مقایسه بانکداری اسلامی در ایران و جهان
چکیده :
سیستم بانکداری اسلامی به عنوان یک پدیده نوظهور درکشورهای غربی مورد توجه ویژه قرارگرفته است.از آنجا که بحران کنونی ضربه های شدیدی به نظام اقتصادی این کشورها از جمله بانک ها وارد کرده بدیهی است که مطالعه و پیاده کردن سیستم مذکور در این کشورها که دارای جمعیت نسبتا قابل توجه مسلمان نیز هستند می تواند تاثیر بسزایی در کنترل و هدایت این بحران داشته باشد.این در حالی است که این کشورها با کاهش نقدینگی شدید نیز مواجه هستند و چشم به منابع مالی کشورهای اسلامی دوخته اند…
مقدمه :
در دنیای پر التهاب کنونی که همه موسسات و شرکت ها در بحران بی سابقه اقتصادی به سر می برند در جستجوی هر روزنه ای برای خروج از آن می گردند، در این میان بانک ها با کاهش اعتماد مشتریان خود تحت فشار شدیدی هستند، مخصوصا کشورهای غربی که به شدت با کاهش نقدینگی دست و پنجه نرم می کنند توجه خود را به سوی کشورهای نفت خیز و پر درآمدجلب کرده اند، به این امید که بتوانند نقدینگی رو به فزونی این کشورها را که حاصل از فروش نفت است به کشور خود سرازیر کنندو با جهت دادن این منابه به بخش تولید اندکی از فشار اقتصادی خود بکاهند در این میان ابزار نوین بانکی این کشورها که با چالش شدید مواجه شده توجه خود را معطوف به بانکداری اسلامی (بانکداری بدون ربا) داشته ،هر چند بانکداری اسلامی بیش از دو دهه در حال فعالیت است اما این کشورها تازه به این باور رسیده اند که راهی جزء مطالعه و تعامل با این بانک ها نداشته و خواسته یا نا خواسته کمبود آن را در اقتصاد خود حس می کنند.
امروزه اقتصاد دانان و کارشناسان پولی و مالی بانکداری اسلامی را به عنوان یک سیستم کاملا مترقی در عرصه بانکداری می شناسند و در حال تحقیق گسترده بر روی توانایی ها و پتانسیل های بالقوه آن هستند.
اجرای همه جانبه بانک داری بدون ربا در کشور مان را باید از اقدامات شجاعانه مسئولین اقتصادی در سال 61 عنوان کرد اقدامی که در دنیا بی سابقه بود و با توجه به کاستی هایی که داشت هنوز هم جزء کشورهای صاحب نام در این حوزه است.
بانکداری اسلامی در ایران
قانون عملیات بانکی بدون ربا در هشتم شهریور 1363 به تصویب نهایی مجلس شورای اسلامی رسیده و دهم شهریور همان سال نیز به تائید شورای نگهبان رسید.در نتیجه مکانیسم بانک های جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر عقود اسلامی است و مورد تائید شورای نگهبان بوده و سود حاصل از آن ربا نیست.
بر اساس این اندیشه بانک ها به عنوان وکیل سپرده گذاران طبق هر یک از عقود فوق می توانند به تناسب نوع نیاز تسهیلات درخواست کنندگان وارد معامله شوند و طبق اصول شرعی سود دریافت کنند. اما این نوع از بانکداری طرحی است که به نظر می رسد مردم آن طور که باید وشاید به عنوان بیشترین استفاده کنندگان تسهیلات مالی از آن اطلاع ندارند،از طرفی هنگام دریافت تسهیلات،هیچ کس به قراردادی که با طرف مالی خود (بانک یا موسسه اعتباری) می بندد توجه نمی کند.
همین عدم اشراف به قرار داد و ماهیت آن بسیاری شبهات و نکته ها را پیرامون بانکداری ما بوجود آورده است . سودهای پرداختی به تسهیلات با نکی و سپرده های سرمایه گذاری مردم
در حالی در نظام بانکی و سیستم های پولی -اعتباری ما رواج یافته است که سعی کارگردانان این سیستم پیروی از نظام بانکداری اسلامی بوده است. بر اساس تحقیق مجله بانکر جمهوری اسلامی ایران در سال 2009 جایگاه اول را به خود اختصاص داده است و میزان سرمایه اولیه این صنعت در ایران در سال 2009 با 19درصد رشد به 280میلیارد دلار رسیده است.این مجله همچنین افزود بانک ملی ایران با دارائی 45 میلیارد دلار بزرگترین با نک اسلامی در پایان سال 2008 شناخته شده است .امید است با مطالعه و درک عمیق این مسئله شاهد رشد روز افزون بانکداری اسلامی در کشور عزیزمان باشیم.
اکنون به بررسی سیستم بانکداری در برخی از کشورهای مسلمان و غیر مسلمان می پردازیم:
شاید کمتر کسی باور می کرد بانکداری اسلامی به این سرعت جای خود را در سیستم بانکداری دنیا و سیاست های پولی و مالی جهان باز کند . امروز دیگر نظام اقتصادی دنیا بانکداری اسلامی را به عنوان یک نظام مترقی و پیشرفته پذیرفته و در بسیاری از موارد جایگزین روشهای قبلی خود کرده است.
چنین اقدامی به این وسعت ،بی شک بدون مطالعه و بررسی علمی موشکافانه صورت نگرفته است. مطمئنا اقتصاد توسعه یافته ،منفعت محور و مشتری مدار کشورهای غربی و آمریکا اگر در ارتباط با ویژگی ، کاربرد و مترقی بودن بانکداری اسلامی به باور نمی رسید آن را به این وسعت به اجرا در نمی آورد با توجه به بحران مالی که در سراسر جهان ایجاد شده ،سال گذشته نگرش کشورهای مختلف جهان و به ویژه کشورهای غربی به بانکداری اسلامی تغییر کرده ، به طوری که به توصیه کارشناسان اقتصاد جهان به سمت و سوی اقتصاد اسلامی سوق یافته است.
شکست نظام سرمایه داری غربی بسیاری از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی را بر آن داشت تا برای جلوگیری از وقوع بحران اقتصادی یا خروج از آن و جلوگیری از وقوع بحران در آینده به بانکداری اسلامی روی آورند.
در حالی که بسیاری از بانک ها در پرتو بحران اقتصادی جهان دچار ورشکستگی شده اند،نظام بانکداری اسلامی با توجه بیشتر به آموزه ها و تعالیم اسلامی علاوه بر مصونیت از این رکود جهش نیز داشته است . "اختر عزیز" رئیس بانک مرکزی مالزی در این باره گفت: بانکداری اسلامی به رغم چالشهای اقتصادی جهان به همان صورت و بدون خدشه باقی مانده است.
بانکداری اسلامی در جهان
در مقیاس جهانی نیز همزمان با رکود و بحرانی های متعدد در بانکداری متعارف در جهان، بانکداری اسلامی با رشد نسبتا خوبی مواجه بوده است. تحقیقات نشریه " بنکر " حاکی از آن است که سرمایه درگردش بانکداری اسلامی درجهان در سال 2010 در مقایسه با سال قبل از آن، حدود 9% رشد داشته و از 822 میلیارد دلار به 895 میلیارد دلار رسیده است. این میزان رشد از سال 2006 تا سال 2010 معادل 26 درصد بوده است.
با توجه به حضور بیش از چهارمیلیون مسلمان در کشور آلمان، درمیان کشورهای اروپائی این کشور از ظرفیت بالقوه ای برای بانک داری اسلامی برخورد است. بانک کویت/ترک با افتتاح شعبه در شهر مانهایم، موفق به جذب سرمایه مسلمانان شده است و مدیر این بانک معتقد است گشایش حساب پس انداز بدون بهره، به این معنا نیست که مشتری بانک سودی دریافت نمی کند، بانک از طریق مضاربه و سایر معاملات اسلامی، مشتری را در موفقیت های اقتصادی خود سهیم می کند.
بانکهای دیگری از قبیل موسسه مالی اسلامی موسسه دارالمال اسلامی (DMI) است که در سال 1981 با سرمایه یک میلیارد دلار در ژنو تاسیس شد.دومین موسسه بانکی اسلامی بزرگ دنیا گروه مالی – اسلامی البرکه (AL Baraka) است که در لندن پایه گذاری شده است. در سال 1982 در جده عربستان با بیش از 500 میلیون دلار سرمایه، کار خود را آغاز کرده و هم اکنون در سراسر دنیا در لندن، تونس، سودان، ترکیه، عربستان سعودی، دبی، بحرین، مصر، عراق و سنگاپور عملیات بانکداری انجام می دهد.
سومین بانک بزرگ اسلامی، نظام بانکداری اسلامی بین المللی لوکزامبورگ(IBS) است. 25 درصد سهام این بانک متعلق به گروه بانک (AL Baraka) است و 15 درصد سهام آن متعلق به بانک اسلامی کویت و 60 درصد سهام به سایر سرمایه گذاران تعلق دارد. بانک اسلامی بین المللی (IBI) دانمارک نیز متعلق به این بانک است.
بانک توسعه اسلامی (IDB) یکی دیگر از موسسات مالی اسلامی است که در شهر جده عربستان سعودی براساس شریعت اسلامی به فعالیت مالی می پردازد. این بانک در اکتبر سال 1975 تاسیس شد.سرمایه اولیه این بانک توسط دولت های عربستان سعودی، کویت، بحرین، پاکستان، بنگلادش، ترکیه و اندونزی تامین شده است.
کویت فایناس هاووس (KFH) نیز بزرگ ترین بانک اسلامی کویت و یکی از بانک های اسلامی است که در منطقه خاورمیانه بیشترین رشد را داشته است. این بانک درمالزی نیز فعالیت چشمگیری دارد.
درپایان به نظر می رسد ایران با توجه به داشتن توانائی ها و ظرفیت های بالفعل و بالقوه، و برخورداری از بانکهای اسلامی با سرمایه فراوان، طبق آمار مجله بنکر، و از طرفی وجود مراجع، اندیشمندان و دانشگاهیان، توان رهبری بلامنازع بانکداری اسلامی در جهان را دارد، متاسفانه در عمل کشور کوچکی همچون مالزی، با وسعتی معادل یک پنجم و جمعیتی معادل یک سوم ایران، بدون داشتن دو عنصرکلیدی یعنی سرمایه فراوان، و عالمان دینی – اما با جذب سرمایه فراوان به کشورش و دعوت از اندیشمندان اسلامی دیگر کشورها، و مدیریت هوشمند آنها، رهبری بانکداری اسلامی درجهان را در سر می پروراند.
مالزی
همایش بین المللی بانکداری اسلامی در مالزی در حالی برگزار شد که نکته جالب آن حضور پر رنگ نمایندگان بانک های بین المللی در این همایش است. اسماعیل شاه الدین رییس بانک معاملات مالزی در این باره معتقد است: علاقه بسیار شدیدی از برخی کشور های صنعتی و همین طور کشور های منطقه خاورمیانه به بانکداری اسلامی وجود دارد و این کشورها به مالزی به عنوان سردمدار و پیشرو در این زمینه نگاه ویژه ای دارند.دیوید بارزیلای مدیر عامل موسسه حقوقی نورتون رز می گوید: ما در صدد طراحی حقوقی محصولات بانکداری اسلامی هستیم و بر آن هستیم تا بتوانیم با استفاده از آن بازار جدیدی را برای وکلا و مشاوران حقوقی خارجی به وجود آوریم. سوری عضو هیات مدیره بانک صادرات ایران نیز در این خصوص به مهارت مالزی در اجرای بانکداری اسلامی اشاره می کند و می افزاید: وجود هماهنگی در داخل مالزی و اجرای مناسب مالیه اسلامی از دلایل اصلی حضور هیات ایرانی.در.این.اجلاس.است.
مالزی به عنوان یکی از معدود کشور هایی که به شدت در حال ترویج بانکداری اسلامی است، کوشش می کند تا خود را به عنوان رهبر بلامنازع این حرکت معرفی نماید که البته این اقدام چندان هم بی مناسبت نیست، چرا که در پنج سال گذشته رشد بانکداری اسلامی در این کشور بسیار پر شتاب بوده است. اسماعیل شمس الدین رییس بانک معاملات مالزی در این خصوص می گوید: بانک تحت نظر او به طور متوسط در پنج سال گذشته سالانه 20 درصد پیشرفت داشته است که بخش عمده آن به واسطه معاملات انجام شده با کشور های خاورمیانه بوده است. رییس بانک اسلامی ای ام نیز خاطرنشان می کند که بانک تحت نظر وی سومین موسسه مالی بزرگ مالزی است که معادل 10 میلیارد رینگیت مالزی سرمایه دارد و در سال جاری مطابق پیش بینی ها بین پنج تا 10 درصد سود به دست خواهد آورد.
مردم مالزی در سال های اخیر از حرکت انجام شده توسط بانک های این کشور به شدت استقبال کرده اند و همین امر بانک های غیر اسلامی را نیز ترغیب به ورود در این بخش نموده است که از آن جمله می توان به چندین بانک انگلیسی و ژاپنی فعال در این بخش اشاره کرد. بانک های ارائه دهنده خدمات بانکداری اسلامی نیز هر روزه تلاش می کنند تا به خدمات خود.تنوع.بیشتری.بخشند.
عبدالله احمد البداوی در سخنانی که درمراسم افتتاحیه این همایش ابراز داشت، یادآورشد: قاعده انصاف به طور 100 درصد برای سرمایه گذاران خارجی که در بخش بانکداری اسلامی وارد می شوند رعایت خواهد شد و اینگونه سرمایه گذاران تفاوتی با سرمایه گذاران داخلی نخواهند داشت.وی ادامه داد: در این راستا اقدامات دیگری نیز انجام شده است که از آن جمله می توان به تصویب صرفنظر نمودن از مالیات هرگونه سود یا عایدی غیر رینگیتی که بر اساس عقود اسلامی به دست آمده باشد، اشاره کرد. نخست وزیر مالزی در صحبت های خود همچنین سهم بانکداری اسلامی از تولید ناخالص داخلی مالزی را 12 درصد دانست و افزود: مالزی خود را متعهد به حمایت از طرح جامع توسعه بانکداری اسلامی می داند. پروفسور ولکر نینهاوس که چهره سرشناسی در بانکداری اسلامی به شمار می آید برای چندمین بار است که به عنوان مدعو از دانشگاه ماربورگ آلمان به مالزی سفر کرده است. وی معتقد است سرمایه به دنبال پروژه است و مالزی این قابلیت را دارد که پروژه های چندی را در اختیار سرمایه گذاران قرار دهد و این امر باعث خواهد شد تا این کشور از پتانسیل بسیار خوبی برای توسعه بانکداری اسلامی برخوردار شود. مدیر اجرایی بانک بومی پوترای مالزی نیز نظر مشابهی دارد و بر این باور است که مالزی باید بر تنوع محصولات و خدمات بانکی اسلامی خود بیفزاید تا جذابیت بیشتری را برای سرمایه به وجود آورد و این دلیل بسیار خوبی است تا سرمایه وارد کشور شود. نظیر می افزاید: ما معتقدیم که در راه درستی گام برداشته ایم و به زودی چرخه جدیدی از حرکت سرمایه به داخل کشور به راه خواهد افتاد. مدیر یک بانک سوئدی نیز می گوید: برای اولین بار است که در مسایل مربوطه به بانکداری اسلامی درگیر شده ام اما به نظر می رسد که ثبات کشور مالزی در کنار همسایگانش عامل مهمی در بی رقیب ماندن این کشور در جذب سرمایه شده است. در مالزی هر دو نوع سیستم بانکی اسلامی و غیر اسلامی در کنار یکدیگر فعالیت می کنند که استفاده از هر سیستمی منوط به اعتقادات دینی مراجعین می باشد. لیکن تمایل هرچه بیشتر مردم این کشور به استفاده از بانکداری اسلامی و محصولات متنوع آن، بانک های مالزی را به ارائه خدمات بیشتر در این خصوص.وادار.نموده.است.
این موضوع به حدی مورد توجه مردم واقع شده که سپرده گذاری مردم در سیستم بانکداری اسلامی مالزی از 70 میلیارد رینگیت در سال 2004 به بیش از 83 میلیارد رینگیت در پایان سال 2005 رسیده است. بنابر گزارش سالانه بانک مرکزی مالزی، در حال حاضر ارزش سپرده های مردم در سیستم بانکداری اسلامی به رکورد 12/1 درصد از کل سپرده های داخلی سیستم بانکی مالزی رسیده است. این در حالی است که وام های پرداختی از سوی سیستم بانکی اسلامی نیز در همین مدت 67/4 میلیارد رینگیت یا معادل 12 درصد افزایش داشته است . بانک مرکزی مالزی رسیدن به حد نصاب 20 درصد از کل دارایی سیستم بانکی را برای کل سیستم بانکداری اسلامی در پایان سال 2010 را هدفگذاری نموده است. از این رو بانک های خارجی نیز تمایل فراوانی برای ارایه خدمات بانکداری اسلامی در این کشور از خود نشان می دهند. بیش از 800 کارشناس و مدیر بانکی در این همایش شرکت کرده اند. از ایران نیز رییس کل بانک مرکزی،ابراهیم شیبانی در راس هیاتی به این اجلاس آمده است.
امارات متحده عربی
کنفرانس بانکداری اسلامی تحت عنوان "واقعیت ها و آرزوها" با مشارکت علما و نخبگان اقتصاد اسلامی و کارشناسان موسسات و با نک های اسلامی از سراسر جهان طی روز های 10 الی 13 خرداد ماه در شهر دوبی در کشور امارات برگزار گردید.
موسسه " FWAG" آلمان جایزه بهترین ارائه کننده تولیدات بیمه اسلامی را به خاطر تقدیر از عملکرد بانک داری اسلامی امارات در جهت ارائه برنامه های مناسب به این بانک اعطاء کرد. همچنین بانک های اسلامی امارات به دلیل استقبال زنان از این بانک ها اقدام به راه اندازی شعبات مخصوص زنان در این کشور کرده اند.
براساس گزارش مجله بانکر، صنعت بانکداری اسلامی در امارات بیشترین رشد را داشته و میزان رشد این صنعت در سال2009 در حدود 71.2درصد بود و 49 میلیارد دلاردر سال2008 به بیش از 84 میلیارد در سال 2009 رسیده است و از جایگاه پنجم در سال 2008 به جایگاه چهارم در سال 2009 صعود کرده است.
فرانسه
روزنامه پاریزین چاپ پاریس در تیتر درشت صفحه اول خود از ورود بانک اسلامی به سیستم مالی فرانسه خبر دادهو آن را انقلابی در دنیای بانکداری در فرانسه ارزیابی کرده است.به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران در حالی که بحران نقدینگی و بی اعتمادی ، نظام مالی غرب و بویژه با نک های فرانسوی را فرا گرفته و چهارچوب بانکداری فعلی این کشورها زیر سوال رفته است ، فرانسه موافقت کرد تا سیستم بانکداری اسلامی بر اساس شریعت اسلام در این کشور وارد عرصه اقتصادی و مالی شود.
منافع سیستم اقتصادی اسلامی که اساس آن بر عقود اسلامی و مشارکت و کمک به رشد اقتصادی بدون بهره است از چندی پیش که موج بحران های مالی در فرانسه نمودار شد توجه مسئولان این کشور را به خود جلب کرد.
پاریزین در این مورد می نویسد : بانکهای اسلامی بخت بزرگی در یافتن جایگاه خود در فرانسه دارند.این روزنامه برای اثبات ادعای خود به سخنان "کریستان لاکرد" وزیر اقتصاد فرانسه استناد می کند که گفته است : فرانسه در نظر دارد با این سیستم بانکداری جدید به صورت پایتخت مالی اسلامی درآید.
پاریزین با اشاره به حضور میلیونها مسلمان در فرانسه که این روزنامه با احتیاط تعداد آنان را همچون دیگر منابع فرانسوی کمتر از آمار واقعی ذکر کرده و به پنج میلیون نفر تقلیل داده است ، می نویسد : براساس گزارش نظرسنجی آیفوب، 500 هزار نفر از این افراد از هم اکنون گرفتن وام از بانکهای اسلامی براساس شریعت اسلامی را در اولویت قرار داده اند.
این روزنامه به نقل از "اوره دو شارت" رئیس اتاق بازرگانی فرانسه – اعراب می نویسد این بانک ها سبب ادغام بیشتر مسلمانان درجامعه فرانسوی خواهد شد……………………………………
دلیل این اظهارات دوشارت ، کاستن از حساسیتها و ابهامهای موجود در خصوص مغایر بودن نظریه های لاییک حاکم بر فرانسه با پذیرفتن سیستم مالی مسلمانان در درون سیستم بانکی فرانسه ارزیابی شده است…………………………………………………………………………………………
این روزنامه با اشاره به ذهنیت منفی موجود در مورد این پول ها که ان ها را "پول تروریستی" می دانند به نقل از "الیاس جوونی" استاد اقتصاد دانشگاه "دوفین" پاریس می افزاید : این پولها موجب بروز ترس شده است چرا که آن را منبع کمک مالی به تروریسم و همچنین نزدیک به افراط گرایان مذهبی می دانند…………………………………………………………………….
به نوشته این روزنامه ، بحران مالی جهانی درحال حاضر داده ها را تغییر داده است و از نیویورک گرفته تا هنگ کنگ تمامی بازارهای بورس جهانی درصدد جذب سرمایه های مسلمانان بویژه تولید کنندگان نفت در خلیج فارس هستند…
نتیجه گیری
و بالاخره برای موفقیت بانک های اسلامی در انجام نقش آنها، نیاز به فراهم شدن بستر و تلاش عمومی است چه در سطح خرد و چه در سطح کلان. که در آن برای احیای عمل به شریعت اسلامی بدون افراط و تفریط تلاش شود، بستری که از نظر شناخت فرهنگ اسلامی و درک عقیده ی آن مخصوصاً در زمینه ی رزق و معیشت، تکامل تدریجی امکان پذیر باشد. بستری که در آن از سوی قانون گذاران و بانک های مرکزی حمایت لازم برای مقابله با ربا صوت گیرد. بستری که در آن نهاد های آموزشی و تربیتی بانک های اسلامی را در زمینه ی نیازهای نیروی انسانی کارآمد، کمک کنند.
منابع
دنیای اقتصاد
اکو نیوز
سایت آفتاب
سایت ایران اکونومیست
خبرگزاری تقریب
سایت الف
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
بانک مرکزی مالزی
مجله بنکر
ماهنامه بانک مسکن ایران
روزنامه بیزنس تایمز مالزی
16