باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی
اداره آموزش و پرورش منطقه/شهرستان قوچان
نمون برگ شماره 4
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی:
نام ونام خانوادگی سایر همکاران اقدام پژوهی:
پست سازمانی:
رشته تحصیلی:
آخرین مدرک تحصیلی:
دوره تحصیلی:
سمت فعلی:
شماره پرسنلی:
شماره تماس:ثابت/همراه:
پیامبر اسلام (س) می فرماید :
من ترویج احرز لضف دینه
کسی که ازدواج کند نیمی از دین خود را حفظ کرده است .
ابحاد النوار . ج 103 و ص220
(( فهـرست ))
فصل اول
چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6
نظر علما و دانشمندان …………………………………………………………………………………………………………………… 7
توصیف وضعیت موجود ……………………………………………………………………………………………………………………. 8
فصل دوم
شواهد1 …………………………………………………………………………………………………………….. ……………….. 24-11
حیات طیبه …………………………………………………………………………………………………………….. ……………………. 26
ضرورت و اهمیت اجرای طرح …………………………………………………………………………………………………………….. 27
تعریف و تبیین موضوع …………………………………………………………………………………………………………………… 28
اساسی ترین هدف در تشکیل خانواده …………………………………………………………………………………………………. 29
فلسفه و هدف از ازدواج ………………………………………………………………………………………………………………….. 30
مستندات برنامه ای ………………………………………………………………………………………………………………………. 35
فصل سوم
تجزیه و تحلیل اطلاعات و انتخاب راه حل …………………………………………………………………………… 41-37
تعریف و بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………. 45
فصل چهارم
مراحل اجرا ………………………………………………………………………………………………………………………….. 57-48
فصل پنجم
شواهد2 ………………………………………………………………………………………………………………………………… 61-59
فصل ششم
اعتبارسنجی ………………………………………………………………………………………………………………………….. 68-63
ازدواج هرچند از یک نظر مسئله شخصی و خصوصی است ولی از نگاهی دیگر دارای جنبه و اهمیتی اجتماعی میباشد لذا پژوهش حاضر به عنوان ازدواج، تحکیم بنیان خانواده از مهمترین مسائلی هست که جامعه و نسل امروز با آن مواجه هستند و با انتخاب برتر بر اساس معیارهای اسلامی میتوانند بهترین زندگی را پایه گذاری نمایند. که بعد آن تربیت نسلی را برعهده دارند که آینده ساز این مملکت خواهند بود در این تحقیق سعی گردیده است که زوجین به تعداد 300 نفر با اصول ازدواج صحیح و روابط مناسب با یکدیگر و تحکیم آن در زندگی زناشویی بتوانند از هرگونه مشاجره، بی احترامی، طلاق جلوگیری کنند.انشالله بتوانیم با تشکیل محبوبترین بنا که در اسلام نیز به آن توصیه فراوان گردیده است یعنی خانواده آن را به بهترین نحو پایه ریزی نماییم.
اجتماع انسانی از نخستین روزی که پدید آمده با همه خواص روحی و فیزیکی همراه انسان رو به کمال می باشد در حقیقت خاصیت اجتماعی بودن انسان در اول پیدایش به کامل ترین صورت حاصل شده بود از تامل در حال نوعی انسان مشاهده می شود اولین اجتماعی که در بین بشر پدید آمده اجتماع خانوادگی بوده که بر اثر ازدواج پدیدار شده است .
قرآن کریم می فرماید : "آدمیان در ابتدا به طور ساده زندگی می کردند و اختلافی بین آنها نبود تا این که به دلایل متعدد اختلافات پدیدار شد و مشاجره در گرفت ، خداوند پیامبران را مبعوث کرد و کتاب ارسال داشت تا اختلافات را از میان بردارد و مردم را به وحدت و همگانی و همدلی بخوانند . " پس رفع اختلافات از بین مردم و ایجاد اتحاد کلمه به صورت دعوت به دینداری و پراکنده نبود که ضامن اجتماع صالح بشری است از اهداف دین شمرده شد .(1) در کشور ما نیز به دنبال تغییرات کمی که در نظام حکومتی بوجود آمد و تغییرات کمی و کیفی که در آموزش و پرورش جهانی ایجاد شد و نیز با توجه به سند چشم انداز بیست ساله ایران ، هدف ، برنامه ، محتوی کتابها ی دینی ملزم به تغییر است
اولیا و مربیان ناگزیرند خود را با تغییرات هماهنگ کنند . مشارکت همراه با مسئولیت پذیری یکی از ستون های استوار بقا و پیشرفت یک مدرسه است . که با اهمیت دادن به نقش خانواده می توان از تزلزل و از هم گسیختگی جلوگیری کرد سپس اجرای این طرح که با مشکلات اولیاء و انجمن مدرسه بصورت جدی با مشخص نمودن برنامه های ذیل اجرایی گردید .
1- تجهیز کتابخانه آموزشگاه (کتابهای آموزشی مجلات پیوند ، استحکام بنیان خانواده ، خانواده پایدار آئین همسرداری …….)
2- اجرای سه مرحله ای آموزش خانواده (دانش آموزان – همسر دانش آموزان – زوجین )
3- هماهنگی با دفتر مقام معظم رهبری برای دیدار رهبری
ان شاءالله بتوانیم تغییری چشمگیر در زمینه زندگی دانش آموزان ایجاد نمائیم .
آموزش : فرآیندی است که مهارتهای موجود را به هنگام کرده و مهارتهای جدیدی را بوجود آورد . (رابینز ، 1371)
گروهی به آموزش از دریچه ی اجتماعی می نگرند و آن را تغییر عادات و قرار گرفتن مهارتهایی می دانند که فرد در زندگی اجتماعی عضوی فعال و مفید بار می آورد ، آموزش را هدایت جنبه های مختلف رشد آدمی معرفی کرده اند و گروهی دیگر نیز آموزش را هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده می دانند که هدف آن ایجاد یادگیری در یادگیرندگان است (جزایری ، 1384)
آموزش خانواده :
آموزش خانواده نوعی از تعلیم و تربیت گروهی است که برنامه های آموزش وسیعی را شامل می شود به والدین کمک می کند تا دانش و توانایی خود را در زمینه پرورش و تربیت فرزندان به نحو مطلوبی گسترش دهند و این آموزش همچنین تا حدودی جنبه پیشگیری می دارد و از ایجاد ناسازگاری های اجتماعی و عاطفی جلوگیری می کند و به پیشرفت و بهبود سلامت روانی فرزندان کمک می نماید (شفیع آبادی ، 1371)
توصیف وضعیت موجود
دبیرستان آزادی در منطقه محروم شهرستان قوچان واقع است که در ابتدای سال تحصیلی دانش آموزان متاهل مختلف از نقاط مختلف شهر در این آموزشگاه در پایه های اول عمومی – دوم تجربی و انسانی – سوم تجربی و انسانی – چهارم تجربی و انسانی به تعداد 152 نفر نام نویسی شدند .
ساختمان آموزشگاه از بناهای قدیمی و تخریبی می باشد که در دو طبقه و 11 اتاق + نمازخانه است .
تعداد همکاران آموزشگاه 35 نفر و بصورت مجتمع مائده مجموعه کادر شامل (مدیر مجتمع – معاون مدیر – معاون آموزشی – معاون پرورشی – معاون اجرایی – مشاور – خدمتگزار) مشغول به کار می باشند .
اولیاء دانش آموزان از اقشار مختلف می باشند ولی اکثریت خانواده ها سطح متوسط به پایین هستند و حدود 50% دانش آموزان روستایی می باشند و اهم فعالیتهایی که در این آموزشگاه مورد توجه به شرح ذیل می باشد که براساس اولویت بندی مشخص گردیده اند .
الف- عدم آشنایی با آئین همسرداری
ب- مشکلات طلاق و آثار و نتایج آن
ج- روحی روانی
د- خانوادگی
هـ- اخلاق ، فرهنگ
طی صحبت هایی که با دانش آموزان صورت گرفت افراد مختلف نظراتی ارائه نمودند که به شرح ذیل می باشد :
خانم (الف-ر) : من در موقع ازدواج به اجبار پدرم تصمیم به این کار گرفتم چون اکثر اقوام ما در سن پایین ازدواج کرده اند .
خانم (ز-ط) : من با همسرم دوست شدیم و تصمیم گرفتیم که ازدواج کنیم پدر و مادرم را هم خودم راضی و قانع کردم اگر چه آنها به طور 100 درصد به این ازدواج راضی نبودند .
خانم (ج-د) : من و همسرم فامیل هستیم و پسر عمویم است پدرم هم به خاطر اینکه نمی توانست به عمویم جواب رد بدهد قبول کرد ما با هم ازدواج کنیم .
خانم (ف-ک) علت آشنایی ما به خاطر اینکه خواهرم با برادر بزرگتر ازدواج کرده بود من هم با برادر شوهر خواهرم ازدواج کردم .
فصل 2
تربیت فرزند از جمله مهارتهای تاثیر گذار در آموزش مهارتهای آموزش والدین در قالب کلاسهای خانواده می باشد . با توجه به اتفاق نظر بین سیاست گذاران ، برنامه ریزان ، صاحبنظران ، مربیان و والدین می توان ضرورتهای زیرا را برای آموزش خانواده ذکر نمود :
1- خشت اولیه ترتیب در خانواده نهاده می شود ، ساخت شخصیت هر انسان متاثر از عوامل قبل و پس از تولد است ، مهم ترین هدفهای که انتظار می رود در دوره چهار تا شش سالگی کودکان محقق شود ، عبارتند از : پرورش عادات مفید ، پرورش رفتار اجتماعی ، پرورش عواطف ، کمک به بروز و پرورش استعداد ها ، ایجاد حس اعتماد به نفس ، متوجه ساختن کودک به دنیای اطراف خود ، تقویت حس استقلال طلبی و پرورش حس زیبایی شناسی (امجدیان ، کیومرث به نقل از شکوهی ، 1371 ) .
2- زمان حضور دانش آموز در خانه بیش از زمان حضور او در مدرسه است .
3- آگاهی والدین در پیشرفت تحصیلی فرزندان موثر است .
"در سال 1975 گیتارد در تحقیقات خود نتیجه گرفت که هر گاه والدین مشارکت خود را افزایش می دادند دانش آموزان هم موفقیت تحصیلی بیشتری از خود نشان می دادند .
4- خانواده ، بستری برای پیشگیری از آسیب های اجتماعی است .
"احساس ایمنی و ارضای عاطفی کودک ، قبل از این که مدرسه رود ، منحصرا از طرف پدر و مادر تامین می شود . کودک باید مطمئن باشد که اولیای وی او را دوست دارند و همیشه دوست خواهند داشت . آن ها سپری علیه بلایای روزگارند و برای او منبع خوشی و ایمنی و ارضای خاطر جسمی و روانی می باشند " (شاملو ، 1374)
5- براساس پژوهشی که فریمن و همکارانش در سال 1993 بر روی دو گروه انجام دادند، گروهی که از برنامه های آموزشی والدین استفاده کردند ، نسبت به گروهی که آموزش ندیدند ، در پیشگیری از مشکلات رفتاری فرزندان خود موفق تر بودند
6- بخشی از مهارت زندگی در خانواده آموزش داده می شود . "مهارت های زندگی یعنی ایجاد رابطه بین فردی مناسب و موثر ، انجام مسئولیت های اجتماعی ، انجام تصمیم گیر های صحیح و حل تعارض ها و کشمکش بدون توسل به اعمالی که به خود یا دیگران صدمه می زنند . به عبارت دیگر ، مهارتهای زندگی مهارتهایی است که برای افزایش توانایی های روانی – اجتماعی به افراد آموزش داده می شوند و آنان را قادر می سازند که به طور موثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی روبرو شوند . (اسفندیاری ، 1382)
7- یادگیری روشهای صحیح تربیت مطابق با اصول و معیارهای علمی ، گرم تر شدن کانون خانواده ، پیشگیری از مشکلات عاطفی و تحصیلی ، شناسایی استعدادهای فرزندانشان و باور کردن آنها ، ایجاد و افزایش اعتماد به نفس در خود و فرزندان (صادقی ، عباس ، حمیدی ، حسن ، 1384)
محصولات خوب آموزشی ، نتیجه ی آموزش های مستمر و مداوم و استفاده از تجربیات خانه و مدرسه می باشد . (فرهادی ، 1383)
1- رفع موانع ، باعث ارتباط خانه و مدرسه و شرکت در کلاسهای آموزش خانواده و به تبع آن شناخت مهارتها و روش های مطلوب می شود .
2- آموزش ، باعث تغییر در نگرش خانواده ها در تمام زمینه های تعلیم و تربیت و آگاه شدن از نتایج تحقیقات انجام شده در خصوص مباحث تربیتی می شود .
3- عدم آموزش صحیح به خانواده ی دانش آموزان و عدم اطلاع آنها از وضعیت فرزند خود همراه با فت تحصیلی و در نهایت فرار از مدرسه و … همراه بوده است .
4- آموزش در روابط خانوادگی و استحکام خانواده و برخورد با تعارضات خانوادگی بسیار موثر است .
5- شناخت موانع و مشکلات فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی و اجرایی باعث حضور مداوم اولیا در کلاسها و رفع محدودیتهای آموزشی از هر دو طرف یعنی ، اولیای دانش آموزان و مجریان طرح آموزش خانواده می شود . چنانچه به این امر مهم در تمام ابعاد فوق توجهی نشود نه تنها نباید انتظار نتایج مطلوب و در خور توجه داشت ، بلکه در زمینه های آموزشی باید مدام منتظر افت تحصیلی ، عدم ارتباط صحیح خانه و مدرسه ، برخورد ناشایست با تعارضات خانوادگی ، عدم دسترسی به نتایج پژوهش های انجام گرفته در زمینه تعلیم و تربیت ، بی اعتماد بودن به طرح های آموزشگاهی و در نهایت اتلاف وقت و هدر رفتن هزینه های سرسام آوری که طرف تعلیم و تربیت دانش آموزان می شود . بنابراین ، مطالعه و تحقیق درباره موانع و مشکلات آموزش خانواده و راههای کیفیت بخشی آن می تواند اطلاعات لازم را درباره ی وضع موجود فراهم آورد و مبنایی علمی برای برنامه ریزان تربیتی در جهت نیل به اهداف فرهنگی قرار گیرد .
سوابق مربوط به تحقیق های انجام شده مرتبط با طرح مورد نظر و نتایج آنها (پیشینه تحقیق) :
به استناد شواهد و مدارک موجود ، اندیشه شکل گیری و به منصه ظهور رسیدن "انجمن های خانه و مدرسه " برای نخستین بار در سال 1326 شمسی عملی گردید و در آن سال بنا بر مصوبات "شورای عالی فرهنگ " شرح وظایفی برای انجمن ها نوشته شد . اما همانگونه که از شکل عاریتی این انجمن ها پیدا بود ، تشکیل آن با توفیق روبرو نشد و در عمل همواره جنبه صوری و تشریفاتی آن ها برای ایجاد رابطه تربیتی و انعکاس مسائل خانه به مدرسه و متقابلا مدرسه به خانه ، غلبه داشت (یدالله جهانگرد،1375)
دور شدن از باورهای قالبی گذشته ، بر این مبنا که تنها علت وجودی انجمن های اولیا و مربیان ، جمع آوری کمکهای مادی است ، یکی از تغییر نگرشهایی است که در حال شکل گیری است و ورود مسائل جدید مثل آموزش خانواده نگرش جدید را تقویت می کند . یکی از نشانه های نگرش جدید این است که از سال 1377 آنچه به عنوان کمکهای مالی اولیای دانش آموزان در قالب هدیه به مدرسه جمع آوری می شد امروز ، به تمام و کمال در مسیر اجرای طرح "مدرسه محوری " به مدرسه بازگرداند و در رفع موانع آنها به کار گرفته می شود . لذا اجرای "روشهای مشارکت جویانه " مشی مناسبی است که بایستی با استفاده از تحقیقات ملی و بنیادی انجام پذیرد .
یکی از ویژگیهای دنیای امروز ، انفجار علم و دانش در همه حوزه های و تاثیر ژرف آن در زندگی فردی و اجتماعی است به تناسب این گسترش علوم ، حیات روانی انسانها پیچیدگی می یابد و برای شناخت بهتر انسانها نسبت به یکدیگر در مناسبات اجتماعی که خانواده بارزترین و عمیق ترین نمونه آن است ، محتاج به علم و دانش بیش از گذشته هستم . این امر آموزش های مستمر را برای هر زن و مرد ضروری می سازد . آموزشهایی که در نتیجه آن ضمن شناخت بیشتر ، خانواده ها را قادر سازد نقش ها و وظایف خود را در مقابل همسر و فرزندان انجام دهند .
رنه هوبر مدیر کل فرهنگی یونسکو معتقد بوده است : "وقتی زنی را تعلیم می دهیم ، در واقع خانواده ای را تعلیم داده ایم " (انجمن اولیاء و مربیان ، 1372).
وزارت آموزش و پرورش ایالات متحده آمریکا برای دستیابی آمریکاییان به استاندارد برتر جهان و مدارس برتر جهان استاندارد هایی را برای خانواده ها و والدین پیشنهاد می کند از جمله این پیشنهادات این است که مسئولان آموزشی باید منشور والدین را که مسئولیت متقابل مدارس و والدین را مشخص می کند تنظیم کنند ( انجمن اولیاء و مربیان ، 1372 به نقل از چاکر ،1993)
انجمن اولیاء و مربیان در کشور ما نقش های مختلفی را ایفا می نماید که یکی از ضروری ترین آنها تقلیلی کلاسهای خانواده می باشد . به عقیده کارشناسان و صاحبنظران مسایل تربیتی و آموزشی ، الگوی آن از کشور های اروپایی و بخصوص فرانسه اقتباس شده است . پس از جنگ جهانی دوم و ایجاد برخی کشور های صنعتی ، جوامع از شکل سنتی خارج و نیاز ارائه آموزش هایی به والدین احساس شد و به تبع آن "مدرسه اولیای " شکل گرفت . به گفته کارشناسان تفاوت عمده انجمن اولیاء و مربیان ایران با سایر کشور ها این است که در آن کشور ها انجمن های اولیا و مربیان ایران با سایر کشور ها این است که در آن کشور ها انجمن های اولیاء و مربیان به شکل NGO عمل کرده و هیچ کشوری همانند ایران انجمنی متشکل از بازوهای دولتی و غیر دولتی ندارد . در حالی که انجمن اولیاء و مربیان ایران زیر مجموعه وزارت آموزش و پرورش محسوب می شود اما امور آن بیشتر جنبه مردمی دارد . (همشهری ،1382)
تحقیقات انجام شده در ایران :
براساس پژوهشی (وزیری ،1379) با عنوان میزان تاثیر دوره های آموزشی خانواده بر افزایش اطلاعات و آگاهی شرکت کنندگان در شهر نایین اصفهان انجام داده است اشاره می کند که گروهی از والدین که از برنامه های آموزشی والدین استفاده کرده اند نسبت به گروهی از والدین که از برنامه های آموزشی والدین استفاده نکرده اند در پیشگیری از مشکلات رفتاری فرزندان خود موفق تر بودند . این پژوهش همچنین اشاره می کند که آموزش کلاسیک والدینی که فرزندان مشکل دار (مشکل رفتاری ) داشته اند ، سودمند واقع شده است .
(فرهادی ، 1383) در پژوهشی در استان لرستان با بررسی موانع کلاسهای آموزشی خانواده موانع اجرایی ، اقتصادی ، اجتماعی ، اطلاع رسانی و ساختاری را یاد آور شده است . و مختلط بودن کلاسها و زیاد بودن تعداد افراد خانواده و عدم هماهنگی بین مباحث آموزشی و فقر مالی خانواده و عدم تخصیص بودجه ، فضای خیزتر و ناشناخته بودن کلاسهای آموزش خانواده و مطالب تکراری و … از موانع مهم کلاسهای خانواده دانسته است .
(محمد خانی ، 1376) در پژوهشی با عنوان بررسی نگرش والدین دانش آموزان شهر تهران در مورد اثر بخشی برنامه های آموزش خانواده به نتایج زیر دست یافته است :
الف) از نظر والدین دانش آموزان ، کلاسهای آموزش خانواده در شهر تهران اثر بخشی لازم را داشته است.
ب) اکثر والدین مورد مطالعه تاثیر کلاسهای خانواده را در بر آوردن نیاز های والدین شرکت کنند ، در این کلاسها مثبت می دانند .
ج) اکثر والدین از محتوا برنامه های اجرا شده در این کلاسها رضایت خاطر دارند .
د) اگر والدین دانش آموزان مخصوصا مادران به طور مستمر در کلاسها شرکت می کنند .
– در پژوهش (نقاش ،1373) در شهرستان گرمسار در مورد نیازهای آموزشی والدین فرهنگی برای تربیت فرزندان نتیجه گرفته است که والدین اطلاعات خوبی از مسایل تربیتی کودکان دارند ، اما آنها به اطلاعات دقیق تری در این زمینه نیازمندند . اطلاعات والدین از رشد و ویژگیهای آن در دوران کودکی تقریبا در سطح متوسط است و به آگاهیهای بیشتری در این زمینه نیاز دارند . نتایج حاکی از آن است که والدین فرهنگی نیز در این زمینه به آموزش نیاز دارند .
پژوهشی تحت عنوان ارزیابی کمی و کیفی کلاسهای آموزش خانواده از دیدگاه والدین ، مدیران و مدرسین و تاثیر این کلاسها در تغییر نگرش والدین که در ده استان کشور انجام داده است . نتایج حاکی از آن است که حضور مداوم والدین در کلاسهای خانواده ، نگرش آنان را نسبت به مسائل آموزشی فرزندانشان را تغییر می دهد ، ولی نگرش والدین نسبت به مسائل تربیتی کودکان تحت تاثیر کلاسهای آموزش خانواده قرار نمی گیرد . همچنین بر اساس اظهارات والدین شرکت کننده در کلاسهای آموزش خانواده ، ارائه نیمی از مطالب در کلاسها چه از نظر ضرورت و چه از نظر نحوه بیان و کاربردی بودن ، مناسب نبوده است . رسول زاده طباطبایی (1379).
(ابراهیمی ، 1378) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه آموزش خانواده با کاهش ناهنجاری رفتاری دانش آموزان استان سمنان اشاره می کند که میزان تقلب ، زود رنجی ، دروغگویی دانش آموزانی که والدین آنها از آموزش خانواده بهره مند بوده اند نسبت به کسانی که والدین آنها آموزش ندیده اند تفاوت معنی داری وجود ندارد اما میزان دزدی و فرار از مدرسه دانش آموزانی که والدین آنها در دوره های آموزش خانواده نبوده اند بیشتر از گروه دیگر است .
درودی (1383) در تحقیقی با عنوان آسیب شناسی خانواده های شهر مشهد و مقاله شیوه های آموزش خانواده به نتایجی اشاره می کند از جمله عدم استفاده از نیرو های متخصص برای آموزش خانواده ، عدم امکانات مالی از فعالیتهای آموزش خانواده ، عدم هماهنگی سازمانها مربوط به آموزش خانواده و ساختار مدرن نبودن آموزش خانواده ، فقدان نیاز سنجی آموزشی به منظور تبیین نیازهای ویژه آموزش پدران و مادران شهر مشهد .
(شاهمرادی ، 1) در پژوهشی با عنوان راههای بهبود کلاسهای خانواده از دیدگاه مدرسان شهر تهران و رابطه این راهها با جنسیت ، سابقه تدریس ، میزان و رشته تحصیلی مدرسان به نتایج زیر دست یافت :
1- بین اعتقاد مدرسان آموزش خانواده با تحصیلات بالاتر و مدرسان با تصحیلات پایین تر در زمینه میزان موفقیت آن ها در کاربرد روش تدریس پرسش و پاسخ در کلاسهای آموزش خانواده تفاوت معنی داری وجود ندارد
2- بین اعتقاد مدرسان به میزان همکاری مسئولان مدارس در برگزاری کلاسهای آموزش خانواده و جنسیت این مدرسان را به معنی داری وجود ندارد .
3- بین میزان موفقیت مدرسان دارای رشته های مرتبط با برنامه های آتی اجرا نشده انجمن اولیاء و مربیان در زمینه کلاسهای آموزش خانواده با میزان موفقیت مدرسان دارای رشته های غیر مرتبط تفاوت معنی داری وجود دارد .
4- بین اعتقادات مدرسان آموزش خانواده نسبت به نقش کلاسهای خانواده در هماهنگی روشهای تعلیم و تربیت خانه و مدرسه با سابقه تدریس آنها رابطه معنی داری وجورد ندارد .
5- پژوهش (موسی زاده ، 1380) با عنوان بررسی میزان اثر بخشی کلاسهای آموزش خانواده در استان اردبیل و عوامل موثر بر آن نشان داد که بین برنامه های آموزش خانواده و سطح آگاهی و اطلاعات در خصوص شناخت فرزندان رابطه وجود دارد و توانسته است در شناساندن مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان به والدین کمک شد ، و برنامه های آموزش خانواده درجهت جلب همکاری اولیاء با مسئولین مدرسه موفق بوده است و اولیاء با سواد نسبت به اولیاء کم سواد از دوره های آموزش خانواده بیشتر بهرمند می شوند و اولیاء کم سن تر در مقایسه با اولیاء مسن تر بیشتر می توانند از برنامه کلاسی های خانواده استفاده نمایند.
تحقیقات انجام شده در جهان :
صباغیان (1369) به نقل از نولز می نویسد : نیاز آموزش چیزی است که هرکس باید برای یهبود شرایط زندگی خود برای بهبود موقعیت سازمانی که به آن وابسته است یا برای بهبود شرایط جامعه خویش آن را فراگیرد . نیاز آموزشی ، فاصله میان صلاحیت و شایسنگی فرد در حال حاضر و سطحی بالاتر از صلاحیت است که برای کارآیی موثر او که فرد یا سازمان یا جامعه مورد نظر بیان کرده ضروری است .
به گفته ما سن و همکاران (2003) دو نهاد خانواده و آموزش و پرورش از اساسی ترین نهاد های اجتماعی در هر جامعه به شمار می روند . و جه مشترک این دو نهاد از نظر کارکردی ، تربیت و ارائه قواعد الگویی و هنجار های اخلاقی و رفتاری مطلوب به منظور زیستن سعادتمندانه در ابعاد فردی و اجتماعی است . فصل مشترک این دو نهاد علاوه بر رشد و تعالی معنوی و همچنین فراگیری ارزشهای الهی و انسانی ، آماده ساختن کودکان و نوجوانان برای عهده گرفتن نقشهای خانوادگی (مانند نقشهای پدری ، مادری ، فرزندی و …) نقش های اجتماعی ( شهروندی مطلوب و فعال در امر مشارکت اجتماعی ) ، نقش اقتصادی (نیروی اقتصاد مولد و کارآ ) ، نقش فرهنگی (پایبندی به آرمانهای و ارزشهای معنوی ) و نقش سیاسی ( مشارکت فعال در فعالیتهای سیاسی و تصمیم گیری گروهی ) است .
نقش خانواده به عنوان الگو برای آموزش اعضاء در مقاله ای پژوهشی که توسط آناهیم نوشته است ، خانواده و نقش آموزشی آن را به عنوان عامل اصلی بقا در جامعه تکنولوژیکی امروز معرفی کرده است . همچنین گفته شده است که یادگیری های آموزشی با زمینه خانوادگی هر فرد ارتباط مستقیم بسیار زیاد دارد . این امر نه تنها در مورد کودکان ، بلکه در مورد بزرگسالان نیز صادق است . گرایش فرزندان در دستیابی به سطوح آموزشی نیز اگر بالاتر از میزان سطح آموزشی والدینشان نباشد ، حداقل همانند و برابر سطح آموزشی آنها است ، یعنی همان سطوح آموزشی که از سوی والدین به فرزندان انتقال داده می شود در آنها نیز ظاهر خواهد شد . والدینی که سطح آموزشی بالاتری دارند ، فرزندانشان نیز به سطح آموزش بالاتر دست می یابند . به ویژه تاثیر مادر در سطح آموزش و یادگیری فرزند مهم بوده و مادرانی که از آموزش بالاتر برخوردار بوده اند نسبت به دیگران ، بیشتر دقت را برای کمک به انجام دادن تکالیف بچه ها اختصاص داده اند ( به نقل از رسول زاده ، 1379 )
در بر رسی که مرشد و مک دوناف ( 1984) با عنوان " تاثیر جنس ، سن ، مذهب و شغل در برنامه آموزش خانواده انجام داده اند تاثیرات جنسیت ، سن ، مذهب و شغل انها بر نگرش افراد در چگونگی برنامه ریزی آموزش خانواده مطالعه شده اس . نتایج ، تاثیرات موارد فوق را بر نگرش بزرگسالان تایید کرده است . پاسخگویانی که از موقعیت های شغلی بالاتر برخوردار بودند ، نگرش مطلوب تری داشتند . همچنین آنها نشان داده اند که لازم است برنامه ریزی آموزش خانواده بر پایه و اساس مذهب فراگیران صورت گیرد ( به نقل از نفری ، 1382 )
– فله ها سن و مارک (1985) در پژوهشی با عنوان درک والدین از نیزاهای کودک سرامد در مورد 385 خانواده و به منظور اطلاع از درک آن خانواده ها از تجارب کودکانشان در مدرسه به عمل آورده اند مشخص کرده است که بیشتر والدین ، برنامه تحصیلی کونی کدارس را برای براورده کردن نیزهای فکری کودکانشان درک نمی کنند . از این گذشته ، اعتقاد راسخ در میان آنها وجود دارد ، مبنی بر اینکه کلاسهای ویژه تمام وقت برای به فعالیت رساندن توانایی های بالقو کوکان ضروری است ( عصاره ، 1382)
دوره هایی که به برای اولیاء و دانش آموزان ، به منظور ارتقای سطح دانش و بینش آنان در قالب درس معین و مشخص با هدفهایی ویژه آموزش و پرورش ارائه می گردد . شامل پنج دوره می باشد :
1- خانواده و فرزندان در دوره پیش دبستانی 2- خانواده و فرزندان در دوره ابتدایی 3- خانواده و فرزندان در دوره راهنمایی 4- خانواده و فرزندان در دوره ی دبیرستان 5- جوان و تشکیل خانواده
که اگر تهدیدها و فرصت های این دوره شناخته شود و به شیوه صحیح اجرا گردد و می توان گفت شامل پیش از ازدواج تا فارغ التحصیلی دانش آموز را در بر می گیرد و به نیازهای آنان پاسخ داده می شود ولی به اجرای بهینه آن توجه به مسائل و مشکلات و رفع مشکلات و تقویت نقاط قوت برنامه های آموزش خانواده شایسته است اقدام پژوهش صورت گیرد ، تا بتوان به نتایج آن عمل نمود تا به نحو موثری به پی گیری برنامه های آموزش خانواده پرداخته شود .
از سوی دیگر اگر بخواهیم تمام خانواده ها بر آموزش های مورد نیاز خود دست یا بند گستردگی وسیعی در امر آموزش لازم می آید . از سوی دیگر تنوع نیازها و خواست های آموزش خانواده ها ، موجب شده است که برگزاری دوره های آموزشی با مشکلاتی از نظیر محتوای آموزشی و امور اجرایی مواجه گردد . همچنین اگر طیف گسترده ی خانواده ها را از نظر میزان علاقه و انگیزه های آموزشی و نیز سطح سواد و معلومات اولیه ی آنان در نظر داشته باشیم می توان تصور کرد که آموزش های خانواده تا چه حد وسیع و متنوع خواهد بود . سازمان یا ارگانی خاص برای هدایت برنامه های آموزش خانواده ها وجود ندارد و این امر موجب شده است که برنامه های مختلفی از سوی سازمان ها و وزارت خانه های مختلف اجرا شود که از انجام و هماهنگی و در نتیجه از کارایی کافی برخوردار نیست .
آموزش خانواده سبب شده است که دوره های مناسب برگزار شده توسط مجریان به صورت مقطعی و سلیقه ای نباشد ، شیوه های رایج دوره های آموزش خانواده ،عمدتاً سخنرانی است و این دوره ها بیشتر به شکل مدرسه ای اداره می شود . در صورتی که این شیوه آموزش برای خانواده ها از کارایی لازم برخوردار نخواهد بود (صادق ی، عباس ، حمیدی ، من ، 1384)
وفادار (1374) تاکید می کند که آموزش های خانواده در حال حاضر چندان کاربردی نیست و از آنجا که ره خانواده به نحوی خاص با مسائل و مشکلات خانوادگی خود موجه است .
شاهمرادی (1376) تاکید می کنتد باید کلاسهای آموزش خانواده قانونمند شود تا همه اولیاء در کلاسها شرکت کنند مدرسان آموزش خانواده در هر منطقه جلساتی در هر ماه با یکدیگر داشته باشند ، ترویج روش تدریس پرسش و پاسخ به جای روش سخنرانی صرف پذیرد ، منابع آموزشی براساس درخواستهای اجتماعی و فرهنگی خانواده باشد .
نتایج تحقیقی درودی (1383) نشان داد عدم وجود نیروهای متخصص برای آموزش خانواده و ساختارمند نبودن آموزش خانواده در سطح شهر ، فقدان نیاز سنجی آموزش به منظور تبیین نیازهای ویژه آموزش پدران و مادران از مشکلات برنامه های آموزش خانواده می باشد .
برای استفاده بیشتر از امکانات و صرفه جویی کلاسهای آموزش خانواده بهتر است چند مدرسه در محل مناسب آموزش ببینند ، مدیران نقش ویژه ای در اجرای کلاسهای آموزش خانواده دارند ، توجه مدیران دوره های مختلف تحصیلی برای اجرای کلاسهای خانواده ضروری است ، ایجاد احساس نیاز در والدین ، تشویق اولیاء شرکت کننده در کلاسهای خانواده اهمیت دارد (حمید بیگلی ، 1373)
(فلاح ، اعظم ، حشمتی ، اکرم ، 1383) در تحقیقی با عنوان بررسی نیازهای آموزشی اولیاء دانش آموزان در شهرستان یزد پیشنهاد می کند در کلاسهای آموزش خانواده کلاسها به صورت موضوعی برنامه ریزی شود تا والدین با توجه به نیاز خود در کلاس مربوطه شرکت کنند و از آموزشهای تکراری خودداری شود ، در جلسات از وسایل کمک آموزشی از جمله فیلمهای آموزشی استفاده گردد ، برنامه دوره آموزش خانواده در آموزشگاه تکثیر و در اختیار اولیاء قرار گیرد ، دعوت از اولیاء با دعوت نامه کتبی و همراه با احترام و در خور شان آنها باشد ، محل تشکیل کلاس از نظر شرایط فیزیکی مساعد و مطلوب باشد . نتایج تحقیق بیگدلی (1381) در استان اردبیل نشانگر ارتباط بین مشارکت اولیاء و میزان آگاه سازی والیدن با مهارت مدیران بوده محتوای جلسات انجمن اولیاء و مربیان نیز در مشارکت اولیء موثر بوده است .
برخی منابع و نوشته ها و همچنین شواهد موجود ، اظهار نظر مدرسین و کارشناسان انجمن اولیاء و مربیان و دست اندرکاران برگزاری کلاس های آموزش خانواده در می یابیم که از کلاس ها ، استقبال چندانی نمی شود ، و یا به عبارتی ، اعتبار و شایستگی خود را نزد اولیای دانش آموزان از دست داده به طوری که عدم شرکت در این کلاس ها نزد اولیای دانش آموزان به صورت امری طبیعی در آده است. در حال حاضر در این کلاس ها نه تنها استقبال چندانی نمی شود ، بلکه آن را اتلاف وقت می دانند .
نقش آموزش سبک زندگی در استحکام بنیان خانواده
مهارت های زندگی متنوع و مختلف اند ولی برخی از آنها مهم تر و شناخته شده ترند . نظیر توانایی حل مساله توانایی تصمیم گیری ، مقابله با فشار روانی ، ارتبلاط موثر با دیگران ، تفکر انتقادی و … و به عبارت دیگر آموزش مهارت های زندگی موجب ارتقای ظرفیت روان شناختی اشخاص می شود و قدرت سازگاری آنان را در مقابل فشارها و مشکلات زندگی فردی و اجتماعی بالا می برد .
با توجه به اینکه سازمان جهانی بهداشت به منظور ارتقای سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیب های روانی – اجتماعی . برنامه آموزش آداب و مهارت های زندگی را در طی دو دهه در جهان و یک دهه در ایران تدارک دیده است و از آن جا که مدرسه بعد از خانواده ، قوی ترین نهاد اجتماعی محسوب می شود . این برنامه از سال 1993 میلادی تاکنون در مدارس در حال اجرا است .
در سال 1389 هجری شمسی تالیف کتاب های آداب و مهارتهای زندگی دستور کار معاونت پرورشی وزارت متبوع قرار گرفت . همچنین نتایج پژوهشهای داخلی و خارجی نشان داده اند که آموزش مهارتهای زندگی با کاهش انواع مشکلات روانی و اجتماعی دارای رابطه ی معنادرا است .
نمونه سوالات مقام معظم رهبری در خصوص سبک زندگی :
1- چرا روابط اجتماعی ، حقوق مستقابل رعایت نمی شود ؟
2- چرا در برخی مناطق ، طلاق زیاد شده است ؟
3- علت برخی پرخاشگری ها و نابردباریها در روابط اجتماعی چیست ؟
4- آیا حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان در خانواده ها به طور کامل رعایت می شود .
5- چه کنیم تا زن هم کرامت و عزت خانوادگی اش حفظ شود و هم بتواند وظایف اجتماعی خود را انجام دهد .
با عنایت به پرسش های کاملاً واقعی و علمی رهبر معظم انقلاب اسلامی به نظر می رسد ریشه بیشتر مسایل فوق در ناکامی بوده مهارت های لازم ، سبک زندگی دانش آموزان و خانواده ها به معنای خاص و همه شهروندان به معنای عام است .
پژوهش ها نشان می دهد آموزش مهارت های زندگی به ارتقای سلامت و بهداشت کودکان و نوجوانان کمک می کند و از اساس ترین برنامه های پیشگیری در سطح اولیه به شمار می رود . (پیوند ، 414-415)
با توجه به سخنان مقام معظم رهبری در خصوص مهارتهای زندگی و طلاق در آموزشگاه آزادی اطلاعاتی جمع آوری گردید :
میزان رضایت از ازدواج 152 نفر از دانش آموزان
عدم رضایتمندی : 230
رضایتمندی : 130
طی جمع آوری فرم هایی مربوط به اینکه علت عدم رضایتمندی را ذکر نمایند به دانش آموزان داده شده که بعد از جمع آوری فرم ها اولویت های آن به صورت نمودار زیر مشخص گردید .
1 : سن پایین ازدواج 2: اجبار اولیا 3: عدم آکاهی از مسائل زن و مرد 4:عشق دوست پسر دوختری زود گذر
5: ازدواج فامیلی
از گروه های مختلف سوالات مختلف پرسیده شد که اکثر دانش آموزان ازدواجشان به دلیل علت های ذکر شده صورت گرفته بود به همین جهت برای تکمیل کار نیاز به جمع آوری اطلاعات دیگری نیز بود که بصورت پرسشنامه در اختیار دانش آموزان قرار گرفت تا به آنها پاسخ دهند این اطلاعات شامل موارد ذیل می باشد :
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
1- چقدر لزوم اجرای برنامه های مختلف آشنایی با وظایف زن و مرد را لازم می دانی ؟
2- آیا لازم است همسر شما نیز با این مسائل آشنا شود ؟
3- آموزش را به صورت حضوری – کلاس چقدر لازم می دانید ؟
4- چقدر لازم است کتاب درمورد زندگی پایدار معرفی گردد ؟
5- حضور زن و مرد را در کنار هم در آموزش به چه میزانی می دانید ؟
6- نقش مدارس را در ارائه مطالب چقدر می دانید ؟
7- ضرورت آشنایی با مسائل حقوقی زن و مرد را تا چه حد می دانی ؟
نظر همکاران
طی صحبت هایی که همکاران آموزشگاه در کلاسهای درس از طریق پرسش و پاسخ نظر دانش آموزان را در خصوص روابط زن و شوهر و مسائل زناشویی جویا شده بودند نیز حاکی از عدم اطلاعات کافی در مورد زندگی و روابط زناشویی و مسائلی که همسران آنها با آن آشنا نبودند از قبیل : روابط درست برخورد مناسب وجود خشونت در بعضی ها ، بیکاری ، وضعیت اقتصادی زن یا مرد ، وجود فرد سوم در مورد زن یا مرد و … که مطالبی بودند که آنها را مطرح نموده بودند .
جلسه شورای دبیران تاریخ 21/9/92
در جلسه شورای دبیران یکی از دستورهای جلسه عنوان اطلاع رسانی در خصوص زندگی مشترک که دبیران محترم و شاهد آموزشگاه در مورد دانش آموزان مشکل دار مطالبی را عنوان داشتند که نشان از آسیب جدی به زندگی زناشویی آنان می باشد که از مهمترین مسائل بحث استحکام خانواده و طلاق می باشد که می بایست خیلی جدی گرفته شود . همچنین اعلام گردید که حدود 20% دانش آموزان مطعلقه یادرحال طلاق می باشند که بیشتر به خاطر سطحی نگری آنها این ماله در حال اتفاق است . که بعد از صحبتهایی که با دبیران محترم و مراجعاتی که دانش آموزان مشکل دار به مشاور داشتند درخواست گردید که یک زمانی از کلاس درس را اختصاص به اطلاع رسانی به دانش آموزان براساس احکام احادیث و قرآن و تجربیاتی که از خود یا دیگران داشتند را برای دانش آموزان مطرح نمایند چون بچه ها وقتی مطالب را از افراد مختلف پیشوند بهتر گوش می دهند از نصیحت و مطالب تکراری بپرهیزند .
مشاهدات و بیانات مدیر آموزشگاه
طی سه سال از زمان تاسیس دبیرستان متاهلین در سطح شهرستان جهت جلوگیری از وجود مسائل و مشکلات و تاثیرگذاری منفی بعضی از مسائل مزدوجین بر روی دانش آموزان دختر مزدوجین به این آموزشگاه هدایت شدند تا از مشکلات در آموزشگاه ها کاسته شود که انجام این کار بسیار مطلوب بوده است به شرط اینکه در کنار آموزش به تربیت و مسائل مبتلا به دانش آموزان نیز توجه گردد و آموزش و اطلاع رسانی در همه قسمتها برای این دانش آموزان به نحو احسن صورت پذیرد .
با توجه به تجربه بدست آمده در این سه سال ازدواج بعضی از آنها بدلیل عدم تحقیقات کافی در مورد همسر و عدم شناخت یکدیگر قبل از ازدواج ، صحبت نکردن و نگفتن انتظارات و توقعات و مواردی که همسرانشان در مورد آنها در جریان باشند . و دیگر مسائل که بعد از عقد مشکلاتی را برای آنها بوجود آورده است . اولیاء این دانش آموزان نیز بعد از اینکه کار انجام شده و فرزندشان به بن بست خورده به فکر این مسائل افتاده اند و خودشان نیز در مقابل حرف های فرزندشان احساس درماندگی می نمایند به همین خاطر برگزاری کلاسهای آموزشی بیشتری را از آموزشگاه داشتند و مشارکت خود را نیز اعلام کردند که بتوانند از هرگونه اتفاق جلوگیری نمایند خود اولیاء نیز بدلیل سطح سواد خود و این مساله که زمانه فرزندان خود را مانند زمانه خود تصور می کردند که با هر مشکلی می توانند بسازند و آنرا حل نمایند و این امر را که راه درست را مهلت مقابله با مشکلات و مسائل بتوانند نشان دهند عاجز می داشتند زیرا حرفی که آنان بیشتر جنبه نصیحت داشت به طوری که مثلاً در مورد مشکل یک دانش آموز وقتی مادر وی نیز حضور داشت اولیاء توقعات بی جایی داشتند و بطور مکرر وی را نصیحت می کردند و دانش آموزان سکوت کرده بود و فقط اشک می ریخت این طرز صحیح برخورد نیست تا متوجه نشوی که مشکل اصلی چیست فرزندمان چه می خواهد آیا فقط ازدواج آخرین راه حل بوده و بعد از آن باید وی را رها کرد و به خواسته های او توجه نکرد ؟
بسیاری از فرزندان ما با اینکه از طریق رسانه ها و کتابها و محبت سطح علمی آنها افزایش پیدا کرده است ، ولی توان برخورد بامسائل را ندارند زیر اطلاعات آنها بر می گردد به اعتقاد نه ایمان ، و اطلاع از تقدس پیوند زناشویی و مساله منفورترین امر طلاق و همچنین احادیث و آیاتی که در این خصوص مطرح شده ندارند پس همیشه در حال تردید بسر می برند آمار طلاق نسبت به سال قبل به صورت مقایسه ای به شرح ذیل است .
حیات طیبه
وضع مطلوب زندگی بشر در همه ابعاد و مراتب، بر اساس نظام معیار اسلامی(مبانی و ارزش های مقبول دین الهی) است که تحقق آن باعث دستیابی به غایت زندگی یعنی قرب الی الله خواهد شد.این گونه زندگانی مستلزم ارتباط آگاهانه و اختیاری با حقیقت هستی و تشدید رابطه با او در همه شئون فردی و اجتماعی زندگی است که باید براساس انتخاب و التزام آگاهانه و آزادانه نظام معیار مناسب با دین اسلام باشد.بنابراین، یکی از مشخصات اصلی حیات طبیه، تکیه بر ارزش غایی زندگی- قرب الی الله – و نظام معیار متناسب با آن یعنی مبانی و ارزش های مقبول دین اسلام است.زیرا با توجه به لزوم پذیرش ربوبیت خداوند متعال، به عنوان یگانه رب حقیقی جهان و انسان، این نظام معیار، جهت اساسی نحوه تحقق حیات طیبه را در همه مراتب و ابعاد آن مشخص می نماید. بنابراین انتخاب و التزام آگاهانه و آزادانه نظام معیار ربوبی و انطباق همه ابعاد زندگی با این نظام(تقوا)، وجه تمایز اساسی حیات طیبه از زندگی غیردینی(=سکولار) رایج محسوب میشود که نقطه اوج و حقیقت آن در جامعه جهانی مهدوی محقق می گردد.
ضرورت و اهمیت اجرای طرح
1- تقویت بنیان خانواده و کمک به افزایش سطح توانایی و مهارت های خانواده در ایفای نقش تربیتی متناسب با :
– ایجاد تحول در زندگی زناشویی
2- راهکار 4/4 افزایش میزان مشارکت خانواده ها در فعالیتهای آموزشی و تربیتی مدرسه ، برگزاری دوره های آموزشی ، ارائه خدمات مشاوره ای به خانواده ای آسیب زا اهداف و ارزشهای تربیتی خانواده و مدرسه .
3- تدوین برنامه جامعه مشارکت خانواده ها و نهادهای تربیتی و آموزشی برای تقویت فرهنگ تربیتی خانواده ها و تحقق شایستگی.
4 – بستر سازی مناسب برای مشارکت اولیا به منظور ایجاد تغییر در روابط زوجین
5 – لزوم آموزش و ارتقای ویژگی های شخصیتی و تربیتی
6 – کاهش مشکلات طلاق و آثار و نتایج آن
7 – ارتقای سطح بهداشت روان
تعریف و تبیین موضوع
مدرسه مهم ترین نهاد اجتماعی، تربیتی و آموزشی، و اصلی ترین رکن تعلیم و تربیت است که به منظور تربیت صحیح دانش آموزان در ابعاد دینی، اخلاقی، علمی، آموزشی، اجتماعی و کشف استعدادها و هدایت و رشد متوازن روحی و معنوی و جسمانی آنان برابر ضوابط وزارت آموزش و پرورش تاسیس و ادره می شود. این نهاد با همکاری کلیه ی کارکنان و با مشارکت دانش آموزان و اولیا آنان زیر نظر مدیر مدرسه اداره می شود.
ارکان مدرسه
دکتر لی سالک، یکی از استادان روانشناسی کودک و متخصص کودکان در دانشگاه کورنل، درباره اهمیت ارتباط میان والدین با مدرسه می گوید: " وقتی کودک می بیند که شما مدرسه و فعالیت های مربوط به آن را آن قدر مهم می دانید که در آن شرکت می کنید، در درون خود احساس رضایت می کند. شرکت در جلسات خانه و مدرسه به فرزند شما می فهماند که اطلاعات بی واسطه و آزادانه بین شما و آموزگار او رد و بدل می شود.
اگر به شما اهمیت بدهید، کودک نیز برای مدرسه و آموزگارش احترام بیشتری قائل می شود. وی می گوید کودکانی که والدینشان در فعالیت های مربوط به مدرسه شرکت می کنند، نوعی روحیه اجتماعی پیدا می کنند و نسبت به جامعه و مسائل مربوط به آن احساس مسئولیت بیشتری دارند. کلیه ی کودکان، مدرسه را کمی شبیه خانواده، و خانواده را کمی شبیه مدرسه می دانند."
اساسی ترین هدف در تشکیل خانواده
از نظر اسلام اهداف اساسی ازدواج عبارتند از:
1- رسیدن به آرامش:
در نظام الهی و فرهنگ قرآنی، هدف اصلی از ازدواج رسیدن به آرامش روان و آسایش خاطر، پیمودن طریق رشد، دستیابی به کمال انسانی و نزدیکی به ذات حق است.
تردیدی نیست که از تنهایی به درآمدن، همسر و همراه شدن ، خانواده مستقل تشکیل دادن، ارضای کشش های نفسانی و غرایز طبیعی و فرزند آوری از نتایج قهری ازدواج، نیز از مهم ترین عوامل موثر در آرامش روان، آسایش فکر و جان و احساس رضامندی درونی است.
قرآن کریم در معرفی فلسفه ازدواج می فرماید: "و یکی (دیگر) از نشانه های خدا این استکه از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آن ها آرامش پیدا کنید"(2) خداوند در این آیه و آیه 189 اعراف، ضمن آن که حقیقت زن و مرد را یک گوهر دانسته و هیچ امتیازی از لحاظ مبدا آفرینش بین آن ها قایل نشده، آرامش خاطر و روان را هدف ازدواج و زن را محور آرامش معرفی کرده است.
2- بقای نسل:
یکی از اهداف جانبی ازدواج، فرزند آوری و بقای نسل است.
امام سجاد(ع) وجود فرزند را از سعادت های انسان می داند(3). امام صادق(ع) یکی از معیارهای مهم در انتخاب همسر را توان زاییدن فرزند بسیار معرفی می کند
3-پاسخ به ندای فطرت:
ازدواج پاسخی است خداپسندانه به ندای فطرت زیرا خداوند وجود انسان غریزه جنسی را قرار داده است.
4- حفظ عفت:
از هدف مهم ازدواج، حفظ پاکدامنی زنان و مردان و جلوگیری از لغزش های گوناگون است، زیرا ازدواج تنها راه ارضای طبیعی تمایل جنسی است،از این رو پیامبر(ص) فرمود: "هر کس ازدواج کند، نیمی از دینش را حفظ کرده، پس باید در نیم دیگر از خدا بترسد.
فلسفه و هدف از ازدواج
هدف از ازدواج هم براى مرد و هم براى زن، پاسخ مثبت دادن به سنت الهى و تولید نسل است. لذا، هر دو در این زمینه بر یک عقیدهاند. فلسفه ازدواج براساس این دو مبنا ملاک دین و نجابت است. در نتیجه، هدف از ازدواج و تولید نسل، مقدس مىگردد و هیچیک از مادیات ملاکى براى آن به حساب نمىآید.
اصولا فلسفه خلقت زن و مرد (زوجیت) تولید مثل است، همانگونه که این زوجیت در سایر حیوانات و حتى گیاهان نیز وجود دارد. نکته اصلى که باید در ازدواج مورد توجه هر دو طرف باشد دین و کمال است. از اینرو، از روایات نقل شده از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام چنین برمىآید که هر کس ممکن استبه یکى از این چهار دلیل ازدواج کند: 1- پول; 2- دین; 3- زیبایى; 4- شهرت و عنوان. بین این چهار هدف، دین از همه بالاتر و بهتر است. اما به طور کلى، ضرورتهاى ایجاب کننده ازدواج عبارت است از:
الف – ضرورتهاى فردى
ب – ضرورتهاى اجتماعى
ج- ضرورتهاى مذهبى
الف – ضرورتهاى فردى:
1- پاسخ مثبتبه فطرت: انسان به حکم فطرت، داراى غریزه جنسى است و طبیعت و فطرتش ایجاب مىکند که رشد نماید، به سوى کمال برود و وقتىرشدیافتوبهدرجهکمال رسیدارضا و اقناع شود.برایناساس،براىحفظ جان و تعادل نظامات روانى، ضرورى است که آدمى به ازدواج تن دهد.
2- موجبى براى بروز استعدادها: استعدادها براى بروز و تکامل خود نیازمند محیطى امن و آرامند. ازدواج براى جوان آرامش و آسایش ایجاد مىکند، استعدادهاى او را به حرکت درمىآورد و به او امکان مىدهد که از آن به نیکى بهرهبردارى کند.
3- موجب امنیت و آسایش: اصولا "بلوغ" یعنى شکوفایى غریزه، چه براى پسر و چه براى دختر که همراه بحران است. ازدواج این بحران را تسکین مىدهد، براى جوان محیط امن و آرام ایجاد مىنماید، در سایه وجود عواطف خانوادگى، روح سرکش او مهار مىشود و موجباتى براى برخوردارى او از نیروى فکرى فراهم مىشود.
4- موجب نجات از تنهایى: به عقیده دانشمندان و فلاسفه، انسان موجودى مدنىالطبع و بالفطره اجتماعى است. از اینرو، محتاج پناه و یاور و یارى دلدار است. ازدواج این فایده را دارد که آدمى را از تنهایى و اعتزال نجات دهد و همدلى در کنار او، در بستر او و در آغوش او قرار دهد تا وجودش راعینوجودخودبداندودرغمودردششریک باشد.
ب – ضرورتهاى اجتماعى
ازدواج هرچند از یک نظر ، مسالهاى شخصى و خصوصى است، ولى از نگاهى دیگر، داراى جنبه و اهمیتى اجتماعى مىباشد. بر این اساس، ازدواج از ارکان مدنیت و راهى مطمئن براى تامین آسایش جامعه و رفاه بشریت است. سود و زیان ازدواج تنها متوجه زوجین نیست، بلکه افراد اجتماع نیز به گونهاى از آن برخوردار مىشوند.
بىتردید، ازدواج رابطهاى است که طرفین ربط را تا حد زیادى از بىبند و بارى و روابط نامشروع و انحرافات اخلاقى و جنسى مصون مىدارد. این موضوع به تناسب حال طرفین و محیط اجتماعى و امکان انجام سایر گناهان متفاوت است. همچنین سایر جنبههاى شخصى و اجتماعى نیز در این زمینه موثر مىباشد که گاهى این عمل سبب مصونیت انسان از نیمى از گناهان و معاصى و گاهى بیشتر است. لذا، در بعضى از روایات ازدواج را وسیله حفظ نیمى از دین و برخى روایات، دو سوم دین بیان کردهاند.
زندگى هر یک از زن و شوهر منقسم به دو قسم است:
1- روابط داخلى و خانوادگى
2- روابط خارجى و اجتماعى
بنابراین، زن صالح در خانواده وسیله تحقق سعادت مرد در نیمى از زندگانى او و مرد نیکوکار براى زن وسیله سعادت نیمى از روابط حیاتى اوست; زیرا ازدواج وسیله موفقیت هر یک از طرفین در مقدار زیادى از وظایف عبادى خواهد بود که در روایات ائمه اطهار علیهم السلام به نیمى از دین تعبیر شده است.
ج – ضرورتهاى مذهبى
ضرورتهاى مذهبى ازدواج از دوجنبه قابل بررسىاند: از جنبه آیات و از جنبه روایات.
1- ازدواج در آیات: این سوال همواره مطرح بوده است که چرا خداوند انسانها و یا حیوانات و حتى گیاهان را زوج آفرید؟ فلسفه زوجیت انسانها، گیاهان و حیوانات چیست؟ در پاسخ به این سوال، به اجمال مىتوان گفت که فلسفه زوجیت در انسانها به ازدواج بازمىگردد. اما پس از آن، این سوال مطرح مىگردد که آیا ازدواج فقط براى تامین غریزه جنسى است؟ آیا براى شروع مسائل اجتماعى است؟ آیا براى ایجاد انس میان دو زوج مخالف با هم است؟ در پاسخ باید گفت که خیر، هدف از ازدواج این مسائل نیست. فلسفه ازدواج چیز دیگرى است و آن امتداد نسل، بقاى آن و اتمام ترکیبات عاطفى زن و مرد به دلیل تولید مثل مىباشد، همانگونه در برخى از آیات به این مطلب اشاره شده است:
خداوند در سوره نساء، آیه 7 مىفرماید: "یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا و نساء کثیرا و اتقوا الله الذی تسائلون به و الارحام ان الله کان علیکم رقیبا"; اى مردم، بترسید از پروردگار خود که شما را از یک تن آفرید و از او جفتش را بیافرید و از آنان مردان و زنان بسیارى گسترانید و بترسید از خداوندى که از او و از ارحام پرسش مىشود. خداوند بر شما نگاهبان است.
در آیه 11 سوره شورى نیز مىفرماید: "فاطر السموات و الارض جعل لکم من انفسکم ازواجا و من الانعام ازواجا یذروکم فیه لیس کمثله شىء و هو السمیع البصیر"; او پدید آورنده آسمانها و زمین است. براى شما از جفتخودتان همسرانى قرار داد و از جنس حیوانات نیز جفتهایى آفرید تا بر شما بیفزاید و نسل تکثیر پیدا کند. همانند او چیزى نیست. او شنواى بیناست.
2- ازدواج در روایات:اسلام در این زمینه، دو دسته را مخاطب قرار داده است و ازدواج را به آنها توصیه مىکند:
1- کسانى را که به قصد ارضاى غریزه شهوت و محافظت از آلودگى ازدواج مىکنند، ولى از پیدایش نسل جلوگیرى مىنمایند.
2- کسانى را که علاوه بر ارضاى غریزه شهوانى، قصد تشکیل خانواده نیز دارند و در نتیجه، خواهان نسل هستند. اما به طور کلى، دسته دوم بیشتر مورد خطاباند; زیرا خانواده بدون فرزند در همان وصلت و گوشه حجله، بدون استمرار و دنباله خلاصه مىشود.
نظر به وجود منافع و اهمیتهاى ازدواج است که اسلام آن را تایید کرده و ضرورت آن را در درجه اول اهمیت و مورد تاکید قرار داده است. ضرورتهاىازدواجازنظر اسلام به قرار ذیل است:
1- محبوبترین بنا: بناى تشکیل خانواده در اسلام محبوب است، تا آنجا که هیچ سازمان و بنایى نزد خدا محبوبتر از آن نیست. لذا، پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله مىفرمایند: "ما بنى بناء فى الاسلام احب الى الله من التزویج"; نزد خداوند هیچ بنایى محبوبتر از خانهاى نیست که از طریق ازدواج آباد گردد.
2- عامل حفظ پاکدامنى و کسب اخلاق نیک: ازدواج از نظر اسلام وسیلهاى براى پاکدامنى و پاکدامن زیستن است. رسول خدا صلى الله علیه و آله به زیدبن حارثه فرمودند: ازدواج کن تا پاکدامن باشى (3) و در سخنى دیگر، فرمودند: مردان را زن دهید تا خدا اخلاقشان را نیکو، ارزاقشان را وسیع و جوانمردیشان را زیاد گرداند. (4) در روایتى دیگر، به زنى که گفته بود، دیگر ازدواج نخواهم کرد، فرمودند: "ازدواج براى حفظ عفاف لازم است."
3- عامل تکمیل دین: ازدواج غیر از ایجاد نظم در زندگى، وسیلهاى براى حفظ و تکمیل دین است. بدان دلیل، ازدواج تکمیل کننده ایمان است که به وسیله آن، بسیارى از گناهان از وجود آدمى ریشهکن مىشود و راه براى سعادتمندى او از هر سو فراهم مىگردد. لذا، رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: "من تزوج فقد احرز نصف دینه"; هر کس ازدواج کند نیمى از دینش را باز یافته است. در جاى دیگر، فرمودند: "ما من شاب تزوج فی حداثه سنه الا عجشیطانه یا ویله عصم منی ثلثی دینه"; هر کس در ابتداى جوانى ازدواج کند شیطان فریاد مىکند: اى واى، دو سوم دین خود را از شر من حفظ کرد.
4- موجب ازدیاد نسل: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "تزوجوا فانی مکاثر بکم الامم غدا فى القیامه"; ازدواج کنید; زیرا من به زیادتى شما نسبتبه امتهاى دیگر در قیامت مباهات مىکنم. (اینکه امروزه در کشور ما با توجه به احکام ثانویه، به مهار جمعیتحکم مىشود مطلب دیگرى است که این مختصر مجالى براى طرح آن نیست
5- موجب ازدیاد مسلمانان: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "ما یمنع المومن ان یتخذ اهلا لعل الله یرزقه نسمه تثقل الارض بلا اله الا الله"; چه مانعى داردکه مومن زنىبگیرد تاخداوند فرزندى نصیبش کند که با کلمه لا اله الا الله زمین را گرانبار کند؟
6- موجب ازدیاد روزى: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "اتخذوا الاهل فانه ارزق لکم" ; روزى را به وسیله زن گرفتن زیاد کنید. در حدیث دیگرى، امام رضا علیه السلام مىفرمایند: "اذا جاءکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه"; اگر خواستگارى آمد که دین و اخلاقش را پسندید او را اجابت کنید. در روایتى پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "من ترک التزویج مخافه العیله فقد ساء ظنه بالله عزوجل ان الله یقول: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله"; هر کس ازدواج را از ترس فقر و تنگدستىترک کندبه خدا سوء ظن برده است، زیرا خداوندمىفرماید:اگر (زنوشوهر) فقیر باشندخدا هر کدام را از کرم خود بىنیاز مىکند. بنابراین، در هر صورت، روزى زن و مرد با خداست.
7- نشانه پیروى از سنت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله: حضرت على علیه السلام فرمودند: "تزوجوا فان التزویجسنه رسول الله فانه کان یقول: من کان یحب ان یتبع بسنتى فان من سنتی التزویج";ازدواج کنید، ازدواج سنت پیامبر صلى الله علیه و آله است. آن جناب مىفرمودند: هر که مىخواهد از سنت من پیروى کند، بداند که ازدواج سنت من است.
8- نشانه پیروى از سنت پیامبران علیهم السلام: امام رضا علیه السلام فرمودند: "ثلاث من سنن المرسلین: العطر و اخذ الشعر و کثره الطروقه"; سه چیز از سنتهاى پیامبران است: استعمال عطر، ازاله موهاى زاید و ازدواج کردن.
9- موجب جلب رضایت الهى: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "ما من شىء احب الى الله عز وجل من بیتیعمر فى الاسلام بالنکاح"; هیچ چیز نزد خداوند محبوبتر از این نیست که خانهاى در اسلام به وسیله ازدواج آباد گردد.
10- موجب کسب طهارت معنوى: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "من احب ان یلقى الله طاهرا مطهرا فلیلقه بزوجه"; (12) هر کس مىخواهد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند باید هنگام مرگ متاهل باشد.
11-بهترین بهره و سود: امام رضا علیه السلام فرمودند: "ما استفاد امرء بعد الاسلام فائده خیرا من امراه مسلمه …"; پس از ایمان به خدا، هیچ انسانى بهرهاى بهتر از همسرى مسلمان به دست نیاورده است.
12- گشودن درهاى رحمت الهى: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: "یفتح ابواب السماء بالرحمه فى اربع مواضع: عند نزول المطر و عند نظر الولد فى وجه الوالد و عند فتح باب الکعبه و عند النکاح"; (18) درهاى رحمت آسمان در چهار موقع گشوده مىشود: 1- هنگام باریدن باران; 2- وقتى که فرزندى (از سر مهر) به صورت پدرش بنگرد; 3- زمانى که در خانه کعبه گشوده مىگردد; 4- در وقت اجراى عقد نکاح.
* اعتقادی
* اخلاقی
* علمی
* فرهنگی هنری
* مشارکت
* حفظ استقلال
مستندات برنامـه ای
* سند چشم انداز 1404 ساله کشوری
* سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
* اسناد فرا دستی
فصل3
تجزیه و تحلیل اطلاعات و انتخاب راه حل
با توجه به وضعیت نامطلوب دانش آموزان متاهل در زمینه عدم اطلاعات کافی در خصوص ازدواج مطالب ذیل از ریشه های اصلی ایجاد مشکلات و مسائل مختلف در بین زن و مرد می گردد .
پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی اش ، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت می شود البته عوامل پرشماری در فروپاشی آن دخیل است که از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد که اکثریت ازدواجها با آن درگیرند :
1) بی توجهی به تفاوت های طبیعی زن و مرد و اصرار بر تساوی آنها از هر جهت
2) فرار از مسئولیت های تشکیل خانواده به خاطر مشکلات زندگی مشترک
3) بالا رفتن سن ازدواج و پایین آمدن تحمل و بردباری انسان ها و درنتیجه بالا رفتن آمار طلاق که از نشانه های فروپاشی نظام خانواده است .
4) افزایش خشونت و بهره جویی های جنسی در اثر تبلیغات سازمان یافته
5) نبود فرهنگ متعالی و ارزشمند و نوع نگرش های متفاوت به امر ازدواج و تشکیل خانواده در جامعه
پس بهتر است که با توجه به اینکه خانواده کانون اصلی رشد و تعالی انسان و عواطف اجتماعی به عنوان مهمترین ویژگی مقام انسانی ، از خانواده نشات می گیرد و با توجه به نقش محوری زن به عنوان محور عاطفه و تربیت و نقش محوری مرد در امر تربیت و تامین معیشت و اداره زندگی امری ضروری است . در شرایط کنونی همه دلسوزان جوامع مختلف در تلاشند که راهکارهای اساسی سازی خانواده و حفظ استحکام و بنیان آنها را دریابند و با ارائه آن به جامعه خود اوضاع بحرانی موجود را تاحدی کنترل کرده و از تشنج در آن و به دنبال آن بحران در جامعه بکاهند . که در این راستا بازگشت به فرهنگ اصیل اسلام در جامعه ما ضروری است . همانطور که حضرت علی (ع) فرموده است : بهترین شفاعت آن است که میان دو نفر رای امر ازدواج میانجیگری کنی تا این امر به سامان برسد . و پیامبر اعظم (ص) فرموده اند : کسی که فرزندش به حد رشد برسد امکانات ترویج او را داشته باشد و اقدام نکند و در نتیجه فرزند مرتکب گناهی شود این گناه بر هر دو (پدر و فرزند) نوشته می شود .
پس اگر زمینه ازدواج فراهم گردید بهتر است مسائل و موارد پیش آمده را براساس باورهای دینی و اعتقادی برطرف نمود و تحکیم خانواده را ایجاد کرد این نمودارها عبارت اند از :
1- اعتقاد به خداوند
2- اعتقاد به رسالت و امامت
3- اعتقاد به زندگی پس از مرگ (احمید ابهری ، علی ، 1372 : 40)
با دقت در تعبیر لتسکنوا (الیها) معلوم می شود که هدف از ازدواج ، سکونت و آرامش است .
به همین جهت پیشنهاد می گردد که این امر در آموزشگاه جهت تقویت بنیان خانواده اجرایی گردد :
1- تجهیز کتابخانه آموزشگاه با توجه به نیازهای دانش آموزان
2- برگزاری کلاسهای آموزش خانواده برای دانش آموزان – همسر دانش آموزان – هر دو گروه
3- معرفی کتابهای مفید جهت استفاده دانش آموزان و همسر آنها
4- الگوپذیری زن و مرد از پیامبران و امامان در زندگی مشترک
5- عنوان نمودن وظایف و کارکردهای اسای خانواده توسط دبیران در کلاس درس
6- تهیه پیامهای مختلف جهت استفاده دانش آموزان توسط مشاور آموزشگاه
7- دعوت از کارشناسان (حقوقی) مربوط به امرو طلاق و ازدواج جهت آگاهی دادن و اطلاع رسانی
اهداف کمی :
افزایش رضایت از زندگی و استحکام بنیان خانواده با شاخص 80 درصدی و تحت پوشش قرار دادن 300 نفر زوج پس از اجرای آزمایشی طرح
اهداف کیفی :
* کاهش طلاق در میان دانش آموزان
* پرورش و شکل گیری بهینه ویژگی های رفتاری و اخلاقی مطلوب بین زوجین
* ایجاد حس مشورت از افراد مختلف مربوط به امور زندگی
* ایجاد حس کتابخوانی و کتب دینی و انعکاس آن در رفتار و کردار .
اهمیت ازدواج از نظر اسلام
اسلام اهمیت زیادی به تشکیل خانواده داده و آیات فراوانی در قرآن درباره ازدواج، تکالیف پدر ومادر، احترام به والدین و آثار ازدواج وجود دارد.
ازدواج موجب آسایش و آرامش انسان می شود وافراد به زندگی بهتر و بیشتر دلبستگی پیدا می نمایند و به امید اینکه زن و فرزندان در کنار او هستند خود را تنها نمی داند وهمین امر موجب تقویت روحیه امید و تلاش و خلاقیت وسازندگی و سیر به سوی پیشرفت وکمال انسان می شود، همچنان که در آیه 21 سوره روم چنین تسریع دارد: "و من آیاته ان خلق من انفسکم ازواجا لتسکنو الیها و جعل موده ورحمه. ان فی ذالک لایات لقوم یتفکرون". "از آیات خدا این است که از خود شما همسرانی آفرید تا بدان آرام گیرید و بین شما دوستی ومهربانی نهاد. اینها نشانه هایی است برای کسانی که اندیشه کنند".
ازدواج مانع فساد و تباهی می گردد و مایه امید و دلگرمی انسان می شود زیرا روابط جنسی بر اساس ضوابط و معیار های صحیح واخلاقی از بی بند و باری جلوگیری می نماید. فرزندانی که درکانون گرم خانواده متولد می شوند با فرزندان ناشی از روابط جنسی آزاد فرق می کنند چراکه آینده آنها روشن است واحساس امنیت و آرامش می کنند.
ازدواج بنایی است که کانون گرم خانواده و محل مهر ومحبت والدین به فرزندان می باشد ودراین بنا شخصیت اطفال شکل می گیرد ومستحکم می شود واز بهترین بناها است
ازدواج و تشکیل خانواده در اقتصاد خانواده تاثیر فراوان دارد در نتیجه با ازدواج حقوق هر یک از افراد خانواده تثبیت می گردد. از آثار مهم ازدواج مهریه و نفقه و ارثیه می باشد. از جمله آثار مهم خانواده قرابت و خویشاوندی است که از این طریق بین افراد پیوند نسبی و سببی حاصل می شود و بالاخره ازدواج بنایی است که کانون گرم خانواده و محل مهر ومحبت والدین به فرزندان می باشد ودراین بنا شخصیت اطفال شکل می گیرد ومستحکم می شود واز بهترین بناها است. بنایی که پدر و مادر و فرزندان بدون تنش و اضطراب ودلهره به طورگروهی یار و مددکار یکدیگر می باشند.
از امام محمد باقر(ع) روایت شده است ک حضرت پیغمبر فرموده است: "ما بین فی الاسلام بناء احب الی الله من التزویج "، در اسلام بنایی بهتر از ازدواج درنظر خداوند بنا نشده است.
آنچه بیان گردید نمونه هایی از اهمیت ازدواج بود. یکی دیگر از هدفهای ازدواج اصل تکثیر یعنی زیاد شدن افراد جامعه می باشد که در قرآن مجید با این مطلب هم عنایت گردیده و خداوند سبحان درسوره نساء آیه 34 می فرماید: "یا ایها الناس التقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده وخلق منها زوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء"، ای مردم پرهیزگاری کنید برای پروردگاری که شما را از یک تن آفرید و جفت او را از او آفرید و از آنان مردان و زنان زیادی بوجود آورد".
ازدواج قراردادی است که برای تشکیل خانواده و ادامه زندگی مشترک بین زن و مرد برابر موازین قانونی و شرعی بسته می شود و پس از انعقاد آن برای آنها حقوق و تکالیفی ایجاد می نماید. در اسلام پس از طی شدن مراسمی شرعی و عرفی، زن و مرد می توانند از یکدیگر تمتع جنسی ببرند و نفقه زن بوسیله شوهر تامین می شود و بالاخره هدف اصلی این قرارداد حفظ و بقای نسل می باشد که به همین جهت در قرآن مجید به مردان توصیه گردیده که با زنان پاک و عفیف ازدواج نمایند: "فانکحوا ما طاب لکم من النساء " آیه 3 سوره نساء.
اصل تناسل یعنی داشتن فرزند به منظور حفظ و بقاء نسل یکی از هدفهای مهم دیگر ازدواج می باشد که در همین راستا خداوند بزرگ در قرآن کریم می فرماید: "و الله جعل لکم من انفسکم ازواجا و لکم من ازواجکم بنین و حفده"، خداوند قرار داد برای شما همسرانی و از همسران شما آفرید فرزندان و نتیجه هایی".
اسلام توجه و ارزش بسیاری برای جایگاه زن و خانواده قائل شده است تاحدی که مرد را سرپرست خانواده می داند و مرد را رئیس خانواده برای نظم و اداره امور تعیین کرده است، اما وظیفه رئیس خانواده که عنوان پدر برای فرزندان و عنوان شوهر یا همسر برای زن دارد با وظایف رئیس موسسه تفاوت فراوانی دارد. بنابراین می توان گفت که منظور از ریاست شوهر در خانواده، مدیریت او به عنوان موجودی فداکار برای اداره امور محیط با صفای خانواده می باشد که در سایه تلاش های بی وقفه وکارهای مستمر وی، گرمی و رونق خانواده دو چندان می شود.
به همین جهت خداوند بزرگ در کتاب آسمانی ما مسلمانان یعنی قرآن مجید می فرماید: " الرجال قوامون علی النساء"، "مردان بر زنان سرپرستی دارند" ویا به تعبیری ایستادگانند در مقابل آنها یعنی آماده خدمت برای رفع مشکلات مختلف خانواده می باشند و چون تهیه جا و مکان و وسائل و سایر لوازم زندگانی افراد خانواده برعهده آنها می باشد، به این جهت سرپرست خانواده خود می باشند.
نکات تحکیم، ارتقاء و گسترش سلامتی در رابطه ی زناشویی
1- مراقبت و قدرانی کردن
زوج هایی که به هم علاقه مندند دائما کارهایی برای جلب رضایت یکدیگر انجام می دهند ودر مواقع لزوم از همدیگر قدردانی می کنند .
2- گذراندن اوقاتی بایکدیگر
زوج های علاقه مند به یکدیگر ، به اندازه ی کافی برای هم وقت می گذراند و میزان و کیفیت آن را رعایت می کنند . آن ها به اندازه ی وقت شان را صرف یکدیگر می کنند که برای هر دوی آنها رضایت بخش است .
3- تشویق و تمجید
تشویق و تمجید احساس تعلق به هم و رشد فردی را در یکدیگر تقویت می کند سعی کنید از همسر خود تعریف کنید . وباید تمجید ها واقعی باشند . (20)
وظایف و کارکردهای اساسی خانواده
با توجه به این که خانواده یکی از تاسیسات اجتماعی است که در دوره های مختلف تاریخی و در جوامع گوناگون وجود داشته و هم اکنون نیز به صورت هسته ای گسترش یافته، دارای کارکردهای مختلفی است. در جامعه های گوناگون، این کارکردها و وظایف به دلایل فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی یکسان نیست. اهم این کارکردها عبارت است از:
* همکاری در امور تولیدی و اقتصادی خانواده
* همفکری و همکاری در امور مربوط به تغذیه و بهداشت و دیگر کارهای خانه
* تکمیل و تکامل زن و شوهر و دیگر اعضای خانواده و کمک به رشد اخلاقی، اجتماعی و عقلانی یکدیگر
* تولید مثل و داشتن فرزند
* ارضای تمایلات عاطفی
* تامین امنیت روحی اعضای خانواده
* پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان
تعریف و بیان مساله
"و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون." (روم:21)
ازدواج نخستین سنگ بناى تشکیلخانواده و بالطبع، جامعه و اجتماع است و میزان اندیشه و تدبر در آن در میزان پیشرفتیا انحطاط و صعود یا سقوط جامعه تاثیر دارد. ازدواج داراى آثار و نتایجبسیارى است; از جمله: ارضاى غریزه جنسى، تولید و بقاى نسل، تکمیل و تکامل انسان، آرامش و سکون، پاکدامنى و عفاف و نتایج متعدد دیگر .
از اینرو، اسلام به عنوان یک مکتب آسمانى- آن را نه تنها کارى محبوب و مقدس دانسته، بلکه جوانان را موکدا بدان توصیه کرده است. هر ازدواجى داراى اهداف خاص خود است، ولى در این میان، برخى از اهداف کم ارج و کم اهمیت و در نتیجه، ناپایدارند و نمىتوانند براى همیشه و یا حتى مدتى دراز خوشبختى زوجین را تضمینکنند. برخى نیز ارجمند، مهم و در نتیجه پایدارند. بنابراین، شایسته است ازدواج با توجه به این اهداف در نظر گرفته شود. ازدواج از این نظر که عاملى براى نجات از آلودگى، موجبى براى نجات از تنهایى و سببى براى بقاى نسل است، خوددارى از آن همیشه سبب ایجاد بى تعادلى، نابهنجارى رفتارى و زمانى هم فساد شخصیت و حتى بیمارى جسمى مىگردد. بنابراین، بهترین و بالاترین نعمتها براى هر زن و مرد از نظر اسلام تشکیل خانواده است.
گمان نمىرود از بین مکاتب و مذاهب، هیچ مذهبى به اندازه اسلام درباره ازدواج بحث کرده باشد. ازدواج از نظر اسلام امرى مستحب، مورد تاکید و از سنن انبیا علیهم السلام معرفى شده و جوانى که بدان تن دهد در حقیقت، همگام با آفرینش و سعادتمند است.
ازدواج از نظر اسلام پیمان مقدسى است که برقرارى آن بر اساس مقررات، آداب و رسوم، تشریفات، سنن و قوانین خاصى صورت مىگیرد.
معمولا مىگویند که خانواده مسوول بسیارى از عیوب و بدبختىهاى جامعه است. این مطلب قابل قبول است، ولى در عبارتى گویاتر و رساتر مىگوییم: در واقع، عدم خانواده به معناى واقعى – کلمه است که مسوول عیوب و بدبختىهاست و این اغلب بدان دلیل است که در تشکیل آن فکر و هدف ارزیابى شده وجود نداشته است.
بسیارى از جوانان با افکار از پیش ساخته و اندیشههاى رویایى وارد زندگى زناشویى مىشوند و مىخواهند از راه تصادف و شانس، زمینه را براى داشتن یک کانون سالم پدید آورند، در حالى که تن دادن به ازدواج بدون هدف و روش سنجیده همانند قرار دادن اساس ساختمان بر روى زمینى سست و لرزان است که محلى براى زندگى اطمینانبخش نخواهد بود.
خانواده از قدیمالایام، مرکز هرگونه ثروت اجتماعى و کانونى براى تولید و پرورش شخصیتهاست، سرنوشت و حیات آن به سرنوشت و حیات جامعه بستگى دارد و نقش آن در وحدت و عظمتیک جامعه فوقالعاده اساسى است. لذا، چنین مهمى را نمىتوان به مسامحه و سهلانگارى نگریست. انسان در زندگى نیازهایى دارد که باید تامین شود و همانگونه که از نظر غذا و دوا و لباس و مسکن نیازمند است، از نظر غریزه جنسى و دیگر غرایز فکرى و اخلاقى نیز نیازمند است(9)
در نشست علمی کاربردی مدرسان آموزش خانواده که به همت سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان در سال 1386 تشکیل شد و بر اساس یافته های پژوهشی یکی از نیازهای اساسی مدرسان برگزاری کارگاه های آموزشی مهارت زندگی عنوان گردید و محور اصلی این برنامه سازگاری فعالانه خود، دیگران و محیط زیست، و حل تعارض هاست.به گونه ای که نه به خود و نه به دیگران و نه به محیط زیست آسیب برسد.(10)
فصل 4
مراحل اجـرا
گام اول :
در جلسه ای که با اعضای محترم انجمن اولیا برگزار گردید اهم مطالب در خصوص برگزاری آموزش به شرح ذیل با توجه به تعامل اعضای انجمن با اولیاء دانش آموزان مطرح گردید :
1- آئین همسرداری
2- جلوگیری از طلاق
3- ارتباط با همسر
4- جلوگیری از چشم و هم چشمی
5- ازدواج سریع و آسان
6- استحکام بینیان خانواده
7- تهیه کتب مختلف با موضوعات مربوط به امور زندگی
گام دوم :
با همکاری مشاور محترم و معاونین آموزشگاه کتابهای مربوط به پرورش و آموزش بخصوص تحکبم بنیان خانواده برای این دانش آموزان مشخص گردیدند و فضای کتابخانه نیز گیرایی جالبی در خصوص جذب بچه ها به خود گرفت همچنین مکاتبه ای که با کتابخانه ی امام رضا (ع) و فرهنگ و ارشاد در قوچان انجام گرفت تعداد 170 جلد کتاب مرتبط با این گروه از دانش آموزان به دبیرستان اهدا گردید .
و با مطالعه مجلات مختلف در خصوص جذب خیر مکاتبات مختلفی در خصوص تجهیز وسایل کتابخانه با بنیاد قلم چی تهران صورت گرفت که تایید گردید مبلغ پنج میلیون تومان جهت تجهیز اختصاص یافت که شامل .
1- سه کمد کتابخانه
2- 5 عدد میز مطالعه
3- 20عدد میز و صندلی
4- یک میلیون تومان کتاب آموزشی
5- یک دستگاه رایانه
که این مهم نیز اعتبار کتابخانه آموزشگاه را چند برابر نمود که اثر گذاری مطلوبی برای دانش آموزان داشت ولی باز هم جوابگویی لازم را در خصوص رفع مشکلات را به صورت کامل نداشت و مستلزم برنامه ای دیگر بود به همبن خاطر آموزش را به صورت حضوری پیگیری نمودم .
گام سوم :
بحث آموزش خانواده از مواردی است که می بایست با توجه به نیاز های دانش آموزان تنظیم گردد که باز خورد مطلوبی داشته باشد به همین جهت چون دبیرستان آزادی متاهل بودند آموزش خانواده برای 3 گروه اجرایی شد.
گروه اول : دانش آموزان
طی جلسات مختلفی که با دانش آموزان به صورت کلاسی که برگزار گردید نیاز ها و اولویت ها با توجه به شرایط موجود مشخص گردید و جلسه آموزش در خصوص موضوع بهداشت روان و مسائل حقوقی مربوط به زنان برگزار گردید .
گروه دوم : همسر دانش آموزان
دعوتنامه ای در خصوص حضور همسر دانش آموزان در کلاس های آموزش خانواده صادر گردید هماهنگی های لازم جهت بر گزاری جلسات مطلوب انجام شد و در خصوص موضوعات ذیل آموزش های لازم داده شد .
1- تقدس بخشیدن به ازدواج
2- آئین همسرداری
3- استحکام خانواده
گروه سوم : اجرای طرح درسایه الطاف الهی تا بهشت
سازمان جهانی بهداشت در سال 1993 به منظور ارتقای سطح بهداشت آموزش مهارت های زندگی را پیش نهاد کرد ، زیرا در دنیای بسیار دشوار کنونی که علاوه بر بحران تمدنی با بحران معرفتی نیز مواجه است ، به رغم ایجاد تجهیزات بسیار در شیوه های زندگی بشر ، بسیاری از افراد در رویا رویی با مسائل زندگی ، از توانایی های لازم در این خصوص رنج می برد .
هدف این آموزشها افزایش و توانایی روانی اجتماعی به منظور پیشگیری از آسیب های اجتماعی و مقابله بار فتار های پر خطر است .
پس از اجرای این آموزشها به صورت عملی در زندگی باعث ایجاد روحیه تزدیکی به یکدیگر و رفتار مناسب و صحیح با یکدیگر می گردد .
تشکیل جلسه مشارکت در اجرای طرح
با هماهنگی که از طریق نماینده فرماندار با اداره بهزیستی شهرستان قوچان انجام گرفت که در جلسه اول طرح اینجانب در کمیته مطرح گردید و مورد توجه و موافقت اعضا قرار گرفت که موارد اتخاذ شده در جلسه پیوست می باشد .
صورتجلسه اول
جلسه دوم : مکان بهزیستی قوچان
با توجه به زمان اعلام شده در جلسه دوم بهزیستی اینجانب به اعضا معرفی گردیدم و پیشنهاد مرا با خلاصه ای از برنامه ها که جهت اجرایی شدن مطرح نمودم مورد موافقت قرار گرفت و مشارکت خود را در همه زمینه ها اعلام نمودند تا این برنامه به نحو مطلوب در سطح شهرستان اجرایی گردد زیرا هدف کلیه افراد بحث آموزش به این افراد بود و اعلام کنند که با اجرای هرگونه آموزش آمادگی جهت همکاری را دارند و خواهند داشت و صورتجلسه مشخص کننده تصمیمات کمیته می باشد .
صورتجلسه دوم
جلسه سوم : تشکیل جلسه در بهزیستی مشخص کرده ریز فعالیت ها و تکمیل برنامه ها جلسه با حضور کلیه افرادی که مسئولیت هر قسمت از برنامه ها را بر عهده داشتند تشکیل گردد تا در جریان کامل برنامه ها قرار گیرند که اهم برنامه ها به شرح ذیل می باشد .
ریز برنامه های قابل اجرا در طرح (در سایه الطاف الهی همراه تا بهشت )
1- قرائت قرآن کربم
2- سرود جمهوری اسلامی
3- صلوات خاصه امام رضا (ع)
4- خیر مقدم
5- اجرای مولودی به مناسبت هفته زن و روز مادر
6- برگزاری آموزش (توسط استاد گرامی جناب ایزد خواه )
7- تقدیر از زوجینی که نام فاطمه (س) و همسرشان نام علی ( ع) داشتند .
برنامه دیدار رهبری:
طی هماهنگی های به عمل آمده با دفتر مقام معظم رهبری جهت ترغیب و تشویق دانش آموزان برنامه دیدار بعد از امتحانات نوبت دوم در حال پیگیری میباشد که انشاءالله این امر برای دانش آموزان تحقق یابد.
فصل5
بعد از اجرای طرح برای دانش آموزان نظرات افراد به شرح ذیل جهت مقایسه جمع آوری گردید .
دانش آموز (ف.د) نظرشان این بود که همسر ایشان از این برنامه استقبال نمودند و همین که هر دو نفر در این طرح شرکت می کنند احساس رضایت داشتند .
دانش آموز (الف-ر) اجرای این برنامه خوب بود ولی بهتر است بیشتر این برنامه ها اجرا گردد و آموزشها بیشتر باشد .
دانش آموز (ب-ن) همسرم خیلی خوشحال بود که سخنران مطالب ارتباط با همسر را بی پرده مطرح نمود و حضور مسئولین شهر در این برنامه باعث اهمیت این موضوع برایشان بود .
دانش آموز (ف-ک) این برنامه اولین بار بود که برایم تجربه می شد کاش بیشتر بود و ما می توانستیم از این کلاسها بهتر بهره ببریم من هسمرم بدلیل شغل وی در کنارم حضور نداشت ولی مطالب برای من خیلی مفید بود و می خواهم روش زندگیم را از این بع بعد تغییر دهم .
مسئول آموزش و پرورش :
این برنامه برای اولین بار در سطح شهرستان به صورت مشارکتی با کلیه نهادها اجرایی شد بسیار عالی بود و دانش آموزان اهمیت خود را در این جلسه بیشتر دیدند و این گونه کلاسها جهت تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از طلاق بیشرت انجام گیرد و این مسئولین آموزشگاه هستند که آموزشها را می بایست طبق نیازهای مدارس خود برنامه ریزی نمایند .
در این برنامه حضور دانش آموزان در نمودار مشخص می گردد .
نمودار زمان اجرای طرح 93-92
نمودار حضور در کلاس 92-91
از مقایسه دو نمودار مشخص می گردد که حضور در آموزش 93-92 بیشتر بوده است زیرا مطالب و کلاسها برنامه ریزی شده و طبق نیازهای دانش آموزان بوده است .
پاسخ فرم شواهد 1 از دانش آموز خواسته شد.
دانش آموز گرامی بدون ذکر نام به موارد خواسته شده پاسخ بده :
بعد از جمع آوری فرم موارد به صورت ذیل نتایج آن مشخص گردید که بیشترین تمایل را در بحث برگزاری کارگاه حضوری با حضور زن و مرد را خواستار شدند .
آموزش حضوری زن و مرد : 98 درصد
کتاب آموزشی : 57 درصد
نقش مدرس: 78 درصد
آشنایی با حقوق و مسائل حقوقی: 51 درصد
فصل 6
مشارکت اولیا که یکی از موارد مهم و قابل توجه در بحث برگزاری کلاسهای آموزش خانواده و تشکیل جلسات مختلف جهت پیشرفت آموزش، پرورش……. در آموزشگاه میباشد. و برگزاری کلاسهای آموزش خانواده که طی مصوبه انجمن اولیا برای دانش آموزان و همسران آنها به صورت موضوعی و منتخب ارائه گردید که مورد تاکید افراد مختلف طی تحقیقات انجام شده توسط ( فلاح، اعظم، حشمتی، اکرم، 1383) می باشد.که طی تحقیقات آنها که در شهرستان یزد انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که کلاسها می بایست موضوعی و توسط اولیا و دانش آموزان نیازسنجی گردند تا بهترین فایده برده شود و شباهت های زیادی بین تحقیقات انجام شده وجود دارد که آنها نیز تاکید کرده اند که مهارت های زندگی یعنی ایجاد رابطه ای بین فردی و متناسب و موثر و افزایش توانایی های روانی-اجتماعی به افراد میباشد(اسفندیاری1382) و بر آموزش در روابط خانوادگی و استحکام خانواده و برخورد با تعارضات خانوادگی نیز موافق با اجرای طرح میباشند.
تفاوتی که اجرای برنامه آموزش خانواده در این دبیرستان با سایر تحقیقات و آموزش خانواده های اجرایی در مدارس دیگر می توان به :
1- اجرای برنامه آموزش خانواده برای دانش آموزان ولی در سایر آموزشگاه ها برای اولیا
2- آمادگی سازی دانش آموزان آموزشگاه که مادران آینده هستند ولی سایر آموزشگاه ها مادران امروزی هستند.
3- ایجاد اعتماد به دانش آموزان و اولیا سایر آموزشگاهها ایجاد اعتماد به اولیا
4- آشنایی با آیین همسرداری – آشنایی با روشهای برخورد با فرزندان در سایر آموزشگاه ها
نظران مختلف بعد از اجرای طرح:
رییس اداره بهزیستی:
اجرای این طرح در سطح شهرستان بسیار لازم و ضروری به نظر می رسید که همیشه برنامه های مختلف برای زوجین سطح شهرستان صورت میگرفت و این اولین بار است که برای دانش آموزان محصل انجام شد که تعداد آنها نیز کم نیست و لازم است که این فعالیت ها اجرایی گردند تا باعث تقویت بنیان خانواده شوند.
رییس انجمن اولیا و مربیان:
اجرای طرح آموزش خانواده برای زوجین بسیار مطلوب بود که با توجه به اولویت های دانش اموزان انجام گرفت. اگرچه طرح خانواده پایدار برای دانش آموزان مجرد در سطح استان مورد اجرا قرار گرفت ولی برای دانش آموزان ازدواجی برنامه ای خاص دیده نشد و این فعالیت بسیار جذاب و جالب برای دانش آموزان بود.
کارشناس مشاوره اداره آموزش و پرورش:
فعالیت های مختلفی در خصوص بحث ازدواج-استحکام و طلاق و … برای دانش آموزان انجام میشد که اکثرا به صورت تکمیل فرم بود ولی اجرایی کردن آنها امری لازم و ضروری به نظر میرسید تا دانش آموزان بتوانند استفاده بهتری از این کلاس های ببرند.انشالله که بتوان در برنامه های بعدی در بعد جلوگیری از طلاق و ممسائل حقوقی زوجین ایده ها و کارهای بهتری را اجرایی نمود.
* مشارکت فعال اولیا ء
* ارتباط بیشتر دانش آموزان با اولیاء مدرسه
* برگزاری آموزش بصورت بومی سازی
* بکارگیری آموخته ها به صورت عملی در زندگی زناشویی
* افزودن اطلاعات به زوجین
* احساس ارزشمند بودن برای جامعه
* آشنایی با روش های برخورد با یکدیگر
* آشنا شدن با افراد صاحبنظر و دارای تخصص
* جلوگیری از چشم و هم چشمی و ایجاد ازدواجی آسان و پایدار
* همکاری و همیاری اولیاء و دانش آموزان
* ایجاد اعتماد به اولیاء مدرسه
* بکارگیری آموخته ها به صورت عملی در زندگی
* ایجاد احساس ارزشمند بودن
68