سوگ و سوگواری در بلایای طبیعی
تعاریف
سوگ
داغدیدگی
عزاداری
انواع فقدان
ازدست دادن:
فرد مورد علاقه
محل سکونت
جامعه و یا کشور
شغل
سلامتی
عملکرد اجتماعی
و …
چرخه سوگ
مراحل مختلف سوگ
چرخه سوگ
واکنشهای فردی در طی فرایند سوگ
جسمی
روانشناختی
نشانه های جسمی سوگ طبیعی
پاسخهای روانشناختی به فقدان
واکنشهای روانشناختی به فقدان
واکنشهای روانشناختی به فقدان
واکنشهای روانشناختی به فقدان
عوامل موثر در واکنش فرد به فقدان
بیولوژیک
عصبی و روانشناختی
اجتماعی و فرهنگی
مذهبی
عوامل بیولوژیک
تغیرات سیستم نوروآندوکرین
سیستم کاتکول آمینی و سروتونینی
تغیرات سیستم اینی
عوامل عصبی – روانشناختی و فردی
الگوی کلی پاسخدهی
رشد و تکامل فرد
بکار گیری توانائی ها و نیروهای موجود برای مدیریت فقدان
میزان درونی شدن وابستگی
قابلیت انعطاف پذیری
خصایص و منش فرد
پارامترهای اجتماعی و فرهنگی
پذیرش نقش و تایید پاسخها
کیفیت مرگ
آداب وانتظارات اجتماعی
معنای فرهنگی و اجتماعی فقدان
تغییر در موقعیت اجتماعی و برخورداری از منابع
عوامل مذهبی
تعابیر و معانی مذهبی مرگ
سوگ پیچیده
تعریف
علل
انواع
علل سوگ پیچیده
مرگ ناگهانی
مرگ همراه با برچسب های اجتماعی
از دست دادن های متعدد
ارتباط تعارض دار قبلی با متوفی
انواع سوگ پیچیده
سوگ دیر رس
سوگ طول کشیده
سوگ بیش از حد
نشانه های مشترک افسردگی و سوگ
احساس غمگینی
بی خوابی
کاهش اشتها
کاهش وزن
در کودکان ممکن است همزمان نشانه های افسردگی وجود داشته باشد. زمانیکه نشانه ها بیش از دو ماه از فقدان باقی بماند و یا بیش از حد مورد انتظار باشد افسردگی مطرح است
علائمی که بیانگر افسردگی هستند
احساس گناه نامتناسب
اشتغال ذهنی با مرگ
احساس بی ارزشی
کندی روانی حرکتی
افت شدید عملکرد
وجود توهم
داغدیدگی و تروما
زمانیکه داغدیدگی با تروما همراه شود فرد در معرض اختلال استرس پس از سانحه قرار می گیرد و این مسئله طی نمودن فرایند سوگ را با مشکل مواجه می سازد بنابر این تمرکز باید بر نشانه های اختلال استرس پس از سانحه باشد.
عوامل موثر بر فرآیند سوگ در حوادث طبیعی
جابجائی و مهاجرت
آشفتگی و هرج و مرج
نبود اطلاعات کافی
عدم اطلاع راجع به چگونگی مرگ شخص
پیدا نشدن اجساد
مداخلات حمایتی
فردی
گروهی
مداخلات فردی خاص
درمانهای داروئی
درمانهای غیر داروئی
مداخلات گروهی
آداب و مراسم سوگواری
منابع حمایتی خانواده
گروه های خود یاری
مداخلات گروهی خاص
گروهای خودیاری
برنامه های خودیاری در سوگ بخصوص در موارد سوانح و حوادث جمعی بسیار مهم و مقدم است
نقش گروههای خودیاری
فراهم نمودن حمایت برای سایر اعضا
ایجاد الگوی نقش برای سایر اعضا و نشان دادن مسیرهای انطباقی
فراهم نمودن یک شبکه جدید اجتماعی
مداخلات گروهی خاص
هدف:
ایجاد حمایت و تسهیل فرآیند سوگ
مداخلات گروهی خاص
گروه درمانی حمایتی
مداخلات رفتاری و شناختی
بازی درمانی
سوگ در کودکان
سوگ در کودکان
کودکان درجات مختلفی از سوگ را در زندگی روزمره خود تجربه می کنند. وقایع زیادی برای کودکان معنای فقدان داشته و کودک را با فرایند سوگ مواجه می سازند.
با توجه به اینکه کودک سوگوار توانائی بیان هیجانات خود را ندارد شناسائی و کمک به کودک سوگوار برای بالغین مشکل است.
سوگ در کودکان
مرگ عزیزان
مرگ حیوانات خانگی
طلاق والدین
نقل مکان و مهاجرت
در معرض تهاجم بودن
آزار جنسی
برخی پدیده هائی که واکنش سوگ را در کودک ایجاد می کنند عبارتند از:
گم کردن و از دست دادن وسایل یا اسباب بازی
حوادث و وقایع محیطی
نقص عضو
از دست دادن یا نداشتن مهارتی خاص
سوگ در کودکان
رویاهای شخص مرده
تقلید رفتارهای او
الگو قرار دادن و ایده آل نمودن رفتار و شخصیت او
بازگو نمودن وقایع مرگ و مراسم و خاطرات او
احساس اینکه شخص مرده همراه اوست
طرد کردن دوستان قدیمی و جستجوی دوستان جدید.
احساسات، افکار و رفتارهای شایع در کودکان سوگوار:
تماس تلفنی مکرر با منزل برای چک کردن سلامت والدین
کاهش توجه و تمرکز روی تکالیف درسی و فعالیتهای روزمره
گریه ناگهانی در کلاس
جستجوی اطلاعات پزشکی در مورد متوفی
احساس نگرانی راجع به سلامت خود و گاهی بی توجهی به آن
سوگ در کودکان
بچه ها در مراسم شرکت نکنند.
جلوی کودک راجع به مرگ صحبت نکنیم.
از صحبت راجع به مسائلی که کودک را به گریه می اندازد اجتناب کنیم.
بچه های خردسال مفهوم سوگ را نمی فهمند.
اگر خدا می خواست او را از ما نمی گرفت.
وقتی بزرگ شوی همه چیز را فراموش می کنی
او به یک مسافرت طولانی رفته است.
خدا او را از ما گرفت چون خیل خوب بود.
نگرش ها و برخوردهای غلط در مواجهه با سوگ کودکان:
او تو را از آسمان نگاه می کند
او به خواب رفت و دیگر بیدار نمی شود.
تقصیر من است که مادرم را از دست دادم
بزرگترها قادرند توضیح کافی راجع به روح و مرگ به کودکان بدهند.
سوگ بزرگترها روی کودک سوگوار تاثیر ندارد.
کودکی که فعال و پر جنب و جوش است سوگوار نیست
اگر خیلی گریه کند دچار حمله و مشکل عصبی می شود.
سوگ در کودکان
مدیریت فرایند سوگ در کودکان
تسهیل درک مرگ و مفهوم آن
سوگواری
یادبود
تداوم زندگی
سوگ در کودکان
مرگ و مفهوم آن
برای تسهیل درک مرگ و مفهوم آن باید بدانیم:
درک کودکان از مرگ چگونه است.
چگونه مرگ را برای آنها تعریف کنیم.
سوگ در کودکان
مفهوم مرگ نزد کودکان متناسب با مرحله رشد آنها متفاوت است:
سن صفر تا دوسالگی: از طریق بازی پنهان و پیدا نمودن اشیاء به تدریج مفهوم بقای شیئ شکل می گیرد. و واکنشهای رفتاری در مواجهه با فقدان در این سن عبارتند از:
اعتراض
ناامیدی
انزوا
سوگ در کودکان
سن 2 تا 7 سالگی: در این سن کودک مرگ را یک پدیده موقتی می داند. مثل مسافرتی که بازگشت دارد و یا چیزی شبیه خواب. کودک ممکن است تصور کند برخی از اعمال و رفتار او باعث مرگ عزیزش شده و به این دلیل ممکن است احساس گناه و ترس از مجازات داشته باشد.
کودک ممکن است مرگ را مشابه خواب دانسته و بدلیل ترس از مردن از خوابیدن اجتناب کند.
سوگ در کودکان
سن 7 تا 12 سالگی: در این سن مرگ را به عنوان یک پدیده اجتناب ناپذیر و جهان شمول می پذیرند. ولی هنوز فکر می کنند مرگ مختص افراد پیر است. در این سن کودکان در بیان احساسشان مشکل دارند.
سوگ در کودکان
نوجوانی: در این نوجوان مرگ را یک پدیده طبیعی می داند ولی بازهم آن را منحصر به سالمندان تصور می کند بنابراین رفتارهای پرخطر بروز می دهد. در این سن نوجوانان در مورد مرگ با والدین و همسالانشان راحت تر صحبت می کنند.
سوگ در کودکان
سوگواری
در طی فرایند سوگواری کودک به تدریج با مسئله فقدان کنار می آید. کودکان نیز همانند بزرگسالان چهار مرحله سوگ را طی می کنند.
شوک و انکار: در این مرحله احساس کرختی و باور نکردن مرگ غالب است. حضور اقوام و خویشان در کنار کودک به او کمک می کند تا در یک محیط حمایتی با فقدان کنار بیاید
سوگ در کودکان
جستجو چانه زنی: در این مرحله کودک به جستجوی فرد از دست رفته بر می خیزد و بازگشت او را می خواهد
نا امیدی: در این مرحله به تدریج کودک امید خود را برای بازگشت فرد از دست رفته از دست می دهد. و گوشه گیر و منزوی می شود. ظاهرش غمگین بوده و بطور ناگهانی گریه می کند. ممکن است کودک چسبندگی زیادی به والدش پیدا کند.
بهبود و سازماندهی مجدد: به تریج کودک به زندگی عادی برگشته و عملکردش بهتر می شود.
سوگ در کودکان
یادبود
سومین تکلیف روانشناختی به هنگام سوگ است. کودکان می بایست روشهائی برای به خاطر سپردن خاطره فرد از دست رفته داشته باشند.
سوگ در کودکان
تداوم زندگی:
کودکان می بایست دوباره توانائی یابند دوست داشتن را تجربه کرده و از زندگی لذت ببرند. این به معنای فراموشی فقدان نیست. و باید زمانهائی برای تجدید خاطرات با فرد از دست رفته داشته باشند.
سوگ در کودکان
آنچه باید در برابر سوگ کودکان انجام دهیم:
در پاسخ به سوالات کودک داستان سرائی نکنید
اطلاعات مبهم به کودک ندهید
حقایق را بگوئید
اجازه دهید کودک بداند که متوفی برنمی گردد
به کودک اطمینان بدهید که همراه او هستید
سوگ در کودکان
اجازه صحبت و طرح سوالات را به کودک بدهید
اجازه ابراز احساسات و کلامی نمودن آنها را به کودک بدهید
اجازه شرکت در مراسم را به نحوی که دوست دارد به کودک بدهید
احساسات خود را نشان دهید و از ابراز آتها در حضور کودک نهراسید
سوگ در کودکان
از احساسات مختلف کودک آگاه باشید و آنها را بپذیرید
می توانید اجازه دهید کودک جسد متوفی را در صورتیکه خودش بخواهد ببیند
اجازه دهید در مراسم سوگواری شرکت کند
از مناسک و آداب و رسوم در حل سوگ استفاده کنید
برای سوگواری کودک مکانی را اختصاص دهید
سوگ در کودکان
چگونه به کودکانی که سوگ پیچیده دارند کمک کنیم:
در مواردی که مرگ با برچسب های اجتماعی همراه است مثل خودکشی راجع به نحوه مرگ متناسب با سطح رشدی کودک توضیح دهید.
احساس طبیعی بودن را در کودک در مورد واکنشهایش ایجاد کنید. این زمانیست که کودک نگران سلامت خود و یا افراد بازمانده است.زمانی که کودک دچار ترس از مرگ می شود توضیح دهید که این ترس بخشی از جریان سوگ است و برطرف خواهد شد.
سوگ در کودکان
راههائی برای بروز نمادین یادبود ویادآوری شخص متوفی فراهم کنید.
گشودن رویا: از رویا برای تخلیه احساسات مهار شده استفاده کنید
استفاده از نقاشی و قصه گوئی: نقاشی و داستان روشهائی برای تخلیه احساسات هستند. از آنها می توان برای همانند سازی و مدل سازی در حل سوگ کودکان استفاده نمود.
استفاده از فنون تجسمی برای آرامش بخشی و کنترل اضطراب.
سکوت: گاه سکوت ما روش مناسبی برای تایید احساسات کودکان است
سوگ در کودکان
کار روی خاطره: برای رها کردن احساسات، افکار و خاطرات کودک می توان از تصاویر، عکس، نقاشی و داستان استفاده کرد. نوشتن خاطرات و احساسات روش دیگری است که به کودک کمک می کند احساساتش را بروز دهد. استفاده از اشیاء پیوند دهنده نز مفید است.
شجره نامه و درخت خانواده: با ترسیم شجره نامه کودک طبیعی بودن مرگ در جریان زندگی و وجود افراد حمایت کننده را درک می کند.
استفاده از موسیقی: در بروز احساسات کمک کنده است.
سوگ در کودکان
مدیریت خشم: گاه کودک نسبت به فرد یا افرادی خشمگین است. در این مواقع لازم است روشهائی به او آموزش داده شود تا تواند به نحو مناسبی خشم خود را تخلیه یا کنترل نماید.
مشارکت دادن کودک در فعالیتهای مرتبط با رازهایش: زمانیست که به دلیل فاجعه آمیز بودن مرگ کودک رازهائی دارد که قادر نیست با دیگران مطرح کند. باید راههائی را برای برون ریزی اسرارش فراهم نمود.
جعبه نگرانی ها: کودک مبی تواند نگرانی هایش را نوشته و داخل این جعبه قرار دهد. و در صورت لزوم آنها با دیگران مطرح کند ولی مجبور به این کار نیست
سوگ در کودکان
گروههای سوگ کودکان
در بلایا
تکنیک ها
جلسه اول
آشنائی با اعضا
باز کردن یخها
بازی توپ و کلاه
پازل
تکنیک ها
جلسه دوم
مرگ و مفهوم آن
قطار زندگی
تکنیک ها
جلسه سوم:
ماجرای فقدان و تشییع جنازه
ترسیم و نقاشی
نمایش عروسکی
بازی با لگو
استخر ماسه
تکنیکها
جلسه چهارم
مشخص کردن تغییرات و احساسات
نقاشی قبل و بعد
تکنیک ها
جلسه پنجم
مرور خاطرات
نقاشی دستجمعی
موفق باشید