورد نشان می دهد از مجموع 198727 نفر جمعیت ده ساله و بیشتر شهرستان، تعداد 77283 نفر جمعیت فعال اقتصادی بوده اند که از این تعداد نیز 73552 نفر شاغل و 3731 نفر بیکار بوده اند.
از مجموع تعداد شاغلان،6.5 درصد در گروه عمده فروشی و خرده فروشی،0.4 درصد در گروه هتل و رستوران،4.5 درصد در گروه حمل ونقل، انبارداری و ارتباطات،0.5 درصد در گروه واسطه گری های مالی ، 0.4 درصد در گروه مستغلات و اجاره و کارو کسب، 7 درصد در گروه امورعمومی و دفاع، 6 درصد در گروه آموزش، 1 درصد در گروه بهداشت و مددکاریهای اجتماعی، 0.8 درصد در گروه خدمات عمومی و 0.4 درصد در گروه دفاتر مرکزی و مستخدمان بوده اند.
3-5. شناخت جغرافیایی استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی به مرکزیت شهر بجنورد یکی از استان های کشور ایران است. این استان با مصوبه دولت در سال 1383 و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان ایجاد شد.
3-5-1. جغرافیای منطقه
استان خراسان شمالی با جمعیت 800000نفر و مساحت 28719 کیلومتر مربع(تراکم30 نفر در کیلومتر مربع)،1/71 درصد از مساحت و 1/22 درصد از جمعیت کل کشور را به خود اختصاص داده است. بنابراین به لحاظ مشاحت از 14 استان کشور و 51 کشور جهان بزرگتر است و از لحاظ جمعیتی نیز از 7 استان کشور پر جمعیت تر می باشد. این استان از 6 شهرستان بجنورد ( مرکز استان)، شیروان، اسفراین،مانه و سملقان، جاجرم ، فاروج و 15بخش، 400 دهستان و 862 روستای دارای سکنه تشکیل شده است و از نظر موقعیت جغرافیایی از شمال باکشور ترکمنستان ( با 281 کیلومتر مرز مشرک) از شرق و جنوب استان با استان خراسان رضوی ، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم مرز است. براساس نتایج آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1375 از جمعیت 732646 نفری ساکن در محدوده فعلی خراسان شمالی تعداد 288578 نفر ساکن در نقاط شهر بوده اند که به این ترتیب نرخ شهرنشینی با رقمی معادل 39/4 درصد از رقم بسیار پائین تری نسبت به نرخ متوسط شهرنشینی کشور( 61/3 درصد) برخوردار بوده است و برآورده ها حاکی از آن است که این میزان در سال 1382 به 43/6 درصد افزایش یافته است و از 794 هزار نفر جمعیت این استان 365 هزار نفر ساکن در 14 نقطه شهری می باشند. مردم استان خراسان شمالی از اقوام گوناگونی تشکیل شده اند که با وحدت و یکپارچگی خاصی، استان را به کانون وحدت قومیتها و مذاهب مختلف تبدیل کرده اند. جمعیت استان با ضریب جوانی 44 درصد ( نسبت سهم سنین کمتر از 15 سال از کل جمعیت استان) از نرخ باسوادی 76/5 درصد و پائین تر از 80 درصد متوسط کشور برخوردار است.

3-6. موقعیت جغرافیایی شهرستان بجنورد
3-6-1. آب و هوا
آب و هوای بجنورد بعلت وجود کوهستانها در اطراف آن معتدل و مرطوب بوده، حداقل و حداکثر آن بین 6/14 و 3/37 درجه سانتیگراد است و میانگین آن 13 درجه سانتیگراد می باشد رطوبت نسبی بجنورد 75-45 می باشد . هرچه از شرق به سوی غرب می رویم رطوبت هوا و میزان بارندگی افزایش می یابد. متوسط بارندگی بجنورد در دهه 60 ، 280 میلیمتر بوده است.
3-6-2. توسعه و شهرگرایی در بجنورد ( شمال خراسان )
توسعه شهربجنورد، امروزه شناخت کامل از مراحل تکوین و تکامل فیزیکی شهر در دوره های گوناگون بسیار مشکل است، اول آن که جایگزینی شهر د جلگه ای نسبتا گشترده، سبب شده تا مرزهای مصنوعی و دیوارهای شهرو محله های آن بارها تحت تاثیر عوامل گوناگون تغییر مکان دهند و در نتیجه شهر در قالبی طبیعی ، محدود و ثابت نماند. دوم آنکه که شکل شهر و نیز بافت سنتی آن به علت این عوامل یا از میان رفته اند و یا به کلی تغییر فرم داده اند. بنابراین، نشان دادن تغییرات چند صدساله بجنورد مشکل به نظر نمی رسد، با این حال طرح جایگزینی و کالبد شهر در دروه های مختلف، روشنگر این مطلب است که تغییرات شهر در دوره های گوناگون، به قالب چند عنصر کالبدی به شرح زیر وابستگی داشته است:
دیوارها، خندق و دروازه های شهر
ساختمانهای حفاظتی نظامی و دیگر مجموعه هی حاکم نشین
مجموعه بافت مسکونی
عناصر متشکله بافت شهری
گذشته ازتغییرات در عوامل فوق، تحولات اجتماعی و اقتصادی نیز، نسبت به زمان ایجاد توسعه بفتهای سنتی اقتصادی نیز، نسبت به زمان ایجاد توسعه بافتهای سنتی شهر، به وجود آمده است. نوع و شکل زندگی مردم تغییر کلی یافته ترکیب خانوارها تغییر کرده و در نتیجه خانه ها نیز به عنوان عنصر ساده و پایه ای بافت شهر به صورت قابل ملاحظه ای دچار تحول گشته است. همچنان که عوامل موجود دیگر در بافت مسکونی قدیم مثل مدرسه، حمام و غیره کاملا تحول یافته و عملکرد جدیدی دارد. هماهنطور نیز شکل و حجم آن تغییر نموده است. علاوه بر این زندگی امروزی بناهای جدیدی را رایج نموده که در گذشته رونقی نداشته اند. ازنظر تحولات سیاسی و اقتدار حکومتهای محلی یا مرکزی، بجنورد در عصر حاضر تابع تغییر سیاستهای گوناگونی بوده است، چنان که اثرات این تغییرات در کالبد شهر به تدریج مشهود گشته است.
3-6-3. بافت شهر بجنورد
شهر بجنورد دارای بافتی گسترده و همگن است. به ندرت ساختمانهای بلندتر از دو طبقه در بافت اصلی شهر دیده می شود. اخیرا در نوسازیهای انجام شده و یا در حال انجام مرکز شهر ساختمانهای تا چهار طبقه شاخته شده است. آپارتمان سازهای در حال انجام در مجاورت جاده کمر بندی در شرق شهر نیز از موارد جدید ساختمانهای چند طبقه ( حداکثر 4 طبقه ) شهر است. بطور عموم شهرداری بافتی ریزدانه است. ساختمانهای مرکز شهر همگن و با سیمای هماهنگ، شهری کوچک و آرام را تداعی می کند. با وجود تمام یکدستی و هماهنگی اما مجموعه دارای تنوعی خوبی است.
بطور کلی مجموعه شهری اصلی بجنورد دارای ویژگیهای خاص خود است که آن را از سایر شهرهای منطقه متمایز می کند. تناسبات هماهنگی، شبکه بندی خوانا، خیابانهای پر درخت و زیبا از ویژگیهای بافت شهر بجنورد است.
بافت مرکز شهر بجنورد دارای قدمتی بیش از 100 سال نمی باشد. به غیراز چند بنای تاریخی موجود در بافت سایر بناهای محدوده قدیمی شهرعمدتا مربوط به دوره های رضا شاه تا اواخر دهه 1330 می باشد
بطورکلی 4 دوره در بافت شهر بجنورد قابل تمیز است که عبارتند از:
– بافت قدیم
– بافت میانه
– بافت جدید
– بافت حاشیه ای
– بافت قدیم ( اولیه )
هسته اولیه شهر که از تجمع پیرامن اندامهای بنیادی محله ای و شهری فرم یافته است دارای دو بخش متمایز قابل تشخصی می باشد.
ساربان محله
واقع در شمال شرق محدوده بافت قدیم، برروی تپه ای مرتفع می باشد.
از خصوصیات این بافت فشردگی آن است، ترکیب و تلفیق فشرده شاختمانهای مسکونی، حداقل فضای لازم را برای آمد و شد ایجاد کرده است و از فضای باز عمومی خبری نیست. اتصال جانبی ساختمانهای مسکونی به یکدیگر و کوچه های باریک و پیچ و خم دار آن، متاثر از محدودیتهای جغرافیایی و پستی و بلندی زمین است. دیوارهای بلند و ممتد با حداقل بازشو در آن از جمله عوامل متاثر از اقلم
می باشد. در این بخش فضاهای باز شهری و عمومی و تاسیسات شهری در حداقل ممکن است. ساختمانهای قدیمی این بخش اکثرا خشت و گلی با پوشش چوبی و سقف کاهگلی است. ساختمانها از ایستادگی لازم برخوردار نیستند در این محدوده نوسازی خانه ها شروع شده. نوسازی با مصالح جدید و تیرآهن انجام می شود اما به لحاظ پادین بودن توان اقتصادی ساکنین نحوه اجرای آن ضعیف است.

محله های توپ و مفخم
این محدوده مرکز تجاری شهر نیز می باشد و از وضعیت بهتری نسبت به ساربان محله برخوردار است. ساکنین دارای وضع اقتصادی بهتری هستند و ساختمانها بزرگتر و مجهزتر است. از لحاظ ایستادگی نیز بسیار بهترهستند. در لبه های خازجی محله و مجاور خیابانهای اصلی این بافت مجموعه های تجاری شهری واقع است. در بافت درونی به لحاظ باریک بودن کوچه ها در مواردی بافت های فرسوده وجود دارد. نوسازی های زیادی مخصوصا در محدوده های نزدیک بازار و خیابانهای اصلی شروع شده و ساختمانهای با تراکم نسبتا بالا نسبت به ساختمانهای موجود در حال احداث است.
کوچه های این بخش باریک و مستقیم و دارای طو ل زیادی هستند ساختمانهای یک طبقه با دیوارهایبلند عمدتا یا باز شو کم و در ارتفاع بالا می باشد. مصالح آجری واندود کچ و کاه گل بکاررفته در نماسازی ها سیمای مطلوبتری نسبت به بافت ساربان محله دارد. قطعات تفکیکی بزرگتر و منظم تر است. کوچه های باریک آن ( حدود 4 تا 5 متر عرض ) قابلیت پذریش اتومبیل را ندارد و گذرهای داخلی بیشتر پیاده هستند و سبب شده تا محیطی آرام و دور از آمد و شد ماشین بوجود آید. این یکی از نکات مثبت در این محله مسکونی می باشد. اما همین امر باعث شده تا تسعه مرکز شهر در این منطقه دچار مشکل و وقفه شود و تغییر و تبدیل به کندی صورت گیرد. به همین علت با اینکه این محدوده از نظر موقعیت، امکان عملکردی بسیار خوب و مناسبی در رابطه با مرکز شهر دارد بخشهای فرسوده و رها شده در آن بسیار مشاهده می شود. قطعات اصلی تفکیکی در این محدوده بزرگ هستند. اما تعداد زیادی از قطعات درجریان تقسیمات موروثی به ابعاد کوچکتر تفکیک شده اند. این تفکیک ها نیز تغییراتی در الگوی دسترسی ها پدید آورده بطوری که کوچه های باریک بن بست و کوتاه جهت دسترسی به قطعات میانی بوجود آمده است.
– بافت میانی
این بافت بطور پیوسته در مورد امتداد بافت قدیم شکل گرفته است از نظر ساختار کالبدی به تبعیت از نظام بافت قدیم مرکزی شهر دارای نظم شطرنجی باز اولیه قائمه می باشد. خیابانهای عریض و کوچه های مستقیم و ساختمانهائی با عمر متوسط 30 سال از ویژگی های خاص این بافت است. وضعیت کلی توپوگرافی در این بخش تاثیر عمده ای بر شکل گیری بافت نداشته است. ساکنین جدید که در کنار ساکنین سنتی شهر در این بخش ساکن هستند عمدتا کارکنان بخش دولتی، خصوصی و با نظامیان هستند. در شکل گیری این بخش به لحاظ دخالت های کلان ارگانهای دولتی تفکیک و تقسیم بندی های منظم تر و خیابانهای دو طبقه در این بخش بیشتر دیده میشود مصالح جدید آجر، تیرآهن و روکار سنگ در اکثر بناها دیده می شود. ارتفاع همگون ساختمانها خط آسمان افقی منظمی پدید آورده است از نظر الگوی ترافیکی دارای ویژگی سلسله مراتب شبکه بندی می باشد تمام شبکه های اتومبیل رو هستند. نحوه استفاده از زمین در خش نشان دهنده قابلیت تلفیق و انعطاف بیشتر آن نسبت به بافت قدیم است.
تراکم متوسط اتصال جانبی ساختمانها به یکدیگر و همنوائی طرح و اجرای و نماسازی و ساختمانها از دیگر و ویژگیهای این بخش است.
مجموعه های خدماتی و فضاهای عمومی که ما بین مرکز محله ای باشد دیده نمی شود و خدمات در کنارخیابانها ایجاده شده اند.
مصالح ساختمانی بکار رفته از بافت قدیم جدیدتر است و کیفیت بناهای مسکونی و سطح زندگی ساکنین نیز از مطلوبیت بهتری نسبت به بافت قدیم برخوردار است. قطعات تفکیکی این بافتها نسبتا بزرگ هستند.
– بافت جدید
مناطق توسعه های جدید پیوسته به بافت اصلی شهر، شامل، ساخت و سازهای حول امتداد محورهای جنوبی و شرق شهر در محدوده قانونی طرح جامع را می توان نام برد. ساخت سازهای انجام شده در اراضی متعلق به سازمانها و ارگانهای دولتی و انقلابی را که به محدوده اضافه شده نیز شامل میشد. ساختمانهای این بافت با قدمت متوسط 20 سال می باشد که عمدتا تحت ضوابط و مقررات شهرسازی طرح جامع و زیر نظر شهرداری احداث شده اند. الگوی بافت و تفکیک، نوع مصالح و سکونت در این بافتها به یک باره تغییر زیادی را نسبت به بافتهای قدیم و میانه نشان می دهد. ابعاد تفکیک به سمت مستطیل کشیده شده میل می کنند و استقرار بنادر زمین در شمال زمین و در محدوده 60% زمین انجام می شود. بطو کلی الگوی ساخت و باز در این بخش های بیشتر تحت تاثیر الگوهای رایج در شهرهای بزرگ مثل تهران شکل می گیرد. کوچه ها همگی ماشین رو الگوهای ساخت به نحوی است که امکان ورود ماشین به قطعه مسکونی ممکن ساخته است.
شبکه های اصلی عمدتا در امتداد خیابانهای موجود شهر است ولی در داخل بلوکهای شهری در این محدوده تبعیت از مرز مالکیت ها که عمدتا مرزهای کشاورزی است دیده می شود. که خود باعث بی نظمی فضادی مجموعه ها نسبت به بافتهای میانه شهر شده است و ساختمانهای این بخش عمدتا دو طبقه هستند و یا با احداث راه پله پیش بینی لازم جهت ضافه شدن طبقات را نموده اند.مصالح جدید و تکنولوژی ساخت بهتر در احداث بنا به خدمت گرفته شده اما به لحاظ سرت ساخت باز در دوران ساخت این بناها و محدودیت های اقتصادی و نیاز مبرم به مسکن، کیفیفت اجرا و طرح بسیار پائین تر از بخش میانی است. اجرا نماسازی و حجم ساختمانهای این بخش هماهنگی و توازون خوبی با هم نداشته و مجموعه های حاصله مطلوبیت بخش میانی را ندارند. کوچه ها و فضاهای احداث شده فاقد روح و ظرافت های لازم یک محدوده مسکونی مورد علاقه و توجه ساکنین آنست زیرا ساکنین این بخش عموما از مهاجران جدید و بدون آشنائی و توجه لازم به فضا و روح زندگی شهری می باشند و خیلی از آنها را می توان از جمله کسانی دانست بدون خواست و علاقه خود در ایجا ساکن شده اند و شاید خود را ساکنین موقت نه دائمی می پندازند و در نتیجه توجه وعلاقه لازم به ارتقاء روح و فضا زندگی شهری ندارند.
بطور کلی در این بخش با ساختمانهای نیمه تمام( بناهای که فاقد نماسازی و بعضی از تجهیزات هستند) که در آنها زندگی جریان دارد و یا قطعات ساخته نشده و همچنین خیابانهای خاکی که دارای مشکلات دفع آبهای سطحی بوده و نارسائی خدمات زیر بنائی دارند، روبرو هستیم. بنابرانی سمای شهریی مطلوبی هنوز حاصل نشده و خیابنهای بدون درخت و کف سازی مناسب از دیگر ویژگیهای نامطلوب آن است.
3-6-4. توسعه فیزیکی شهر بجنورد
در حال حاضر بجنورد به صورت پراکنده در چهار جهت ( غرب- شرق- شمال جنوب ) توسعه یافته است. معمولا روستائیان مهاجر، بخش محدوده شهر را برا ی سکونت برگزیده اند. شهرنشینان بجنورد که تا سال 1350 تمایل به شکونت در بخش غرب و سمال غربی را داشتند، امروزه کمتر تمایل نشان داده و بیشتر شمال، جنوب و شرق را برای سکونت انتخاب می کنند، به طور کلی شهر بجنورد بر زمینی مستقر شده که دارای شیب ملایم از جنوب به شمال و از غرب به شرق است. اراضی تحت توسعه شهر نسبتا مسطح و فاقد پستی و بلتدی محسوس می باشند اما در امتداد شهر به اراضی باتلاقی و مرطوب برخورد می کنیم که در اثر بارانهای بهاره و پائیزه، آب در این منطق جمع شدده و اهالی آن را دچار مشکلات فراوانی می سازد، مخصوصا در شهرستان بجنورد به علات فقدان سیستم صحیح فاضلاب، به هنگام ریزش باران بیشتر نقاط شه زیر سیلاب می روند و طبقات پائینی تعدادی از ساختمانها پر آب می شوند.اراضی جنوب شهرستان که به تدریج به ارتفاعات می گراید، می تواند محیطی دور از حوادث طبیعی چون سیل باشد و برای سکونت مناسب باشد.
طبق مطالعات انجام شده بر روی و اجسامی که از زیر خاک پیدا شده، نشان می دهد که محل شهرقدیمی بجنورد همین تپه های شمالی شهر می باشد که امروزه بنا به دلایلی نامعین آثاری از این شهره باقی نمانده است. به خاطر رودخانه عین الطف و پائین بودن صفحه اراضی این ناحیه در بیشتر مواقع وقوع سیل در شمال و شرق شهر جبران ناپذیر می باشد، ولی در دامنه و بالای تپه های این منطقه هم اکنون شهرک هایی ساخته می شود که در آینده محل مناسبی برای سکونت خواهند بود.
اراضی غربی این شهر نیز که بتدریج به ارتفاعات می گراید محل مناسبی برای توسعه شهر می باشد. در این ناحیه رودخانه ای وجود دارد که از جنوب به جلگه بجنورد سرازیر شده و داخل خندقی که در این ناحیه حف شده می ریزد. با دخالت اندکی در جریان و مسیر رودخانه، این ناحیه از خطر محفوظ خواهد ماند. ناحیه غربی بجنورد، هماکنون به عنوان محل تجمع و منطقه صنعتی شهر انتخاب شده و ساختمان فرودگاه شهر د همین ناحیه ( یعنی در غرب و در شمال غربی ) ساخته شده است. البته درای ناحیه خندق عامل مهمی است و شرق شهررا از غرب جدا کرده و باعث شده که در ضلع غربی زاغه نشینی رواج یابد. جهت اصلی وزش بادهای مزاحم، بیشتر از ناحیه غرب و شمال غرب منطقه است که خود عامل مهمی در جهتگیری ساختمانها می باشد. بطور کلی توسعه فیزیکی شهر با محدودیتهای زیر مواجه است:
محدویت در شمال: وجود اراض کشاورزی ( اراضی پست و باتلاقی ) و گسل باباموسی
محدودیت در غرب: وجود اراضی کشاورزی ( اراضی پست و باتلاقی و رودخانه )
محدودیت در جنوب: تا اندازه ای وجود ارتفاعات ( ولی این عامل چندان مهم نیست ) در کل بهتر بود شهر در جهت جنوب غربی و شرقی روی دامنه و تپه های این ناحیه توسعه پیدا میکرد تا دچار تخریبات عوامل طبیعی ( مخصوصا سیل و باتلاقهایی که باعث امراض گوناگون می شوند و … ) نگردد، به نظر می رسد راه حل منطقی برای توسعه و رشد جمعیت شهر بجنورد، توسعه در این نواحی باشد.
3-7. شناخت تاریخی – اجتماعی
3-7-1. نقش عوامل تاریخی در منطقه
موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی منطقه بجنورد به گونه ای است که این منطقه از دیرباز محل رفت و آمد بازرگانان، نظامیان، عشایر و … از شرق به غرب، از جنوب به شمال و برعکس بوده است. بدین جهت در مسیر راه ارتباطی شهر به دیگر مراکز شاهد وجود کارونسراها و رباطهایی هستیم که میزبان بازرگانان برای استراحت و یا جنگجویان برای حمله بوده اند. برخی از این رباطهای قدیمی که آثار آنها هنوز هم پا برجاست و در جهت جنوب غربی یجنورد در مسیر راه قرار دارند عبارتند از:
رباط قره قبیل که به وسیله امیر نظام الدین نوائی وزیر سلطان حسین بایقرائ و در حدود 900 سال پیش ساخته شده است.
رباط عشق
رباط قلی: که از سنگ خارا ساخته شده است.
رباط اسپاخو ( اسپاخو هم می نامند ) که کلیسای زرتشتیان می باشد
هریک از این رباطها که عمرشان به هزار سال می رسد در فاصله 15 الی 25 کیلومتری و در امتداد جنوب غربی به شمال شرقی قرار گرفته اند. همین طور که کاروانسراهایی در شهر بجنورد و شهرهای گرمه و جاجرم و راز وجود دارندکه کاروانیان و بازرگانان سابق در آن اماکن اطراق می کردند. کاروانسرای سردار شهر بجنورد که سابقه تاریخی آن به بیش از 150 سال می رسد هنوز هم باقی است البته در عصر حاضر و بعد از سال 1342 که جاده آسیایی از این منطقه عبور کرد به جای رباط و کاروانسرا، هتل و سالنهای غذاخوری مدرن ساخته شده و پس از سا 1355 با وجود برخورداری اتومبیل دیگر کسی از چهارپایان به جهت حمل و نقل استفاده نمی کند و بطور بسیار نادری در کاروانسرای شهر چهار پا دیده می شود.
از عوامل مهم دیگر اثرات آن هنوز هم درمنطقه باقی است، جنگلها و تاخت و تازهای گوناگون به این منطقه است حملات پی در پی مغولها و ترکمنها و ازبکها و بلوچها به این منطقه سبب شده تا در قرن 16 مقارن با سلطنت شاه عباس صفوی برای جلوگیری از این حملات و اختلافهای داخلی، چهل هزار خانوار کرد از غرب ایران به این منطقه کوچانده شوند تا آن زمان اهالی این ناحیه فارس زبان و تعدادی از ترکهای شوروی نیز در این منطقه ساکن بودند ولی امروزه اکثر اهالی این نواحی کرد زبان هستند. جنگلهای بین المللی ( 18-1914) و (45-1939) نیز اثراتی در منطقه به جای گذاشته است. در سال 1917 ( انقلاب روسیه ) تعدادی از ترکهای ترکمنستان روسیه به این منطقه مهاجرت کردند. به علت کثرت جمعیت مهاجر ترک، روستاهای زیادی بنا نهاده شد تا مهاجران اسکان یابند. هنوز امروزه تعدادی از روستاهای این منطقه فقط ترک زبان هستند مثل تازه قلعه ترکها، طراقی ترک، تاتار، گریوان و بسیاری از روستائیان دیگر این منطقه که در بخشهای مختلف ساکن هستند.
از مسائل عمده دیگر که ایران و خصوصا این منطقه با شوروی داشته معاهده " آخال " است، که طبق این معاهده ناصرالدین شاه قاجار در سال 1250 به سبب درگیریهای داخلی و وضع نابسامان منطقه فیروزه ( شهر فیروزه فعلی ترکمنستان ) این شهرز را به شوروی بخشید که منطقه اقتصادی مهمی بشمار می رفت. به طور کلی در قرن 165 میلادی، منطقه بجنورد قصبه ای بیش نبوده و به مرور با مهاجرت اقوام مختلف نظیر اقوام کرد، ترک، ترکمن، فارس و … در سالهای 1290 هجری شهر بجنورد به وسیله تولخیان ( از مهاجران کرد) بنا نهاده شد. مهاجرین کرد که از عشایر و دامداران غرب ایران بودند با آمدن یه این ناحیه بیشترین دام را با خود به منطقه آوردند و اکثر اهالی آن با شغل اولیه خود، کشاورزی و دامداری ( شغل اجداد خود ) امرار معاش کردند. چنان که در تاریخ آمده و به وسیله بزرگان نقل شده حکمرانان و بنیانگذاران شهر بجنورد به جنگ و داشتن قدرت علاقه بیشتری نسبت به فراگیری علم و فرهنگ و داشتن قدرت علاقه بیشتری نسبت به فراگیری علم و فرهنگ داشته اند. ولی امروزه شهر بجنورد به عنوان مرکز خدمات اداری، تجاری، فنی و علمی مشهور است.
3-7-2. تمدن و استقرار شهرها در ناحیه بجنورد
شهر بجنورد مرکز استان خراسان شمالی امروزه از شهرهای مهم استان خراسان بزرگ است که جاده بین المللی تهران – مشهد از میان آن می گذرد. این شهر در دامنه شمالی رشته کوه آلاداغ در شمال غربی خراسان واقع است دیدم که از تاریخ تمدن تقریبا سه هزار سال پیش، اول ترکستان شوروی ( مغول و ترکمن) و بعد هم قوم و نژاد هند و اروپائی ( آریایی ها ) و بعد کردهای کردستان غرب ایران به این منطقه کوچانده شده اند. به گفته کلنل هپیت ( در سفر نامه خود به ایران در عهد نامه ناصر الدین شاه ) و به گفته کلیم ا… توحیدی: " شهر بجنورد به وسیله کردهای شادلو در سالهای 1070 قمری بنیانگذاری شده است " اما محمد حسن خان صنیع الدوله در مطلع الشمس ( در سال 1301 قمری ) می نویسد: " … شهر بجنورد که در نوشتجات و کتب، بزنجرد نامیده می شود در جلگه ای واقع شده که طول آن از شمال غربی به مشرق تقریبا دو فرسخ و عرض آن قریب به یک فرسخ و جمعیت آن حدود ده هزار نفر و دارای پانصد باب دکان و شش مسجد و هفت حمام و یازده محله و چهارده دروازه …" می باشد.
بنابراین اگر در سال 1301 شهر بجنورد دارای چنین امکانات، خدمات و جمعیتی بوده پس تاریخ آن به بیش از 300 سال می رسد. در کتاب گنج و دانش، در بخش جغرافیایی تاریخی شهرهای ایران بنا به گفته محمد تقی خان حکیم آورده شده که: "جاجرم که امروزه معروفیت کمتری دارد و از توابع بجنورد است در تاریخ 577 قمری دارای تمدنی بوده است ". این مورخ ادامه می دهد که: " امکان دارد در آن زمان بجنورد جزء شهر جاجرم که رونقی داشته بوده باشد. "
البته آثاری چند از نوشته ها و کتیبه های سنگی و ساختمان چند قلعه مخروبه در اطراف شهر جاجرم نیز نشانگر این حقیقت می باشند. به گفته مورخ عرب ابودولف: سنگ آسمانی عظیمی در محدوده جاجرم که 1200 سال بیش سقوط کرده و شهر و آبادیهای آن منطقه را مدفون ساخته نیز پیدا شده است البته سفرنامه ناصری از وقوع زلزله ای در حوالی جاجرم نام می برد که محققین امروزه فکر می کند که همان سنگ آسمانی بوده که آثار آن در حوالی شهر جاجرم در عمق 120 متری پیدا شده است. بنابراین شهر جاجرم و تمدن این دیار با قدمت بیش از 1200 سال قدیمیترین تمدن در منطقه محسوب می شود. آثار وقایع منطقه جاجرم در حال تحقیق می باشد و امکان دارد که تاریخ و تمدن این منطقه به بیش از این برسد.
3-7-3. ویژگی های اجتماعی بجنورد
یکی از ویژگی های نادر شهرستان بجنورد به لحاظ مردم شناسی وجود اقوام مختلف ترک-کرمانج، فارس وتات می باشد. این ویژگی دربطن خود اهمیت به سزایی دارد که اگرباتعمیق به آن نظرکنیم ازارتباط و برخورد عناصرو اجزای فرهنگی این اقوام می توانیم به مولفه ها و جلوه های فرهنگی آنها پی ببریم. چنین خصیصه ای به لحاظ مردم شناسی یک نوع همگرای فرهنگی در میان اقوام مختلف این منطقه ایجاد نموده است. بدین معنا که اقوام این شهرستان درعین اینکه دارای یک سری ویژگی ها ومشخصات متمایز فرهنگی هستند در ترکیب و هئیت خودبه عنوان یک مجموعه تعلق خاطری نسبت به همدیگر دارند که باعث وحدت در میان آنها شده است.
شهر بجنورد به عنوان مکانی درجهت برآوردن نیازهای اقتصادی و همچنین عرصه ی برخورد روابط اجتماعی چنین الگویی را پذیرا شده است و اقوام مناطق مختلف با روحیه و حس برادری و تسامح نسبت به هم زندگی می کنند. پیوند و استحکام عمیقی که اقوام این شهرستان بین یکدیگر ایجاد نموده اند مانند حلقهْ زنجیری بوسیله همین حس همگرایی و هم آوایی به یکدیگر متصل شده است که درمقابل هجوم دیگر فرهنگ ها از هم گسستنی نیست. محدوده و گستره ی زیستی ـ جغرافیایی هرکدام از اقوام به دلیل پراکندگی و مهاجرت آنها به درستی مشخص نیست ولی به طور کلی می توان دهستان های غلامان ،گیفان، آلاداغ و بدرانلو را جزو نواحی ترک زبان و منطقه ی شمال بجنورد به سمت غرب از جمله دهستان جرگلان و روستاهای تابع وآن را جزو مناطق ترکمن نشین و بخشهای مرکزی و مانه و سملقان و دهستان های شوقان، شومخان، پیش قلعه و شهر آشخانه را جزو مناطق کرد نشین به شمار آورد. زبان فارسی زبان رسمی و اداری و آموزشی مردم بجنورد است. شاخه ای از زبان فارسی مرسوم به " تات " که دارای ساختار دستوری خاصی است و ریشه در زبان پهلوی دارد توسط مردم شهر راز تکلم می شود. وجود این قومیتها با فرهنگ مختلف باعث ایجاد تنوع در هنرهای محلی شده است که یکی از هنرهایی که در میان اقوام ساکن این شهرستان آمیختگی عمیقی با شئونات زندگی آنها دارد موسیقی مقامی می باشد که شامل موسیقی ترکی و کردی و ترکمنی است. این هنر بازگو کننده غم ها، شادیها، آلام و آرزوها و همچنین بیان کننده باورها، اعتقادات و بینش و تفکر آنهاست که شامل موسیقی ترکی، کردی و ترکمنی است، زیرا انواع مقامهای موسیقی کردی می توان به شاختا نایش و رد موسیقی کردی الله مزار لو- هرای – زارنجی- ترقه و در موسیقی ترکمنی یه یاقی یالی- بوجنت- آتا چاپان اشاره نمود. موسیقی مقامی رایج در شهرستان پیوند عمیقی با ترانه های محلی خاصه ترانه های کرمانجی دارد. اشعار و ترانه های کرمانجی مثل اشعار فارسی هیجایی می باشند که از هشت تا شانزده هجا تشکیل می یابد. ترانه های محلی کرمانجی از سه مصرع یا سه خشت تشکیل می گرددکه هم وزن و قافیه می باشند. اگر این ترانه ها با مقامها و گوشه های موسیقی کرمانجی اجرا شود معمولا دو تا پنج خشت دیگر بدنبال خود دارند که این خشتهای اضافی لحن یا آهنگ را تشکیل می دهند بنابراین از سه خشت اصلی و چند خشت تشکیل می شود.
3-8. اقلیم
3-8-1. توده های هوایی موثر بر اقلیم منطقه
منطقه بجنورد عموماً متاثر از دو توده هوایی سرد سیبری از سمت شمال و گرم مدیترانه خزری از سمت غرب می باشد بر اثر برخورد این دو توده هوایی با هم به ویژه در فصل زمستان پدیده بارش بصورت برف در مناطق مرتفع و تا حدودی به همراه باران در مناطق پست و دشت های منطقه صورت می گیرد . علیرغم سردی و خشکی توده هوایی سرد سیبری ، توده هوایی خزری گرم و مرطوب می باشد . به همین دلیل از سمت مشرق به سمت غرب بر میزان رطوبت و اعتدال هوا افزوده می گردد.
3-8-2. دما
آنچه که از آمار 21 ساله ( 85 – 1965 ) شهر بجنورد بر می آید بیانگر آن است که میانگین دمای روزانه در این دوره آماری برابر 1/13 درجه سانتیگراد بوده است که بیشترین آن در ماه ژوئیه با 1/27 و کمترین آن متغلق به ماه فوریه با 0.4 درجه سانتیگراد است. لازم به ذکر است که دمای حداقل مطلق ( متعلق به ماه فوریه برابر با 19- درجه سانتیگراد ) و حداکثر مطلق ( متعلق به ماه اوت با 3/42 درجه سانتیگراد ) از آمار 9 ساله (87-1978 ) استخراج شده است.

جدول 3-2. نمای دمایی ایستگاه بجنورد، دوره آماری ( 85- 1965)
شرح
ژانویه
فوریه
مارس
آوریل
می
ژوئن
ژوئیه
اوت
سپتامبر
اکتبر
نوامبر
دسامبر
سالانه
متوسط روزانه
2/1
4/0
0/6
2/14
4/18
4/22
1/27
8/24
2/20
0/13
6/7
1/1
1/13
متوسط حداقل
6/3-
0/5-
2/0
9/6
4/11
5/14
8/19
2/16
0/12
2/5
2/1
4/4-
2/6
متوسط
حد اکثر
7/7
8/5
7/11
4/21
5/25
4/30
3/34
3/33
5/28
7/20
1/14
6/6
0/20
حداکثر مطلق
0/17
0/19
0/24
0/32
2/35
0/38
2/40
3/42
0/37
0/33
0/27
0/12
3/42
حداقل مطلق
0/17-
0/19-
0/11-
0/7-
2/1
0/8
0/11
0/8
0/4
6/3-
0/7-
4/16-
0/19-

جدول 3-3. منحنی رژیم دمایی ایستگاه بجنورد
شرح
ژانویه
فوریه
مارس
آوریل
می
ژوئن
ژوئیه
اوت
سپتامبر
اکتبر
نوامبر
دسامبر
سالانه

6/23
2/30
8/27
2/32
5/27
0/6
8/4
0/1
7/4
1/16
0/25
0/23
9/221

3-8-3. بارش
با بررسی آمار 20 ساله بجنورد مشاهده می شود که میانگین مجموعه بارش در این دوره آماری 9/221 میلیمتر بوده که بیشترین آن متعلق به ماه آوریل 2/33 میلیمتر و پس از آن مارس با 8/27 میلیمتر که کمترین میزان بارش با یک میلیمتر در ماه اوت بوده که از ویژی گیهای اقلیم خشک می باشد بیشترین مقدار بارش ثبت شده در ایستگاه بجنورد بین سالهای 75-1960 مربوط به سال 1972 با 9/346 میلیمتر و کمترین آن متعلق به سال 60- با 5/13 میلیمتر می باشد .
نکته قابل توجه در مورد بارش ایستگاه بجنورد و تمرکز آن در سه فصل پایئز ، زمستان و بهار به ترتیب با 43/78 و 05/30 درصد می باشد . فصل تابستان نیز با 5/10 میلیمتر بارندگی مرطوب خزری از شرق به غرب سیر صعودی داشته که ارتباطی مستقیم با شکل ، جهت و همچنین ارتفاع توپوگرافی منطقه دارد. از این رو تعداد روزهای بارانی و برفی ایستگاه بجنورد طی فصول مختلف سال و نیز تحت تاثیر توده های هوایی منطقه به شرح نمودار شماره 1متغیر می باشد.

نمودار 3-1. هیستوگرام رژیم بارش ایستگاه بجنورد ( بارش – میلیمتر)

جدول 3-4. تعداد روزهای برفی،بارانی و یخبندان در بجنورد
شرح
ژانویه
فوریه
مارس
آوریل
می
ژوئن
ژوئیه
اوت
سپتامبر
اکتبر
نوامبر
دسامبر
سالانه
تعداد روزهای برفی
5
9
4
0
0
0
0
0
0
0
2
3
23
تعداد روزهای بارانی
6
8
10
9
8
3
1
0
2
5
7
7
66
روزهای یخبندان
24
25
16
1
0
0
0
0
0
3
10
26
105

3-8-4. رطوبت نسبی
رطوبت نسبی سنجش میزان رطوبت موجود در هوا به درصد است که در سه موقعیت زمانی 30/6 و 30/12 و 30/18 در شبانه روز اندازه گیری می گردد.
آنچه از آمار موجود است سنجش رطوبت نسبی در ساعت های 30/6 و 30/12 بین سال های (85-1965) است که میانگین آن در ایستگاه بجنورد طی این دوره آماری برابر با 60% تا 74% در دسامبر و 44% در ژوئیه و اوت متغیر می باشد.

3-8-5. یخبندان
بیشترین تعداد روزهای یخبندان متعلق به ماه دسامبر با 26 روز فوریه با 25 روز ژانویه با 24 روز می باشد و در ماههای می ، ژوئن ، ژوئیه ، اوت و سپتامبر این رقم معادل صفر است مطابق جدول مذکور پدیده یخبندان از ماه اکتبر آغاز می شود و در دسامبر به حداکثر خود می رسد ولی دوام آن برای تمام طول ماههای سرد سال محسوس است که حکایت از تاثیر توده های هوایی سرد ( سیبری) در این فصول دارد.
3-8-6. فشار هوا
مشاهده می شود که بیشترین میزان فشار به ماههای دسامبر و ژانویه با 1024 میلی بار و کمترین آن متعلق به ماه ژوئیه با 1007 میلی بار .
3-8-7. جمع بندی دما و بارش
فراز و نشیب منحنی دما در دو طرف نقطه اوج از موزونی نسبی برخوردار است صعود دما از ماه آوریل به بعد با شیب ملایم تری صورت گرفته و از ژوئیه به بعد سیر نزولی خود را با آهنگ موزون تری طی می کند.
در ایستگاه بجنورد تمامی ماهها به جز فوریه با کمبود بارش مواجه هستند این کمبود در دوره گرم سال بصورت بحرانی است و در ماههای نوامبر ، دسامبر، ژانویه مارس و آوریل از شدت کمتری برخوردار می باشد.
رژیم بارش کاملا زمستانی و بهاری است به طوری که 77/36% آن در زمستان و 05/30% آن در بهار و 43/28% در پائیز صورت می گیرد.
توجه به درصد بارش د فصول مختلف بیانگر آن است که در فصل پائیز و بهار از توزیع متناسب تری برخوردار می باشند.
مرز بارش پس از ماه آوریل به شدت سقوط کرده و از ماه اکتبر به بعد به تدریج افزایش می یابد.
3-8-8. باد
شمال خراسان شدیداً متاثر از جریانات سرد قطبی است که برودت شدید هوا را به دنبال دارد. به همین علت عمده شهرهای منطقه دارای اقلیمی سرد و خشک می باشند که تحت تاثیر جریانات مرطوب غربی تا حدودی از شدت خشکی آن کاسته شده و تعدیل می گردد. علاوه بر دو جریان برق جریان دیگر که مدتی از سال اقلیم منطقه را متاثر می کند بادی است بنام باد قبله که از سوی جنوب می وزد . این بار به دلیل عبور از مناطق داخلی و کویری کشور دارای درجه حرارت بالایی است. که تحت تاثیر این جریان و جریانات مرطوب غربی خزری از شدت سرمای جریانات سرد سیری می کاهد و هوا را تا حدودی تعدیل می نماید . باد سورتوک چهارمین جریان هوایی در منطقه است این باد از جانب شمال وزیده و در زمستان سرمای شدیدی را به همراه داشته و در تابستان از شدت گرمای هوا می کاهد.
این جریان نیز به تبع جریانات سیبری حرکت کرده ئ اختلاف آن با جریان سرد سیری درنام و وسعت ان است. بررسی های فصلی و همچنین سالیانه جریانات باد نشان می دهد که غلبه عموما با بادهای غربی می باشد که از سرعت 4/5 نات و درصد تواتری بیش از 11 برخوردار است . بعد از آن از نظر تواتر غلبه با باد جنوب غربی است که از سرعت 5/5 نات برخوردار می باشد.
بقیه بادها از درصد تواتری برخوردار می باشند که حداکثر آن مربوط به باد جنوبی با 6/2 و حداقل آن مربوط به باد شمالی با 5/1 درصد می باشد از نظر حداکثر سرعت متوسط بیشترین مربوط به باد جنوبی با 6/7 نات و حداقل سرعت با 4 نات مربوط به بادی است که از جهت شمال می وزد.
3-2.تفسیر جدول بیوکلیماتیک محیط آسایش انسانی
دی: احتیاج به گرما از 75 کیلو کالری در ساعت احتیاج به سیستم پویای گرما.
بهمن : احتیاج به گرما بیش از 75 کیلو کالری در ساعت سیستم پویای گرما
اسفند : احتیاج به گرما بین 5/36 تا 5/62 کیلو کالری بر ساعت ایستا
فروردین : احتیاج به گرما بین 20 تا 5/36 کیلو کالری بر ساعت ایستا
خرداد: در منطقه محیط آسایش انسانی
تیر: در منطقه محیط آسایش انسانی
مرداد: در منطقه محیط اسایش انسانی
شهریور: احتیاج به گرما حداکثر تا 5/36 کیلو کالری احتیاج به سیستم ایستا
مهر: احتیاج به گرما بین 5/36 تا 60 کیلو کالری احتیاج به سیستم ایستا
آبان : احتیاج به گرما بیش از 5/62 کیلو کالری احتیاج به سیستم ایستا
آذر : احتیاج به گرما بیش از 75 کیلو کالری احتیاج به سیستم پویا

جدو ل 3-5. تفسیر جدول بیوکلیماتیک ساختمانی
ماه
کمینه
بیشینه
رطوبت
سیستم های مورد نیاز
دی
9/2-
5/8
72
سیستم های خورشیدی فعال، سیستم های حرارتی مرسوم
بهمن
3/6-
5/3
76
سیستم های حرارتی مرسوم
اسفند
3/5
9/13
73
سیستم های خورشیدی فعال ، سیستم غیر فعال
فروردین
7
9/21
61
سیستم های خورشیدی غیرفعال ، سبک حرارتی داخلی منطقه آسایش
فروردین
7
9/21
61
سیستم های خورشیدی غیرفعال ، سبک حرارتی داخلی منطقه آسایش
اردیبهشت
3/10
9/22
64
سیستم های خورشیدی غیرفعال ، سبک حرارتی داخلی منطقه آسایش
خرداد
4/15
9/22
0
منطقه آسایش
تیر
6/18
3/35
39
منطقه آسایش
مرداد
9/18
4/34
48
منطقه آسایش
شهریور
4/12
4/28
49
سبک حرارت داخلی – منطقه آسایش

3-8-9. جمع بندی اصول اقلیم
شهر بجنورد در عرض جغرافیایی 28 و 37 درجه و طول جغرافیایی 19 و 57 درجه و ارتفاع 1100 متر از سطح دریا واقع شده است. از نظر تقسیمات چهارگانه اقلیمی ایران جزءاقلیمی ایران جزء اقلیم کوهستاین غربی می باشد . حوزه پوشش گیاهی بجنورد شامل چهار بخش است.
حوزه استپی سرد
حوزه نیمه سرد
جنگل های خشک
کوههای مرتفع
از نظر آب و هوا جزء مناطق سرد با آب و هوای قاره ای که دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل و در بقیه فصول نسبتا سرد است بنابراین تابش در این منطقه دارای اهمیت فراوان می باشد. بادهای غالب در این منطقه از سمت شمال غربی و غرب می وزند که اکثر فصول در جریانند. رطوبت نسبی در این منطقه بین 28 تا 88 درصد می باشد.
جهت گیری ساختمان در بهترین حالت 12 به سمت جنوب شرقی خواهد بود.
نسبت باد به خورشید 1 به 3/1 می باشد.
3-8-10. محیط آسایش
در ماههای خرداد ، تیر ، مرداد در منطقه آسایش انسان می باشد.
در ماههای فروردین ، اردیبهشت ، شهریور ، مهر ، آبان و اسفند نیاز به سیستم های گرمایی است.
در ماههای آذر، دی و بهمن نیاز به سیستم های پویا است.

فصل چهارم:

مطالعات تطبیقی

مطالعات تطبیقی
4-1. نمونه های مشابه
– بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع)
بخش اعصاب و روان بیمارستان امام رضا(ع)، تنها محل نگهداری و درمان بیماران روانی در بجنورد می باشد.
این بخش تنها از یک راهرو تشکیل شده است که توسط یک درب به دو بخش برای خانم ها و آقایان تقسیم شده است.
در یک سمت راهرو، اتاق های بستری و در سمت دیگر فضاهای درمانی،آموزشی و خدماتی قرار می گیرد. این فضاها شامل جایگاه پرستاری و پزشک، اتاق استراحت پرستاران، اتاق پزشک، اتاق شوک(E.C.T)، اتاق کنفرانس و آموزش و سرویس های بهداشتی و حمام ها می باشند.هم چنین در کنار این فضاها، حیاطی محصور و کوچک برای بیماران در نظر گرفته شده است.

هیچ یک از این فضاها بر اساس اصول طراحی یک بیمارستان روانپزشکی طراحی نشده اند.
طراحی فضاها، رنگ یکنواخت دیوارها و نورپردازی به گونه ای است که نه تنها حس بیمار بودن را بیش از پیش به فرد القا می کند، بلکه احساس زندانی بودن را نیز به آن می افزاید.
علاوه براین، سایر فضاهای مورد نیاز هم چون فضای انتظار مراجعین، اتاق ملاقات، فضایی برای کار، تفریح و…برای بیماران در نظر گرفته نشده است.
تفکیک همین تعداد فضای محدود نیز به درستی انجام نشده است.به عنوان مثال بازرسی خانواده های بیماران به هنگام ملاقات، در پیش چشم بیماران انجام می شود و این امر ممکن است این حس را به بیمار القا کند که وی در فضای محصور و زندانی است.همچنین عدم تفکیک مناسب بین فضای بستری بیماران و جایگاه پرستاری باعث شده بیماران گاهگاهی از بخش خود خارج شده و وارد این فضا شوند.

در طراحی دیوارهای محوطه ی باز نیز از نقاشی پرندگان در حال پرواز در جنگل و بر روی سطح آب، نقاشی نردبان و قایق های ایستاده بر روی آب و…استفاده شده است.شاید استفاده از شکل نردبان و پرندگان در حال پرواز برای ایجاد حس رهایی و آزادی در بیماران باشد.استفاده از شکل قایق های ایستاده بر روی آب هم ممکن است دلیلی داشته باشد، هرچند که استفاده از این عناصر بصورت واقعی در ایجاد طبیعی تر آزادتر و فضایی رهایی ترکمک بیشتری می کند نسبت به نقاشی چند پرنده ی درحال پرواز که بر روی دیواری صلب و سخت اسیر شده اند.
– گزارش بازدید از بیمارستان روانپزشکی ابن سینا مشهد
فضاهای عمومی و خدماتی این بیمارستان مانند درمانگاه روانپزشکی و قسمت آموزشی به صورت کاملا ابتدایی با ترکیبی غیر معمارانه با راهروهای دو طرف اتاق بدون وجود هیچگونه فضای مکث و نشیمن برای مراجعه کنندگان، هیچ گونه احساس تعلق خاطر و دعوت کنندگی به وجود نیاورده و افرادی که در آن حضور دارند تمایل به خروج هرچه سریعتر از این فضاها را دارند.
بخش های بستری که تنها نام آن ها یادآورکاربری
اقامتیاین مکان ها می باشد.شامل سوله های عظیمی
است که به تعدادی اتاق و فضاهای خدماتی مکمل
مجهز گردیده و حدود 100 نفر بیمار در اتاق های
آن و در راهروها بدون هیچ گونه فعالیت و هدفی
سکونت دارند.تنها نکته ی مورد توجه وجود
یک حیاط داخلی می باشد که اصطلاحا حیاط های محصور و فضای باز بیماران به حساب می آیند ولی به دلیل عدم وجود هرگونه منطره و فضای مناسب و محصور بودن آن ها بیشتر از قسمت های داخلی بخش، حس زندانی شدن در آن ها به فرد القا شده و عملا نقش نورگیری را برای فضاهای داخلی ایفا می کند.
کلینیک ویژه ی بیمارستان ابن سینا شامل خدمات تشخیصی- درمانی از جمله روان درمانی فردی، خانواده درمانی و… می باشد.
– مرکزتوانبخشی بیماران روانی الرحمن شیراز
این مرکز زیر نظر سازمان بهزیستی استان فارس با هدف یاری رساندن به بیماران روانی مزمن تاسیس گردیده است.درحال حاضر این مرکز عهده دار مسئولیت نگهداری، درمان و توانبخشی عده کثیری از بیمارانی می باشد که نزدیک به هفتاد درصد از آنان بلاصاحب، بدون سرپرست می باشند که عموما از سطح شهر جمع آوری شده اند.بیماران موجود در این مرکز توانبخش عموما اسکیزوفرن بوده و البته تعداد انگشت نمایی از انواع دیگر نیز حضور دارند که به صورت مزمن بوده وسال هاست که با این بیماری دست و پنجه نرم می کنند.با وجود این که تعدادی از این بیماران نیز بهبودی نسبی یافته اند و به آغوش خانواده و جامعه بازگشته اند.

4-2. معیارهای برنامه ریزی و طراحی بیمارستان
4-2-1. موقعیت بیمارستان
مکان ساخت بیمارستان باید از سرو صدا و آلودگی هوا تا حد امکان به دور باشد . ضمن آنکه موقعیت مکانی بیمارستان طوری انتخاب می شود که از ترافیک به دور باشد باید مردم تحت پوشش بتوانند به راحتی و با وسایل حمل و نقل عمومی به آن دسترسی یابند. اولین ساختمان بیمارستان می باید حداقل از جاده اصلی و راه آهن 80 متر و از خیابان 40 متر فاصله داشته باشد .
4-2-2. مساحت بیمارستان
زیر بنای بیمارستان به ازای هر تخت باید برابر یا بزرگتر از 75 متر مربع باشد. در صورتی که به صورت گسترده ساخته شود این رقم به پیش از 150 متر مربع به ازای هر تخت می رسد ( که البته ساختن این نوع بیمارستان ها امروزه متداول و مقرون به صرفه نیست ) . برای ساختن بیمارستان چند طبقه ( عمودی ) حدود 75 متر مربع باشد . در صورتی که به صورت گسترده ساخته شود این رقم به بیش از 150 متر مربع به ازای هر تخت می رسد. ( که البته ساختن این نوع بیمارستان ها امروزه متدوال و مقرون به صرفه نیست .) برای ساختن بیمارستان چند طبقه ( عمودی ) حدود 75 متر مربع یا کمتر به ازای هر تخت کافی خواهد بود.
4-2-3. خصوصیات ساختمان بیماران رو انی
یک قرن پیش فلورانس نایتینگل تاکید کرد که محیط مناسب در بهبود بیماران نقش مهمی دارد. امروزه طراحان ساختمان بیمارستان و مدیرانی که راهبری ساختمان را در دست دارند، کوشش زیادی در ایجاد محیط مناسب برای بیماران دارند.
طراحان در برنامه ریزی و طراحی بخش های بستری داخلی / جراحی لازم است توجه خاصی به ایجاد محیط مناسب برای بیماران داشته باشند. بعد از اجرای طرح ساختمان بیمارستان، در زمان بهره برداری نیز، سیاست های راهبری بخش های بستری توسط هیئت مدیره بیمارستان، مدیریت پرستاری و گروه پرستاری ، نقش اساسی در ایجاد محیط مناسب برای بیماران دارند. مواردی که در برنامه ریزی طراحی و اجرای بخش های بستری داخلی / جراحی برای ایجاد محیط مناسب برای بیماران مورد ملاحظه قرار می گیرد عبارت است از:
– نور طبیعی، منظره و تهویه طبیعی
– نور مصنوعی
– دما، رطوبت و تهویه
– ایمنی
– صدای مطلوب و نا مطلوب
– تسهیلات آسایش و ایمنی بیماران
– رنگ فضای معماری
– امکانات مناسب برای معلولان
– حمام ها و سرویس های بهداشتی
– نور طبیعی، منظره و تهویه طبیعی درمحیط بستری بیماران
برای برآوردن نیاز بیماران به نور طبیعی، منظره و تهویه طبیعی در اتاق های بستری، پنجره نقش اساسی دارد. پنجره های اتاق های بستری می تواند دارای ویژگی های زیر باشد:
– ابعاد پنجره ها
ابعاد پنجره ها در اتاق های بستری متناسب با شرایط اقلیمی باشد. در اقلیم های گرم و مرطوب، گرم و خشک و سرد ابعاد پنجره کوچک انتخاب شود.
سطح پنجره از 20 % سطح دیواری که دارای پنجره است، بزرگتر تباشد.
در اقلیم معتدل و بارانی ابعاد پنجره ها می تواند بزرگتر انتخاب شود.(حدود30 درصد سطح دیواری که دارای پنجره است).
– مکان پنجره ها
در اتاق های بستری چند تختخوابی که تختخواب های بیماران روبروی یکدیگر هستند محل پنجره در وسط اتاق، روبروی در ورودی اتاق باشد، تا هر دو دسته بیماران اتاق بتوانند براحتی منظره بیرون را تماشا کنند.
در اتاق های بستری یک یا دو و سه تختخوابی که تمام تخت های بستری در یک طرف قرار دارند مکان پنجره ها در پایین تخت های بیماران روبروی در ورودی اتاق قرار گیرد، از ایجاد پنجره پشت سر بیماران خوددای شود.
– جلوگیری از تابش آفتاب
امکانات بسیاری در طراحی پوسته خارجی بنا وجود دارد که بتوان از تابش مستقیم آفتاب به داخل اتاق های بستری جلوگیری کرد. جلوگیری از تابش آفتاب در داخل اتاق های بستری در اقلیم های گرم و مرطوب و گرم و خشک واجب است علاوه بر آسایش بیماران، در مصرف انرژی نیز صرفه جویی می شود.
– نوع باز شوی پنجره ها
برای استفاده از تهویه طبیعی ، پنجره ها به گونه ای طرلحی شود که بتواند به مقدار کمی باز شده و در همان موقعیت قفل شود مقدار باز کردن پنجره ها و قفل آن باید توسط پرستاران بخش انجام گیرد.
– صدای مطلوب و نامطلوب درمحیط بستری بیماران
طراحی و تجهیز فضای بسته ای که بهترین شرایط ممکن را برای شنیدن صدای مطلوب و دور کردن صدای نامطلوب بدست آورد. در بخش های بستری جلوگیری از صدای نامطلوب اهمیت خاصی دارد. هر گونه صدای نامطلوب موجب آزار بیماران می شود و در روند بهبودی آنان می تواند تاثیر نامطلوب داشته باشد. در مقابل صدای مطلوب در بهبود بیماران تاثیر مطلوب دارد.
– صدای نامطلوب
مواردی که درطراحی ساخت بیمارستان ها می تواند از ایجاد صدای نامطلوب دربخش های بستری داخلی / جراحی جلوگیری کند به شرح زیر است:
– محل استقرارساختمان بیمارستان.
-پوسته خارجی ساختمان بیمارستان.
– سیستم های سرمایش وگرمایش و تخلیه هوا در بخش های بستری.
-صدای ناشی از پخش موسیقی، رادیو و تلویزیون در اتاق های چند تختخوابی .
-صدای ناشی سیستم بهداشتی دربخش بستری.
– محل سرویس های بهداشتی دربخش بستری.
– فضایی که عملکرد داخل آن باعث تولید صدا می شود.
-انعکاس صدا ومصالح تازک کاری مناسب.
– مقررات سیستم مدیریت پرستاری در جلوگیری از صدای مزاحم در بخش.
– محل استقرار ساختمان بیمارستان
ساختمان بیمارستان نباید درکنارخیابان های پر سر و صدای شهر یا در کنار فرودگاه، ایستگاه قطار، بزرگراه و غیره ساخته شود. سعی شود زمین بیمارستان بزرگ انتخاب شود تا علاوه بر تامین گسترش آینده، ساختمان بیمارستان از ترافیک اطراف جدا باشد. از ایجاد پارکینگ در قسمت بستری بیماران خودداری شود. توصیه می شود طراحان بیمارستان، سیستم طراحی را برای زمین مشخص، بطریقی انتخاب کنند که ساختمان بیمارستان تمام زمین را اشغال نکند.
– پوسته های خارجی ساختمان بیمارستان
عایق بودن پوسته خارجی ساختمان بیمارستان و دو جداره بودن پنجره ها، علاوه بر صرفه جویی در مصرف انرژی، جهت جلوگیری از نفوذ صدای نامطلوب بسیار مفید است.
– سیستم های سرمایش و گرمایش و تخلیه هوا در بخش های بستری
درصورت استفاده از فن کویل در اتاق های بستری، توصیه می شود فن کویل ها حتی المقدور سقفی بوده و بصورت توکار استفاده شود. برای فن کویل توکار نیاز با طراحی دریچه خاص برای در دسترس قرار گرفتن فن کویل می باشد. در صورتیکه لازم باشد فن کویل روی زمین قرار گیرد محل آن نسبت به تخت بیماران فاصله داشته باشد.
ورود و خروج هوا، دریچه ها وکانال های تاسیساتی طبق استاندارد طراحی و اجرا شود. بطوری که صدای آنها در حد مجاز باشد.
– صدای ناشی از پخش موسیقی، رادیو و تلویزیون در اتاق های چند تختخوابی
درصورت پخش موسیقی و یا وجود رادیو، تلویزیون در اتاق های چند تختخوابی، صدای آتها بوسیله گوشی شنیده شود.
– صدای ناشی از سیستم پیجینگ ( Paging )در بخش های بستری.
صدای پیجینگ در بخش های بستری، فقط در ایستگاه پرستاری شنیده شود و دارای کنترل صدا باشد.
– محل سرویس های بهداشتی در بخش بستری
توصیه می شود از ایجاد سرویس های بهداشتی (توالت، دستشویی ، حمام) در اتاق های بستری بیش از دو تختخوابی خودداری شود.
– فضایی که باعث تولید صدا می شود.
توصیه می شود داخل دیوارها و درهای فضایی که دارای تجهیزات خاصی است که تولید صدا می کند عایق پیش بینی شود.(مانند اتاق کارکثیف، اتاق نظافت،آبدارخانه و اتاق هوا رسانی وغیره)
– انعکاس صدا و مصالح نازک کاری.
توصیه می شود از کاربرد مصالحی مانند سنگ در دیوارها و کف که باعث انعکاس صدا در اتاق های بستری بیماران و یا در راهروهای بخش شود، خودداری شود. کف پوش از جنس سینتیک در مقایسه با سنگ، هم از نظر کنترل عفونت و هم از نظر جذب صدا برتری دارد. در سقف ها از مصالحی که خاصیت جذب صدای آنها بالا است استفاده شود.
مقررات مدیریت پرستاری در بخش ها می تواند به مقدار زیادی از همهمه و صدای نا مطلوب در بخش های بستری داخلی/ جراحی جلوگیری کند. برخی از مفاد مقررات شامل موارد زیراست:
– جلوگیری از هجوم عیادت کنندگان در ساعات ملاقات بوسیله مقرراتی که اجازه نمی دهد هر بیمار در هر لحظه بیش از دو نفر عیادت کننده داشته باشد.
– ایجاد علائم هشداردهنده برای رعایت سکوت در بخش های بستری و تذکرات شفاهی به بیماران، همراهان بیمار و کارکنان بخش.
– استفاده از کفش های مخصوص برای کارکنان که تولید صدا نمی کنند. – اثرات نور و رنگ در بهبودی بیماران
مسئله ای که بدان بی توجهی می شود، معنای بیولوژیکی نور و تاثیر نورآفتاب درامر بهبودی است. همچنین در بستری های طولانی در بیمارستان ها وجود نورهای خاصی ضروری است تا وظایف متابولیکی و گردش خون به درستی انجام پذیرد. کسانی که این گونه محیط ها را طراحی می کنند، باید از اثرات بیولوژیکی نوراطلاع داشته باشند. نمایش ناگهانی نورسبب تحریک غدد فوق کلیوی می شود. ممکن است در این موارد از گردش روز و شب الهام گرفته و مشابه نور طبیعی را ایجاد کرد. همچنین نورهای متصل به سقف و تیرهای مشبک و جنس وجزئیات آنها بررسی شوند. جاسازی وسایل گرمایی و سرمایی و مشخصات ضربه گیر در دیوارها و جعبه های نگهدارنده مخصوص دستگاه های مختلف پزشکی و اتصالات مخصوص، همه از جزئیات داخلی هستند که رابطه تنگاتنگی با طرح معماری و حتی گاه استراکچربنا دارند. برای کم کردن سر و صداهای اضافی در محیط بیمارستان و سیستم های تهویه و غیره باید از قبل با مشاوره معمار داخلی تدابیری انجام گیرد. بنابراین می بینیم که آگاهی ازاثرات فضا، نور و رنگ در حیات اجتماعی سلامت برای هر طراحی مهم است. این تاثیرات ممکن است سلامت را تقویت کند و ممکن است سبب افسردگی، بیهودگی و خواب آلودگی گردد. معماران داخلی می توانند با استفاده از این آگاهی ها بهبودی را افزایش دهند و دسترسی به آرامش درونی را سهل تر کنند.
کارهای هنری روی دیوارها برای تنظیم سیستم عصبی جهت انجام وظیفه مطلوبند. تاثیر رنگ های گرم و سرد و روشنایی مباحث وسیعی هستند. مثلاً کنتراست زیاد سبب سردرد و فشار چشم می شود. افزایش هوشیاری یا گیجی و حواس پرتی، احساس گذرزمان، ایجاد رابطه فرهنگی، غم افزایی یا شادی بخش بودن نتایج یک طراحی داخلی هستند. اطلاع از تئوری های جدید رنگ و رابطه شان با شکل معماری مسئله قابل توجهی است. رنگ و اثرات آن در محیط پزشکی یک بخش مهم از مطالعه تحقیقی معمار داخلی است.

4-2-4. کادر پزشکی بیمارستان روانپزشکی
تعیین کننده های اصلی، که اندازه و کاراکتر تسهیلات فیزیکی را تعیین می کنند عبارتند از :
1- تخت های بیمارستان . تعداد کل و تقسیم بندی فرعی آنها بر مبنای خدمات مختلف ، وسعت مورد نظر بخش بستری ( چند تخت برای هر بخش پرستاری )، شرح حالی از واحدهای مخصوص در رابطه با مراقبت های ویژه جداسازی ( Isolation ) ، تعداد گهواره های نوزادان و موقعیت شیرخوارگاه نوزادان زودرس ، شرحی از تسهیلات مورد نظر برای تخت های بستری ، بخصوص در رابطه با توالت و حمام .
2- بخش جراحی. تعداد اتاق های اعمال عمومی و تخصصی جراحی و نشان دادن رابطه آنها با بخشهای ، تخمین سالانه ای از تعداد و انواع اعمال جراحی ، خلاصه ای از برنامه جراحی روزانه، توافق بر روی مرکزیت بخشیدن به اسکراب ها و استریل کننده های فرعی ، تعداد کارکنان اتاق عمل که به رختکن احتیاج دارند، برنامه آموزشی یا هر نوع احتیاجات ویژه اتاق عمل مانند اشعه x ، شرحی از تسهیلا ت مورد نظر بعد از بیهوشی.
3-بخش زنان و زایمان . همان نوع اطلاعات نیز برای اتاق زایمان نیز مورد نیاز می باشد ، که شامل تعداد اتاق درد، در صورت پیش بینی و نشان دهنده وسعت واحد مراقبت بعد از زایمان خواهد بود. (پیشنهاد نمی شود)
4- بخش اورژانس . شرحی از بار پیش بینی شده، یعنی تعداد مراجعات در سال ، تعداد اتاق و ارتباط بخشها با سایر قسمتها ، آیا بخش بوسیله کادر پزشکی به عنوان مطب آخر هفته ها مورد استفاده قرار می گیرد؟
5- تسهیلات درمان و تشخیص مکمل. شرح حال مشابهی از وسعت و نوع خدماتی که باید عرضه شوند، تعداد موارد یا تشخیص ها در سال به علاوه برنامه پیش بینی شده هفتگی . اینها شامل آزمایشگاه های تخصصی ، رایولوژی ، طب فیزیکی و داروخانه خواهد شد.
6- بخش خدمات . برنامه اینها معمولاً مشتق از سایر برنامه ها بوده و کافی است که در تشریح آن فقط موارد بخوصوص ذکر گردند، ولی باید به بعضی از سوالات مربوط به سیاست کلی جواب گفته شود. این بخش ها شامل : تغذیه،کاخداری، انبارهای عمومی مرکز، کارگاه های تعمیرات و تجهیزات مکانیکی می گردند.
7- مدیریت. فقط موارد مخصوص با اسامی کارکنان ذکر شوند.
8- خدمات بیماران سرپائی . شرح کامل که شامل تعداد دکترها ، برنامه مطب های تخصصی و تعداد مراجعه بیمار می شود.
9- مسکن . شرح حال کامل
10-سایر خدمات ویژه. مواردی چون آموزش و تحقیق و یا احتمالاً مطب های مستقل پزشکان.
11- تعداد تخمین زده شده کارکنان ، فهرستی از تمام بخشها به تفکیک نوبت کار (روز ، بعداز ظهر ، شب)
12- تجهیزات ویژه فهرست و طرز تهیه تجهیزات مورد نظر.
13- نیازهای محوطه ، شامل سیاست های مربوط به درهای ورودی و پارکینگ.
کادر مقیم
کاملاً واضح است که داشتن اطلاعات ، در مورد برنامه های عملی ، مستلزم آگاهی نسبتاً کاملی از چگونگی تشکل بیمارستان و طرز عمل ان می باشد.
نحوه احداث و استفاده از بیمارستان ها در طی اعصار و قرون دستخوش تحولات مهمی شده است. در سده های میانه حمایت از بینوایان ، به خصوص در مواقع بیماری ، یکی از انگیزه های احداث بیمارستان به شمار می رفت و در واقع این بیمارستان ها خسته خانه هایی بودند به منظور مراقبت از متکدیان بیمار . تردیدی نیست که فکر حمایت از جامعه در برابر بیماری های همه گیر ، به ویژه جداسازی بیماران مبتلا به جذام و بیماران روانی ، موجب گردید تا مراکز بستری و نگهداری بیماران در خارج از شهرها ایجاد شود. این مراکز راکلنی یا جذامخانه و تیمارستان می نامیدند که ضمن مراقبت و محافظت از بیماران در برابر گرسنگی و سرما و گرما ، جامعه را نیز از آسیب های آمیزش با آنها حفظ می کرد.
با روشن شدن وظائف دولت در قبال سلامت مردم و ضرورت تعمیم بیمه های درمانی ، توزیع صحیح تخت ها ی بیمارستانی و در واقع ایجاد یک شبکه درمانی هماهنگی با شبکه بهداشتی در سطح ملی مطرح گردید.
4-2-5. درمانگاه و اورژانس بیمارستان روانپزشکی
نظام درمانی ایران در چهار دهه اخیر دستخوش تغییرات مهمی بوده است . حوالی دهه 1340 ، انجمن های بهداری ، که در واقع هیئت های مدیره با اختیارات مالی کامل بودند ، منحل شدند و سلسله مراتب اداری متمرکز جایزگزین عدم تمرکز موجود گردید و مهمترین تحول در ساختار سازمانی نظام درمانی کشور تشکیل وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در سال 1364 بود. به موجب تحول فوق ، وزارت بهداری سابق به یک سازمان متمرکز عظیم و غول آسا تبدیل شد که علاوه بر وظائف بهداشتی و درمانی ، آموزش پزشکی و حرفه های ذیربط را نیز بر عهده گرفت. تردیدی نیست که تحول فوق خواه نا خواه روند احداث و توزیع تخت های بیمارستانی را نیز تحت تاثیر قرار می داد : هر چند شبکه بهداشتی کشور در سال های قبل از 1346 یعنی قبل از تشکیل وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی – به خوبی مستقر شده بود ، متاسفانه شبکه بهداشتی با فعالیت های درمانی تلفیق نشد.
ساختار بهداشتی کشور ما دارای شبکه بهداشتی مدون و روشنی است . در چهارچوب این شبکه ، توسعه خانه های بهداشت ، مراکز بهداشتی و درمانی روستایی و مراکز بهداشتی و درمانی شهری تحقق یافته است. متاسفانه عدم تبعیت تسهیلات درمانی از شبکه بهداشتی و عدم ادغام آن در این شبکه مشکلات مهم زیر را پدید آورده است :
1- سازمان های متعددی از جمله سازمان تامین اجتماعی ، بنیاد شهید ، بنیاد مستضعفان ، شرکت های وابسته به دولت ، بانک ها و…. به سبب فقدان برنامه ریزی روشن در سطح ملی ، دست به احداث واحدهای درمانی بستری با ظرفیتهای نامتناسب و پراکنده و بدون هیچگونه رابطه منطقی با یکدیگر می زنند و سپس به بهره برداری از این واحدهای غالباً نامطلوب و ناقص می پردازند.
2- در حال حاضر، بنا به گزارش مسئولان وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، تعداد تخت های بیمارستانی در حدود 46/1 و به روایتی 5/1 تخت برای هر هزار نفر است.
این میزان در بسیاری از کشورهای جهان سوم به دو تا سه برابر می رسد ، حال آنکه بهره برداری از تخت های موجود به علل مختلف ، از جمله به سبب پراکندگی و عدم پیش بینی بر حسب نیازهای واقعی، سوء مدیریت های موجود از نظر اشغال تخت و بهره وری ، در حد بسیار نازلی قرار دارد ، طوری که میانگین اشغال تخت در بیمارستان های ایران از 40% تجاوز نمی کند.
فقدان شبکه درمانی هماهنگ با شبکه بهداشتی و به تبع آن ، فقدان استانداردهای مربوط به ساخت و ساز بیمارستان ها از پدید آورده است که عبارتند از :
– عدم تناسب در حجم پروژه
– ابعاد فضاها
4-3. موارد ایجاد محیط مناسب بیمارستان روانپزشکی
برخی از مواردی که نقش موثری در ایجاد محیط مناسب برای بیماران و کارکنان دارد به شرح زیر است :
– نور طبیعی
– نور مصنوعی
– جلوگیری از صدای نامطلوب
– رنگ و فضای معماری
– نور طبیعی
بیماران و کارکنان در بخشهای مختلف بخصوص بخش های بستری، برای درک روز و شب نیاز به نور طبیعی دارند.

موارد زیر در طراحی پنجره ها، جهت تامین نور طبیعی رعایت شود.
– مکان پنجره ها
از ایجاد پنجره پشت سر بیمار خودداری شود..
بیشتر پنجره ها در فضاهای مخصوص کارکنان ایجاد شود.
– ابعاد پنجره ها
ابعاد پنجره ها متناسب با شرایط اقلیمی باشد از ایجاد پنجره های بسیار بزرگ، حتی در اقلیم معتدل، خودداری شود.
ابعاد پنجره از 20 % سطح دیواری که دارای پنجره است بزرگتر نباشد.
– نوع بازشوی پنجره ها بیمارستان روانپزشکی
ترجیح دارد که پنجره در فضای بستری بیماران ثابت باشد.
در صورت بازشوبودن پنجره ها، فقط به مقدار کمی بتواند باز و در همان موقعیت قفل شود.
پنجره های بازشو دارای درز نباشد.
جلوگیری از تابش آفتاب
در طرح نمـای بیمارسـتان به جلوگیری از تابش مسـتقیم آفتاب به داخـل فضای بیمارسـتان توجـه شود.
جلوگیـری از تابش مستقیم آفتاب به داخـل فضـاهای بخشها در تمام اقلـیم های کشور ضـروری است.
– نور مصنوعی در بیمارستان روانپزشکی
بیماران در بخش های بستری، اکثراً هشیار هستند و نور می تواند باعث آسایش یا آزار بیماران شود.
طراحان معمار باید به نور مصنوعی در جهت آسایش بیماران، و عمل کرد پزشکی و پرستاری ، توجه ویژه ای نمایند موارد مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد به شرح زیر است:
در فضای بستری بیماران، تابش نور به صورت غیرمستقیم باشد…
ارجح است که نور مصنوعی غیرمستقیم در فضای بستری بیمار، مخلوطی از نور سفید و زرد باشدتا چهره ی بیمار به خوبی دیده شود.
رنگ سقف خاکستری روشن انتخاب شود.
تمام چراغ ها در فضاهای بستری بیماران دارای دیمر می باشد تا بتوان شدت نور را در زمان استراحت بیماران به حداقل رساند.
ارجح است کلید دیمر به صورت مرکزی در ایستگاه پرستاری قرار گیرد.
جلوگیری از صدای نامطلوب
بیماران دربخش های درمانی بخصوص بستری ، در برابر صدا بسیار حساسند ایجاد سکوت و جلوگیری از صدای نامطلوب اهمیت زیادی دارد مواردی که در طراحی و مدیریت بخش ها در جهت جلوگیری از صدای نامطلوب می تواند رعایت شود به شرح زیر است.
– محل استقرار ساختمان
– پوسته خارجی ساختمان
– فضاهای داخلی و خارجی بخش که تولید صدا می کند
– مقررات مدیریت پرستاری در جلوگیری از صدای نامطلوب

محل استقرار ساختمان بیمارستان روانپزشکی
ساختمان نباید در کنار خیابان های پر سر و صدای شهر یا در کنار فرودگاه، ایستگاه راه آهن، بزرگراه و غیره ساخته شود سعی شود زمین بزرگ انتخاب شود تا علاوه بر تامین گسترش آینده، ساختمان از ترافیک اطراف جدا شود.
از ایجاد پارکینگ در نزدیکی قسمت بخشهای بستری و مراقبتهای ویژه خودداری شود .توصیه می شود طراحان معمار سیستم طراحی را برای زمین مشخص به طریقی انتخاب کنند که ساختمان تمام زمین را اشغال نکند.
پوسته خارجی ساختمان
در طراحی معماری پوسته خارجی، به عایق بودن آن توجه زیادی شود از جمله می توان پوسته خارجی را دو جداره طراحی کرد و یک جدار عایق صوتی حرارتی مانند پشم سنگ و غیره بین آن به کار برد, ضمناً پنجره ها نیز دوجداره انتخاب شوند.
این تمهیدات با اینکه قیمت اولیه را بالا می برد، از نظر صرفه جویی در انرژی کارایی بالایی دارد و از نفوذ صدای نامطلوب به میزان زیادی جلوگیری می کند.
فضاهای داخلی و خارجی بخش که تولید صدا می کند
در طراحی معماری سعی شود که بخشهای بستری در جوار فضاهایی که تولید صدا می کنند مانند اتاق های هوارسان و غیره قرار نگیرند در داخل این بخش ها نیز، در مورد مکان فضاهایی که تولید صدا می کنند دقت کافی شود. (مانند اتاق کار کثیف، اتاق نظافت، آبدارخانه، سرویس های بهداشتی و غیره)
مقررات مدیریت پرستاری در جلوگیری از صدای نامطلوب
مقررات مدیریت پرستاری در بخش هایبستری و سایر قسمت های درمانی مختلف می تواند به مقدار زیادی از صدای نامطلوب و بلند جلوگیری کند.
برخی از این مقررات شامل موارد زیر است :
– ایجاد علایم هشداردهنده برای رعایت سکوت و تذکرات شفاهی به بیماران ، عیادت کننده احتمالی بیمار و کارکنان بخش در مورد رعیات سکوت .
– استفاده از کفش های مخصوص برای کارکنان که تولید صدا نمی کند.
– از ایجاد سیستم پیچینگ در این بخش خودداری شود.
– رنگ و فضای معماری
– تعریف، حدود و دامنه
ایجاد محیط مناسب و آرام بخش برای بیماران و کارکنان درکلیه بخشها ، یکی از عوامل موثر در بهبودی بیماران است ایجاد محیط آرام و دلپذیر، نیاز به عوامل متعددی دارد مانند:
– مدیریت صحیح بخش ها
– رفتار مناسب گروه پزشکی و پرستاری
– طراحی مناسب معماری بخش ها
– انتخاب مناسب رنگ در فضاهای داخلی
طراحی مناسب معماری بخش ها، انتخاب مناسب رنگ در فضاهای داخلی موضوع این بند است.
طراحی مناسب معماری بخش ها
در طراحی بخشهای مختلف فرایند طراحی و چیدمان میتواند به اشکال متفاوتی انجام گیرد برخی از موارد عمل کردی که در بالابردن کیفیت طراحی معماری بخش ها، موثر است به شرح زیر است .
در بخش بستری هر 12 تا 16 تخت با یک ایستگاه پرستاری کنترل شود.
فضای بستری بیماران نسبت به ایستگاه پرستاری به صورت باز طراحی شود.
ترکیب فضاهای بستری با ایستگاه پرستاری، فضای دارو و کار تمیز و پارک تجهیزات پزشکی که به صورت باز طراحی می شود و سطح رفت و آمدی که فضاهای بستری را به هم ارتباط می دهد، می تواند کیفیت بصری زیبایی به وجود آورد مخصوصاً که فرم طراحی باید این مکان را دهد که تمام تخت های بیماران در دیدگاه ایستگاه پرستاری باشد.
طراحی فرم پارتیشن های بین فضاهای بستری که ترکیبی از شیشه و دیوار پر است می تواند به این کیفیت بصری کمک زیادی نماید.
نورهای غیر مستقیم بستری و پر نوربودن فضای ایستگاه پرستاری به عنوان قلب فضای بستری بیماران، علاوه بر جنبه عمل کردی آن، می تواند در کیفیت بصری فضای بخش موثر باشد.
مکان مناسب پنجره در رابطه با تخت های بستری و ایستگاه پرستاری، به کیفیت طراحی معماری بخش کمک می کند.
رنگ
با وجودی که اثر رنگ ها تا حدودی ذهنی است و
در مورد اشخاص مختلف فرق می کند امّا برخی
ازتاثیرات رنگ ها دارای معنی یگانه ای در سراسر
جهان هستند.
رنگ هایی که در طیف رنگ ها در ناحیه قرمز قرار دارند به عنوان رنگ های گرم شناخته می شوند که این دامنه اش از احساسات گرم و صمیمانه تا احساس خشم و عصبانیت متغیر است. رنگ هایی که در ناحیه آبی طیف قرار دارند، رنگ های سرد نامیده می شوند و شامل آبی، ارغوانی و سبز هستند. این رنگ ها معمولاً آرامش بخشند امّا گاهی نیز ممکن است احساس غمگینی و بی تفاوتی را به ذهن آورند.
روانشناسی رنگ ها به عنوان روش درمانی در برخی از فرهنگ های قدیمی از جمله مصری ها و چینی ها استفاده می شده است. این کار که گاهی به آن نور درمانییا رنگ شناسی نیز گفته می شود هنوز هم به عنوان روش درمان جایگزین مورد استفاده قرار می گیرد.
در این روش:
از رنگ قرمز برای تحریک بدن و ذهن و افزایش تمرکز استفاده می شود.
از رنگ زرد برای تحریک اعصاب استفاده می شود.
از رنگ نارنجی برای بالا بردن سطح انرژی استفاده می شود.
از رنگ آبی برای کاهش درد و تسکین بیماری استفاده می شود.
از رنگ نیلی برای تسکین ناراحتی های پوستی استفاده می شود.
اغلب روانشناسان به رنگ درمانی به دیده شک و تردید می نگرند و می گویند که درباره تاثیرات احتمالی رنگ ها اغراق شده و رنگ ها در فرهنگ های مختلف، معانی متفاوتی دارند.
پژوهش ها نشان داده اند که در بسیاری از موارد تاثیرات رنگ ها در تغییر حالت افراد، تاثیراتی زودگذر و موقتی بوده است. برای مثال قرار دادن افراد در اتاق آبی ممکن است در ابتدا احساس آرامش در آنها به وجود آورد اما این اثر پس از آنکه آنها آرامش شان را بازیافتند به تدریج کاهش خواهد یافت.
انتخاب رنگ در بخشهای مختلف، به علت شرایط ویژه ای که بیماران دارندگاها نمی تواند تنوع زیادی داشته باشد.
آسایش و آرامش کیفیتی است که انسان باید به وجود آورد. کیفیتی که شخص باید بشناسد تا به جستجویش برخیزد. تو نمی دانی آسایش چیست، چون هیچ وقت آن را حس نکرده ای و خاطره ای از آن نداری…..
4-4. عناصر محیط آرامش بخش
"برای کودک ناآرام امروزه گاه ضرباتی لازم است، تا او را از خود خارج نموده و آماده توجه به آنچه باید بنماید"
محیط مفهومی است پیچیده و مرکب که دارای ابعاد مختلفی است. داده های فضایی جنبه های اجتماعی، فرهنگی، معماری، جغرافیایی و زیستی از ابعاد مهم محیط محسوب می شوند.
وراثت و محیط هر یک به نوبه خود در تشکیل و تکامل مشخصات جسمانی و روانی موثر هستند. این دو عامل با یکدیگر رابطه متقابل و دائمی دارند. وراثت تعیین کننده گنجایش و استعداد شخصی و هر چیزی است که می تواند حدود احتمالی کمال هر فرد در موقعیتی مفروض باشد، در حالی که محیط طرز تکامل و بروز این استعداد را مشخص می کند و تعیین کننده آن است که فرد در یک موقعیت مفروض تا چه اندازه به این حدود از پیشرفت نزدیک خواهد شد.
کودکان غیر قابل تفکیک از محیط خود می باشد کودکان خود یکی از عوامل تشکیل دهنده محیط محسوب می شود و رفتار و تجارب کودکان را نمی توان بدون توجه به شرایط محیطی و به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد، اهمیت و وسعت تاثیرگذاری محیط بر کودکان کاملاً مشخص است.
هلپاخ آلمانی متولد سال (1902) که از موسسین روانشناسی محیط محسوب می شود، از جمله محققینی است که به تاثیر عوامل محیطی بر رفتار توجه کرده است.
وی محیط را بر سه نوع تفکیک می کند:
محیط طبیعی مانند: خاک، هوا، جنگل و … که کودکان و رفتار وی را تحت تاثیر قرار می دهند و به وسیله کودکان دگرگون می شوند.
1- محیط اجتماعی: که موضوع بحث روانشناسان اجتماعی است و شامل روابط بین کودکان و تاثیر متقابل کودکان بر یکدیگر است.
2- محیط فرهنگی: محیطی است که به وسیله انسان ایجاد شده و می تواند تاریخ را منعکس کند. این محیط شامل کتابها، قوانین، سنن، دولتها، بناها و شهرها می شود.
در بین مکاتب مختلف، گشتالت بیش از سایرین به شرایط محیطی (به معنای جامع آن) توجه دارد. همانطور که ذکر شد طرفداران مکتب گشتالت می گویند پدیده ها و رویدادهای مرکب و همچنین رفتار را نمی توان به اجزاء ساده تجزیه کرد، زیرا ترکیب و هویت هر پدیده مرکب (یعنی کشتالت آن) متفاوت از مجموع اجزاء آن است و نظم و قوانین حاکم بر اجزاء نیز در کل مجموعه موثر است، اگر مجموعه صرفاً به اجزاء تجزیه شود و مورد بررسی قرار گیرد، روابط بین اجزاء در نظر گرفته نمی شود. پس رفتار و فرایندهای پایه روانی از قبیل ادراک، شناخت، احساس و تفکر را نیز نمی توان به تنهایی و بدون توجه به رابطه آن با محیط بررسی کرد.
کافکا (Kaffka) (1935) یکی از موسسین این مکتب، محیط را به دو نوع "جغرافیائی" و "رفتاری" تفکیک می کند، و محیط جغرافیایی به معنی محیطی که به طور عینی وجود دارد و محیط رفتاری بدان گونه که به وسیله تجربه می شود، به کار می رود. یک نفر ممکن است از یک محیط جغرافیایی در دو مقطع زمانی، دو نوع ادارک و تجربه مختلف بیابد.
لویی که نظریه میدانها را بیان کرده است و از محققین مکتب گشتاسب بشمار می رود، عقیده دارد که رفتار تابع تاثیر متقابل عواملی است که از فرد از یکسو و از محیط از سوی دیگر سرچشمه می گیرد. به بیان دیگر رفتار تابع تاثیر متقابل ابعاد (شخصیتی) و (محیطی) است. در این نظریه محیط به معنی داده های محیطی ادراک شده، بکار می رود، یعنی محیطی که تحت تاثیر عوامل روانشناختی قرار گرفته است و نه محیطی که به طور عینی وجود دارد.
مشخص شد که محیط می تواند دارای ابعاد گوناگونی باشد، ولی در اینجا بیشترین تاکید بر ابعاد فیزیکی، معماری، نمادی و زیستی است، و منظور از محیط قرارگاه فیزیکی است که رفتار در آن انجام می گیرد. قرارگاه فیزیکی به معنی فضای فیزیکی با هدفهای کاربردی و سازمانی تعریف شده است، مانند بیمارستان که محل معاینه و مداوای بیماران است.
کودکان از یک سو تحت تاثیر شرایط قرار می گیرد و از سوی دیگر به محیط سازمان می بخشد و شرایط را مناسب با هدف و نیازهای خود دگرگون می سازد. کودکان با توجه به نیازها، ارزش ها و هدف های خود محیط را دگرگون می کند و به طور متقابل تحت تاثیر محیط دگرگون شده قرار می گیرد..
بنابراین رفتار و عملکرد کودکانی که در محیط های مختلف قرار می گیرند به میزان قابل توجهی از عوامل و شرایط محیطی تاثیر می پذیرد. برخی شرایط موجب افزایش و برخی موجب کاهش عملکرد می شود. عوامل محیطی که بر رفتار اثر می گذارند، عبارتند از:
عوامل فیزیکی محیط: تاثیر جنبه های فیزیکی- مادی محیط، مانند حرارت، برودت شدید، نور کم یا زیاد در رفتار بسیار آشکار است. مثلاً حرارت بیش از 21 درجه سانتیگراد موجب افزایش رخوت و بی حالتی عمومی می شود.
داده های نمادی محیط: کودکان طی اجتماعی شدن، علاوه بر اکتسابات دیگر در مورد نحوه استفاده از برخی فضاها و از نظر پاسخگویی به معنی نمادی محرک های محیط، الگوهای رفتاری مشخصی را یاد می گیرد. کودکان در رابطه با ارزش های فرهنگی محیط خود به برخی فضاها، محرکها و رویدادها معنی می بخشد و متناسب با آن رفتار می کند. به عنوان مثال یکی از این نمادها در جامعه ایرانی، بالا و پایین یک فضا است. یک ایرانی احتمالاً بدون دعوت و اجازه به سوی قسمتی از اتاق که معمولاً مقابل در ورودی قرار دارد و بالا نامیده می شود یا محلی که بزرگتری در آن قرار گرفته است، نمی رود و نزدیک در ورودی متوقف می شود، در حالای که یک نفر اروپایی الزاماً چنین رفتاری نمی کند، زیرا قسمتی از فضا در ایران "قسمت بالای اتاق" نامیده می شود، در بسیاری از کشورهای اروپایی فاقد ارزش نمادی ویژه است.
داده ها و محیط معماری: منظور از داده ها، شرایط معماری، هماهنگی فضا و داشتن خصوصیات مناسب برای فعالیتی است که در آن انجام می شود. به عنوان مثال ویژگیهای فضاهای مختلف می تواند موجب تسهیل یا ممانعت در برقرار شدن روابط اجتماعی شود و این فضا می تواند گردآورنده (که موجب ازدیاد روابط اجتماعی می شود) یا پراکنده شدن (که موجب کاهش روابط اجتماعی می شود) باشد، یک میزگرد با صندلیهای دور آن گرد آوردنده بوده در حالی که راروهرهای طویل و باریک زندان پراکنده کننده هستند.
جو محیط: شرایط کلی محیط و فضایی می تواند احساسهای متفاوتی چون شادی، غم یا خستگی به کودکان بدهد. در این گونه مواقع شرایط کلی محیط بوسیله تحریک احساسهای ویژه در کودکان موجب دگرگونی رفتار می شود. به عنوان مثال کلاس درس می تواند "سرد و بی روح" باشد. این نوع جو معمولاً در اثر جمع شدن عوامل باز دارنده مختلف مانند: روابط اجتماعی و عاطفی نامتناسب بین شاگردان و اولیاء و همچنین به دلیل وجود شرایط فیزیکی معماری نامناسب، مانند نورکم، رنگ نامناسب دیوار و اثاثیه و غیره به وجود می آید.
رفتار کودکان دارای جهت و هدف است که همان انگیزه وی است. هم عوامل درونی فردی مانند (امیال، نیازها، ارزشهای شخصی) و هم عوامل بیرونی (محیطی) برانگیزه های کودکان تاثیر می گذارند. تاثیر شرایط محیطی می تواند موجب پیدایش، تشدید و تضعیف برخی نیازها و یا ارضای برخی دیگر شود. عوامل و شرایط محیطی، فرایند انگیزش را از طریق زیر تحت تاثیر قرار می دهد:
شرایط محیطی موجب تحریک نیازهای پایه و ثانویه (اجتماعی) می شود.
به عنوان مثال هرگاه در یک آموزشگاه، زمین ورزش مجهز به وسایل ورزشی وجود داشته باشد انگیزه ورزش کردن در دانش آموزان تحریک می شود. همچنین در دسترس بودن یک غذای لذیذ موجب تحریک اشتها می شود.
شرایط محیطی مناسب به ارضای نیازها کمک می کند و شرایط نامناسب مانع از ارضاء آنها می شود.
برای ارضای بسیاری از نیازها لازم است فضایی با ویژگیهای خاص مورد استفاده قرار گیرد، مانند احتیاج به فضای دنج و آرام برای مطالعه و استراحت. هرگاه فضاهایی که مورد استفاده قرار می گیرند از ویژگیهای لازم برای پاسخگویی به نیازها برخوردار نباشد، ارضای نیاز به تعویق می افتد، مانند زمانی که مجبور می شویم در فضاهای نامناسب و پرسروصدا به استراحت بپردازیم.
بنابراین با توجه به تاثیر گذاری محیط بر کودکان، با طراحی مناسب معماری می توان بر این کودکان اثر مثبت گزاده، و نیازهای آنها را به نحو مناسبی پاسخ داده، و آنها را جهت رسیدن به اهداف معینی یاری کرد. بدین منظور معمار باید به نیازهای کودکانی که برای آنها طراحی می کند و چگونگی تاثیر عوامل مختلف محیطی بر کودکان آگاهی داشته باشد..
در درمانهای غیر دارویی که بیشترین بهره از طریق کنشی و واکنشی اجتماعی حاصل می شود، شرایط محیطی از اهمیت بسیاری برخوردارند. محیط های روان درمانی باید بگونه ای باشند که خستگی و اندوه بیمار روانی را برطرف کرده، و چنان باشد که بجای نگرانی و اضطراب، بیمار را به آینده خود مطمئن گرداند، تا راه حل مسائل عاطفی یا اجتماعی خود را پیدا کند.
در اینجا به نمونه هایی از خصوصیات محیطی فضاهای آرامش بخش که می توانند جنبه محیط درمانی داشته باشد اشاره می کنیم.
افزایش ارتباط با طبیعت و بهره بردن از چشم اندازهای زیبای آن به عنوان بهترین منبع کسب آرامش
محیط و فضا باید با فرهنگ و عادات و روحیات استفاده کنندگان هماهنگی داشته باشد.
فضا مقیاس کودکانی داشته باشد و از احجام بسیار حجیم و خشن که احساس خرد شدن شخصیت و تحقیر را القاء می کنند، اجتناب شود.
محیط احساسهای مثبتی چون اعتماد به نفس، آرامش، عزت نفس را در فرد القا کند وحتی می تواند موجب ایجاد انگیزه در فرد شود.
محیط باید خلاق، زنده، شاد و نشاط آور باشد که موجب دور شدن کسالت، خستگی اضطراب و نگرانی شود.
فضاها روشن، ساده، خوانا و خالی از ابهام باشد و اطلاعات زیادی که موجب احساس غربت و خستگی می شود به فرد ندهد.
فضا حالت گرم و صمیمی و دعوت کننده داشته باشد، نه حالت سرد و بی روح.
محیط حالت خانه مانند داشته باشد، تا فرد در آن احساس راحتی، آرامش و تعلق کند و حالت رسمی و موسسه وار نداشته باشد تا فرد احساس انزوا و ایزوله بودن نکند. دکوراسیون داخلی و رنگ و جنسیت و مصالح در اینجا نقش مهمی دارند.
جهت یابی در آن به سهولت انجام می گیرد تا فرد احساس غریبی و گم شدگی نکند. استفاده به جا از علائم گرافیکی به این امر بسیار کمک می کند.
توجه به فضاهای خصوصی و عمومی به گونه ای که علاوه بر تشویق و تسهیل برخوردهای اجتماعی، فضاهای خصوصی برای خلوت شخص نیز پیش بینی شود.
سلامت جسمی و روانی ما تحت تاثیر شش عامل اصلی محیطی است: نور، رنگ، صدا، بو، جنس و فضا، این عوامل چنان اثر فیزیولوژیکی و روانشناختی عظیمی بر شخص دارند که یک تاسیسات پزشکی درست طراحی شده، که این عوامل را به درستی به کار می گیرد، به تنهایی می تواند دارویی مناسب برای درمان به حساب آورده شود. مواردی که در زیر می آیند توصیه هایی هستند، منطبق بر اصول PNI برای نماهای درونی انسانی تر.
نور
تا این اواخر طراحی نور یک فضا، فقط به منظور تامین منبعی برای ایجاد امکان دید صورت می گرفت، زیرا که توانایی دیدن و عملکرد بهتر بستگی به مقدار و کیفیت روشنایی دارد.
امروزه طراحان باید از مزایای بهداشتی نورپردازی آگاهی داشته باشند.(که مبحثی است به نام فتوبیولوژی.) سیستم حیاتی کودکان تحت تاثیر طیف نور خورشید تکامل یافته و اعضای خاصی از بدن که نسبت به نور حساس هستند و بوسیله آن تغییر می یابند نیز، با این طیف نوری تطابق یافته اند. نور که از طریق شبکیه چشم وارد غدد صنوبری می شود، بر کنترل غدد درون ریز، زمان بندی ساعت بیولوژی ما، دوره های بیست و چهار ساعته (خواب/ بیداری) کنترل فشار روانی و خستگی همگی تاثیر دارد.
نور از طریق کاهش ضربان قلب و نبض، پایین آوردن فشار خون انقباضی و افزایش جذب اکسیژن باعث افزایش قابل ملاحظه ای در ظرفیت کار فیزیکیمی شود.
ریچاردجی، ورتمن که پزشکی عصب شناس از ماساچوست است می گوید "واضح است که پس از غذا، نور مهمترین درونداد (input) محیطی در کنترل اعمال بدن است."
فضاهای داخلی بسیاری از تاسیسات توسط لامپ های فلورسانت روشن می شوند.
متاسفانه نور فلورسنت سفید سرد متداول، توسط غدد صنوبری انسان به عنوان تاریکی تعبیر می شود. تحقیقاتی که به مقایسه لامپ های فلور سانت استاندارد با لامپ های طیف کامل می پردازند، اهمیت نورپردازی با طیف کامل را مورد تایید قرار می دهند و نشان می دهند که لامپ کامل، عکس العمل خفیف تری از جانب هورمون های فشار روانی را موجب گشته اند.
در نور رسانی ای که از نظر زیست شناختی مناسب باشد، نور باید از پنجره ها، دهلیزها، نورگیرهای سقفی و شکافها وارد ساختمان شود، پنجره ها عوامل موثر در راحتی ساختمان از نظر بصری، حرارتی و روان شناختی هستند، پنجره ها با دید مناسب، علاوه بر تامین نور روزانه، تماس لازم با طبیعت را که عامل استراحت و تجدید قوا و در نتیجه درمان سریع تر دانسته می شود، را نیز فراهم می نمایند.

رنگ:
مشخص شده است که رنگ، هیجانات و فیزیولوژی انسان را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد، رنگ قرمز سیستم عصبی سمپاتیک را تحریک می کند، فعالیت امواج مغز را افزایش می دهد و خون بیشتری را راهی عضلات می کند و به این ترتیب ضربان قلب، فشار خون و تنفس را سرعت می بخشد و رنگ آبی سیستم پاراسمپاتیک را تحریک می کند و اثری آرام بخش را به آن نسبت داده اند. رنگ بر ادراک نیز تاثیر می گذارد. رنگ های گرم در حال پیشروی و رنگ های سرد و در حال عقب نشینی به نظر می رسند. با به کارگیری رنگ های سرد، حس گذشت زمان کاهش می یابد، اجسام به نظر سبک تر می آیند، اشیاء کوچکتر به نظر می رسند و اتاق ها بزرگتر جلوه می کنند. در مورد رنگهای گرم، عکس این امر صادق است و رنگ بر حس دما نیز اثر می گذارد. افراد در اتاق هایی که رنگ های سرد دارند، احساس خنکی بیشتری می کنند و در اتاق هایی که رنگهای گرم دارند. بیشتر احساس گرما می کنند، هرچند که ممکن است دمای واقعی هوا یکسان باشد.
سن بر ادراک ما از رنگ تاثیر می گذارد. اطفال آنان نسبت به رنگهای ملایم تر نیز، عکس عکس العمل نشان می دهند و در سنین نوجوانی عکس عکس العمل آنان به کمال می رسد. در سالمندان زرد شدن لنز چشم را باید در نظر داشت. در ابتدا تشخیص رنگهای محدوده آبی ناممکن می شود و تمایز بیشتر رنگهای خاکستری حائز اهمیت است، زیرا که دید دو چشمی و ادراک عمق کاهش می یابند.
ادراک رنگ تحت تاثیر کم رنگی و پررنگی، همجواری، طرح و بافت رنگها نیز قرار می گیرد. انتخاب رنگها، باید با توجه به موقعیت جغرافیایی و کیفیت نوری، رنگهای طبیعی و خصوصیات منطقه ای محل، صورت گیرد. آنچه برای صحرای آریزو نامناسب است، برای جنگلهای شمالی کانادا یا سان فرانسیسکوی مه آلود مناسب نیست.
پس انتخاب مجموعه رنگهای مناسب هر مکان، در کنار سایر عوامل بستگی به منابع نور، موقعیت جغرافیایی، اندازه فضای مورد نظر، نوع اعمالی که در آن انجام می گیرد و سن افرادی که از آن استفاده می کنند، دارد فراهم آوردن محیطی که در آن رنگ ها و سایه روشن های متعددی به کار رفته باشند، راهی است برای ایجاد علاقه و محرک لازم برای فضایی پربارتر.
(رنگ بنفش (violet) در درمان اختلالات عصبی و روانی اثر بسیار مفیدی داشته و اغلب در فضاهای مربوطه از این رنگ استفاده می شود.)

کیفیت صوتی (Acoustics):
تا زمانی که صدایی وجود نداشته باشد، سکوت اهمیت خود را پیدا نمی کند.
بارزترین اثر سوء صداهای ناخوشایند، اختلال شنوایی است. اما سروصدا ضررهای دیگری نیز دارد. مزاحمتهای صوتی، گذشته از ایجاد واکنشهای استرس عمومی، موجب تغییرات فیزیولوژیکی در ساختمان مویرگهای خونی نیز می شود، و می تواند موجب بالا رفتن فشار خون، بیماری قلبی، زخم معده گردد. سر و صدا به عنوان عامل استرس زا موجب تحریک و ناکامی می شود، خشم را شدت می بخشد و آستانه درد را پایین می آورد. سر و صدا به دقت شنوایی لطمه زده، ظرفیت یادگیری را کاهش می دهد و برای کارکنان، سر و صدا، کارآیی را کاهش و کارگریزی را افزایش می دهد. مشخصاً سر و صدا یکی از مضرترین عوامل استرس زای محیطی است.
ویلیام. اچ. استورات رئیس سابق بهداری آمریکا می گوید: "اینکه سر و صدا را تنها یک مزاحمت تلقی کنیم، مانند آن است که بگوییم آلودگی مزاحمت جزئی است. سر و صدا را باید همه جا خطری جدی برای سلامتی افراد به حساب آورد."
کیفیت صوتی درون ساختمان را می توان با انتخاب سطوح و اثاثیه ای که امواج صوتی را منعکس یا تشدید نمی کنند. بهبود بخشید. دیوارها و سطوح و اثاثیه ممکن است خواص جاذب صوتی متفاوتی داشته باشند، صطحی که با مقادیر مناسبی از فرش، پارچه، چوب، کاشی های صداگیر و پنلهای صوتی پوشیده شده باشند، محیط ساکت تری را فراهم خواهند آورد.
جنبه مثبت صوت، موسیقی است، می توان با هماهنگ ساختن موسیقی با ریتم های بدن، موجب تغییرات فیزیولوژیکی در انسان شد. همچنین موسیقی می تواند محرکی شرطی برای آرامش و کاهش درد و نیز منحرف کننده افکار از ناراحتی و نگرانی باشد. غیر کلامی بودن موسیقی موجب پاسخهای احساسی در فرد می گردد، از این طریق عملکرد یک عامل تغییر دهنده خلق (Mood Changer) را دارد. وجود یک کتابخانه و آرشیو موسیقی در مجموعه درمانی ضروری است.
بو
رایحه را می توان ترغیب کننده صامت نامید، که در ذهن، بدن و سلامتی تاثیر می گذارد. حس بویایی که از کهن ترین و عمیق ترین حس هاست، خاطره انگیزترین آنها نیز هست، زیرا که با تحریک مغز ، موجب به یاد آوردن خاطراتی کامل می شود. تکانه های بویایی (Smell impluses) نسبت به تکانه های بینایی یا شنوایی، مسیری سریع تر و مستقیم تر را به مغز می پیمایندو مستقیما به سیستم لیمبیک می روند،که مرکز احساسات است. بویایی و احساسات به شدت درهم تنیده اند. بوها از طریق شرطی سازی معنا پیدا می کنند. با این وجود بوهایی مثل زباله یا آمونیاک ، ذاتا برای انسان نا خوشایند اند و ممکن است مجب تهوع شوند . هر رایحه ای که بیش از حد تند باشد ناخوشایند است، بوهای نامطلوب سرعت تنفس و ضربان قلب را افزایش می دهند، بر عکس بوهای خوشایند (مثل بوی سیب معطر یا عطر ملایم گلها) فشار روانی را کاهش می دهند.
معطر کننده ها دسته گلها و گیاهان می توانند در تاسیسات مراقبتهای بهداشتی، بوی خوش مطبوعی فراهم کنند. به علاوه گیاهان فایده دیگری نیز دارند و برخی می توانند هوای محیط را تمیز کنند. علاوه بر پاکیزه کردن هوای درون ساختمان، گیاهان حقیقی از جنبه طراحی نیز مورد توجه اند و عنصر طبیعت لازم برای ساختمان تامین می کنند.
فضا
فضایی که ما خلق می کنیم ، ما را تحت کنترل خود دارد و نحوه انتظام فضای فیزیکی مراکز خدماتی، می تواند برنامه مراقبت از بیماران سرطانی را شدیدا بهبود بخشد یا بالعکس مانع از آن گردد. در هنگام تنش و تغییرات اجتماعی، شخص نیاز به خلوت و تنهایی بیشتر و برخورداری از فضای کافی برای خود دارد. بنابراین داشتن فضای شخصی و خصوصی ضروری است.
نحوه طراحی طبقات (پلانها) بر رضایت خاطر کودکان موثر است. مراکز مراقبتهای بهداشتی جدیدی که دارای فضاهای داخلی ای هستند که با حساسیت و دقت طراحی شده و شبیه به اتاقهای هتل یا منازل ، دکوراسیون شده اند. و همچنین فضاهایی کودکانه که مانند شهر بازی کودکان نشاط و سرزندگی را به آها بازگرداند و به بهبود سریع تر بیماران کمک می کنند: این فضاها، اتاقهای نشیمن ، غذا خوری و آشپزخانه و کتابخانه مرکز فرهنگی دارند که کودکان به استفاده از آنها تشویق می شوند. در چنین شرایطی کودکان سرطانی فعالتر و اجتماعی ترند و کمتر احساس قرار گرفتن در محیطی بسته و بستری شدن را دارند و در نتیجه راحت تر بوده و سریع تر بهبود می یابند.
4-5. استانداردهای فضایی
رعایت پاره ای از اصول در زمینه بهداشت فردی، بیمار روانی را از ابتلا به بسیاری از بیماری ها مصون می دارد از جمله استحمام مرتب بیمار روانی، شست و شوی دقیق لباس ها و ظروف مورد استفاده بیمار روانی نیز باید به دقت صورت پذیرد.
مضرات بی شمار استفاده از مواد مخدر باید به افراد بیمار روانی گوشزد شود به ویژه لازم است تا با بیانی ساده و ملموس تاثیرات مخرب این مواد را در سیستم گردش خون و قلب، حافظه، حرکت استخوان ها و عضلات برای آنان توضیح داده شود و حتی الامکان فعالیت های نشاط آور را جایگزین استعمال دخانیات برای آنان شود.
نظارت دقیق و دور ساختن اشیاء آسیب زا و پرخطر از محل سکونت بیمار روانی از موارد بهداشت فردی و محیطی به حساب می آید.
نظافت مرتب محیط زندگی فرد بیمار روانی و رفع آلاینده های محیطی اعم از زباله ها و وسایل دود زا یا حتی آلاینده های صوتی نیز از جمله موارد بهداشت فردی و محیطی یک فرد بیمار روانی محسوب می شود.
محیط زندگی فرد بیمار روانی باید عاری از موانع و اشیاء پرخطر باشد و برای جلوگیری از لیز خوردن بیمار روانی باید کفپوش های سرامیک را با قالیچه های دارای ترمز (لاستیک های مخصوص) مفروش کرد.
از نیمه باز گذاشتن درها و پنجره ها باید اکیداً خودداری شود. محل زندگی بیمار روانی باید از نور کافی برخوردار باشد و اشیاء ریز موجود در کف اتاق را نیز باید پاکسازی کرد و در نهایت باید از قرار دادن وسایل آتش زا در محل زندگی بیمار روانی اجتناب کرد. این موارد می توانند در صورت عدم رعایت موازین احتیاطی خطراتی را برای تردد برای فرد بیمار روانی ایجاد کنند لذا رفع این موانع و آگاه ساختن فرد بیمار روانی نسبت به خطرات محیطی از بروز حوادث غیرمترقبه جلوگیری خواهد کرد.
برای شناسایی بهتر محیط به فرد بیمار روانی می توانیم از نشانه های لمسی یا شنیداری موجود در محل سکونت وی مانند نرده ها، دستگیره ها یا اصوات محیطی استفاده کنیم .
استفاده از رنگ های شاد در محل زندگی افراد بیمار روانی، فراهم ساختن شرایط دسترسی آسان بیمار روانی به وسایل مورد نیاز و مطمئن ساختن بیمار روانی نسبت به دریافت حمایت های لازم از سوی اعضاء خانواده نیز در ایمن سازی و مناسب سازی محیط بسیار تاثیر گذار است.
4-6. استانداردهای فضای فیزیکی و تجهیزات اورژانس روانپزشکی
کلیات فضا
مکان
باید:
برای اورژانس روانپزشکی فضای مستقلی در نظر گرفته شود.
در طبقه همکف باشد.
امکان دسترسی به سایر بخش های بیمارستان را به ترتیب اهمیت و اولویت نوع ارتباط داشته باشد.
مجاور با یک معبر اصلی(خیابان یا کوچه عریض)باشد.
بهتر است:
مکان اورژانس روانپزشکی در محدوده ی جلوی بیمارستان باشد.
ایده آل است:
مسیر ویژه ای منتهی به اورژانس در نظر گرفته شود که در آن اجازه ی تردد وسایل نقلیه عمومی مجاز شناخته نشود و تابلوهای راهنما در آن به حد کافی وجود داشته باشد.
ایمنی:
در طراحی وساخت اورژانس روانپزشکی باید از تعبیه ی راهروهای متعدد اجتناب شود.
حداقل پستو و گوشه در نظر گرفته شود.
وسایل تهویه و تنظیم دما پنهان از دید طراحی گردند.
کلیه لوله ها و کانال های تهویه و سیم کشی ها توکار بوده و با یک لایه سیمان یا گچ حداقل به قطر 3 CM پوشیده شوند.
هیچ گونه کلید و پریز در اتاق ها در نظر گرفته نشوند.
از تعبیه هرگونه زائده، میله، نبشی، لوله و هر وسیله دیگری که بیمار بتواند خود را از آن آویزان نماید خودداری شود.
کلیه شیر آلات از نوع اهرمی بوده و بدون ابزار امکان باز کردن اجزای آن ها میسر نباشد.
حتی الامکان از به کاربردن هرگونه پیچ خودداری شود.
دیوارها:
دیوارها باید با بلوک های بتنی یا آجری بسیار مستحکم ساخته شوند.
بدون منفذ بوده و منافذ دیوار با ملات پرکننده پر شوند.
پوشش گچی یا سیمانی بوده و حداقل 3CM قطر داشته باشند.
حداقل تا ارتفاع 120CM با پوشش محکم و قابل شستشو نظیر سنگ یا سرامیک گرانیتی پوشیده شوند.
در سطح گچی یا سیمانی خود با رنگ بدون حلال اپوکسی و در غیر این صورت با سه لایه رنگ آکریلیک پوشیده شوند.
با رنگ روشن، غیر محرک و آرامش بخش رنگ آمیزی شوند(سبز مغز پسته ای روشن، زرد لیمویی روشن، صورتی گلبهی روشن)
کف:
کف باید با پوشش اپوکسی بدون حلال و ضد لیز خوردن با دانه های کوارتز مفروش گردد.
در محل اتصال به دیوار ها دارای قرنیز پیوسته ای از درزبندی(بتونه کاری)باشد.
سقف:
باید:
حداقل ارتفاع 320CM داشته باشد.
ازجنس بتن یا آجر محکم با اسکلت و شالوده فولادی باشد.
سقف کاذب آلومینیومی یا PVC در ارتفاع 270CM نصب گردد.
شالوده فولادی سقف کاذب به خوبی در محل خود مستحکم شود.
شالوده فولادی سقف کاذب به هیچ عنوان برای بیمار قابل دستیابی نباشد.
چراغ های سقفی اتاق کاملا درون سقف کارگذاشته شده و به خوبی در محل خود محکم شوند.
درب ها:
باید:
به سمت فضای راهرو باز شوند.
به استثنای ورودی اصلی، حمام، دستشویی و توالت، از جنس چوب بسیار محکم و فشرده باشند.در ضمن ضخامت 45MM داشته باشند.
به استثنای ورودی اصلی،حمام،دستشویی وتوالت دارای پهنایی باشند که حداقل یک برانکارد به راحتی ازآن ها عبور کند.
دارای چهارچوب فولادی محکم و بدون لبه باشند.
دارای چهاچوب هایی باشد که به خوبی در دیوار مستحکم شده اند.
دارای اتصالاتی که توسط حرارت جوش خورده، باشند.
دارای دستگیره ای باشند که به خوبی درجای خود مستحکم باشند.
دستگیره در ارتفاع 110CM از کف نصب شده باشد.
دارای قفل ایمن و مستحکم باشند.
به استثنای وروردی اصلی،حمام،دستشویی و توالت،دارای قفلی باشند که فقط از خارج باز شوند.
به استثنای درب های حمام، دستشویی و توالت دارای پنجره ای به ابعاد 25*35 CM باشند.
این پنجره در مرکز درب قرار داشته و لبه افقی آن 140CM ازکف فاصله داشته باشند.
شیشه این پنجره دارای لایه ای از حنس پلی کربنات و با قطر 10MM باشد.
دارای رنگی کاملا متفاوت با رنگ دیوار ها باشند(بژ).
دارای چاچوبی با رنگ کاملا متفاوت با رنگ دیوارها و درب ها باشد.
درب های ورودی اصلی، حمام ، دستشویی و توالت از جنس فولاد گالوانیزه و بدون لبه های تیز باشند.
درب های حمام، دستشویی و توالت از سمت داخل توسط کاربر و از سمت خارج توسط کارکنان کاملا قابل قفل و باز شدن باشند.
درب های حمام، دستشویی و توالت از سمت خارج دارای عدسی چشمی با میدان دید کافی از محوطه داخلی باشد.
درب ها بهتر است:
جهت ایجاد حریم دیداری برروی پنجره خود دارای کرکره قابل تنظیم قوی در سمت کارکنان باشند.
پنجره ها:
باید:
به گونه ای تعبیه گردند که مسائل لازم برای حفظ حریم خصوصی بیماران و کارکنان رعایت شود.
از فیلم های بازتابنده یا مات برای شیشه پنجره هایی که واسط فضای داخلی و خارجی اورژانس هستند استفاده کرد.
غیر قابل باز شدن و ثابت باشند.
دارای شیشه های محکم با لایه ای از جنس پلی کربنات و با قطر 10MM باشند.
چارچوب فولادی محکم و بدون لبه داشته باشند.
دارای چارچوب هایی باشند که به خوبی در دیوار مستحکم شده باشند.
حداقل 100CM از کف فاصله داشته باشند.
دارای طراحی و شبکه بندی باشند که خروج انسان از آن ممکن نباشد.
بهتر است:
مساحت پنجره ها به اندازه یک هشتم مساحت کف فضای بسته ای که رو به آن قرار دارند باشد.
روشنایی:
باید به صورت دو نوع روشنایی خواب و روشنایی معمولی وجود داشته باشد.
دارای شدت روشنایی بین 1 تا 30 لوکس برای روشنایی خواب باشد.
دارای شدت روشنایی بین 400 تا 1800 لوکس برای روشنایی معمولی باشد.
قسمت های مختلف فضای فیزیکی:
ورودی اصلی از خارج بیمارستان
باید یک ورودی اصلی اختصاصی برای فضای اورژانس روانپزشکی در نظر گرفته شود.
باید:
در سمت خارج با سایه بان یا سقف محافظت شود.
برای امکان تردد برانکارد، مجهز باشد.دارای زنگ اخبارو آیفون باشد.
به شکل یک دهلیز با دو درب طراحی گردد.
درای درب هایی باشد که به سمت خارج از دهلیز باشند.
دارای درب های عریض باشد، به نحوی که دو برانکارد در کنار هم به راحتی و بدون هیچ برخوردی عبور نماید.
دارای محلی برای بازرسی بدنی مراجعه کنندگان باشد.
از راهروی اتاق های بستری فاصله داشته باشد.
بهتر است:ورودی اصلی دارای آیفون تصویری باشد.
خروجی اضطراری:
باید یک خروجی اضطراری برای مواردی مانند حریق در نظر گرفته شود.
اتاق مصاحبه و پذیرش:
باید اتاقی برای انجام مصاحبه و پذیرش در نظر گرفته شود.
باید:
مساحتی برابر با 8متر مربع به ازای هر 1000 نفری که در سال خدمات دریافت می کنند یا حداکثر 25 متر مربع داشته باشد.
اثاثیه اتاق مصاحبه و پذیرش از قبیل میز، صندلی، سطل و تلفن در محل خود ثابت بوده و دارای لبه های تیز و برنده نباشند.
علاوه بر درب اصلی، درب دیگری برای خروجی اضطراری کارکنان در مواقع ضروری داشته باشند.
وسایل معاینه اتاق مصاحبه و پذیرش در دسترس بیمار نباشد.
یک دستشویی داشته باشد.
اتاق احیا
در بیمارستان های تک تخصصی باید اتاقی برای انجام عملیات احیا در اورژانس روانپزشکی در نظر گرفته شود.
باید:
جهت ارائه خدمات به بیمارانی که دچار اختلال در دستگاه های تنفسی و قلبی شده اند و زندگی آن ها در معرض تهدید است، تجهیز گردد.
مساحت مورد نیاز برای اتاق احیا حداقل 25 متر مربع باشد.
مجاور اتاق تریاژ باشد.
دسترسی ایستگاه پرستاری به این اتاق به سهولت انجام گیرد.
اتاق احیا دارای تجهیزات زیر باشد.
1- تخت احیا با مشخصات زیر:
ارتفاع تخت از روی زمین با احتساب چرخ ها حدود 60 سانتی متر
طول تخت 2 متر
عرض تخت حدود 60 سانتی متر
کف تخت محکم(فنری نباشد)
نرده دار
تشک کاملا سفت و مانند تخت معاینه(زیر سر بلند نباشد)و قابل شستشو و ضد عفونی کردن
نرده بالای تخت جهت لوله گذاری و آمبو دادن قابل حرکت دادن و برداشتن باشد.
یک یا دوعدد پایه سرم در کنار تخت تعبیه شده باشد(به تخت متصل باشد)
محل قرار دادن سیلندر اکسیژن پرتابل در بالای تخت تعبیه شده باشد.
چهار چرخ قوی و محکم با ترمز داشته باشد.
محلی در زیر تخت برای قرار دادن ساکشن برقی کوچک و یا ساکشن پایی داشته باشد.
قابلیت تغییر در دو قسمت زیر پا و زیر سر جهت تغییر حالت بیمار برای اقدامات مختلف را داشته باشد.
قابلیت اتصال به ضمائم اضافی را داشته باشد.
محلی برای قرار دادن کاست x-ray در زیر تشک داشته باشد.
دارای کنترل دستی و الکتریکی باشد.
2- مانیتورینگ با تسهیلات ثبت و پرینتECG-NIBP-SPO2،حرارت سنج،فشار سنج و کنترل و نمایش CO2
3- چراغ های روشنایی سقفی جهت روشن نمودن اتاق به اندازه 80000 لوکس به هنگام انجام عملیات احیا
4- کاست های 4X-RAY کاست برای هر تخت احیا
5- ساعت کورنومتر دارجهت ثبت دقیق مدت عملیات احیا
6- دستگاه پرتابل تنفس مصنوعی(ونتیلاتور)
7- دستگاه الکتروشوک DC
8- سینی وسایل تراکتومی
9- سینی وسایل لاواژ
10- سینی وسایل معاینه ریه
11- کاتتر های اداری
12- ست سرم
13- ست خون
14- ترمومتر، فشارسنج
15- یک خط تلفن با گوشی بدون نیاز به تماس دست(HAND FREE)
16- زنگ اخبار
17- ترالی احیا برای نگهداری داروها و وسایل احیا
محوطه انتظار بیماران
باید فضایی به عنوان محوطه انتظار بیماران در نظر گرفته شود.
باید:
مساحتی برابر 4/8 متر مربع به ازای هر 1000 نفری که در سال خدمات دریافت می کنند، یا حداکثر 50 متر مربع داشته باشد.
محوطه انتظار بیماران از محل ایستگاه پرستاری در دیدرس کامل باشد.
به ازای هر 1000 نفری که در سال خدمات دریافت می کنند حداقل 2 عدد صندلی در محوطه انتظار بیماران موجود باشد.
صندلی های محوطه انتظار بیماران محکم، ثابت و کاملا راحت باشد.
فضای مابین صندلی های محوطه انتظار بیماران به گونه ای طراحی شود که اجازه توقف ویلچر را فراهم نماید.
محوطه انتظار بیماران یک تلفن عمومی رایگان دیواری داشته باشد.
ایستگاه پرستاری
باید فضایی به عنوان ایستگاه پرستاری در نظر گرفته شود.
باید:
به گونه ای طراحی شود که امکان دسترسی افراد دیگری غیر از کارکنان درمانی به این فضا وجود نداشته باشند.
در محلی قرار داشته باشد که کارکنان بتوانند به خوبی محوطه انتظار بیماران، درب ورودی اتاق های تریاژ، مصاحبه و راهروها را تحت نظر داشته باشند.
نزدیک به اتاق تریاژ و اتاق پذیرش باشد.
وسایل ایستگاه پرستاری شامل:میز، صندلی، پرونده دان، خطوط تلفن داخلی، خط تلفن آزاد، کامپیوتر، نگاتوسکوپ، قفسه داروها و کاپهای دارویی، جعبه های مرکزی برق، کلیدهای مرکزی کنترل روشنایی، کلیدهای مرکزی کنترل سیستم گرمایشی و سرمایشی، مونیتورهای متصل به سامانه های صوتی و تصویری مستقر در نقاط مختلف، آلارم زنگ اخبار کارکنان درمانی، قفسه وسایل مصرفی و تابلوی نمودار بیماران، باشد.
بهتر است:
ایستگاه پرستاری با پنجره های کشویی و شیشه های محکم پلی کربنات LEXAN محصور گردد.
درب تردد به فضای داخلی بیمارستان
باید یک درب اختصاصی برای تردد به فضای داخلی بیمارستان در نظر گرفته شود.
باید:
نزدیک به ایستگاه پرستاری باشد.
مجهز به زنگ اخبار و آیفون باشد.
در سمت خارج اورژانس روانپزشکی به فضای اورژانس عمومی بیمارستان باز شود.
بهتر است:
دارای آیفون تصویری باشد.
اتاق های بستری:
در راهرویی که به ایستگاه پرستاری منتهی می شود(راهرو اتاق های بستری) فضا هایی به عنوان اتاق بستری در نظر گرفته شود.
باید:
حداکثر 12 تخت بستری در هر راهرو اتاق بستری موجود باشد.
حداقل یک اتاق تک تخته برای هر جنسیت وجود داشته باشد.
مساحت اتاق تک تخته حداقل 9 متر مربع باشد.
عرض اتاق تک تخته کمتر از 2.5 متر نباشد.
هیچ اتاقی بیش از سه تخت نداشته باشد.
حداقل فضا برای هر تخت در اتاق های چند تخته 5/7 متر مربع باشد.
عرض اتاق چند تخته کمتر از 3 متر نباشد.
اتاق ها بین دو جنسیت به گونه ای تقسیم شوند که نسبت به تخت های خانم ها به آقایان 1 به 2 باشد.
تخت ها از نوع بیمارستانی بوده و قابل تنظیم در ارتفاع 60CM باشند.
تخته ها حتما Bed side داشته باشند.
هیچ قسمتی از تخت قابل جداشدن نباشد.
تشک ها از نوع بیمارستانی با رویه قابل شست و شو بوده و حداقل دارای از 6 تا 7 لایه قوی در هم دوخته باشند.
اجزای تشک قابل جداشدن نباشد.
یک کمد شخصی کوچک به ازای هر تخت بستری وجود داشته باشد.
یک صندلی راحت و محکم به ازای هر تخت بستری وجود داشته باشد.
صندلی و کمد شخصی در جای خود ثابت باشند و یک سطل ثابل در هر اتاق موجود باشد.
بهتر است:
اتاق های بستری هرجنسیت در یک سمت راهرو باشد.
اتاق های بستری دارای سامانه صوتی مانند آنچه که برای اتاق انزوا تعریف شده است باشند.
اتاق های بستری دارای سامانه تصویر برداری مانند آنچه که برای اتاق انزوا تعریف شده است باشند.
اتاق انزوا:
هر اورژانس روانپزشکی باید حداقل یک اتاق انزوا داشته باشد.
باید:
فاقد لبه، زاویه و کنج تیز باشد.
در محل تقاطع وجوه، زوایایی گرد داشته باشد.
دارای دیوارهای پوشیده شده با فوم فشرده محکم و قابل شستشو باشد.
پوشش دیوارها کاملا در جای خود مستحکم شده باشند.
پوشش دیوارها بدون درز قابل مشاهده به یکدیگر متصل باشند.
اتاق انزوا به جز پنجره درب ورودی، پنجره ای نداشته باشد.
اتاق تنها بوسیله نور سقفی مصنوعی روشن گردد.
نور اتاق از ایستگاه پرستاری در شدت های مختلف قابل کنترل باشد.
بیمار از داخل اتاق به جایی دید نداشته باشد.
عایق بندی صوتی کامل داشته باشد.
از تهویه مطلوبی برخوردار باشد(حداقل 6 بار در ساعت)
شیب بندی مناسبی برای دفع فاضلاب داشته باشد.
کف اتاق با سرامیک سفید رنگ مقاوم به نفوذ مایعات پوشیده شود.
یک کف پوش(حصیر)ضخیم داشته باشد.
یک تشک طبی با پوشش چرمی محکم و قابل شست و شو داشته باشد.
دسترسی به شیر آب جهت شست و شوی اتاق، خارج از این فضا موجود باشد.
مساحت اتاق حداقل 12 متر مربع باشد.
عرض اتاق حداقل 3متر باشد.
از محل ایستگاه پرستاری بین اتاق امن و ایستگاه پرستاری یک سامانه صوتی دو طرفه برای خبردار شدن از صدای داخل و انتقال صدای خارج وجود داشته باشد.
این سامانه بر اساس دستورالعمل تولید کننده نصب گردد.
سامانه صوتی امکان پایش پیوسته صدای بیمار را فراهم کند و به بیمار اجازه دهد تا با ایستگاه پرستاری به صورت دو طرفه گفتگو کند.
سامانه صوتی با صدای بیمار فعال شود.
سامانه صوتی در ایستگاه پرستاری دارای Hands Free باشد.
سامانه صوتی قابیلت تنظیم صدا را داشته باشد.
یک سامانه تصویر برداری تلویزیون مداربسته(cctv) برای مشاهده مستمر درون اتاق از محل ایستگاه پرستاری وجود داشته باشد.
این سامانه بر اساس دستورالعمل تولید کننده نصب گردد.
دوربین این سامانه در اتاق انزوا تا حد ممکن همتراز سقف تعبیه شود.
دوربین این سامانه اندازه فشرده داشته باشد.
دوربین این سامانه قدرت وضوح بالا(سیاه و سفید)داشته باشد.
دوربین این سامانه توانایی چرخش تا زاویه 180 درجه داشته باشد.
دوربین این سامانه کنترل کننده چرخش و pan tilt داشته باشد.
دوربین این سامانه لنز و مردمک الکترونیکی که امکان تصویر برداری با نور کم را فراهم کند،داشته باشد.
دوربین این سامانه محفظه گنبدی شکل از جنس پلی کربنات داشته باشد.
مانیتور ایستگاه پرستاری سیاه و سفید با قدرت تفکیک بالا "15-9" باشد.
مانیتور ایستگاه پرستاری دریک قاب چوبی بسته، طوری قرار گیرد که مانع دیده شدن توسط عابرین شود.
سرویس های بهداشتی
توالت، دستشویی و حمام بیماران باید:
در راهروی اتاق های بستری فضایی برای توالت، دستشویی و حمام در نظر گرفته شود.
فضایی که برای توالت، دستشویی و حمام در نظر گرفته شده برای زنان و مردان مجزا باشند.
به ازای هر 4 تخت بستری حداقل یک عدد توالت وجود داشته باشد.
حداقل یکی از توالت ها برای هر جنسیت فرنگی باشد.
به ازای هر توالت یک دستشویی وجود داشته باشد.
برای هر دستشویی ظرف صابون مایع ثابت و داخل دیواری وجود داشته باشد.
حداقل یک حمام برای هر جنسیت وجود داشته باشد.
دوش حمام از نوع ثابت و داخل دیواری بوده و امکان آویزان شدن از آن وجود نداشته باشد.
در هر حمام یک توالت فرنگی بدون درب وجود داشته باشد.
از به کار بردن هر نوع آینه اجتناب شود.
توال و دستشویی کارکنان:
باید:
حداقل 2 سرویس دستشویی و توالت مجزا( با در نظر گرفتن جنسیت) برای کارکنان وجود داشته باشد.
سرویس دستشویی و توالت کارکنان نزدیک اتاق استراحت آنان باشد.
توالت و دستشویی مراجعین:
باید:
دو سرویس و دستشویی و توالت مجزا(با درنظر گرفتن جنسیت) برای مراجعین وجود داشته باشد.
سرویس دستشویی و توالت مراجعین نزدیک به محوطه انتظار بیماران باشد.
فضاهای پشتیبانی بخش فورت های روانپزشکی.
باید:
فضاهایی برای امور خدماتی و پشتیبانی اورژانس روانپزشکی در نظر گرفته شود.
بک انبار وسایل تمیز با فضای کافی جهت انبار نمودن وسایل استریل و تمیز وجود داشته باشد.
یک اتاق وسایل کثیف با فضای کافی با سینک مخصوص شست و شوی ابزار کثیف، قفسه آویزان کردن لنکچه ها و کاسه های ادرار بیماران و قسمتی جهت استقرار نمونه های آزمایش ادرار و مدفوع و البسه کثیف بیماران وجود داشته باشد.
یک انبار ملزومات وتجهیزات برای نگهداری ملزومات و تجهیزات مورد نیاز با مساحتی به اندازه 2/3 متر مربع به ازای هر 1000 نفری که در سال خدمت دریافت می کنند،وجود داشته باشد.
محلی برای تی شویی(اتاق نگهداری ابزار تنظیف بخش)در نظر گرفته شود.
فضایی برای نگهداری ویلچر و برانکارد در نظر گرفته شود.
فضایی با مساحت حداقل 4 متر مربع برای نمازخانه در نظر گرفته شود.
دو اتاق مجزا(با در نظر گرفتن جنسیت کارکنان) برای استراحت کارکنان با امکانات تهیه و سرو غذا و نوشیدنی و خواب در نظر گرفته شود.
در کنار اتاق استراحت کارکنان، فضایی با تعداد کافی کمد و قفسه برای رختکن کارکنان در نظر گرفته شود.

4-7. آنالیز سایت
سایت مورد نظردر جنوب شهر بجنورد و کیلومتر 2 جاده بجنورد-اسفراین و در حاشیه جنوبی محله مسکونی موسوم به ملکش واقع شده است.مساحت سایت انتخابی حدود 22500 متر مربع(180*125) می باشد.
این زمین به صورت دو نبش و در حاشیه خیابان 24 متری واقع می باشدو از لحاظ دسترسی به سایت از موقعیت ممتازی برخوردار می باشد.از دیگر جنبه های مثبت سایت انتخاب شده می توان به دور بودن از منطقه مسکونی و تجاری شهر و نیز نزدیکی به بیمارستان امام علی(ع) بجنورد اشاره کرد.

4-8. روند طراحی

4-9. برنامه فیزیکی
اورژانس
نام فضا
سطح خالص بنا(M2)
تعداد
سطح خالص کل(M2)
منشی
10
1
10
سرپرست بخش
15
1
15
مدیر بخش
35
1
35
پذیرش
20
1
20
اتاق دارو و کار تمیز
20
1
20
لابی ورودی
50
1
50
محل پارک برانکارد
20
1
20
سالن انتظار بیماران
35
1
35
صندوق
10
1
10
پلیس
10
1
10
توالت کارکنان
10
1
10
توالت بیماران
10
1
10
توالت عمومی
20
1
20
پزشک کشیک
15
1
15
انبار گچ
10
1
10
شکسته بندی
20
1
20
انتظار تزریقات
35
1
35
تزریقات
15
2
30
ایستگاه پرستاری وصندوق سالن پذیرش تحت نظر موقت
40
1
30
سالن تخت های تحت نظر موقت
75
1
75
آبدارخانه
12
2
24
اتاق معاینه و درمان
10
2
20
اتاق روانپزشک
12
1
12
جمع آوری تمیز
10
1
10
جمع آوری کثیف
10
1
10
انبار
12
1
12
رختکن پرسنل
8
2
16

اتاق استراحت پرسنل
15
1
15
اتاق پزشک
15
1
15
اتاق احیا
35
1
35
ام آر آی بیماران روانی
30
1
30
آماده سازی و ریکاوری
20
1
20
اسکراپ
7
1
7
اتاق کنترل
7
1
7
تی شویی
15
1
15
جمع سطوح خالص
728
سطح رفت و آمد 30%
945

رختشویخانه
فضای تفکیک رخت کثیف
25
1
25
فضای شستشوی عمومی
30
1
30
فضای زباله سوز
20
1
20
فضای خشک کن
25
1
25
اتاق اتو
25
1
25
تعمیرات- خیاط خانه
25
1
25
دریافت وسایل کثیف و عفونی
30
1
30
اتاق مسئول
10
1
10
توالت
20
1
20
انبار رخت تمیز
50
1
50
انبار رخت کثیف
40
1
40
انبارتجهیزات
25
1
25
جمع سطوح خالص
325
سطح رفت و آمد 30%
420

آزمایشگاه
پذیرش
20
1
20
انتظار بیماران
25
1
25
نمونه گیری خوابیده
10
1
10
نمونه گیری نشسته
10
1
10
توالت نمونه گیری آقایان
2
2
4
توالت نمونه گیری بانوان
2
2
4
خون شناسی
15
1
15
بانک خون
15
1
15
اتاق جمع آوری نمونه ها
15
1
15
شستشو
10
1
10
توات عمومی
8
2
16
توالت کارکنان
10
1
10
رختکن پرسنل
8
2
16
استراحت پرسنل
10
2
20
اتاق مسئول
15
1
15
آبدارخانه و تی شویی
15
1
15
انبار
15
1
15
آزمایشگاه
10
2
20
جمع آوری کثیف
5
1
5
جمع سطوح خالص
260
سطح رفت و آمد 30%
338

فیزیوتراپی
پذیرش و بایگانی
20
1
20
انتظار بیمار روانی
15
1
15
دفتر تایپیست
15
1
15
سالن حرکت درمانی
35
1
35
کابین های برق درمانی
15
2
30
هواساز فیزیوتراپی
30
1
30
آب درمانی
50
1
50
انبار وسایل
15
1
15
توالت کارکنان
6
2
12
توالت بیماران
3
2
6
نظافت وآبدارخانه
10
1
10
جمع آوری کثیف
6
1
6
رختکن و دوش بیماران
15
1
15
جمع سطوح خالص
260
سطح رفت و آمد 30%
335

درمانگاه
پذیرش
10
1
10
فضای انتظار
25
1
25
بایگانی
10
1
10
صندوق
8
1
8
رختکن پرسنل
6
2
12
اتاق پزشک و معاینه
20
4
80
تزریقات
20
2
40
دندانپزشکی
15
1
15
استراحت پرسنل
10
1
20
توالت عمومی
6
2
12
توالت کارکنان
3
2
6
انبار
25
1
25
تی شویی
5
1
5
جمع سطوح خالص
268
سطح رفت و آمد 30%
348

رادیوگرافی
منشی وبایگانی
20
1
20
پذیرش
25
1
25
سرپرست بخش
10
1
10
فضای انتظار
25
1
25
خواندن و تشخیص
20
1
20
اتاق رادیولوژیست و نوشتن گزارش
18
1
18
انبار فیلم
12
1
12
اتاق تاریک
8
2
16
اتاق کنترل
5
2
10
رادیولوژی
15
2
30
هواساز رادیوگرافی
18
1
18
سونوگرافی
50
1
50
سی تی اسکن
20
1
20
رختکن
5
2
10
رختکن پرسنل
10
2
20
تی شویی
5
1
5
آبدارخانه
8
1
8
اتاق تمیز
15
1
15
توالت کارکنان
5
2
10
توالت بیماران
4
2
8
اتاق کثیف
15
1
15
انبار
18
1
18
جمع سطوح خالص
383
سطح رفت و آمد 30%
495

تاسیسات
موتورخانه
65
1
65
اتاق باطری
55
1
55
انبار یدکی
25
1
25
تکنسین
30
1
30
هواسازی
55
1
55
تراوری
55
1
55
کندانسور
60
1
60
پست ترانس
55
1
55
اتاق مسئول
10
1
10
توالت کارکنان
4
2
8
نظافت و تی شویی
8
1
8
استراحت پرسنل
40
1
40
دوش پرسنل
20
1
20
انبار 1
35
1
35
انبار 2
75
1
75
گازهای طبی
20
1
20
جمع سطوح خالص
615
سطح رفت و آمد 30%
800

انبار مرکزی
انبار کالا و تجهیزات
35
1
35
انبار وسایل و مواد
35
1
35
سرپرست انبار
25
1
25
انبار دارو
15
1
15
انبار ملحفه و لباس
40
1
40
توالت کارکنان
5
3
15
کارپرداز و مسئول خرید
30
1
30
جمع سطوح خالص
195
سطح رفت و آمد 30%
253

کتابخانه

کلاس درس
18
4
72
مخزن کتاب
40
1
40
فضای مطالعه
20
2
40
مسئول کتابخانه
12
1
12
فضای انتظار
10
1
10
سالن کامپیوتر
20
1
20
توالت
8
4
32
آبدارخانه
10
1
10
جمع سطوح خالص
235
سطح رفت و آمد 30%
305

نمازخانه
پیش ورودی
4
2
8
سالن نمازخانه
30
2
60
محل وضو
6
2
12
جمع سطوح خالص
80
سطح رفت و آمد 30%
104

غذاخوری کارکنان
سالن غذاخوری
150
1
150
پیشخوان
25
1
25
توالت
8
4
32
جمع سطوح خالص
207
سطح رفت و آمد 30%
270

سالن اجتماعات
محل نشستن
285
1
285
فضای انتظار و پیش ورودی
75
1
75
سن
120
1
120
اتاق فرمان
40
1
40
اتاق هماهنگی
18
1
18
اتاق کنترل
15
1
15
توالت
7
4
28
جمع سطوح خالص
573
سطح رفت و آمد 30%
745

آشپزخانه
انبارهای روزانه
45
1
45
انبار مواد غذایی خشک
27
1
27
سردخانه
28
1
28
فضاهای آماده سازی
17
1
17
فضای پخت
35
1
35
نگهداری ظروف
25
1
25
شستشو
20
1
20
توالت
5
3
15
سرپرست
15
1
15
آبدارخانه
12
1
12
نظافت و تی شوی
12
1
12
دوش کارکنان
8
2
16
استراحت کارکنان
28
1
28
جمع سطوح خالص
295
سطح رفت و آمد 30%
383

اداری
رئیس
20
1
20
اتاق جلسات
16
1
16
منشی
12
1
12
مدیر پرستاری
15
1
15
حراست
15
1
15
دبیرخانه
18
1
18
اتاق کارمندان
12
1
12
بایگانی
16
1
16
حسابداری
16
1
16
اتاق کامپیوتر
27
1
27
توالت
8
4
32
آبدارخانه
12
1
12
نظافت و تی شوی
8
1
8
جمع سطوح خالص
220
سطح رفت و آمد 30%
285

بخش کنترل تشنج بیماران
لابی
18
1
18
فضای انتظار
25
1
25
نظافت و تی شوی
7
1
7
آبدارخانه
25
1
25
اتاق معاینه
30
1
30
اتاق مراقبت بیماران تشنجی
40
2
80
کار تمیز
6
1
6
جمع آوری کثیف
20
1
20
انبار
7
1
7
پذیرش
20
1
20
اتاق قرنطینه
20
2
40
پزشک کشیک
18
1
18
توالت کارکنان
5
4
20
استراحت کارکنان
20
2
40
رختکن پرسنل
10
1
10
توالت بیماران
5
3
15
جمع سطوح خالص
221
سطح رفت و آمد 30%
287

بخش بستری بیماران خفیف روانی مردان
ایستگاه پرستاری
23
1
23
اتاق کار کثیف
10
1
10
اتاق کار تمیز
20
1
20
جمع آوری تمیز
18
1
18
جمع آوری کثیف
15
1
15
توالت بیماران
6
4
24
انبار
15
1
15
اتاق معاینه و درمان
18
1
18
حمام
8
3
24
توالت کارکنان
4
2
8
تی شویی
5
1
5
آبدارخانه
10
1
10
بستری 1 تخته
10
3
30
بستری 2 تخته
15
3
45
بستری 3 تخته
20
3
60
جمع سطوح خالص
325
سطح رفت و آمد 30%
422

بخش بستری بیماران خفیف روانی زنان
ایستگاه پرستاری
13
1
13
اتاق کار کثیف
18
1
18
اتاق کار تمیز
23
1
23
جمع آوری کثیف
13
1
13
توالت بیماران
5
3
15
انبار
20
1
20
اتاق معاینه و درمان
18
1
18
حمام
5
3
15
آبدارخانه
28
1
28
تی شویی
7
1
7
بستری 1 تخته
10
2
20
بستری 2 تخته
20
2
40
بستری 3 تخته
25
2
50
جمع سطوح خالص
280
سطح رفت و آمد 30%
364

بخش بستری بیماران مزمن روانی مردان
ایستگاه پرستاری
13
1
13
اتاق کار کثیف
15
1
15
اتاق کار تمیز
12
1
12
جمع آوری کثیف
12
1
12
آبدارخانه
17
1
17
تی شوی
5
1
5
توالت بیماران
5
3
15
انبار
10
1
10
اتاق معاینه و درمان
25
1
25
حمام
5
3
15
بستری 1 تخته
12
2
24
بستری 2 تخته
20
3
60
بستری 3 تخته
25
2
50
جمع سطوح خالص
273
سطح رفت و آمد 30%
355

بخش بستری بیماران مزمن روانی زنان
ایستگاه پرستاری
25
1
25
اتاق کار کثیف
20
1
20
اتاق کار تمیز
20
1
20
جمع آوری تمیز
10
1
10
جمع آوری کثیف
10
2
20
نظافت و تی شویی
14
1
14
توالت بیماران
5
4
20
انبار
20
1
20
اتاق معاینه و درمان
15
2
30
حمام
8
3
24
بستری 1 تخته
12
3
36
بستری 2 تخته
24
3
72
بستری 3 تخته
30
3
90
جمع سطوح خالص
401
سطح رفت و آمد 30%
521

بخش بستری بیماران شدید روانی مردان (اسکیزوفرنیا)
ایستگاه پرستاری
13
1
13
اتاق کار کثیف
15
1
15
اتاق کار تمیز
12
1
12
جمع آوری کثیف
12
1
12
آبدارخانه
17
1
17
تی شوی
5
1
5
توالت بیماران
5
3
15
انبار
10
1
10
اتاق معاینه و درمان
25
1
25
حمام
5
3
15
بستری 1 تخته
12
2
24
بستری 2 تخته
20
3
60
بستری 3 تخته
25
2
50
جمع سطوح خالص
273
سطح رفت و آمد 30%
355

بخش بستری بیماران شدید روانی زنان (اسکیزوفرنیا)
ایستگاه پرستاری
13
1
13
اتاق کار کثیف
18
1
18
اتاق کار تمیز
23
1
23
جمع آوری کثیف
13
1
13
توالت بیماران
5
3
15
انبار
20
1
20
اتاق معاینه و درمان
18
1
18
حمام
5
3
15
آبدارخانه
28
1
28
تی شویی
7
1
7
بستری 1 تخته
10
2
20
بستری 2 تخته
20
2
40
بستری 3 تخته
25
2
50
جمع سطوح خالص
280
سطح رفت و آمد 30%
364

بخش بستری بیماران حاد روانی مردان (پارانویا)
ایستگاه پرستاری
23
1
23
اتاق کار کثیف
10
1
10
اتاق کار تمیز
20
1
20
جمع آوری تمیز
18
1
18
جمع آوری کثیف
15
1
15
توالت بیماران مرد
6
4
24
انبار
15
1
15
اتاق معاینه و درمان
18
1
18
حمام
8
3
24
توالت کارکنان
4
2
8
تی شویی
5
1
5
آبدارخانه
10
1
10
بستری 1 تخته
10
3
30
بستری 2 تخته
15
3
45
بستری 3 تخته
20
3
60
جمع سطوح خالص
325
سطح رفت و آمد 30%
422

بخش بستری بیماران حاد روانی زنان (پارانویا)
ایستگاه پرستاری
25
1
25
اتاق کار کثیف
20
1
20
اتاق کار تمیز
20
1
20
جمع آوری تمیز
10
1
10
جمع آوری کثیف
10
2
20
نظافت و تی شویی
14
1
14
توالت بیماران زن
5
4
20
انبار
20
1
20
اتاق معاینه و درمان
15
2
30
حمام
8
3
24
بستری 1 تخته
12
3
36
بستری 2 تخته
24
3
72
بستری 3 تخته
30
3
90
جمع سطوح خالص
401
سطح رفت و آمد 30%
521

بخش فضاهای خاص روانی
سر پرستاری
10
1
10
کنترل و گزارش نویسی
10
1
10
شستشوی برانکارد
10
1
10
تجهیزات سیار
7
1
7
اتاق کار کثیف
10
1
10
اتاق کار تمیز
10
1
10
پزشک بیهوشی
10
1
10
آماده سازی
25
1
25
ریکاوری
30
2
60
تعویض تخت
10
1
10
برق اتاق های عمل
6
1
6
جمع آوری وسایل
10
1
10
اتاق آینه
30
1
30
اتاق تشعشع
30
1
30
اتاق شیشه
30
1
30
اتاق نور درمانی
30
1
30
اتاق شوک برق
40
2
80
اتاق عملیات فیزیکی خاص
30
1
30
تجهیزات ارتوپدی
10
1
10
انبار استریل
30
1
30
استراحت خدمه
12
2
24
رختکن پرسنل مرد
16
1
16
رختکن پزشکان مرد
16
1
16
رختکن پرسنل زن
16
1
16
رختکن پزشکان زن
16
1
16
توالت خدمه
10
2
20
آبدارخانه و تی شویی
15
1
15
جمع سطوح خالص
570
سطح رفت و آمد 30%
740

منابع
1- کسمایی، مرتضی، اقلیم و معماری،تهران،خاک،1381
2- پیاژه، ژان واینهلدر، روانشناسی کودک، ترجمه: دکتر زینت توفیق، چاپ هشتم، تهران، نشر نی،1383
3- سینگر، دورتی جی و رونسن، کودک چه فکر می کند، ترجمه: مصطفی کریمی، چاپ دوم، تهران، انتشارات آموزش، 1362
4- شری دان، ماری دی، تولد تا پنج سالگی، ترجمه:ماهرخ گلچین و نسترن کشاورز محمدی، چاپ اول، تهران، انتشارات شهر آب، 1381
6- ایزد پناه جهرمی،آیدا،کودک بازی وشهر، تهران، انتشارات سازمان شهرداری های کشور،1383
7- مطلق زاده، رویا، وسایل بازی کودکان، تهران، انتشارات سازمان زیبا سازی شهر تهران، 1378
8- کلارمنس ج.راو، مباحث عمده در روانپزشکی، ترجمه: دکتر جواد وهاب زاده، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1382
9- انصاری، جابر، مردم شناسی و روان شناسی هنر ی، تهران، انتشارات اسپرک،1385
10- مساح عطا، اخوان صالح، فریدون، هنر درمانی ، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1380
11- علی زاده، محمد، مقدمه ای بر موسیقی درمانی، تهران، انتشارات شباهنگ، 1378
12- مرتضوی، شهرناز، روانشناسی محیط، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1367
13-اسپرلینگ، ابراهام، روانشناسی (روش علمی در شناخت ماهیت آدمی)، ترجمه: مهدی محی الدین بناب، تهران، نشر روز،1378
14- http://www.havairan.com
15- http://www.nkcheto.com

Degree:
Title: Psychiatric Hospital Design
Author:
Supervisor:
Department:
Date:
Language: Persian
Abstract: Today, these environments are getting bigger cities and other human gathering place for growth and maintenance , and there is no tolerance for mental patients , These people must be kept in proper places that can be taken to keep these people in the center for better pay, The culture collection and treatment for people with mental disorders are considered to be a lively atmosphere , friendly, social and self- management of medical , psychological and emotional counseling and engage in dialogue .
This includes areas such as counseling and psychotherapy, meetings, conferences, training and research hospital, temporary resting place for doctors, painting spaces and the mentally ill, the mentally ill, entertainment space, the space of the mentally ill, the mentally ill, audio-visual, space services for the mentally ill, the mentally ill intentions counselors, social workers and psychiatric nurses, office space and management is.
From start to finish this project, the project selection process lasted about 5 months, Visit the studies and a practical knowledge of the subject and Field from ibn sina psychiatric hosbital of mashhad and the psychiatric part of imam reza hospital of bojnord and Visit the project site and the two -stage and three- stage interviewing officer BOJNURD Technical University was designed to inform some of the principles and standards.
Finally , it is necessary to mentioned to this important point that after the end of project and view the mental hospital in bojnord and mashhad and after we had converstation with Officials and employees , i reach to this results that There is a special psychiatric hospital because of a severe shortage of available , at least in Khorasan ( Razavi , North and South) strongly felt.
Hope to see it soon established a private psychiatric hospital standards needed to meet the existing shortage of mental illness in our beloved province
The End
Keywords: mental patients, psychotherapy, psychiatric hosbital, psychiatric.

3

108