تحول حسابداری دولتی ایران

تحول حسابداری دولتی ایران
تاریخچه سیستم های حسابداری در ایران
تاریخ پیدایش سیستم های حسابداری بی ارتباط با تاریخ تکوین حسابداری نیست چرا که هرکجا در مورد روش ارائه اطلاعات مالی و نحوه تهیه گزارشات صحبت شود، گوینده جهت انتقال نظریات خود ناچار از استفاده از مثال ها و ناگزیر از استناد به روش هایی است که مجموعه این روش ها و سلیقه ها در حقیقت نشان دهنده سیستم خاصی از حسابداری در صنعت یا بخش اقتصادی مورد نظر است. حتی اساتید صاحب نظر حسابداری نیز در کتاب های خود (به خصوص در کتب حسابداری مدیریت و شعبات آن مانند حسابداری صنعتی) سیستم های خاصی از حسابداری را به عنوان دانش یا فن حسابداری مطرح کرده و ناخودآگاه از روش یا سلیقه خاصی به عنوان اصل و اساس یاد کرده و از آن دفاع نموده اند. حسابداری را در اصل یک سیستم اطلاعاتی می دانند و اما قدمت حسابداری و یا بهتر بگوییم سیستم حسابداری به زمانی مربوط می شود که انسان اولیه با شمارش آشنا شد. آثار تاریخی به دست آمده از تمدن های باستانی نشان می دهد که در حکومت های نخستین و حتی قبایل و اقوام اولیه نیز برای ثبت اطلاعات مربوط به مبادلات تجاری و گرفتن مالیات و طرح و پرداخت مخارج حکومتی، روش هایی ابداع شده که اگر شباهتی با حسابداری امروز ندارد ولی نشان از قدمت و سابقه تاریخی این رشته از دانش اجتماعی بشر دارد. با وجود این سابقه طولانی، عمر حسابداری نوین به قرون وسطی و انقلاب صنعتی در اروپا محدود می شود. عصری که افزایش چشمگیر تولیدات صنعتی، رونق مبادلات تجاری و تولد موسسات و شرکت های بزرگ را به ارمغان آورد. از این تاریخ بود که دیگر اداره کنندگان موسسات و شرکت ها لزوماً صاحبان آن نبودند. سرمایه گذاران نگران اندوخته هایشان، مدیران در اندیشه ارزیابی عملکردهای خود و دولت ها در فکر تامین مخارج اداره مملکت و بانک ها و موسسات اعتباری نگران وصول مطالباتشان، همه و همه نیازمند اطلاعاتی بودند که فراهم کردن آنها با روش های قبلی ممکن نبود و این عوامل باعث ابداع روش ها، پذیرفتن قراردادها و اصول و موازینی شد که تدوین این اصول و روش ها، حسابداری نوین را پایه گذاری کرد. بررسی تحولات سیستم های حسابداری در ایران خود نیازمند تحقیقی پردامنه است و آنچه در این رساله به آن پرداخته شده، مروری بر مقالات و نوشته هایی است که در این زمینه انتشار یافته و در دسترس بوده است.
تاریخچه سیستم های حسابداری در ایران را می توان در ادوار زیر مورد مطالعه قرار داد:
۱- ایران قبل از اسلام
۲- ایران بعد از اسلام تا دوران قاجاریه
۳- از دوران قاجاریه تا انقلاب مشروطیت
۴- از انقلاب مشروطیت تا اوایل دهه چهل
۵- از اوایل دهه چهل تاکنون

۱- سیستم های حسابداری در ایران قبل از اسلام

از چگونگی سیستم های مالی و نحوه نگهداری حساب ها در ایران قبل از اسلام آثار مکتوب قابل توجهی در دست نیست. آنچه که مسلم است در امپراتوری های هخامنشی و ساسانی حجم بزرگی از فعالیت های دیوانی و حکومتی به گرفتن باج و خراج از حکام ایالات و ولایات و پرداخت موجبات سپاهیان و دیگر عوامل حکومتی اختصاص داشته که جهت نگهداری اطلاعات آن قطعاً سیستم های دقیق و مناسبی وجود داشته است، ولی متاسفانه به جز نوشته های تاریخی معدودی از محققین مانند ویل دورانت در کتاب هایی نظیر تاریخ تمدن، آثار مستند دیگری در این مورد در دست نیست.
طبق این مستندات، در این دوران افرادی که به چشم و گوش شاه موسوم بودند ضمن کارهایی که انجام می دادند مسئله نظارت بر جمع آوری خراج را نیز بر عهده داشتند. این نظام بدون اینکه تغییرات عمده ای در آن ایجاد شود تا قبل از اسلام به همین شکل ادامه داشته است.
۲- سیستم های حسابداری در ایران پس از ظهور اسلام تا دوران قاجاریه
در پی پذیرفتن اسلام روابط و مناسبات اقتصادی همانند دیگر شئون اجتماعی تحت تاثیر تعالیم مقدس اسلام دگرگونی بنیانی یافت ولی این دگرگونی عمدتاً در روابط فردی و ارتباطات تجاری شخصی خودنمایی کرد و در دیوانسالاری حکومت های ایرانی که به جز یکی دو سلسله (صفویان و افشاریان) می توان آنها را حکومت های کوچک محلی نامید نمود مشخصی از قوانین اسلامی دیده نمی شود. شاید دلیل این موضوع عدم اعتقاد حکومت های نخستین اسلامی مانند امویان و عباسیان به اجتهاد در بنیانگذاری روش های مالی و اداری بر اساس تعالیم قرآن کریم و دستورات پیامبران عظیم الشان آن بوده است. به هر تقدیر اطلاعاتی که از دوران اولیه حکومت های اسلامی مضبوط است نشان می دهد برادران برمکی (یحیی و جعفر برمکی) سیستم مالی دقیقی در دربار هارون الرشید ایجاد کرده بودند که در قالب یک دیوان محاسبات عملیات مربوط به ثبت و ضبط عایدات مخارج حکومت وی را انجام می داده است.
۳- سیستم های حسابداری از دوران قاجاریه تا انقلاب مشروطیت
در دوران قاجاریه یک تحول ابتدایی در مورد سیستم های مالی در ایران ایجاد شد که نقطه اوج آن دعوت مستشاران آمریکایی نظیر ژنرال شوراتسکف در امور ژاندارمری و مشخصاً مورگان شوستر در امور مالی بوده و این شخص یک سلسله فعالیت ها در زمینه ایجاد نظام های مالی و مالیاتی را آغاز می کند که به دنبال قتل گریبایدوف و اولتیماتوم دولت روس، دولت ایران به اجبار وی را از ایران اخراج کرده و به کار او پایان می دهد. بعدها فردی آمریکایی به نام دکتر آرتور میلسپو به ایران دعوت می شود و او سیستم هایی در وزارت دارایی و گمرکات ایجاد می کند که بعضی از این سیستم ها هنوز در برخی موسسات دولتی رایج است. اعطای امتیاز استخراج نفت به ویلیام ناکس دارسی و به دنبال آن تاسیس شرکت نفت ایران و انگلیس و همچنین اعطای امتیاز تاسیس بانک های استقراضی و شاهنشاهی به بیگانگان در اواخر دوران قاجاریه، زمینه را برای ورود روش های مالی و اداری پیشرفته به کشور فراهم ساخته ولی این روش ها تا مدت ها در حصار همین موسسات و بنگاه های اقتصادی باقیمانده و راهی در سایر موسسات و دوایر دولتی یا خصوصی پیدا نمی کند.
۴- سیستم های حسابداری از انقلاب مشروطیت تا اوایل دهه چهل
نطفه حسابداری و حسابرسی نوین با پیروزی انقلاب مشروطه و تصویب قانون اساسی آن بسته می شود. انقلاب مزبور در بحبوحه وخامت شدید اوضاع اقتصادی، کسری بودجه و استقراض های خارجی فزاینده و تشدید حیف و میل های دیوانیان و درباریان، افزایش خودکامگی و دخل و تصرف های حکام ایالات و ولایات به پیروزی می رسد. پیدایش مفاهیم و ابزارهای دفترداری و حسابداری نوین (عمدتاً دولتی) در ایران موارد چنین مشغله ای بوده است که از همان ابتدا در قوانین کشور انعکاس می یابد. نخستین قوانین مالی و اقتصادی یادگار دوره دوم مجلس شورای ملی است. در این دوره است که نخستین بودجه نوین کشوری، نخستین قانون مالیاتی (قانون مالیات بلدی بر وسائط نقلیه مصوب ۱۳۲۸ قمری)، نخستین قانون تجاری (قانون قبول و نکول بروات تجاری مصوب ۱۳۲۸ قمری) و بالاخره نخستین قانون حسابداری و حسابداری دولتی (قانون محاسبات عمومی مصوب ۱۳۲۹ قمری) به تصویب می رسد.
فکر اعزام محصل به خارج جهت فراگرفتن رشته حسابداری، اولین بار در دهه اول قرن توسط بانک ملی ایران مورد توجه قرار گرفت. ابتدا عده ای برای کارآموزی و مطالعه در رشته های مختلف بانکی، منجمله حسابداری به بانک های خارج فرستاده شدند و سپس در سال ۱۳۱۵ یک گروه ۱۲ نفری را که از طریق کنکور انتخاب شده بودند برای تحصیل علمی و عملی در رشته تخصصی حسابداری به انگلستان اعزام کردند. به همت تعدادی از فارغ التحصیلان یاد شده سرانجام شرکت ملی نفت در سال ۱۳۳۶ موافقت خود را با تاسیس یک آموزشگاه عالی حسابداری اعلام کرد. این آموزشگاه که از سال ۱۳۵۳ شمسی نام دانشگاه حسابداری و علوم مالی به خود گرفت دارای دوره هایی تا سطح فوق لیسانس بود. ناگفته نماند که بعضی موسسات فرهنگی دیگر نیز از قبیل موسسه علوم بانکی، دانشکده بازرگانی، دانشکده علوم اداری دانشگاه تهران، دانشگاه ملی و… تدوین رشته های مختلف حسابداری را تا حدودی در برنامه خود گنجانیدند.
۵- سیستم های حسابداری از اوایل دهه چهل تاکنون
تغییرات ساختار اقتصادی در سال های ۱۳۴۲ و بعد از آن و گسترش نظام اقتصادی نوینی که نام سرمایه داری وابسته گرفت سبب شد که حسابداری به عنوان فنی که نیازهای اطلاعاتی موسسات و شرکت های جدید التاسیس را برآورده می ساخت، مطرح شود. این نیاز روزافزون بازار کار به وجود حسابداران تحصیل کرده موجب آن شد که موسسات آموزش حسابداری رونق یابد. یکی از پیامدهای تحولات اقتصادی، اجتماعی یاد شده ظهور گروه های صنعتی بزرگ مانند گروه کفش ملی، گروه صنعتی بهشهر و چند شرکت خودرویی از قبیل شرکت جیپ (پارس خودرو)، شرکت ایران ناسیونال (ایران خودرو)، شرکت سایپا، زامیاد و… بود و همچنین با سرازیر شدن سرمایه های خارجی به ایران چندین شرکت و موسسه چندملیتی دارویی و صنعتی در ایران تشکیل شد که وجود این گروه های صنعتی و مجتمع های تولیدی بزرگ که به مناسبت حجم فعالیت های خود امکان اداره کردن آنها با سیستم های سنتی وجود نداشت، موجب شد که سیستم های مدیریت نوین با اقتباس از سیستم های مدیریت خارجی در آنها رایج شود. استفاده از مشاوران خارجی در امر سیستم دهی در همه ابعاد فنی و مدیریت و از جمله سیستم های مالی و صنعتی موجب بروز تحولات جدی در سیستم های حسابداری این موسسات و به تبع آن گسترش روش های نوین و معرفی سیستم های جدید در سایر موسسات شد. تشکیل شعبات شرکت های بین المللی موجب شد که موسسات حسابرسی صاحب نام خارجی، مبادرت به تاسیس شعبه در ایران نمایند که از آن جمله موسسات کوپرز اند لیبراند، وینی مری، پیت مارویک و پرایس واترهاوس را می توان نام برد. اغلب این موسسات علاوه بر کار حسابرسی به امر طراحی سیستم های حسابداری مالی و صنعتی نیز مشغول شدند و به این ترتیب نقش مهمی در گسترش سیستم های نوین حسابداری در ایران بر عهده گرفتند. شاید اولین سازمان و موسسه ایرانی که با هدف اشاعه مفاهیم نوین مدیریت و بهبود روش های اداری و سیستم های اطلاعاتی تشکیل شد سازمان مدیریت صنعتی بود که در سال ۱۳۴۱ با تصویب هیات وزیران به عنوان یک سازمان وابسته به وزارت صنایع، کار خود را آغاز کرد. این سازمان بعدها در سال ۱۳۴۷ به صورت یک شرکت سهامی خاص تحت پوشش سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران درآمد و تا به امروز فعالیت خود را در امر سیستم دهی و آموزش و تحقیق در همه زمینه های مدیریت منجمله طراحی و استقرار سیستم های حسابداری و مالی ادامه داده است. از اواخر دهه چهل، استفاده از کامپیوتر نیز در موسسات و شرکت های بزرگ نظیر شرکت ملی نفت ایران آغاز شد. ابتدا در سیستم های عملیاتی مانند سیستم کنترل موجودی و انبارها و به تدریج در سایر سیستم ها مانند حقوق و دستمزد و حسابداری مالی و صنعتی کاربرد کامپیوتر رایج شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اغلب موسسات یادشده منحل شدند و کارشناسان و کارکنان آنها جذب سایر سازمان ها و موسسات ایرانی شدند و بعضی مبادرت به تاسیس موسسات حسابرسی و خدمات مالی نمودند. ملی شدن صنایع و مصادره شدن موسسات و شرکت های متعلق به وابستگان رژیم گذشته و لزوم کنترل های متمرکز از سوی سازمان هایی نظیر سازمان صنایع ملی بنیاد مستضعفان، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و سایر نهادها و ارگان هایی که متولی صنایع دولتی و تحت پوشش بودند، موجب شد که موسسات حسابرسی وابسته به این سازمان ها تشکیل شود. از جمله این موسسات موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه بود. این موسسه پس از تشکیل، ضرورت ایجاد واحد خدمات مدیریت برای پاسخگویی به نیازهای مدیریت شرکت های تحت پوشش را احساس کرد و از این رو با دعوت از متخصصین صاحب تجربه اقدام به ایجاد چنین واحدی کرد. این موسسه که بعدها با تشکیل سازمان حسابرسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب پنجم دی ماه ۱۳۶۶) به آن سازمان منضم شد، در طول مدت فعالیت خود توانست نظام های حسابداری مالی و حسابداری صنعتی بسیاری را طراحی و اجرا نماید.
تعریف حسابداری دولتی
حسابداری دولتی، مجموعه عملیاتی است که با توجه به قوانین و مقررات مالی دولت و با رعایت اصول و فنون حسابداری، اسناد مالی را تنظیم و دفاتر روزنامه و کل و معین را ثبت نموده و گزارش ها و اطلاعات مالی را استخراج و تجزیه و تحلیل می نمای
حسابدار کیست ؟
در نظر مردم کوچه و بازار حسابدار کسی است که تمام طول روز با یک چرتکه حسابهای صاحبکار خود را نگه میدارد . حتی بعضی از عوام در این باورند که شاید شرکتها نیاز ضروری نسبت به حسابداران ندارند و تنها موانع قانونی باعث می شود که یک حسابدار را استخدام کنند و هر ماه به او حقوق بدهند.
شاید قرنها پیش از این ، زمانی که در یونان باستان افرادی که به آنها نگارنده می گفتند ، حسابهای دولتی را نگهداری می کردند و در پایان هر سال در مقابل سنا آن را قرائت میکردند این تعریف ساده و شاید بتوان گفت جاهلانه از حسابداری کار صحیحی می نمود . اما امروزه با توجه به رشد سرطانی شرکتها و تحول شدید در شکل کار موسسات و همین طور تشکیل تراست ها و کارتل های بزرگ ، شکل حسابداری نیز بسیار متحول شده است و به دنبال آن حسابداران نیز تغییرات زیادی را در کار خود احساس کردند.
می توان حسابدار را این گونه تعریف کرد که حسابدار شخصی است که اطلاعات مالی را در یک موسسه جمع آوری میکند و سپس این اطلاعات بدست آمده را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد . آنگاه این داده ها را بر حسب پول سنجیده سپس آنها را بر حسب زمان وقوع ثبت می کند . این حسابها باید در گروه های همگن در دفتر کل ثبت شوند . در پایان از روی این داده ها صورتهای مالی تهیه می شوند و مورد تجزیه و تحلیل حسابدارای و افراد ذی نفع قرار می گیرد.
به جرات می توان گفت که بخش پایانی فعالیت حسابداران یکی از مهم ترین قسمتهای کار یک حسابدار است .
شاید هزار سال پیش چندان مهم نبود که یک حسابدار از اقتصاد و مدیریت هم سررشته داشته باشد . اما امروزه این مطلب نه تنها مهم است بلکه یک نکته حیاتی بحساب می آید . امروزه اگر یک حسابدار اطلاعات کاملی از اقتصاد ، مدیریت ،سهام و بورس و غیره نداشته باشد جایی در بازار رقابتی کار ندارد. البته این موارد به تنهایی کافی نیست زیرا یکی از مهمترین خصوصیات یک حسابدار قدرت تجزیه وتحلیل بالای اوست یک حسابدار باید بداند که در چه زمانی به رئیس موسسه توصیه کند که سهام خود را بفروشد و یا اینکه در چه مواقعی باید دارائی ثابت خریداری شود و از این قبیل .
البته کار حسابداران صنعتی از این نیز سخت تر است این نوع از حسابداران که وظیفه اصلی آنها تعیین بهای تمام شده محصولات است این روزها کمتر یافت میشوند و به گفته اهل فن یکی ازدلایل بهینه نبودن فعالیت کارخانجات صنعتی همین مطلب است البته امروزه آشنایی کامل از کامپیوتر و اینترنت یک اصل بحساب می آید که اگر کسی فاقد آن باشد بقول معروف از مرحله پرت است پس یک حسابدار باید تلاش کند تا هر روز به نقطه آرمانی بیشتر نزدیک شود.
سیستمهای حسابداری :
در مطلب قبل درباره تعریف حسابداری صحبت کردیم اکنون می خواهیم درباره سیستم حسابداری صحبت کنیم.
همان طور که میدانید سیستم عبارت است از وسائل و امکاناتی که اطلاعات و داده ها را پردازش و محصولی را به عنوان خروجی از سوی دیگر خارج می کند .
سیستم حسابداری نیز طرز کاری این چنین دارد یعنی اطلاعات مالی موجود در یک موسسه را گردآوری و اطلاعات مورد نیاز را برای تصمیم گیریهای مختلف فراهم می سازد.
در واقع این سیستم حسابداری مجموعه ای شامل کارکنان ، انواع فرمها ، دفاتر ، روشها و وسائل و تجهیزات پردازش است که با ثبت طبقه بندی و تلخیص معاملات و عملیات مالی و کنترل داراییها ، بدهیها ، سرمایه ، درآمدها و هزینه ها بر طبق اصول ، رویه ها ، دستورالعملهای مدون اطلاعات مورد نیاز را برای تصمیم گیریهای آگاهانه استفاده کنندگان از اطلاعات مالی یک موسسه فراهم می آورد
امروزه یک موسسه را ( هر چند کوچک ) بدون استقرار یک سیستم حسابداری کارآمد نمی توان به درستی اداره کرد.
موسساتی که در جوامع مختلف وجود دارند از لحاظ شکل و اندازه متفاوتند و معاملات و عملیات مالی و فعالیت های گوناگونی را در روال عادی کار خود انجام می دهند با این حال ضرورتهای حسابداری در کلیه موسسات یکسان است و همه موسسات به سیستمی با سه عملکرد عمده زیر نیاز دارند.
۱- عملکرد اطلاعاتی
این عملکرد که مهمترین عملکرد یک سیستم حسابداری است در واقع وظیفه جمع آوری تمامی اطلاعات مربوط به فعالیت های مالی را بر عهده دارد . پس از جمع آوری این اطلاعات آنها را بر حسب پول به عنوان مقیاس مشترک اندازه گیری ، سنجیده ، ثبت و در گروههای همگن طبقه بندی می کند و در پایان گزارشهایی را تهیه می کند که تصمیم گیرندگان مختلف در باره یک موسسه بتوانند بر مبنای آن آگاهانه تصمیم بگیرند.
۲- عملکرد کنترلی
این وظیفه بر وظیفه اطلاعاتی متکی است و هر سیستم حسابداری باید اطلاعات مناسبی را فراهم آورد که مدیران موسسه را در برنامه ریزی و هدایت عملیات ، نظارت و کنترل فعالیتها و امور یاری دهد و اموال و حقوق متعلق به یک موسسه را حفظ نماید.
۳- عملکرد خدماتی
هر موسسه ای معمولاْ افرادی را به خدمت می گیرد و با اشخاص و موسسات مختلفی داد و ستد و سر و کار دارد . این جریان تعهدات و مطالباتی را برای موسسه ایجاد می کند . تنظیم روابط موسسه با دیگران ، دادن اطلاعات صحیح به آنان ، ایفای تعهدات در سررسید و وصول به موقع مطالبات ، عملکرد خدماتی یک سیستم حسابداری را تشکیل می دهد.
وظایف یا عملکردهای مشترک فوق موجب شده است که شالوده سیستمهای حسابداری در کلیه موسسات فارغ از نوع و اندازه آنها یکسان باشد.
در تعریف حسابداری:
هر واحد تجاری اعم از دولتی یا غیر دولتی ، انتفاعی یا غیر انتفاعی در جریان فعالیتهای خود در طول زمان ، معاملات و عملیات مالی متعدد و متنوعی نظیر خرید و فروش اموال ، کالاها و خدمات ، دریافت و پرداخت پول ، اخذ و بازپرداخت وام و تسهیلات مالی انجام می دهد . این معاملات و عملیات و وقایعی نظیر کهنگی و فرسودگی اموال که به تدریج و با مرور زمان رخ میدهد بر موسسه اثر مالی می گذارد . حسابداری رشته ای از دانش است که با کاربرد آن ، اطلاعات مربوط به معاملات و عملیات مالی و رویدادهای دارای اثر مالی بطور منظم جمع آوری ، تجزیه و تحلیل ، اندازه گیری ( فرض واحد اندازه گیری بر حسب پول ) ، ثبت ( به ترتیب وقوع ) ، طبقه بندی ( در گروههای همگن ) و تلخیص و تجمیع صورتهای مالی
میشود و در قالب گزارشهای مفهوم در اختیار اشخاصی قرار می گیرد که می خواهند درباره امور موسسه یا داد و ستدهای خود با آن آگاهانه تصمیم بگیرند
همان طور که در بالا گفتیم حسابداری رشته ای از دانش است ؛ اما آیا واقعاْ این طور است درباره حسابداری تعاریف مختلفی وجود دارد که حسابداری را علم ، فن ، فرآیند و حتی هنر نامیده اند.
در یک نگاه کلی فن و هنر بودن حسابداری کاملاْ کنار گذاشته می شود . اما این مطلب باقی می ماند که آیا حسابداری یک شاخه ازعلم و دانش است و یا یک فرآیند؟
به نظر من حسابداری بیشتر از اینکه یک علم باشد یک فرآیند است . زیرا در یک سیکل کامل اطلاعات به عنوان ورودی سیستم وارد میشوند و صورتهای مالی به عنوان خروجی ، خارج میشوند . پس ناگفته پیداست که حسابداری یک سیستم است که اطلاعات ، ورودی آن و صورتهای مالی به عنوان آخرین مرحله از عملیات حسابداری به عنوان خروجی آن در نظر گرفته میشوند.
همین پیروی از یک سیکل منظم دلیلی است برای فرآیند بودن حسابداری.
امروزه یک سیستم حسابداری خوب و منطبق با نیازهای موسسه رمز موفقیت یک موسسه است . سیستم حسابداری که بهتر و کارا تر عمل کند ، می تواند موسسه را به اهداف خود نزدیکتر کند . زیرا این نوع سیستم مدیریت را آگاه میکند که هر تصمیم را در چه زمان و چگونه باید عملی کرد.
دو نوع دیگر از حسابداری:
حسابداری دولتی
در دولت ـ شهرها یا جمهوری های کوچک در ایتالیای کنونی ، همزمان با رشد و توسعه حسابداری بازرگانی ، کوششهایی در جهت تدوین حسابی جامع برای حکومت برخی از جمهوریهای کوچک صورت گرفت . اما تغییر اساسی در حسابداری دولتی به دنبال انقلاب کبیر فرانسه در نیمه دوم قرن هجدهم و تحولات و اصلاحات سیاسی ـ اجتماعی در برخی دیگر از کشورهای اروپایی در نیمه اول قرن نوزدهم رخ داد و اندیشه حاکمیت مردم بر درآمدهای دولتی را مسلط کرد.
اندیشه کنترل عمومی بر هزینه های دولت از اواخر نیمه اول قرن نوزدهم میلادی به بعد پدید آمد و دولتهای برخی از کشورهای اروپایی مکلف شدند که درآمدها و هزینه های سالانه خود را پیش بینی و به تصویب مجلس نمایندگان برسانند و بدین ترتیب تنظیم و تدوین بودجه دولت متداول گردید . پیدایش و رواج سیستم بودجه ، سیستم حسابداری متناسبی را طلب می کرد که این جریان به پیدایش حسابداری دولتی به صورت رشته ای متمایز انجامید.
در گذر سالها و به ویژه پس از بحران بزرگ اقتصادی غرب (۱۹۳۳ـ ۱۹۲۹) و جنگ جهانی دوم دولتها در سراسر جهان ، نقش بزرگی را در اقتصاد و امور اجتماعی کشورها به عهده گرفتند و اموری چون رفاه اجتماعی ، بهداشت ، آموزش ، اشتغال ، ایجاد تاسیسات زیربنایی و عام المنفعه ، توسعه شهرها و اجرای برنامه های توسعه اقتصادی و عمران کشور را به وظایف متعارف خود که حفظ نظم و امنیت و تامین عدالت اقتصادی بود ، افزودند.
این تحول همه جانبه به پیدایش انواع و اقسام موسسات و سازمانهای انتفاعی و غیر انتفاعی عمومی اعم از دولتی و غیر دولتی انجامید و بودجه از شکل فهرستی از اقلام درآمد و هزینه های پیش بینی شده به صورت برنامه مالی جامعی در آمد که هدفهای اقتصادی و اجتماعی و انواع برنامه ها و فعالیتهایی را که دولت برای رسیدن به هدفها اجرا خواهد کرد شامل می شد.
حسابداری دولتی نیز در همین راستا تکامل یافت و از شکل ساده نگهداری حساب درآمدها و هزینه ها به سیستم پیچیده کنونی تبدیل شد.

حسابداری مدیریت
دراواخر قرن نوزدهم مدیریت علمی به عنوان رشته علمی خاص توسط فردریک تیلور مطرح گردید . مدیریت علمی بطور بسیار خلاصه ، روش برخورد منظم و منطقی با مسائل سازمانها به منظور یافتن مناسبترین راه برای انجام هر کار است و بر کسب اطلاع دقیق و کامل از آنچه می گذرد و نتایجی که بر اثر هر گونه تغییر حاصل می شود تاکید دارد . این نوع از مودیریت نیاز زیادی به اطلاعاتی از قبیل بهای تمام شده محصولات و خدمات ، مقدار تولید ، هزینه اجزاء مختلف تولید ، قیمت فروش محصولات و خدمات و ظرفیت منابع مختلف نظیر ظرفیت تولیدی ماشین آلات و تجزیه و تحلیل این اطلاعات داشت . این جریان ، نیاز به اطلاعات و به خصوص اطلاعات مالی را فزونی بخشید.

افزایش استفاده مدیران از اطلاعات مالی موجب شد که روشهای هزینه یابی تولیدات ، خدمات و فعالیتها بهبود و توسعه یابد و اطلاعات مفصل تری از جنبه های مختلف مالی فعالیت ها فراهم آید . بدین ترتیب ، حسابداری مدیریت به عنوان رشته ای خاص در اوایل دهه ۵۰میلادی قرن حاضر شکل گرفت . وظیفه حسابداری مدیریت در ابتدا این بود که اطلاعاتی را که برای مقاصد حسابداری مالی و حسابداری صنعتی در روال عادی عملیات تهیه می شود با کاربرد روشهای ویژه برای تصمیم گیریهای مدیریت آماده کند . ابداع مدلهای تصمیم گیری مبتنی بر اطلاعات ، پیدایش روشهای برنامه ریزی ریاضی عملیات و تکنیکهای تحلیلی ارزیابی و کنترل و پیدایش و توسعه دانش و تکنولوژی اطلاعات و رشد فزاینده آن در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی موجب شد که حسابداری مدیریت در جهت انطباق با شرایط زمان و نیازهای برنامه ریزی و کنترل عملیات ، به سرعت بهبود و توسعه یابد و اموری چون تجزیه و تحلیل تولید و بهای تمام شده ، روشهای برنامه ریزی عملیات ، تهیه بودجه عملیات ، تهیه بودجه های نقدی و سرمایه ای ، مدیریت موجودیها و مدلهای قیمت گذاری را شامل شود.

مختصری در باره سه نوع از حسابداری:
حسابداری صنعتی
این حسابداری که به تدریج و پس از انقلاب صنعتی روی داد در جهت نیاز به دانستن بهای تمام شده محصولات تولیدی بود . دراین نوع از حسابداری هدف اصلی سیستم دانستن ، بهای تمام شده یک واحد از نظر تمامی عوامل هزینه می باشد.
همزمان و همراه با تکامل ابزارها و شیوه های تولید ، در سده های بعد ، روشها و شیوه های هزینه یابی پیشرفته ای ابداع و بکار گرفته شد که هزینه عملیات را به درستی شناسایی نماید.

حسابداری صنعتی امروزه که ثمره این فرآیند شتاب آمیز تکاملی است اصولاْ همان هدف اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولات ، خدمات و فعالیت ها را دنبال می کند.

حسابداری مالی
این نوع از حسابداری را میتوان حسابداری گزارش نیز نامید . زیرا هدف اصلی در این نوع از حسابدری ، تهیه صورتهای مالی اساسی می باشد که مورد نیاز استفاده کننده گان از این صورتهای مالی است.
شاید بتوان گفت که دلیل اصلی پیدایش این نوع از حسابداری ، اصل تفکیک شخصیت می باشد . این اصل امکان مشارکت صاحبان سرمایه ای را که به تجارت نمی پراختند ممکن ساخت و به این شکل باعث رشد و توسعه بنگاه های تجاری شد. این نوع از مشارکت باعث پیدایش سهام و بازار بورس شد . البته دلیل اصلی ایجاد بازار بورس را می توان ، افزایش شمار شرکتهای سهامی دانست.
یکی دیگر از موضوعات اصلی که در این دوران تاثیر اساسی بر رشته حسابداری گذاشت برقراری مالیات بر درآمد بود . این نوع از مالیات که در اغلب کشورهای صنعتی اروپا وسیله ای برای تامین عدالت اقتصادی است از اوایل قرن نوزدهم ایجاد و به تدریج جزیی از نظام مالیاتی کشورها شد . تعیین مالیات بر درآمد مستلزم شناخت دقیق سود خالص بود و لازمه این شناخت نگهداری حسابها و دفاتر منظم و تهیه صورتهای مالی که میزان سود را به درستی نشان دهد . به این ترتیب دولت ها به صورت یکی از اصلی ترین استفاده کنندگان ازصورتهای مالی موسسات درآمدند.
دیگر استفاده کنندگان از این صورتهای مالی عبارتند از : بانکها ، اعتبار دهندگان ،

بستانکاران بلند مدت و کوتاه مدت ، فروشندگان ، مشتریان ، کارکنان ، سرمایه گذاران بالقوه ، کارگزاران بازار سرمایه ، جامعه و مدیریت موسسه.

حسابداری حرفه ای و حسابرسی
در مورداین نوع از حسابداری در مطالب بعدی به طور کامل صحبت خواهیم کرد.
حسابداری از دیروز تا امروز:
شاید زمانی که لوکاپاچولی درسال 1494 میلادی پایه های اصلی حسابداری را در اروپا بنا می کرد حتی گمان نمی کرد که روزی حسابداری تا این حد پیشرفت کند
اگر بخواهیم حسابداری و تاریخچه آن را بررسی کنیم باید به سالها پیش از لوکاپاچولی برگردیم . خوارزمی ، دانشمند معروف ایرانی برای اولین بار درباره مفهوم صفر ، شیوه نگارش نشانه ای اعداد و شمارش دهدهی در رساله " جبر و مقابله " توضیحاتی را داد و جالب است که بدانید سیستم دهدهی کنونی در واقع ترجمه این رساله است که بوسیله لئونارد فیبوناچی در ایتالیا انجام گرفت و از آن طریق عالمگیر شد.
می توان گفت که پیشرفت حسابداری در اواخر قرون وسطی مدیون سوداگران است. زیرا به همین دلیل بود که سیستم های حسابداری به تدریج پیشرفت کرد و جایگزین سیستمهای قدیمی تر شد . البته نقش رشد اقتصادی را نمیتوان نادیده گرفت.
لوکاپاچولی در قرن 15 میلادی رساله ای نوشت و فصلی از این رساله را به حسابداری اختصاص داد و برای نخستین بار سیستم حسابداری دو طرفه را توصیف و دفاتر اصلی حسابداری را تشریح کرد . جای تذکر است که محمد بن محمد ابوالوفای بوزجانی در قرن دهم میلادی یعنی پنج قرن قبل از لوکاپاچولی رساله ای به نام " ضروریات علم حساب برای کاتبان و کاسبان " نوشت که راهنمای خوبی در حساب عملی بود . اما متاسفانه پژوهشی درباره این کتاب صورت نگرفت.
در طول دو قرن بعدی تنها یک پیشرفت عمده در حسابداری دوبل اتفاق افتاد و آن تفکیک اموال شخصی حاکم از حسابهای دولتی و تفکیک اموال شخصی تاجر از حسابهای تجارتخانه توسط سیمون استوین ریاضیدان هلندی بود ( فرض تفکیک شخصیت ) . در نتیجه حساب سرمایه در سیستم حسابداری دوبل ایجاد شد.
با توجه به پیشرفتهای انجام شده از نظر اقتصادی و اجتماعی عناصر اصلی سیستم حسابداری دوبل همچنان بدون تغییر باقی مانده است . دلیل بقای این سیستم در این فاصله طولانی ، سادگی اصول ، انعطاف پذیری و قابلیت آن در ثبت ، انتقال و گزارش اطلاعات متنوع در قالب صورتهای قابل اعتماد و مفهوم است.
البته پیشرفتهایی از نظر روشها و شیوهای حسابداری صورت گرفته است و شاخه هایی در حسابداری پدید آمده است . اما تمام آنها مبتنی بر سیستم حسابداری دوبل یا دو طرفه است.
مهمترین این شاخه ها عبارتند از : حسابداری صنعتی ، حسابداری مالی ، حسابرسی ، حسابداری دولتی و حسابداری مدیریت .
تاریخچه حسابداری و حسابرسی
از آنجائیکه جوامع بشری همواره در حال پیشرفت و دستیابی به نا شناخته ها میباشند و با توجه به اینکه نقش فعالیتهای مالی در هر توسعه ای غیر قابل انکار است. نیاز به توسعه حسابداری روز به روز افزایش می یابد . در قرون وسطی مرسوم بوده است که فرمانروایان مالیاتها را جمع آوری می نمودند و آن را در جهت رفع نیازهای مالی مربوط به توسعه کار املاک به مصرف می رساندند. از وظایف حسابداران دراین زمان یکی تهیه صورتی ازاموال افراد جهت خزانه داری فرمانروا به منظور اخذ مالیات و دیگر تهیه گزارش سفر افرادی که به کار تجارت بین کشورها اشتغال داشته اند بوده است. این گزارش در پایان هر سفر و به منظور تعیین سود و زیان مربوط به آن تهیه می گردید . در قرون ۱۳ و ۱۴ به دلیل رشد عملیات تجاری تحولاتی در سیستم نگهداری حساب بوجود آمد .انتشار کتاب ریاضیات (لوکاپاچولی ـ۱۴۹۴م ) که چند فصلی از آن اختصاص به حسابداری داشت موجب گسترش فن دفتر داری ۲ طرفه در سراسر اروپا گردید . وی یک کشیش ایتالیائی و در واقع یک ریاضیدان بود که در این کتاب مهارت تجزیه و تحلیلگری خود را در جهت توصیف سیستم حسابداری ۲ طرفه بکار برد . کتاب پاچولی با وجود اینکه اشاره ای به دوره مالی و نگهداری حسابهای مربوط به دارائیهای ثابت ندارد و نیز تمایزی بین اموال شخصی صاحب موسسه و سازمان تجاری وی نگذاشته است . به دلیل سادگی و داشتن ارزشهای علمی در طی قرون ۱۵ و ۱۶ به اغلب زبانها ترجمه و مورد استفاده قرار گرفت . با تولد انقلاب صنعتی در انگلستان نیاز رو به تزاید به حسابداری توسعه یافت .در آمریکا هم پس از به بوقوع پیوستن انقلاب صنعتی سرمایه های شخصی زیادی درکمپانیها وارد گردید وموجب توسعه هر چه بیشتر آنها شد و در نتیجه بوجود آمدن غولهای صنعتی قرن ۲۰ سیستمهای حسابداری از اهمیت بیشتری برخوردار گردیدند .
بااشاره ای که شد در می یابیم که حسابداری همزمان با پیشرفت وضعیت اقتصادی توسعه و تکامل پیدا نمود .اطلاعات حسابداری از صدها هزار سال قبل برای استفاده کنندگان آن موجود بوده است . باوجود آنکه حسابداری دوطرفه را در قرن پانزدهم لوکا پاچولی در ایتالیا بصورت موثر درآورده است
اما اساس آن به 3000 سال قبل از آن برمی گردد . از این رو ساختار رسمی برای پردازش عملیات برای شخصیتهای واحدهای اقتصادی وبازرگانی تقریباً مربوط به 700 سال گذشته است .
حسابداری دوطرفه موقعی پا به عرصه وجود گذاشت که باید شرایط خاص آن زمان را مورد بررسی قرار داد و آن شرایط در حال حاضر وجود ندارد . لیتیلتون بیان می کند که دفترداری دوطرفه بر اثر ضروریات خاص یا سوابق آن به دوره فلز (چیزی که در آن زمان بیشتر مورد استفاده قرار می گرفت ) و زبان (وسیله ای برای بیان و توضیح فلز) بر می گردد .
برای نوع اول مالکیت خصوصی ، سرمایه و اعتبار لیست شده است و برای نوع دوم کتابت ، پول و ریاضی لیست شده است . لیتیلتون ادعا دارد که این ضروریات خاص اگرچه در شکل و فرم قابل تشخیصی ارائه شده لکن در تمدن باستان این ضروریات برای پیدایش حسابداری دو طرفه وجود نداشته است . تمدن باستان مربوط به دوران مصریها ، بابلیها (ازجمله سومری ها ) ، یونانیها و رومیها می باشد . اگرچه حسابداری دوطرفه در ایتالیا به وجود آمد لکن گسترش و توسعه آن در جهان غرب بوده است .
در جریان فروپاشی تمدنهای باستانی ، چرخ اختراع شد و ارابه ابداع گردید همچنین استفاده از اسیران جنگی بعنوان برده و برای کار اجباری در کشاورزی و در کارهای ساختمانی معمول شد . این عوامل امکان لشکرکشی های بزرگ و فتح سرزمینهای دوردست را فراهم کرد و بر تمایل به گسترش قلمرو فرمانروایان افزود و در نهایت به ایجاد امپراطوریهای بزرگ انجامید که امپراطوریهای روم و ایران از آن جمله اند . وسعت قلمرو یک امپراطوری از یک سو حجم و مقدار مبادلات را زیادتر و متنوع تر کرد و از سوی دیگر جمع آوری و نقل و انتقال مقادیر بزرگی از باج و خراجها را در مسافرتهای دور ضروری ساخت استفاده از سکه های طلا و نقره در معاملات ، پیامد این تحولات است . تعیین رابطه مبادله ثابت بین انواع سکه های رایج د ر یک امپراطوری مبادلات را تسهیل کرد و حسابداری را پیشرفت و گسترش داد .
دوران نظام فئودالی و ارباب رعیتی
زوال امپراطویهای باستانی ، پیدایش اشکال گوناگونی از نظام فئودالی را در پی داشت که هر یک دارای ویژگیهای خاص خود بود ، خصیصه مشترک این نظامها، سهم بری است از محصولات کشاورزی بین ارباب و رعیت ، اقتصاد بسته د ر قلمرو هر خان و جلوگیری از مبادلات تجاری جز در محدوده هر خان فئودال بود . بدین ترتیب ضرورتی برای تحول حسابداری اولیه و تبدیل آن به یک نظام جامع پیدا نشد و پیشرفته ترین حسابداری رایج در این قرون متمادی ، نگهداری نوعی حساب جمع و خرج و یا دخل و خرج است . این سیستم بر این رابطه و نیاز متکی بود که مباشرو یا پیشکار یا ماموری که وصول و ایصال اجناس یا وجوهی را به عهده داشت دو فهرست تفصیلی از دریافتها و پرداختهای نقدی و جنسی تهیه می کرد که جمع آن دو مساوی بود . این نوع حسابداری تا قرون وسطی دوام یافت .
دوران رنسانس و سرمایه داری تجاری
از دوران باستان تا اواخر قرون وسطی تغییر اساسی در جهت تبدیل حسابداری به یک سیستم جامع صورت نگرفت و تنها پیشرفت درخور ذکر ، گسترش دامنه نگهداری حساب برای عملیات گوناگون حکومتها و اشخاص بود .
به دنبال جنگهای صلیبی که ارتباط و برخورد دو تمدن شرق و غرب در بعد وسیعی درپی داشت در برخی از نقاط ساحلی اروپا بوبژه در سواحل ایتالیای کنونی دولت – شهرها یا شهر – جمهوریهای کوچکی پا گرفت که از سلطه پادشاهان و خوانین فئودال را تا حدودی از سیطره یک کلیسای روم بدور بود . اقتصاد این شهرهای کوچک بر تجارت ، پیشه وری ، صنعتگری و صرافی استوار بود و در آنها هیچ مانعی برای تجارت آزاد و حتی تجارت با سرزمینهای دوردست وجود نداشت . خصیصه مهم اقتصادی دیگر این شهرها ، استفاده از سرمایه بصورت مولد آن بود . بدین معنی که سرمایه بجای آنکه در ساختمان قصرها و تهیه وسایل لوکس و غالبا بی مصرف ، راکد شود بصورت سرمایه تجاری یعنی ابزار و وسایل کار ، کشتی و دیگر وسایل حمل و نقل و کالاهای بازرگانی درآمد و در چرخه تولید و مبادلات تجاری جریان پیدا کرد این شهرها ، علاوه بر فراهم آوردن امکان رشد و رونق تجارت ، بستر لازم برای اندیشه علمی ، احیا ء و شکوفایی علوم ، هنرها و تکنولوژی را آماده کردند که در نهایت به رونسانس یا رستاخیز علمی و هنری غرب انجامید پیشرفت صنایع دستی و کارگاهها ، رونق داد و ستد ، رواج پول در معاملات تجاری ، گسترش صرافی و معاملات استقراضی، معاملات نسیه و استفاده از عوامل متعدد در کسب و کاربه بزرگتر شدن اندازه موسسات و عملیات تجاری انجامید ، مستلزم ایجاد سیستم حسابداری کاملتری بود و گمان می رود که قاعده (( جمع و خرج )) در مورد حساب صندوق نخستین گام در راه پیدایش سیستم تازه بوده باشد ، بدین معنی که صندوقدار به ازای وجهی که دریافت می کرد ، بدهکار و در مقابل وجهی که پرداخت می کرد بستانکار می شد .قاعده (( جمع و خرج )) یا دریافت و پرداخت در مورد حساب مشتریان نیز بکار گرفته شد . اما در گذر زمان ، حسابداران ایتالیایی متوجه شدند که دریافت پول از مشتری دو جنبه یا دو طرف دارد جنبه دریافت پول که باید در حساب صندوق ثبت شود و جنبه پرداخت که باید در حساب مشتری یا پرداخت کننده ثبت گردد . بدین ترتیب دو اصطلاح (( dare )) و دادن و (( avere)) گرفتن در حسابداری ایتالیایی متداول شد و به فاصله کوتاهی ، نگهداری حساب کالا هم معمول گردید گسترش سریع حسابداری دو طرفه در جهان ، مرهون انتشار کتاب ریاضیات لوکا پاچولی ( Luca pacioli ) به سال 1494 است . پاچولی که او را پدر حسابداری می نامند ،که در دانشگاههای شهر جمهوریهای پروجا ، پیزا و فلورانس ریاضیات تدریس می کرد و مطالب کتاب ریاضیات مذکور را پاچولی نوشت و شکلهای آنرا داوینچی ترسیم کرد . بخش آخر کتاب ریاضیات پاچولی شامل چند فصل راجع به حسابداری بود که نخستین توصیف مدون از سیستم حسابداری دو طرفه است در این بخش از کتاب پاچولی با استفاده از منابع و روشهای موجود ، سه دفتر اصل حسابداری را به ترتیب زیر تشریح می کند .
– دفتر باطله Waste book ، که در ایران دفتر کپی یا مسوده هم نامیده می شود و در آن خلاصه معاملات تاجر به ترتیب تاریخ وقوع ثبت می شود .
– دفتر روزنامه Journal ، که در آن مطالب دفتر باطله تلخیص و برحسب بدهکار و بستانکار ثبت می شد .
– دفتر کل Ledger ، حاوی حسابهای واقعی که ثبتهای دفتر روزنامه به آن نقل می شد .
پیدایش شهرهای بزرگ در کشورهای دیگر اروپایی ، رونق و تسلط سرمایه داری به عنوان وجه مسلط اقتصادی در فاصله قرنهای 15 تا 18 از یک سو به انباشت سرمایه و ایجاد دولتهای حامی و متکی بر سوداگران از سوی دیگر به ایجاد مستعمرات و تاراج ثروتها و سرمایه های
کشورهای مستعمره انجامید این جریان موجبات رشد و رونق بیشتر تجارت و بزرگتر شدن موسسات تجاری را فراهم آورد . در فاصله رنسانس تا پایان قرن هجدهم تحولی بنیادی در حسابداری رخ نداد و تنها حرکت در خور ذکر ، تئوری جدیدی بود که توسط سیمون استوین ( Simon Stevin ) هلندی در اواخر قرن شانزدهم عنوان شد . بر اساس این تئوری ، در هر معامله در مقابل هر بدهکار باید یک بستانکار وجود داشته باشد . استوین همچنین ضرورت تفکیک اموال موسسه را از اموال شخصی صاحب سرمایه مطرح و لزوم نگهداری حسابی جداگانه برای سرمایه را نیز عنوان کرد . بدین ترتیب سیستم دفتر داری دو طرفه که گوته(Gothe) بزرگ آلمانی آنرا یکی از زیباترین ابداعات بشری می داند ، مجموعه منسجمی را فراهم آورد که با استفاده از آن کلیه معاملات و عملیات مالی ثبت و سود هر فعالیت تجاری تعیین می شد و اموال شخصی تاجر از اموال تجارتخانه یا موسسه تجاری تفکیک
می گشت . با توجه به مطالب بالا می توان گفت که حسابداری دو طرفه یکی از لوازم و در حین حال یکی از عوامل موثری بود که موجبات رشد و توسعه تجارت و تجارتخانه و بنگاههای تجاری را فراهم آورد .
دوران انقلاب صنعتی
سیستم ثبت دو طرفه که به اعتبار ابداع آن در ایتالیا ، سیستم حسابداری ایتالیایی نیز نامیده می شود به سرعت در سراسر اروپا رواج یافت در طول قرن هجدهم تقریبا کلیه موسسات مالی و تجاری بزرگ این شیوه حسابداری را بکار می برند . اما اروپای قرن هجدهم آبستن تحولی بسیار شگرف بود انقلاب صنعتی در نیمه دوم این قرن آغاز شد و تا پایان نیمه اول قرن نوزدهم تداوم یافت و تحولات و تغییرات اقتصادی و اجتماعی وسیعی را در پی داشت این تحولات بنیادی بر تمامی عرصه های زندگی فردی و اجتماعی مردم اروپا اثر گذاشت . و مناسبات اقتصادی ، اجتماعی وسیاسی جوامع اروپایی را دگرگون کرد . تا از طریق این قاره به سراسر جهان راه یافت و آثار مفید و زیانبار بسیاری بجا گذاشت .

حسابداری حرفه ای و حسابرسی
افزایش موارد استفاده و شمار استفاده کنندگان از صورتهای مالی واحدهای اقتصادی بدنبال و در جریان ایجاد و افزایش شرکتهای سهامی و توسعه بازار سرمایه ، هدف از حسابداری رااز رفع نیازهای معدودی صاحب سرمایه به پاسخگویی به نیازهای گروههای متعدد ذینفع و ذیعلاقه و ذیحق ارتقا داد و به کار حسابداری نقشی اجتماعی بخشید . نقش اجتماعی حسابداری را حسابداران شاغل در موسسات به تنهایی نمی توانستند ایفا کنند زیرا وجود رابطه استخدامی مستقیم آنان را ناگزیر به پذیرش نظرات مدیران واحدهای اقتصادی در تهیه صورتهای مالی می کرد و از طرفی اشتغال آنان در موسسات ، نوعی جانبداری طبیعی در پی داشت . حال آنکه صورتهای مالی می باید نیازهای گروههای مختلف استفاده کننده از اطلاعات مالی را با علایق و منافع متعدد و گاه متضاد برطرف می کرد حسابداران حرفه ای بتدریج حیطه خدمات خود را گسترش داده و وظیفه طرح و استقرار سیستمهای حسابداری و خدمات مشورتی مالی را نیز بعهده گرفته اند و د رحال حاضر اینکار بخش بزرگی از کار حسابداران حرفه ای را تشکیل می دهد . اما تغییر شگرفی که اینک در جریان است تحول حسابرسی از حسابرسی مالی به حسابرسی جامع است که در آن علاوه بر رسیدگی و گزارش نسبت به صورتهای مالی واحد مورد رسیدگی ، عملیات و معاملات آن از لحاظ رعایت سیاستهای مقرر شده توسط مراجع تصمیم گیرنده ( مانند مجمع عمومی ) و رعایت قوانین و مقررات حاکم برای اجرای برنامه ها و عملیات و نتایج حاصل از آن سنجیده و ارزیابی و گزارش می شود .
نظامهای پارلمانی ، بودجه و حسابداری دولتی
بطوریکه بیان شد از گذشته دور نیاز حکومتها به اطلاعات مالی بویژه حساب خراجها و مالیاتها یکی از موثرترین عوامل پیدایش و گسترش حسابداری بود که به نظامهای حسابداری گسترده در دوران امپراطوریها انجامید اما در آن دوران و همچنین تا پایان قرون وسطی تغییر اساسی در هدف حسابداری دولتی ، که پس دادن حساب جمع و خرج پیشکاران و ماموران وصول مالیات و خراج و حکام بود پدید نیامد . حتی در قرون وسطی افول هم کرد . در طول دهه های بعد بویژه بعد از جنگ دوم جهانی ، دولتها نقش بیشتری را در اقتصاد و امور اجتماعی کشور به عهده گرفتند و در عین حال اندیشه نظرات گسترده پارلمان و مردم در کار دولت نیز قوت گرفت و روشهای تدوین بودجه تکامل یافت و بودجه از شکل فهرستی از اقلام درآمد و مخارج بصورت برنامه مالی درآمد که شامل هدفهای اقتصادی ، اجتماعی و انواع برنامه های می شد که دولت برای رسیدن به آنها اجرا خواهد کرد . در پی تحولات عمیق اقتصادی و سیاسی قرن هجدهم ، اندیشه برقراری عدالت اقتصادی در جوامع نصج گرفت و یکی از راههای نیل به آن اخذ مالیاتهای مستقیم بویژه مالیات بردرآمد بجای مالیاتهای غیر مستقیم بود . لازمه اجرای درست قوانین مالیاتی استفاده وسیع از خدمات حسابداری بود . از این رو قوانین مالیاتی اغلب کشورها مزایای بسیاری برای تنظیم درست حسابها و جرایم سنگینی برای عدم تنظیم حساب و همچنین نادرستی در تنظیم حساب پیش بینی کرده است که موجبات رشد و توسعه حسابداری را فراهم آورده است
حسابرسی در شرکت تجاری:
از دیدگاه دیگر بررسی و ارزیابی فعالیت یک واحد تجاری در چارچوب ضوابطی معین، توسط تعددی از کارکنان واحد مزبور، حسابرسی داخلی نامیده می شود. حسابرسی داخلی سک عمل ارزیابی مستقل است و هدف آن همانگونه که خاطر نشان گردید، کمک به اداره کنندگاه واحد تجاری و ایجاد ارتباط اصولی بین تصمیم گیرندگان و سطوح مختلف اجراء کننده تصمیمات اتخاذ شده، از طریق ارزیابی میزان موثر بودن دستور العمل ها، کارایی روش ها و کنترلها و انعکاس نتایج در قالب گزارشی مدون می باشد[2]. حسابرسی داخلی به منظور کمک به هیات مدیره در ایفای بهتر مسئولیت خود از طریق ادرائه تجزیه و تحلیل ها، ارزیابی ها، نتایج و پیشنهادهای حاصل از رسیدگی ها به آنها، سه هدف عمده ذیل را تعقیب می نماید.
1- حصول اطمینان از اینکه کنترل های لازم از طریق نظام ها و دستور العمل های مالی و غیر مالی استقرار یافته و به نحو مطلوب نیز اعمال می شوند.
2- حصول اطمینان از ثبت صحیح و به موقع فعالیت های واحد تجاری در دفاتر و مدارک حسابداری.
3- حصول اطمینان از اینکه اسناد، مدارک و دفاتر حسابداری می توانند مبنای تهیه و ارائه گزارش های مالی قابل اعتماد قرار گیرند.
در تشکیلات سازمانی شرکت ها، حسابرسی داخلی، به عنوان واحدی که مستقیماً زیر نظر مدیریت مشغول به کار می باشند. وظیفه مشاورت و یاری دهنده مدیران هر فرماندهی و اتخاذ تصمیمات شرکت را عهده دار بوده و مدیدریت از طریق بازوی حسابرسی داخل می تواند کنترل های خود را توسعه بخشد و در هر زمان کارایی شرکت را مورد سنجش قرار داده و قابلیت انعطاف خود در برخورد با مسائل و مشکلاتی که شرکت مسلماً مواجه با آن خواهد بود را افزایش دهد. لکن حسابرسی داخلی همانگونه که بدان اشاره شد، واحدی در داخل سیستم بوداه و از نظر قانون و یا حتی صاحبان سهام معتبر نمی باشد.
هدف :
حسابداری یک سیستم است که در آن فرآیند جمع آوری، طبقه بندی ، ثبت، خلاصه کردن اطلاعات و تهیه گزارشهای مالی و صورتهای حسابداری در شکل ها و مدلهای خاص انجام می گیرد. تا افراد ذی نفع درون سازمانی مثل مدیران سازمان و یا برون سازمانی مثل بانک ها، مجمع عمومی سازمان مورد نظر و یا مقامات مالیاتی بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند. به همین دلیل فردی که تحصیلات دانشگاهی ندارد، بیشتر دفتردار است تا حسابدار. چرا که گزارشهای این دسته از افراد مطابق استاندارد نیست و پردازش کافی نمی شود و بیشتر تراز حسابها می باشد. برای مثال یک حسابدار تجربی نمی تواند براحتی بین دارایی کوتاه مدت و بلند مدت تفاوت قائل شود و یا نمی داند که چگونه باید معاملات ارزی را در دفاتر ثبت کرد.
حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده های خام مالی را دریافت نموده، آنها را به نظم در می آورد.
محصول نهایی نظام حسابداری گزارش ها و صورت های مالی است که مبنای تصمیم گیری اشخاص ذی نفع (مدیران ، سرمایه گذاران ، دولت و …) قرار می گیرد.

ماهیت :
یک حسابدار متخصص، در آینده می تواند مدیر مالی یک سازمان یا شرکت گردد یعنی می تواند به مدیریت یک شرکت ایده بدهد که منابع موجودش را در چه راههایی سرمایه گذاری نماید تا استفاده بهینه کند و یا اگر شرکت به منابع مالی جدید نیاز داشت یک مدیر مالی بر اساس دانش آکادمیک خود می تواند بگوید که از چه طریقی باید تامین مالی کرد. و مجموع این فعالیت ها خارج از توانایی یک حسابدار تجربی است.
"حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با فراهم کردن اطلاعات لازم کمک می کند تا سرمایه گذارها، اعتبار دهندگان، مدیران و دولت نسبت به مسائل اقتصادی بهتر بتوانند، تصمیم بگیرند. برای مثال اگر شخصی بخواهد در یک شرکتی سرمایه گذاری کند، تمایل دارد که وضعیت مالی آن شرکت و یا نتایج عملیات آن شرکت را در طی سالهای قبل بداند. موضوعاتی که به صورت گزارشهای مالی توسط حسابداران تهیه می شود.
"حسابداری به منظور جوابگویی به نیازهای انسان به وجود آمده است. به همین دلیل با گذشت زمان و به موازات گسترش فعالیت های اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن ، هدفها و روشهای حسابداری برای جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی، توسعه یافته است. چرا که اشخاص، شرکت ها و دولت برای تصمیم گیری در مورد توزیع مناسب منابع مالی نیاز به اطلاعاتی قابل اتکا دارند که این اطلاعات را به یاری حسابداری می توان به دست آورد. از سوی دیگر انجام سرمایه گذاری یکی از مواد ضروری و اساسی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشور است و سرمایه گذاران نیز از بعد عرضه سرمایه، تا حد امکان سعی دارند منابع مالی خودرا به سویی سوق دهند که کمترین ریسک و بیشترین بازده را داشته باشد. یعنی به دنبال برآورد ریسک سرمایه گذاری ها خواهند بود. این در حالی است که یکی از مبانی اساسی برای محاسبه ریسک بازار شرکت ها ، استفاده از اطلاعات تولید شده توسط سیستم حسابدای است.
رشته حسابداری از جمله رشته هایی است که از داوطلبان هر سه گروه آزمایشی ریاضی و فنی ، علوم تجربی و علوم انسانی دانشجو می پذیرد.
تحولات اخیر حسابداری ایران
متن زیر خلاصهای از سخنرانی جناب آقای دکتر علی ثقفی در اولین همایش سراسری دانشجویان حسابداری در دانشکده تربیت دبیر دکتر شریعتی است که با عنوان تحولات اخیر حسابداری ایران، ارائه شده است
محیط تجاری به شدت در حال تغییر است و موفقیت در دنیای تجاری بهعنوان چالش اصلی مدیران قلمداد میشود. افقهای جدیدی در عرصههای تجارت پدیدار شده و گرایشهای جدیدی در مدیریت واحدهای تجاری روی نشان داده است:
* پدید آمدن بازارهای مشترک جهانی، توسعه فعالیت شرکتها در همه کشورها و مطرح شدن مخاطرات نرخ ارز و برگشت سرمایه؛
* پدید آمدن جامعه اطلاعاتی، گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات و مشارکت بینالمللی در ایجاد و استفاده از اطلاعات؛
* توسعه بازارهای مالی و سرمایه و تمرکز بازار اوراق بهادار بر سرمایهگذاری در سهام شاخص.
تحولات فناوری اطلاعات موجب افزایش قابلیت بهرهبرداری از کامپیوتر و تسهیلات ارتباطی شده و اطلاعات بهعنوان یکی از منابع با ارزش سازمانها شناسایی شده است. موسساتی که اطلاعات مناسب و مربوط در اختیار دارند و آنها را در اداره سازمانهای خود بهکار میبرند، از شانس موفقیت بیشتری برخوردارند.
از طرف دیگر، گشودهشدن درهای تجارت، آزادی سرمایه و ورود کشورهای جدید به بازار محصولات صنعتی، افزایش رقابت در عرصه بازرگانی را موجب شده است. ارزان شدن اطلاعات و افزایش رقابت دو ویژگی مهم محیط تجاری کنونی جهان است.
تحولات محیط کسب و کار، محیط حسابداری را نیز دگرگون ساخته است. مهمترین تحولات اخیر حسابداری در ایران در دو عرصه آموزش و حرفه، بدین قرار است.
تحولات در آموزش حسابداری در ایران
آموزش حسابداری در سالهای بعد از انقلاب اسلامی تحولات چشمگیری داشته است. در این دوره آموزش حسابداری از نظر کیفی و کمی تغییر کرد گرچه شکل آموزش و فناوری آموزشی بدون تغییر باقی ماند. این تغییرات دربرگیرنده برنامه درسی، دورههای آموزشی، کتابهای درسی و مجلات حسابداری است.
بعد از انقلاب اسلامی، بر اساس رهنمودهای ستاد انقلاب فرهنگی، برنامههای آموزشی دانشگاهی بازنگری شد. بر همین اساس و بههمت اساتید صاحبنام رشته حسابداری و بهاتکای تجارب گذشته و تحولات رشته حسابدای در اروپا و امریکا، برنامه درسی جامعی برای دورههای کارشناسی، کارشناسی ارشد، و دکتری تدوین شد. در برنامه درسی جدید تاکید بیشتری بر موضوعات زیر نسبت به گذشته، دیده میشد:
* تئوری حسابداری،
* حسابداری مدیریت،
* حسابداری دولتی،
* ریاضیات پایه،
* سیستمهای اطلاعات حسابداری.
دورههای آموزشی
بعد از انقلاب اسلامی تحولات اساسی زیر در دورههای آموزشی پدید آمد و عرصه رشته حسابداری را با گسترش چشمگیری روبرو ساخت:
* راهاندازی دوره کارشناسی حسابداری در اکثر دانشگاههای دولتی،
* راهاندازی دوره کارشناسی ارشد در دانشگاههای:
3 تهران،
3 علامه طباطبایی،
3 شهید بهشتی،
3 تربیت مدرس،
3 شهید چمران اهواز،
3 الزهرا،
3 علوم و فنون،
3 دانشکده وزارت امور اقتصادی و دارایی.
پیشبینی میشود دوره کارشناسی ارشد بهزودی در دانشگاههای زیر نیز راهاندازی شود:
3 اصفهان،
3 بینالمللی امام خمینی(قزوین)
3 فردوسی(مشهد)
* شکلگیری دانشگاه آزاد در سطح گسترده در تمام رشتهها،
* گسترش دانشگاه پیام نور،
* شکلگیری دانشگاههای غیرانتفاعی،
* شکلگیری دانشکدههای تربیت دبیر و فنی حرفهای،
* راهاندازی دوره دکتری و نیز دانشوری حسابداری در:
3 دانشگاه تهران،
3 دانشگاه تربیت مدرس،
3 دانشگاه علامه طباطبایی.
* برگزاری سمینارهای سراسری حسابداری.
کتابهای درسی
قبل از انقلاب کتابهای درسی حسابداری با محدودیت جدی روبرو بود. دانشکده حسابداری شرکت نفت و موسسه عالی حسابداری تقریباً تنها مراجع تالیف کتابهای حسابداری بهشمار میرفتند و تعداد کتابهای دانشگاهی حسابداری انگشتشمار بود. پس از انقلاب مراکز مهم انتشاراتی بهشرح زیر تاسیس شد:
* انتشارات سازمان حسابرسی،
* سازمان مطالعه و تدوین کتابهای درسی،
* انتشارات دانشگاههای تهران، علامه طباطبائی، الزهرا(س)، آزاد و پیام نور.
مجلات حسابداری
نشریات دورهای حسابداری قبل از انقلاب محدود به مجله حسابدار بود که آن هم پیوسته منتشر نمیشد. بعد از انقلاب نشریات زیر با تیراژ درخور توجه منتشر میشود:
* بررسیهای حسابداری (دانشگاه تهران(
* حسابدار (انجمن حسابداران خبره ایران(
* حسابرس (سازمان حسابرسی(
* مالیات (دانشکده وزارت امور اقتصادی و دارایی(
* حسابداری برق (وزارت نیرو(
نیازهای جدید
تحولات دهه اخیر در محیط کسب و کار و پیشرفتهای شگرف در فناوری اطلاعات، ضرورت بهبود دورههای آموزشی را افزایش داده است. ضرورت یادشده الزام میکند مطالب زیر در دوره کارشناسی پوشش داده شود:
* نقش حسابداری و حرفه حسابداری در جامعه،
* تجزیه و تحلیل اطلاعات حسابداری،
* چگونگی استفاده اطلاعات حسابداری در تصمیمگیری،
* تحلیل ریسک و کنترل آن،
* استانداردهای حسابداری و حسابرسی و چگونگی اجرای آنها،
* استفاده فناوری در تجارت و تصمیمگیری،
* مالیات.
از طرف دیگر دانش و مهارت مورد نیاز حسابداران در پاسخ به الزامات محیط کسب و کار، ایجاب میکند دروس زیر در دوره کارشناسی گنجانده شود:
* گزارش نویسی،
* کار گروهی،
* تجزیه و تحلیل ریسک،
* مشتری مداری،
* بنگاهداری،
* زبان،
* صفحه گسترده،
* برنامه نرمافزاری ورد (Word)،
* ویندوز،
* وب سایت،
* نرمافزار دیتا بیس (Data Base)،
* سیستمهای اطلاعاتی،
* تجارت الکترونیک،
* قانون مالیات،
* حسابداری برای واحدهای غیرانتفاعی،
* تجزیه و تحلیل صورتهای مالی،
* سیستمهای اطلاعات حسابداری،
* مدیریت مالی پیشرفته،
* حسابداری بینالملل.
تحولات در حرفه حسابداری در ایران
حرفه حسابداری نیز در دوره اخیر با تحولات بیسابقهای روبرو بوده است. در دوران اخیر چند مرکز مهم حرفهای تشکیل گردید و هر یک بهتبع اساسنامه خود اقداماتی را پیگرفت که حرفه حسابداری را شکل رسمی بخشید و نقش حرفه را در جامعه ارتقا داد. این مراکز و اقدامات مهم آنها بهشرح زیر است:
تشکیل سازمان حسابرسی
* مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی،
* ترجمه استانداردهای حسابداری و حسابرسی،
* ترجمه کتابهای درسی،
* ترجمه کتابهای ارزشمند غیردرسی،
* تدوین مبانی نظری گزارشگری مالی،
* تدوین آیینرفتار حرفهای،
* تدوین استانداردهای حسابداری،
* تدوین استانداردهای حسابرسی،
* انتشار مجله حسابرس.
تشکیل انجمن حسابداران خبره ایران
* انتشار مجله حسابدار،
* برگزاری سمینارها،
* مجمعی برای همفکری حسابداران شاغل در حرفه.
تشکیل جامعه حسابداران رسمی ایران
* تدوین و تصویب قانون،
* تدوین و تصویب آییننامههای قانون،
* تعیین صلاحیت حسابداران رسمی،
* عضوگیری، انتخابات و تشکیل جامعه،
* تشکیل کارگروههای تخصصی (استاندارد، فنی، کنترل کیفیت، آموزش، آیین رفتار حرفهای)
* کنترل کیفیت بر کار حسابداران رسمی،
* تشکیل هیئت عالی نظارت،
* برگزاری آزمون.
تحولات در آموزش حسابداری خارج از کشور
همزمان با تحولاتی که در آموزش حسابداری در ایران رخ داد، آموزش حسابداری در خارج از ایران نیز با تحولات زیادی همراه بوده است. اهم این تحولات به شرح زیر است:
برنامهریزی آموزشی
بهخاطر رقابتی شدن محیط، برنامهریزی آموزشی شکل غیرمتمرکز به خود گرفته است و هر دانشگاه و دانشکده فعالیتهای آموزشی خود را خود برنامهریزی میکند و توانایی هر دانشگاه یا دانشکده در پاسخگویی به نیازهای بازار ضامن موفقیت آن است. در سالهای اخیر دروس زیر در برنامه درسی اکثر دانشکدههای حسابداری گنجانده شده است:
* آشنایی با نرمافزارهای مختلف،
* حل تمرینات با کامپیوتر،
* تاکید بر تئوری حسابداری.
دورههای آموزشی
دورههای آموزشی حسابداری در خارج جهتگیری خود را تغییر داده و در زمینههای زیر گرایشهای جدیدی از خود نشان داده است:
* گرایش دانشجویان به دریافت درجه تخصصی حرفهای،
* کاهش دانشجویان رشته حسابداری در تمامی سطوح،
* گرایش دانشجویان به دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشتههای غیرحسابداری:
3 امور مالی،
3 مدیریت بازرگانی،
3 اقتصاد،
3 فناوری اطلاعات.
* برگزاری دورههای خاص برای مدیران اجرایی،
* تشکیل دانشکده حسابداری (School of Accountancy) در بسیاری از دانشگاهها،
* دوره آموزشی پیوسته تا کارشناسی ارشد،
* بورسیه کردن تقریباً تمام دانشجویان در سطح دکتری حسابداری.
کتابهای درسی
انتشار کتابهای درسی در خارج در انحصار مراکز خاصی نیست و بنگاههای انتشاراتی که بهصورت واحدهای تجاری به کسب و کار مشغول هستند، بر اساس نیاز جامعه به انتشار کتابهای درسی مبادرت میکنند. گرایش جامعه حسابداری به مطالب جدید موجب نشر کتابهای جدید شده است.
مجلات حسابداری
انتشار مجلات حسابداری از دیرباز مطرح بوده است و مراکز مهم حسابداری برای بسط نظریههای صاحبنظران به انتشار نشریات دورهای حسابداری مبادرت کردهاند. تاریخ این نشریات نشان میدهد که نقش آنها در رقم زدن تحولات رشته حسابداری اساسی بوده است:
* Accounting Review،
* Accounting Horizon،
* Journal Of Accountancy،
* Accounting Literature Review،
* Accounting Education،
* CPA Journal،
* Management Accounting،
* Journal of Accounting Research.
تحولات در حرفه حسابداری خارج از کشور
توسعه چشمگیر بازار پول و سرمایه در کشورهای پیشرفته، آزادی کسب و کار از یکطرف و اهمیت مقررات تنظیم بازار از طرف دیگر، توسعه سریع فناوری اطلاعات و فراهم آمدن امکان دسترسی سریع و آسان به اطلاعات مالی و اقتصادی بنگاههای اقتصادی، افزایش اهمیت تولید اطلاعات حسابداری و اتکای تصمیمگیرندگان به اظهارنظر حسابداران، حرفه حسابداری را در خارج بشدت متحول ساخته است. مهمترین مشخصههای تحولات اخیر به شرح زیر است:
* قوت گرفتن جوامع حرفهای بینالمللی،
* پذیرش استانداردهای بینالمللی توسط بسیاری از کشورها،
* حاکمیت نسبتاً کامل مراجع حرفهای بر استانداردگذاری،
* تغییرات در تعداد قابل توجهی از استانداردهای حسابداری،
* توجه کامل به اثرات اقتصادی استانداردهای حسابداری:
4 Lease
4 R & D
4 ITC
* سیاسی شدن فرایند تدوین استانداردها:
3 تسعیر ارز،
3 قیمتهای انتقالی،
3 ارزشگذاری اوراق بهادارـ سهام
3 جهتگیری آینده
بحرانهای اخیر اقتصادی در امریکا و اروپا که اخیراً به کشوهای دیگر نظیر ژاپن نیز سرایت کرده است و از آن با نام رسوائیهای کسب و کار نام برده میشود، موجب بروز تردیدهای جدی در نقش حسابداری در سلامت اقتصادی جامعه شده و مراجع حرفهای را با فشارهای جدی برای پاسخگویی به انتقادات مطرح شده روبرو ساخته است. پیشبینی میشود حرفه حسابداری مقررات سختگیرانهتری را بپذیرد و رفتار حرفهای مورد تجدیدنظر قرار گیرد. برماست که تحولات جهانی را بهمنظور تبیین و تعدیل راهبردهای حرفه زیرنظر داشته باشیم.
ایجاد تحول در نظام خزانه داری کشور با استفاده از فناوری اطلاعات وارتباطات
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی خواستار ایجاد تحول در سیستم حسابداری دستگاههای دولتی و خزانه داری و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در این خصوص کشور شد.
در گزارش مرکز پژوهش های مجلس، تشکیل واحدی تحت عنوان "اداره آمار" در خزانه داری کشور، استفاده از روش های نوین آماری و فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ایجاد ارتباط میان واحدهای پردازش اطلاعات و آمار خزانه داری باشبکه های رایانه ای دیوان محاسبات، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و خزانه های معین استانها، از جمله پیشنهادها برای ایجاد تحول در نظام خزانه داری کشور اعلام شده است.
به گزارش روز شنبه دفتر اطلاع رسانی مرکز پژوهشها، تغییر روش خزانه داری نقدی به روش تعهدی یا حداقل نیمه تعهدی از طریق مهیا کردن ساز و کارهای اجرایی و اصلاح قوانین مالی به ویژه قانون محاسبات عمومی ضرورت دارد زیرا در روش حسابداری نقدی بعضا مغایریتهایی بین حسابهای خزانه و صورتحسابهای ارسالی دستگاهها به ویژه در پایان سال مالی مشاهده می شود که این امر هماهنگی حسابها را دشوار می سازد.
بر اساس این گزارش، بودجه های سالانه کشور باید به روش عملیاتی و از طریق برآورد صحیح درآمد موسسات، وزارتخانه ها و شرکتهای دولتی تهیه شود، چرا که عدم مشارکت دستگاهها به ویژه شرکتهای دولتی در واریز درآمدهای مصوب بودجه و تعلل در این امر، خزانه داری را برای تامین دخل و خرج کشور با مشکل مواجه می کند.
مرکز پژوهشهای مجلس در این گزارش، آموزش مدیران و کارکنان واحدهای مالی دستگاههای دولتی و سیستم خزانه داری کشور و استخدام نیروهای متخصص در این بخش را ضروری دانست و برلزوم استفاده از شیوه های نوین بانکی در جهت نقل و انتقال وجوه از خزانه به دستگاهها و بالعکس تاکید کرد.
تشکیل واحدی تحت عنوان "اداره آمار" در خزانه داری کشور، استفاده از روش های نوین آماری و فن آوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد ارتباط میان واحدهای پردازش اطلاعات و آمار خزانه داری با شبکه های کامپیوتری دیوان محاسبات، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و خزانه های معین استانها، از جمله دیگر پیشنهادهای مرکز پژوهشها برای ایجاد تحول در نظام خزانه داری کشور بشمار می رود.
این گزارش همچنین، اصلاح قانون محاسبات عمومی و تهیه و تنظیم استاندارد حسابداری دولتی توسط مراجع ذی ربط و نظام مند کردن روش تهیه و تنظیم صورتحساب عملکرد و بودجه کل کشور مطابق با اصول و استانداردهای مربوط را از دیگر پیشنهادهای مرکز پژوهشها برای ایجاد تحول در نظام خزانه داری کشور برشمرد.
مرکز پژوهشهای مجلس همچنین نحوه عملکرد سیستم بانکی در زمینه حواله اعتبارات و درآمدها را از دیگر مشکلات نظام خزانه داری کشور معرفی کرد.
این گزارش افزوده است: در این سیستم، ارسال حواله ها از مرکز به دستگاهها و واحدهای استانی و همچنین ارسال درآمدها از استان و ذیحسابها به حسابداری خزانه به کندی صورت می گیرد که رفع این مشکل از سوی سیستم بانکی علاوه بر بهبود مدیریت نقدینگی و وجوه خزانه، میزان استفاده از تنخواه گردان را نیز کاهش خواهد داد.
جالب اینکه، در گزارش مرکز پژوهشها سیر تحولات خزانه در ایران از زمان هخامنشیان تا انقلاب مشروطیت و از آن تاریخ تا زمان حاضر مورد مداقه و بررسی قرار گرفته است.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی این گزارش را تحت عنوان "سابقه و کارکردهای خزانه داری در نظام بودجه ای ایران" راهکارهای اصلاح نظام خزانه داری کشور منتشر کرده است .

حسابداری پیشرفته ترکیب و گزارش مالی بخشهای اقتصادی/ حسین اعتمادی

http://masomi62.persianblog.com/
http://www.irna.ir/fa/news/view/menu-279/8509186832170513.htm
http://www.mohassel.com/hesab.htm
http://mgts.blogfa.com/84092.aspx
http://www.magiran.com/view.asp?ID=78843
6