تمدن روم
در دریای مدیترانه شبه جزیره آپنین قرار دارد. سرزمین روم در این شبه جزیره واقع است .
کوه های آلپ شبه جزیره آپنین را از بادهای سرد شمالی در امان می دارد؛ بدین سبب شبه جزیره دارای آب و هوای مدیترانه ای است. در این جا بیش از یونان باران می بارد. زمین نیز حاصلخیزتر از یونان می باشد. به همین دلیل این منطقه یکی از مقاصد یونانیان برای ایجاد کلنی خود بود که در نواحی ساحلی شبه جزیره و در شرق جزیره سیسیل قرار داشت.
شبه جزیره با آب و هوای گرم بارندگی بیشتر از یونان
حاصلخیزی زمین یکی از مقاصد یونانیان جهت ایجاد کلنی
شبه جزیره آپنین (ایتالیای کنونی) از شرق به دریای آدریاتیک،
از جنوب به دریای مدیترانه،
از غرب به دریای تیرنی
محدود می شود.
تفاوت ها و شباهت های شرایط طبیعی و جغرافیایی یونان و روم :
مساحت سرزمین ایتالیا دست کم پنج برابر وسعت خاک یونان است.
هرچند سرزمین ایتالیا هم مثل بالکان سرزمین کوهستانی است اما رشته کوههای آپنین شیب کمتری دارد و گذر آن آسانتر است.
کرانه های ایتالیا کمتر از سواحل یونان برای کشتیرانی مناسب است.
برخلاف یونان که در سرتاسر آن حتی یک رودخانه بزرگ نیست، ایتالیا دارای آب های جاری بزرگی مثل رود تیبر است و بیش از یونان باران می بارد.
سرزمین آپنین برخلاف یونان کم حاصل و صخره ای، سرزمینی کشاورزی و بسیار حاصلخیز است.
تاریخ تمدن روم (rome ) به سه دسته تقسیم می شود:
دوره پادشاهی (510-753 ق.م)
دوره جمهوری (27-509 ق.م)
دوره امپراطوری( ق.م 27-330 میلادی)
روم از آمیخته شدن یونانیان مهاجر به کناره های ساحلی و اتروسکهای مهاجر به داخل سرزمین (تمدن رودخانه ای) بوجود آمد. (روم آمیخته ای از شرق و غرب است)
شرایط فرهنگی
رومیان عقیده داشتند که تمدن نباید از حالت بدوی و وحشی آدمیان دور باشد، به این دلیل به کشتی و مشت زنی پرداخته و نمایش های گلادیاتور برگزار می کردند و با حیوانات درنده در استادیومها پیکار می کردند. بعد از فتح یونان بوسیله رومیان، فلسفه و هنر یونانی بر رومیان چیره گشت.
یک فیلسوف رومی : «آنچه از یونان به شهرهای ما روانه شد نه جویبار باریک بلکه رود پهناوری از فرهنگ و دانش بود»
خط و زبان رومیان لاتینی بود.
هرچه نبوغ یونانی در عرصه های هنر علم، فلسفه و تاریخ بطور کلی در قلمروهای عقل و تخیل می درخشد، نبوغ رومی در عرصه فعالیت های دنیوی ـ حقوقی و کشورداری می درخشد
شرایط اعتقادی
در مذهب اولیه رومیان, اعتقاد به ارواح تسلط داشت ( خدا نه به شکل آدم بلکه به شکل روح)
رومیان خدایان متعددی داشتند، هیچ دینی تاکنون اینهمه خدا نداشته است و خدایان رومی از سی هزار تجاوز کرده و در برخی از شهرهای ایتالیایی شمار خدایان بیش از آدمیان بوده است. (نپتون خدای آب، ژوپیتر خدای باران، ونوس خدای شوق و باروری، دیانا خدای زنان و زایش، وستا خدای زندگی و …)
طبقات اجتماعی موجود
پاتریسین ها (patricians) : شامل سران خانواده،برادران و پسران و اسلافشان که مالک زمینها بودند
بردگان : در مزارع متعلق به پاتریسین ها بکار مشغول بودند.
پلبین ها (plebeians) : پلب ها یا بی تبارها، جماعت مهاجر یا اقوام مغلوب که در زمان مغلوب شدن در سطح ….. بالاتر از فاتحان قرار داشتند و قطعاتی زمین از پاتریسین ها اجاره می کردند.
شهرسازی رومی
– رم بعنوان مادر شهر
در گذشته آثار هنری معماری و شهرسازی رومیها با این پندار که کپی معمولی از کارهای یونانی است، نادیده انگاشته می شود. در حالیکه یونانیان به عنوان هنرمند به معنای کامل کلمه شناخته شده بودند، به رومیان تنها بعنوان مهندسان عملی که هیچگونه نظریه زیبایی شناسی خاص و مهمی نداشتند، نگریسته می شد.
اصول و روشهای کلی شهرسازی رومی
رسومی که در ساخت یک شهر رومی رعایت می شد عبارت بودند از :
انتخاب محل بوسیله علامتگذاری
مشخص کردن محدوده شهر و تقسیم بندی آن
مشخص کردن جهت جغرافیایی شهر و خیابانهای شرقی ـ غربی آن
واگذاری شهر به خدایان جهت حمایت و نگهداری از آن بوسیله مراسم افتتاح
مشخصه کلی شهر و شهرسازی رومی در دو اصل زیر خلاصه می شود :
ایده نظم هندسی در شهر «به شکل شهرهای نظامی کسترا ها»
عظمت و مقاوم بودن بناها. ایجاد بناهای مانیومنتال «Monumental»
رومیان به منظور اعمال حاکمیت و حفظ آن در پهنه چنین امپراتوری وسیعی، هزاران اردوگاه نظامی محصور به نام «کسترا» (Castra) (کاستروم رومانوم ها) را بنا نهادند.
این اردوگاهها بدون استثنا بر اساس طرحی شطرنجی که حصار دفاعی مربع شکل پیرامون آن نیز از پیش تعیین شده بود، بنا می شدند.
شکل شهر معمولا مربع یا مستطیل بوده در داخل این محوطه دو خیابان اصلی متقاطع ساخت خیابانها را پایه ریزی می کند. دکومانوس (Decumanus) (شرقی غربی) که از وسط شهر گذشته و کاردو (Cardo) (شمالی جنوبی) که معمولا دکومانوس را بطور عمود قطع می نماید و تنها در جهت یک ضلع امتداد دارد. خیابانهای فرعی طرح شطرنجی را کامل می کنند.
سلسله مراتب دسترسی در شهرهای رومی :
*راه عابرین پیاده
*راه مالرو
*راه کالسکه و ارابه رو
کاردو
دکومانوس
عناصر شهری :
میدان شهر «فوروم» : میدان شهر در شهرهای رومی مرکزی تجاری، اداری و سیاسی است. محلی برای رژه نظامیان. در اطراف آن مراکز تجاری و اداری نظیر باسیلیکا، مجامع خلق، دادگاهها و معبد اصلی وجود داشته است.
معابد رومی : در سطح شهرها و در اطراف فوروم پراکنده بودند . معابد عمدتا در ابتدا مستطیل بودند اما بعدها به شکل مدور ساخته می شدند نظیر پانتئون
باسیلیکا : ساختمان اداری و چند منظوره می باشد، در ان دادگاه و ادارات دولتی جای می گیرند. باسیلیکاها بعدها پس از دوران مسیحیت در رم به الگوی اولیه کلیساها مبدل می شوند و کاربری آن ها به کلیسا تغییر می یابد.
آمفی تئاتر : از عناصر کالبدی شهر رومی که بمنظور سرگرم ساختن رومیان در خارج و داخل شهر بنا می شد.
کالزیوم: بمنظور سرگرمی، نبرد گلادیاتورها و نیز پیکارهایی که با یکدیگر انجام می دادند. فضای بیضی شکل تئاتر مانند بوده است.
فوروم رومانوم
فوروم رومانوم
معبد پانتئون
یونان
معبد پارتنون یونان
دارای پلان مستطیل شکل با دو نیم دایره در دو سوی پلان.
باسیلیکا ها از دو استوای یونانی پدید آمده اند
باسیلیکا
کلوسئوم (آمفی تئاتر ) در جنوب شرقی فوروم رومانوم واقع شده
از کنار هم قرار دادن دو تئاتر نیم دایره یونانی آمفی تئاتر رومی شکل گرفته است
طاق نصرت : یکی از عناصر کالبدی شهر رومی در سرتاسر امپراتوری روم احداث شد. این عناصر به افتخار و پیروزی سرداران و امپراطوران رومی برپا می شد.
ستون یادبود : در گرامی داشت خاطره امپراتوران یا پیروزی های آنان در میادین بزرگ ساخته می شده است.
حمامهای رومی : حمام های رومی پلان پیچیده ای داشته و متشکل از فضاهای تودرتو و گنبدهای بزرگ با تزئینات کلاسیک و کفسازی های مجلل بوده و در یک نگاه و خصوصا برای کسانی که آشنایی زیادی با این مسئله ندارند مانند کاخ می باشد.
حصار شهر: شهرهای روم در ابتدا حصار نداشتند اما پس از فتح (مال ونتوم)، با این سیستم آشنا شدند. حصارکشی در شهرهای روم به شکل مربع و یا مستطیل بود که بعدها در اثر تغییر بافت شهر فرم آن تغییر کرد. این حصارها در دوره قدرت رومیان برداشته شد چون فکر می کردند حصار موجب می شود مردم آمادگی نبرد را فراموش کنند.
آکواداکت : یا ابروهای رومی، کانالهای آب به شکل پل هستند که برای تامین آب شهرهای بزرگ بکار رفته اند و بصورت چند طبقه و با قوسهای متعدد ساخته شده اند. این عنصر نیز باعث تمایز یونان و روم است.
تاق نصرت کنستانتین
شهر رم :
دو نوع کلی مسکن در شهر وجود داشت : دومیوس (domus که به اسکان تک خانواری ممتازانه اختصاص داشت و اینسولا (insula) (بلوکهای ساختمانی) که به تعدادی آپارتمان تقسیم می شد.
تنها اغنیا توانایی خرید یک دومیوس را داشتند که بطور کلی از یکسری اتاق پیرامون یک حیاط مرکزی تشکیل می شد.
بدلیل کثرت جمعیت در شهر روم که در آن زمان دارای یک میلیون نفر جمعیت بوده، آپارتمان ها شکل گرفته اند که تا 5 طبقه مشاهده شده اند.
حمام کاراکالا
حمام کاراکالا
آکواداکت
سایر ویژگیهای تمدن روم :
یکی از موفقیت های عمده در معماری روم، دستیابی به ملاتی جدید بود که آنرا می توان بتن نامید.
آگورای یونان، محل داد و ستد اقتصادی و فوروم رومی، مظهر قدرت حکومت است.
در شهرسازی این دوره، دو نوع مسکن به نام های دومیوس (ویلایی) متعلق به طبقه ممتاز و اینسولا بصورت یک آپارتمان چند طبقه مخصوص طبقات کم خدمه تر وجود دارند.
محله بندی بر اساس طبقات اجتماعی در شهرهای روم وجود ندارد.
آیین نامه تهیه شده در شهرداری :
ساختمانها به منظور رعایت بهداشت، باید در مسیر باد باشند.
خانه هایی که در مسیر راه قرار می گیرند، متعلق به دولت هستند
نظافت مسیرها بر عهده همسایگان آن مسیر است.
شناخت زمینهای موات
مالکیت عمومی در شهر
خانه هایی که در اطراف معابر عمومی (اصلی) هستند، حق بازکردن پنجره رو به معبر را دارند
خانه هایی که در اطراف معابر درجه دو هستند حق باز کردن پنجره رو به معبر را ندارند
شهر رم :
مبدا پیدایش رم، شهر هفت تپه بوده است. شهر هفت تپه، متشکل از دهکده هایی بوده است که توسط قبایل لاتین بنا نهاده شده بود.
شهر رم، شهری است کاملا هندسی، عظیم، دارای بناهایی با مقاومت بالا و بناهای یادمانی
در رم و اکثر شهرهای رومی محله بندی مانند مشرق زمین وجود نداشت. موریس می نویسد : رم از نظر ساخت کالبدی شهری غیرطبقاتی بود.
سکنه شهر رم، بطور کلی آپارتمان نشین بوده اند.
این دوره اولین زمانی بود که شهرها محل ساختن بناهای چند طبقه (آپارتمانی) و اطراف شهر، مکانی برای ساخت خانه های ویلایی گردید. ولی آنچه قابل ذکر است اکثر مردم شهر رم در این بلوکهای آپارتمانی سکنی گزیدند.
شهر رم :
به لحاظ اقتصادی؛ اقتصاد شهر بر پایه تجارت خارجی ـ اسکله هایی در غرب برای بارگیری سنگ مرمر، شراب، روغن، سرب و … تعبیه شده بود.
شهر مملو از مغازه داران کوچک در طبقه اول بود اما تمرکز اصلی پیرامون میادین شهر در فوروم بود.
مرکز شهر : مرکز اصلی شهر فوروم رومانوم ماگنوم بود که بعدها در دوره های مختلف امپراطورها فورومهایی را به بخش مرکزی اضافه کردند. و در کنار فوروم ساختمانهای عمومی و اداری شهر باسیلیکای ژولیا، کلوسئوم، حمام کاراکالا، پانتئون، مقبره هادریان، سیرک ماکسیم و … بود
دومیوس
دومیوس
معبد پانتئون
کلوسئوم (آمفی تئاتر )
یکی از باشکوه ترین آمفی تئاترهای رومی است و برای انواع مسابقات و ورزش ها کاربرد دارد. کلوسئوم هنوز در شهر روم پابرجاست
تاق نصرت تیتوس ؛ در شهر روم قرار داشته و در سال 81 میلادی ساهته شده است.
باسیلیکا
باسیلیکا
معبد ونوس ژنتریکس
تیمگاد (Timgad)
شهر تیمگاد در شمال آفریقا یک نمونه ی خوب از شهرهای نظامی رومی است.
شهر دارای بافت شطرنجی غیرقابل انعطافی بوده و یازده خیابان متقاطع و در دو جهت مختلف بلوکهای مربع شکلی بنام اینسولا بوده است.
قسطنطنیه (Constantinople)
بدلیل تغییرات سیاسی، فشارهای نظامی دشمنان خارجی و مشکلات اقتصادی شهر روم ناشی از جمعیت زیاد و مخارج فزاینده زندگی و نیز رواج مسیحیت و تحریم کلیسا بوسیله ی برخی غیر مسیحیون و تضادها و اختلافات و … امپراتور کنستانتین بر آن شد تا پایتخت جدیدی را به دور از خطرات موجود در منتهی الیه شرقی مدیترانه و در محل شهر باستانی بیزانتیوم (بیزانس) بنا نهاد.
از محاسن این مکان قرار گرفتن آن بر سر راه خشکی میان اروپا و آسیا بود. کنستانتین به طرق مختلف اعم از تطمیع، اجبار، دعوت و … توانست جمعیت زیادی را به شهر جذب کند و قسطنطنیه بعنوان پایتخت جدید امپراتوری روم روز به روز پیشرفت و ترقی نمود در حالیکه روم رو به اضمحلال می رفت.
انقراض امپراتوری روم
علل فروپاشی روم عبارت است از:
فروپاشی سازمان نظامی (جنگ با ایرانیان)
قیام بردگان از درون، به منظور احیای حقوق خود
در سال 395 میلادی، امپراتوری روم به دو بخش تقسیم شد :
*روم شرقی : با مرکزیت قسطنطنیه و در حال ترقی
* روم غربی: با مرکزیت روم و در حال افول که تا آغاز قرن پنجم میلادی بیستر دوام نیاورد.
امپراطوری روم غربی عملا در سال 410 میلادی با تصرف روم توسط گوتها پایان یافت ولی امپراطوری روم شرقی تا سال 1453 میلادی دوام یافت و توسط ترکان عثمانی منقرض گردید.