فهرست
چکیده : 2
مقدمه : 3
مهم ترین نشانه و علائمی که هنگام سوگ به وجود می آید: 4
دلایلی که موجب به وجود آمدن احساس سوگ در کودکان می شود: 5
مفهوم مرگ برای کودکان : 5
مراحل سوگ در کودکان : 6
توصیه به والدین کودکان سوگوار: 7
راهکارهای کاربردی برخود با سوگ وداغدیدگی درکودکان: 8
نتیجه گیری: 10
منابع 11
چکیده :
مرگ یکی از والدین باعث آشفتگی عاطفی و سازگاری رفتاری کودکان و دانش آموزان می شود.
هنگام دانش آموزان دچار اندوه و ناراحتی شدید و واکنش های را از خود نشان می دهند.
مهمترین نشانه ها و علائم هنگام صوت به وجود می آید که شامل غم ، بغض، گریه ، افسردگی ، ناامیدی ، بی هدفی ، سردی نسبت به زندگی و ………. است.
عواملی که باعث به وجود آمدن احساس سوگ در کودکان می شود ممکن است مرگ والدین ، دوستان ، معلمان ، آشنایان یا مجروح شدن ، حوادث طبیعی و ……………. باشد.
در این هنگام کودکان ممکن است که رفتار های غیر طبیعی و نابهنجار از خود بروز بدهند.
برای کمک به این نوع کودکان و دانش آموزان نیاز است که مراحلی را طی کنیم.
راه های موجود برای مواجهه با کودکانی که دارای سوگ هستند عبارتنداز : ارتباط باز و قابل اطمینان،
فرصت دادن برای مسلط شدن برذهن خود،
مرگ را واقعی جلوه دهیم،
کمک کنیم سازگاری عاطفی را پیدا کنند،
به بیان افکار و احساساتشان آنها تا ترغیب کنیم،
برای خواب کودکان تلاش کنیم.
متوجه باشیم که مشارکت و همدلی با کودکان یکی از مهمترین راه ها برای کمک به آنها در مقابل سوگواری است.
باید توجه کنیم که به صورت مستقیم و دلسوزان با این کودکان برخورد نشود.
باید سعی کنیم سوگواری مراحل طبیعی خود را طی کند.
هنگامی که کودک دچار سوگواری می شود نیاز به فرصت دارد تا با آن کنار بیاید و هرگز نباید این فرصت را حذف کنیم زیرا به کودک آسیب می رساند. تنها می توانیم باعث شویم که کودکی مراحل را سریعتر طی کند.
مقدمه :
وقتی کودکان با فجایع وحوادث آسیب زا مواجه می شوند ممکن است دوست و یا یک فرد از عزیزان و بستگان خود را ازدست بدهند و بدنبال آن عکس العمل های متفاوتی را از خود نشان دهند. هر کودکی به روش خاص خود و به شیوه ای متفاوت با فقدان هایش روبرو می شود،
مرگ یکی از والدین، یکی از نگران کننده ترین رخداد هایی است که ممکن است برای فرد در کودکی و نوجوانی اتفاق بیفتد که باید آن را تحمل کند.
غم و اندوه نخستین احساس مادرزادی است که با از دست دادن ارتباط یا فقدان ارتباط ظاهر می شود. از نظر تحولی غم و اندوه را می توان واکنش روانی _ زیستی برای برقراری ارتباط گروهی در جدایی در نظر گرفت اغلب هر فرد در زندگی خود در واکنش به رویدادهای غم انگیز مانند مرگ عزیزان دچار افسردگی ناسازگار می شود که این افسردگی هنجار و طبیعی است.
سوگ نابهنجار زمانی روی می دهد که برخی وجهه سوگ طبیعی بر اثر تحریف یا تشدید، خصوصیات سایکوتیک پیدا می کند .
پژوهشگران دریافتند که کودکان دارای والدین متوفی از نظر تحصیلی افت شدیدی دارند. علاقه کمتری به مدرسه رفت نشان می دهند و اغلب از نظر سلامت جسمانی ضعیف تر از بچه های معمولی می باشند.
فقدان والدین باعث آشفتگی عاطفی و سازگاری رفتاری آنها می شود.
کودکان با توجه به خصوصیات خود در برابر سوگ واکنش های متفاوتی را نشان می دهند. نیاز است برای کمک به کودکانی که با این مشکل مواجه هستند؛ راه حل هایی را به کار ببریم که کودک را متوجه و آگاه سازد که فقدان چیست و چرا اتفاق می افتد. (1)
متن پژوهش :
تعریف سوگ: یکی از زمان های سخت زندگی، زمانی است که کسی یا چیزی که برای مان مهم است از دست می دهیم . از دست دادن تجربه شایع انسانی است و هرچه سن انسان ها بیشتر می شوند، بیشتر از دست می دهند (2). سوگ حالت اندوه و ناراحتی شدید است که درواکنش به از دست دادن شخص یا عقیده و فکر خاصی است. کودکان درجات مختلفی از غم و اندوه را حتی به دلیل اتفاقات مختلفی که ممکن است به نظر ما کوچک و بی اهمیت باشد، تجربه می کنند. این وقایع می تواند برای کودکان معنایی مترادف با از دست دادن فردی مهم در زندگی داشته باشد (3).
مهم ترین نشانه و علائمی که هنگام سوگ به وجود می آید:
* غم ، بغض ، گریه و افسردگی
* نا امیدی
* بی هدفی و سردی نسبت به زندگی
* بی قراری
* اشتغال فکر زیاد به فرد یا شی از دست رفته
* جست و جوی علت یا انگیزه جدایی یا از دست دادن
* بی اشتهایی یا پر اشتهایی
* مشکل در به خواب رفتن
* کاهش تمرکز و توجه
* ناتوانی در فکر کردن به موضوع دیگر
* میل شدید به برگرداندن شخص یا شی از دست رفته
کلیه این موارد طبیعی است. ممکن است در مدت سوگواری فرد رنج بکشد و پریشانی زیادی تحمل کند، ولی ، آنچه بر او می گذرد عادی است. (4)
دلایلی که موجب به وجود آمدن احساس سوگ در کودکان می شود:
* مرگ والدین، بستگان، دوستان، معلمان و آشنایان: جالب است که بدانید تنها مرگ انسا نها نیست که کودک را دچار غم و اندوه می کند؛ حتی مرگ ماهی قرمز شب عید که کودک فقط دو یا سه بار در تنگ برایش خرده نان ریخته ویا پرنده ی کوچکی که درقفس از آن نگه داری می کرده، می تواند کودک را متاثر و اندوهگین کند.
* مجروح شدن والدین وبستری شدن طولانی مدت آنان دربیمارستان
* از دست دادن خانه و مدرسه دراثر زلزله ، سیل وآتش سوزی
* نقص عضو: مثل از دست دادن چشم یا سایر اعضای بدن. جالب است که بدانید، حتی کنده شدن دندان یا یک زخم خونریزی دهنده کوچک، ممکن است در کودک ایجاد سوگ کند.
* از دست دادن یا نداشتن توانایی یا مهارتی خاص مثل: اختلال یادگیری، مردود شدن در مدرسه
* گم کردن و از دست دادن وسایل شخصی، اسباب بازی (3)
مفهوم مرگ برای کودکان :
مرگ اطرافیان برای همه افراد ناگوار است، ولی کودکان ممکن است بر اثر مرگ عزیزان آسیب جدی ببینند. کودکان بسته به ادراک خود از مفهوم مرگ، به آن واکنش نشان می دهند.
سن کودک و چگونگی درک او از محیط اطرافش، مهم ترین عامل در دریافت کودک از مفهوم مرگ و نحوه تاثیر گذاری آن بر او می باشد.
نوزادان می توانند از دست دادن عزیزان را احساس کنند، زیرا مرگ افراد نزدیک ممکن است در نحوه مراقبت روزانه از آنها تاثیر بگذارد. نوزادان همچنین به احساس ناراحتی اطرافیان خود حساس هستند و ناراحتی اطرافیان، آنها را مضطرب و بیقرار می نماید.
کودکان دو تا پنج ساله، مرگ را فرآیندی موقت و برگشت پذیر تصور می کنند و توقع دارند که فرد متوفی پس از مدتی زنده شده و بازگردد. این نوع از ادراک معمولا به تفکر آنها در مورد شخصیت های کارتونی برمیگردد که می میرند و به راحتی زنده می شوند.
کودکان از سن پنج سالگی به بعد قادر به درک قسمتهایی از حقایق در مورد مرگ می شوند. این حقایق عبارتند از: مرگ برای همه موجودات زنده اتفاق می افتد، برای مرگ دلیل وجود دارد، مرگ باعث جدایی دائمی می شود و مردگان قادر به خوردن، آشامیدن، دیدن، شنیدن، صحبت کردن و احساس کردن نمی باشند. واکنش اولیه کودکان به درک این حقایق، احساس غم است.
کودکان بالای هشت یا نه سال و نوجوانان، مرگ را تقریبا مانند بزرگسالان تفسیر می کنند و احساسات سایرین را درک می نمایند، ولی ممکن است به علت دشواری در صحبت کردن، احساسات خود را آشکار نکنند تا باعث آزار دیگران نشوند. (5)
مراحل سوگ در کودکان :
شــوک و انکار (احســاس کرختی، بهت و
گیجی و ناباوری)
خشــم، اعتــراض، احســاس آشــفتگی و
دل خوری
ناامیدی و درهم ریختگی (بی قراری، گریه،
احساس گناه، احساس تنهایی)
بهبودی و سازمان یابی مجدد
مرحله اول شوک وانکار می باشد. وقتی کسی را که دوستش داریم می میرد، احساس کرختی، بهت،
گیجی و ناباوری داریم، نمی پذیریم عزیزمان را از دست داده ایم.
درمرحله ی بعد، خشم بروز می کند. از جهان و از مردم عصبانی هستیم، به شرایطی که پیش آمده
اعتراض داریم. احساس آشفتگی می کنیم و از دست همه چیز و همه کس دلخوریم.
نا امیدی و درهم ریختگی مرحله بعدی است. دراین مرحله بیقراریم، گریه می کنیم، ممکن است
احساس گناه داشته باشیم. احساس می کنیم می توانستیم به او کمک کنیم ونکردیم. احساس تنهایی می
کنیم.
درمرحله ی پذیرش فرد وضعیت موجود را می پذیرد و با آن کنار آمده و به زندگی معمولش باز می گردد.
طی کردن مراحل فوق برای همه کسانی که با فقدانی روبرو می شوند، لازم است. (6)
توصیه به والدین کودکان سوگوار:
با این تفاسیر سوگ و داغ دیدگی در کودکان یکی از موضوعات اساسی در روانشناسی بالینی کودک است و به مباحثی همچون مراقبت از کودکان داغدیده، طرز برخورد با آنها، پاسخ به سوالات آنها درباره مرگ و زندگی و آموزش اولیا و مربیان این کودکان می پردازد.
به دنبال مرگ یکی از والدین یا خواهر یا برادر، یا پدر بزرگ و مادربزرگی که در زندگی کودک حضور داشته اند، کودک معمولا گستره وسیعی از عواطف و رفتارها را تجربه می کند. پس از مرگ این قبیل افراد، کودکان کم سن و سال؛ اغلب غمگین، خشمگین و ترسو می شوند. همچنین دچار بی نظمی در اشتها و خواب، گوشه گیری، وابستگی، بی قراری، پرخاشگری و مشکلات یادگیری می گردند؛ به سختی قادر به تمرکز فکری هستندیا به مراحل قبلی رشد بازگشت می کنند. اغلب این امر بر عملکرد آنها در مدرسه تاثیر محسوسی دارد. همچنین تحقیقات نشان داده کودکان پس از مرگ خواهر و برادر احساس گناه از خود بروز داده اند زیرا احساس می کنند که رقابت و امیال پرخاشگرانه آنها نسبت به خواهر و برادر خود واقعا جامه حقیقت پوشیده است.
برخی کودکان پس از مرگ خواهر و برادر خود، تا پنج سال یا بیشتر گریان و غمگین به نظر می رسند. در میان کودکانی که به ویژه در نوجوانی داغ مرگ والدین را دیده اند، بزهکاری واکنشی متداول است. کودکان اغلب پس از مرگ والدین، خود را نسبت به قبل با دید منفی تری ارزیابی می کنند. برخی خیال می کنند چون آنها را دوست نداشته اند، با مرگ خود، آنان را تنها گذاشته اند. لذا عزت نفس برخی بسیار پایین است. برخی از کودکان تلاش می کنند با فرد متوفا همانند سازی کنند مثلا پسری که پدرش را از دست داده می کوشد نقش مرد خانواده را بازی کند. چنین کاری می تواند هم نشانه آشفتگی باشد و هم علت آن.
یکی از بهترین راه های کمک به کودکان در سازگاری با سوگ، مساعدت به والدین بازمانده ای است که مراقبت از کودک را به عهده دارند. والدین لازم است بدانند هنگام ابراز سوگ از سوی کودکان، چه انتظاری باید از آنها داشت. کودکان اغلب مایلند عکس ها و لباس های شخصی فرد متوفا را حفظ کنند تا این امر، او را به یادآورنده و نشان دهنده رابطه با او باشد. گاهی هم کودکان درک خود را از مرگ با نمایش دادن تشییع جنازه و کفن و دفن به صورت عملی نشان می دهند. چنین رفتاری ممکن است بزرگسالانی را که عمیقا از فقدان شخص متوفا رنج می برند، عصبی کند. کودکان ممکن است بارها با خویشاوندان و غریبه ها در باب مرگ سخن گویند، تا بدین طریق موقعیت را مهار کنند. شاید به نظر برسد آنها نگرش ضعیفی نسبت به موضوعی تا این حد مهم دارند، ولی کودکان مجبورند که دائماً غم و غصه و احساسات منفی ضعیف تر را جایگزین یکدیگر کنند تا عواطف بسیار شدید آنها را از پای در نیاورد. آنها تدریجاً دلبستگی خویش به مردم را از دست می دهند و ممکن است سال ها طول بکشد تا فقدان را به طور کامل بپذیرند.
راهکارهای کاربردی برخود با سوگ وداغدیدگی درکودکان:
۱.تلاش کنید ارتباطی باز و قابل اطمینان با آنان داشته باشید، بدین منظور
* توضیحاتی به آن ها بدهید که متناسب با سنشان باشد.
* تلاش کنید سردرگمی آن ها را کاهش دهید.
* مرگ را به عنوان یک سفر یا خواب مطرح نکنید.
۲-به آن ها فرصت بدهید که بتوانند بر ذهن خود مسلط شوند، برای این کار
* اجازه سوال کردن و بحث کردن را به آن ها بدهید.
* از گفتگوهای کوتاه استقبال کنید.
* همراه با آن ها به تماشای عکس ها، آلبوم ها و فیلم ها بپردازید.
* به آن ها اجازه بدهید به قبرستان بروند ولی آنان را مجبور نکنید.
* بازی هایی را که دوست دارند در ارتباط با مرگ و مردن انجام دهند بپذیرید.
۳-مرگ را برای آن ها واقعی جلوه دهید، بدین منظور
* اجازه دهید کودک در مراسم تشییع شرکت کند و اگر مایل است مرده را ببیند.
* احساسات خود را از آن ها پنهان نکنید.
* یادبودهای فرد مرده را در دسترس قرار دهید.
۴-به کودک کمک کنید تا بتواند سازگاری عاطفی پیدا کند، برای همین
* به او کمک کنید زندگی روزمره خود را در خانه و مدرسه ادامه دهد.
* از جدایی های غیرضروری اجتناب کنید.
* درباره نگرانی هایشان در ارتباط با والدین و خودشان با آن ها صحبت کنید.
* اجازه دهید احساس گناه خود را بیان کنند.
* واکنش های آن ها را بپذیرید و عادی سازی کنید.
* آن ها را دست کم نگیرید و طرد نکنید.
* گفتگو کمک می کند کودک بتواند تصویری درونی از عزیز از دست رفته خود بسازد و آن را در تمام طول زندگی برای خود حفظ کند. اگر کودک گرفته و غمگین است، در او این امید را ایجاد کنید که با گذشت زمان اوضاع بهتر خواهد شد.
۵_بیان افکار و احساسات را ترغیب کنید، برای این منظور
* یک آلبوم خاطرات درست کنید، شامل عکس ها، سفرها و نوشته ها.
* نقاشی و بازی با کاغذ را تشویق کنید.
* او را تشویق کنید که نامه ای به فرد از دست رفته بنویسد.
* بازی ها و تمرین هایی مانند کامل کردن جملات ناتمامی همچون بدترین چیزی که اتفاق افتاده بود این بود که….. ترتیب دهید.
* بازی با عروسک را ترغیب کنید.
* به آن ها اجازه دهید نقش بازی کنند، بازسازی نمایشی داشته باشید و از این نمایش یک فیلم ویدیویی تهیه نمایید.
* مراسم یادبود برگزار کنید.
* یک دفتر خاطرات تهیه کرده و به تدریج خاطرات فرد فوت شده را در آن یادداشت نمایید.
۶-برای خواب خوب کودک تلاش کنید، برای همین
* سعی کنید کودک شب ها به موقع بخوابد.
* قبل از خواب برای کودک قصه خوبی تعریف کنید.
۷-همچنین کودکان را به انجام فعالیت های زیر ترغیب کنید
* کودک را به مسافرت کردن ایمن ترغیب کنید.
* کودک را به شرکت در فعالیت های ورزشی تشویق کنید.
* همچنین کودک را به شرکت در فعالیت های هنری تشویق نمایید.
* شرکت کودک در فعالیت های مذهبی نیز مفید است.
* رفت و آمدهای مفید را ادامه دهید.
* در جهت توسعه روابط کودک با همسالانش بکوشید.
نکته : (اجازه دهید سوگ روند طبیعی خود را طی کند و با مرور زمان احساس امنیت و سلامت کودک تامین گردد.) (7)
نتیجه گیری:
سوگواری در کودکان بسیار پیچیده تر از سوگواری در بزرگسالان است. کودکان مفهوم فقدان و مرگ را به طور کامل نمی توانند درک کنند. در مواجه با سوگواری کودکان واکنش هایی طبیعی بروز می دهند. در این هنگام باید به کودک کمک شود تا با این مسئله به خوبی کنار بیاید.
لذا می توان نتیجه گرفت که ایجاد مشارکت و همدلی کردن با کودکان می تواند در روند کنار آمدن آنها با سوگ و داغدیدگی بسیار قابل اهمیت باشد. همچنین توجه داشته باشید که به کودکان سوگ دیده به صورت آشکار و بی جهت دلسوزی نشان ندهید. همچنین لازم به ذکر است که هر آسیب و از دست دادنی زمانی برای کنار آمدن فرد با آن نیاز دارد، از این رو اصلا سعی نکنید این زمان حساس را حذف کنید و فقط سعی کنید روند آن را سریع تر کنید.
منابع
1. مقاله تاثیر درمان شناختی – رفتاری بر میزان سازگاری دانش آموزان مبتلا به سوگ نا بهنجار/ نوشته فاطمه تقوی، کریم عسگری.
. https://reggioiran.com/.2
.3 دکتر فریبا عربگل : فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان و هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی.
.4 برگرفته از کتاب مشاوره و درمان سوگ/ نویسنده ویلیام وردن/ مترجم دکتراحمد رضا کیانی،فاطمهسبزواری.
https://seebmagazine.com/.5
.6برگرفته از مقاله آشنایی با سوگ در کودکان و روش های برخورد با آن / نوشته مریم صیاد شیرازی کارشناس ارشدروانشناسی.
.7کتاب کنار آمدن با سوگ در کودکان (فعالیت ها و داستان هایی برای کمک به کودکان درکنارامدن باسوگ وفقدان)نوشته جولیا سورنسن،مترجم:دکترمهدی رضا سرافراز، اناهیتا مهرورز .
1