نکات مهم در تغذیه جوجه های شترمرغ
تغذیه در جوجه های شترمرغ
تغذیه جوجه شترمرغها مسئله ای بسیار مهم جهت آغاز و تداوم رشدی خوب و موثر است که در دراز مدت می تواند بر روی آینده تولیدی پرندگان نیز بسیار موثر باشد. در طی سه ماه اول، پرورش، جوجه ها بسیار حساس بوده و درصد تلفات آنان بیشتر از سنین دیگر می باشند. برای به حداقل رساندن تلفات رعایت کامل بهداشت و تغذیه مناسب و دقیق امری ضروری است. برای دستیابی به بازده بیشینه در امر خوراک دهی پرندگان می توان از راه کارهائی ساده استفاده نمود که در ادامه مقاله به برخی از آنها اشاره می گردد:
استفاده از سنگریزه در خوراک
به منظور خرد شدن غذا در سنگدان، شترمرغ نیاز به تکه های کوچک سنگریزه دارد. تا زمانی که جوجه ها از طریق گردش و چرا به چنین منابعی دست نیافته اند بایستی به غذای آنان سنگریزه اضافه گردد. سنگریزه ها بایستی نصف اندازه ناخن انگشت پرنده باشند. برای جوجه های تازه متولد شده این اندازه در حد یک دانه برنج است.
بعضی از پرورش دهندگان، سنگریزه یا ماسه زبر و خشن را به طور آزاد در اختیار جوجه ها قرار می دهند (شن و ماسه باید کاملاً خشک باشد) و بعضی دیگر به دلیل ترس از انباشتگی معده یا روده حیوان قویاً این روش را رد می نمایند. آنها اضافه نمودن این مواد را به جیره ترجیح می دهند. 2 تا 3 سنگریزه کوچک برای هر جوجه در روز کافی به نظر می رسد. البته برخی منابع نیز سنگریزه را فقط بعد از سه هفتگی پیشنهاد می کنند. توجه داشته باشید که سنگ های صنعتی به دلیل امکان بروز یبوست نبایستی مورد استفاده قرار گیرند.
ویتامین ها
اضافه نمودن ویتامین های محلول به آب آشامیدنی براساس دستورالعمل مصرفی کارخانه در دو تا سه هفته اول پرورش جوجه برای افزایش مقاومت در مقابل بیماری ها، توصیه می گردد. بسیاری از ویتامینها تاثیرات مستقیم یا غیر مستقیم در رشد و بازده پرندگان دارند. به طور مثال در هنگام بروز استرسهای گوناگون از قبیل استرسهای گرمائی استفاده از ویتامین C می تواند تاثیرات بسیار خوبی در کاهش اینگونه تنشها داشته باشد.
خوراندن کود
فلورمیکروبی لازم جهت هضم میکروبی در روده کور و بزرگ جوجه در اولین روزهای زندگی شکل می گیرد. در حیات وحش این فرآیند با بلعیدن مدفوع والدین به عنوان اولین غذا صورت می پذیرد. کود حاوی جمعیت باکتری های مورد نیاز پرنده است. به این منظور بعضی از پرورش دهندگان کود تازه پرندگان بالغ را برای جوجه ها توصیه می نمایند. البته خطر انتقال انگل های روده ای و عوامل بیماری زا به جوجه ها وجود دارد (در برخی کشورها خوراندن کود ممنوع است). حداقل برای جلوگیری از انتقال انگل ها و عوامل بیماری زای خاص شترمرغ، بعضی از پرورش دهندگان، کود تازه گاو را پیشنهاد می نمایند. این روش مورد بحث بسیار بوده و توسط بعضی از پرورش دهندگان رد شده است.در طی روزهای اول زندگی، جوجه ها مدفوع خود را می خورند که این امر باعث بروز مشکلات بهداشتی فوق الاشاره می شود. برای جلوگیری از این خطرات، مدفوع بایستی مرتباً جمع آوری گردد. در بعضی از مزارع آمریکا جوجه ها ابتدا روی توری های فلزی پرورش می یابند تا مدفوع از دسترس آنها خارج گردد.
آب آشامیدنی
به همراه اولین وعده غذا در دو یا سه روزگی، بایستی آب نیز در اختیار جوجه ها قرار گیرد. پرندگان بایستی همانند غذا خوردن چگونگی آشامیدن آب را نیز یاد بگیرند. رنگی نمودن آب توسط رنگ های خوراکی و یا چسباندن یک عکس رنگی در داخل آبخوری باعث جذب پرندگان می گردد. آبخوری ها نبایستی در ارتفاع بلند قرار گرفته و باید توسط یک شیء سنگین (مثل یک سنگ) مهار شوند. به ازاء هر سه دانخوری، یک آبخوری در نظر گرفته می شود.جوجه ها چه در پناهگاه نگهداری شوند و چه در محوطه باز، آب مصرفی و مدفوع و ادرار آنها بایستی کاملاً کنترل گردد. ادرار طبیعی به رنگ سفید است. انتظار می رود جوجه های ضعیف آب بیشتری خورده و در نتیجه دچار اسهال شوند. در این صورت پیشنهاد می شود2 تا 3 بار در روز و به مدت محدود آب در اختیار جوجه ها قرار گیرد. به عنوان یک قاعده کلی میزان آب بایستی 5/1 تا 2 برابر مقدار غذای کنسانتره باشد.
آبخوری ها بایستی به طور روزانه تمیز و با آب تازه پر شوند. جوجه ها و پرندگان در حال رشد هرگز نباید آب مانده و گرم استفاده نمایند. اگرچه هیچ گونه مدرک علمی در این رابطه وجود ندارد، ولی این مسئله موجب بیماری و تلفات می شود. بنابراین نبایستی آبخوری ها در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند.
مدیریت تغذیه جوجه شتر مرغ
سیستم پیچیده دستگاه گوارش شتر مرغ ، رفتار آنها و کمبود دانستنی های علمی و عملی ، تغذیه شتر مرغ را بیشتر به یک هنر همانند کرده است تا یک علم . بیشتر اختلالات دستگاه گوارش که در شتر مرغ دیده شده اند به گونه ای وابسته به مدیریت هستند. بیماری های قارچی و باکتریایی دستگاه گوارش معمولا" به مدیریت مربوط می شوند و تنها در چند مورد است که این عوامل به عنوان علل نخستین پدید آورنده بیماری پذیرفته شده اند. اختلال دستگاه گوارش شتر مرغ ها معمولا" یک بیماری گله ای است تا یک بیماری انفرادی ، که پیشگیری و نه درمان را به کلید اصلی موفقیت در پرورش شتر مرغ تبدیل کرده است. مهم است به یاد آوریم که سیستم گوارش جوجه سه ماهه و یا شتر مرغ بالغ همه کاملا" با یکدیگر تفاوت دارد. سیستم گوارشی جوجه تازه زاده شده ، یک سیستم تازه و تقریبا" استریل است که جوجه را در این دوره در برابر آشفتگی های گوارشی و بیماری ها بسیار آسیب پذیر می سازد. چینه دان و روده ها ارگان های توسعه نیافته ای هستند. نخستین خوارکی که به وسیله جوجه هضم می شود زرده است و جذب زرده در نخستین روزها به جوجه یاری می دهد که بتواند کمبود کارکرد دستگاه گوارش ناکارآمد خود را از سر بگذراند.
اختلال های دستگاه گوارش شتر مرغ ، شاید عمده ترین عل مرگ و میر شتر مرغ های جوان باشند.
شرایط متراکم و محیط زندگی پاکیزه ای که جوجه در نخستین هفته های زندگی در آنجا پرورش داده می شود، افزون بر کمبود پدر و مادر در بسیاری از فارم ها سبب دیرکرد در تشکیل فلورهای عادی دستگاه گوارش در جوجه های جوان و آسیب پذیرتر شدن آنها در برابر کلونیزه شدن پاتوژن های منفی و باکتری های بالقوه بیماری زا و پروتوزئوها می گردد. برای دارا بودن توان پیشگیری از پیشرفت بیماری های گوارشی نیاز است که دینامیک های تکامل بیماری های مختلف دستگاه گوارش را بفهمیم.
وزن بدن جوجه تازه زاده شده و معمولا" در نخستین هفته کاهش می یابد. نخستین خطر، در از دست دادن وزن به جذب و ترشح آب انباشته در زیر پوست ارتباط دارد و به جوجه کمک می کند که در نخستین 48 ساعت زندگی جان سالم به در برد. جذب زرده به جوجه ها کمک می کند که کم و بیش یک هفته دیگر نیز زندگی کنند. در این هنگام است که جوجه ها باید خوراک خوردن را بیاموزند و دستگاه گوارش آنها می باید به خوبی آغاز به کار کند. حتی هر کار ساده مانند مقدار دان و شمار دان خوری ها و آبخوری ها می تواند تفاوت بزرگی میان مرگ و میر بالا و مرگ ومیر معمولی پدید بیاورد.شناسایی خوراک اهمیت بسیار دارد زیرا برخی از جوجه ها شاید نتوانند خوراک را بشناسند و یا از خوردن خاک و زمین بمیرند. به طور کلی اختلالات دستگاه گوارش در شتر مرغ به دو دسته عمده تقسیم می شوند:
1- بیماری هایی که با مدیریت ارتباط دارند
2- بیماری های عفونی که بیشتر آنها هم به گونه ای به مدیریت مربوط می شوند.
بیشتر اختلالات مدیریتی دستگاه گوارش در سه ماه نخستین زندگی جوجه ها پیش می آید و پس از آن جوجه های شتر مرغ کاملا" به جیره خو می گیرند و چنین می نماید که دستگاه گوارش آنها کاملا" تکمیل شده است.
بیشتر موضوعات این نوشته به مشکلاتی که در سه ماه نخستین جوجه ها دیده شده است می پردازد.شاید رایج ترین اختلالات دستگاه گوارش در جوجه های شتر مرغ ، انباشته شدن معده آنهاست که می تواند بوسیله هر چیزی که می خورند از شن و خاک و فضولات یا یونجه تازه پیش بیاید. دریچه کوچک پیلوریک که در سنگدان وجود دارد شتر مرغ را در برابر انباشته شدن معده بسیار آسیب پذیر می سازد. انباشته شدن سنگدان تورم شدیدی در پیش معده پدید می آورد که فشار سخت تری روی دستگاه تنفس و سیستم عروق و قلب می گذار و مرگ پرنده را در اثر ناتوانی قلبی ( گرد آمدن مایعات در قلب ، شش ها و شکم ) یا در اثر گرسنگی پیش می آورد. هر چند مهم است بدانیم که شتر مرغی را که درگیر انباشتگی معده شده است چگونه درمان کنیم ، اما مهمتر از آن این که بدانیم انباشتگی معده پیامد اشتباه مدیریت است یا دراثر بیماری است، و برای اینکه بتوانیم از پیش آمدن موارد تازه ای از آن جلوگیری کنیم می باید علت اصلی را با دقت شناسایی نماییم.دو مشکل عمده که انباشتگی ثانوی را پیش می آورند از پیامدهای مدیریت هستند. جوجه های جوان در دوره آغاز زندگی ، چه روز و چه شب نیازمند 28 تا 30 درجه سانتی گراد دما می باشند. دمای پایین می تواند هیپوترمیا یا ایست معده پیش بیاورد که سبب مرگ جوجه در اثر گرسنگی یا انباشتگی معده شود.جوجه شترمرغ نیاز به مقدار اندکی ریگ کوچک در سنگدان دارد تا در خردکردن خوراک به ویژه اگرعلوفه تازه به عنوان بخشی از جیره به آن افزوده شده باشد ، به او کمک کند. جو ، برگ ، علف ، ساقه یا حتی یونجه ای که زیاد درشت خرد شده باشد می تواند خطر انباشتگی پیش بیاورد. به ویژه اگر سنگریزه در جیره وجود نداشته باشد. سنگ ریزه ها را می توان به مقدار اندک و اندازه ای که مناسب جثه جوجه ها باشد در دسترس آنها قرارداد. افزایش ناگهانی مقدار سنگریزه ها در پن یا در جیره ممکن است ایست معده ای یا انباشتگی معده بیاورد. مهم است بدانیم که جوجه ها تنها می توانند اندکی فیبر با کیفیت خوب را هضم کنند. فلور معمولی شتر مرغ بالغ هنوز در جوجه ها پدید نیامده است و دستگاه گوارش آنها بسیار پیشرفته نیست .جیره آنها باید از خوراکی با کیفیت خوب و قابلیت هضم بالا تهیه شود.خوراک کنسانتره به صورت پلت که جیره ای با کیفیت بالا و متوازن در دسترس قرار می دهد سالها با موفقیت در مزارع پرورش شتر مرغ سراسر دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. به دلایلی که هنوز دانسته نشده اند اگر یونجه به عنوان بخشی از جیره بکار رود یا این که جوجه ها در طول روز به کشتزار یونجه دسترسی داشته باشند در نخستین ماه زندگی رشد بهتری خواهند داشت، مرگ ومیرآنها پایین تر و مشکلات دستگاه گوارش آنها کمتر خواهد بود. خرد کردن یونجه بلند تر 5/0 سانتی متر و یا رها کردن جوجه ها که ساقه یونجه را ببرند می تواند انباشتگی پدید آورد. یکی دیگر از اختلالات رایج دستگاه گوارش ، کاهش یا افزایش حرکات دودی دستگاه گوارش است که در پی بیش از اندازه خوردن شن ، خاک یا دیگر مواد سنگین بستر پیش می آید. کوشش برای استفاده از ماسه یا شن سیاه نرم به عنوان بستر، با اسهال یا ایست روده و مرگ و میر بالا ارتباط دارد. پیچیدگی روده تا 50 درصد پیش می آید. این اختلال به صورت درگیری گله ، هنگامی که تغییرات شدید جیره از کنسانتره به برگ چغندر یا تهیه جیره بر پایه کلش ، انجام می شود پیش می آید ( فرآورده ه ای که فیبر ناخالص بالا داشته باشد). بنابراین کنترل جیره غذایی شتر مرغ موضوعی مهم می باشد و یا به صورت مستمر و جدی پیگیری شود تا حداکثر بازدهی را به ما بدهد.
انباشتگی
تعریف :
انباشتگی عبارتست از تجمع مواد غذایی یا غیر غذایی در پیش معده که متعاقب آن حرکات گوارشی متوقف شده و سرانجام پرنده در اثر گرسنگی مفرط و ضعف شدید تلف می شود.
اتیولوژی :
انباشتگی پیش ازآنکه علامت یک بیماری باشد، ناهنجاری رفتاریست، استرسهای مختلف وارده به شتر مرغ مانند استرس جدایی از والدین ، استرس ناکامی در یافتن غذا، استرس ناتوانی در جهت یابی و غیره می توانند باعث بروز ناهنجاری های رفتاری مثل نوک زدنهای غیرطبیعی وتغییر رفتار تغذیه ای گردند که اغلب منجر به خوردن مواد موجود در بستر مانند شدن ، سنگریزه ، سنگ، علوفه، خشک ، تیغه های بلند علوفه ها و غیره می شوند. بطورکلی هر یک از استرسهای عنوان شده بعنوان مقدمه ای برای آغاز بیماری محسوب می شود. در مورد هریک از این استرس ها توضیحات مختصری آورده شده است:
1- استرس ناتوانی در جهت یابی :
ذهن شترمرغ نقشه ای از محیطی که در آن زندگی می کند را در اختیار دارد و همیشه نسبت به موقعیتش در محیط آگاه است یا به عبارتی می داند در چه قسمتی از نقشه واقع شده است. در مزرعه هنگامی که شترمرغ به محیط جدیدی منتقل می شود، به عنوان مثال از یک پن به پن دیگر یا از مزرعه ای به مزرعه دیگر، نقشه محیط جدید برای پرنده ناشناخته است. این امر باعث ناتوانی پرنده در جهت یابی می شود و مدتی طول می کشد تا با محیط سازگاری پیدا کند . این ناتوانی عمدتا" ایجاد استرس در پرنده می نماید.
2- استرس جدایی از والدین :
دوری وجدایی از والدین باعث ایجاد استرس و بروز صدای لرزشی ( به صورت Kr Kr Kr) در جوجه ها می گردد. در صورتی که این استرس تداوم یابد جوجه دپرس شده و دچار ناهنجاری رفتاری می شود.
3- استرس ناکامی در یافتن غذا :
این استرس عمدتا" به دنبال تغییر جیره غذایی و استفاده از مواد غذایی جدید و ناشناخته در جیره رخ می دهد در پرندگان بالغ عدم توانایی در دستیابی به یک شریک جنسی می تواند عامل مسبب بروز این استرس باشد. ضمنا" در مزارع با تراکم بالا ، بخصوص هنگامی که در یک پن شترمرغهایی با جثه های متفاوت نگهداری می شوند، شترمرغهای کوچکتر عمدتا" در رقابت برای دستیابی به غذا ناموفق بوده و گرسنه می مانند و این امر می تواند عامل بروز استرس در چنین پرندگانی باشد.
پاتوژنز:
شن و سنگریزه می توانند با عبور از سنگدان و ورود به روده باعث انسداد سکوم شوند. مواد خارجی نوک تیز با نفوذ به دیواره ، پیش معده و سنگدان باعث ایجاد یک عفونت موضعی با پریتونیت و سپتی سمی می شوند؛ ولی بطور کلی در تمامی موارد نتیجه بروز استاز گوارشی ثانویه ، لاغری مفرط و در نهایت مرگ می باشند.
علایم بالینی :چنین کیس هایی علایمی مبنی بر لاغری مفرط و استاز گوارشی را نشان خواهند داد. برخی از این علایم عبارتند از : توقف رشد، کاهش وزن ، لاغری و در نهایت در اثر ضعف شدید توانایی ایستادن را از دست داده و در صورت عدم رسیدگی تلف می شوند
تشخیص :
علاوه بر علایم بالینی فوق از روشهای ملامسه ، اندوسکوپی و رادیوگرافی هم می توان درتشخیص انباشتگی استفاده نمود. در روش ملامسه با لمس کردن ناحیه آناتومیکی پیش معده ( 15- 10 سانتی متر پشت جناغ ، سمت چپ خط میانی شکم ) می توان به راحتی پی به اتساع پیش معده برد و در صورتی که علت انباشتگی شن و سنگریزه باشد در ملامسه ، روده ها هم می توان اغلب این مواد را لمس نمود.در روش رادیو گرافی ، پس از بیهوش کردن پرنده از نماهای جانبی (Lateral) و پشتی – شکمی (Dosoventral) ناحیه شکم می توان مواد خارجی تجمع یافته ( مانند فلزات ، شن و سنگ ) را با دانسیته ء بیشتری مشاهده نمود. در شترمرغهای بالغ ، بدون نیاز به بیهوشی با استفاده از نمای جانبی مایل (Lateral Oblique) از بخش قدامی و خلفی ران می توان تصاویر مناسبی برای تشخیص تهیه نمود.
تشخیص تفریقی :
انباشتگی باید با استفاده از روشهای عنوان شده ء فوق از بیماریهایی مانند استاز معدی ، مگاباکتریوزیس ، التهاب قارچی پیش معده ، التهاب انگلی پیش معده ، بوتولیسم و تحلیل عضلانی تغذیه ای تشخیص داده شود.
علایم کالبد گشایی :
آزمایشات پس از مرگ ، لاغری مفرط همراه با تحلیل چربی های ناودان کرونر قلب و هیپرتروفی لایه کویلین سنگدان را نشان می دهد( لایه کویلین در حالت طبیعی ظاهر صاف و هموار دارد، درصورت تداوم استاز معدی و توقف انقباضات سنگدان ، این لایه از حالت طبیعی خارج شده ، شل و چین خورده می گردد که اصطلاحا" به این حالت هیپروتروفی لایه کویلین می گویند).از علایم واضح دیگر در کالبد گشایی، تجمع مواد خارجی در پیش معده است. درمواردی که عامل انباشتگی مواد خشبی باشد، تجمع ساقه های بلند علوفه در پیش معده همراه با سنگدان خالی مشاهده می شود و درصورتی که انباشتگی با شن و سنگریزه باشد، تجمع این مواد را می توان در روده کوچک و سکوم هم مشاهده نمود.
درمان :
درمان شامل خروج از انباشته شده از پیش معده می باشد و باید قبل از اینکه پرنده دچار ضعف شدید شود انجام گیرد. روشهای درمان انباشتگی در شتر مرغ عبارتند از:
1- شستشوی معدی
2- روش جراحی
11