بررسی تاثیر بانکداری الکترونیک بر عملکرد نظام بانکداری بدون ربا



بررسی تاثیر بانکداری الکترونیک بر عملکرد نظام بانکداری بدون ربا
مطالعه تطبیقی سیستم بانکداری ایران و مالزی

چکیده :

در این تحقیق به دنبال بررسی تاثیر بکارگیری بانکداری الکترونیک بر کارایی سیستم بانکی می باشیم. با توجه به استقرار نظام بانکداری بدون ربا در ایران ، در این تحقیق تاثیرات این سیستم بر نظام بانکداری بدون ربا مورد نظر ما بوده وکشور مالزی به دلیل استقرار نظام بانکداری بدون ربا جهت مطالعه تطبیقی انتخاب گردید. بر این اساس در ابتدا به بررسی مفاهیم مرتبط با بانکداری الکترونیک و کارایی سیستم بانکی می پردازیم.در ادامه این تحقیق ، آمار و ارقام مرتبط با موضوع تحقیق را در ایران و مالزی مورد مقایسه و بررسی قرار داده و از این طریق نتایج مورد نظر استخراج می گردد.شیوه پرسشنامه در این تحقیق برای اثبات ارتباط بین یانکداری الکترونیک و کاهش هزینه سیستم بانکی که به صورت مستقیم بر کارایی آن تاثیر گذار است مورد استفاده قرار می گیرد..بر این اساس،هزینه عملیاتی و هزینه سبد تامین سرمایه سیستم بانکی مالزی را مورد توجه و کنکاش قرار داده و با مقایسه آن با هزینه های سیستم بانکی در ایران و بیان ارتباط آن با بانکداری الکترونیک به نتایج مطلوبی خواهیم رسید

کلیدواژه ها: سیستم بانکداری بدون ربا، بانکداری الکترونیک، هزینه، نرخ بهره، کارایی، ایران، مالزی

فصل اول:کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….1
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2
بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………………………………..2
واژه های کلیدی…………………………………………………………………………………………………………………………………3
اهمیت موضوع……………………………………………………………………………………………………………………………………3
ضرورت موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………..5
اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………..5
سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..5
فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………….6
قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………6
روش اجرایی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..7
محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………7
منافع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………7
پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………7
فصل دوم:ادبیات موضوع………………………………………………………………………………………………………………….10
تاریخچه و چگونگی پیدایش بانکداری…………………………………………………………………………………………….11
تاریخچه پیدایش بانکداری الکترونیکی…………………………………………………………………………………………..12
دوره اول: اتوماسیون پشت باجه………………………………………………………………………………………………………13
دوره دوم: اتوماسیون جلوی باجه…………………………………………………………………………………………………….13
دوره سوم: متصل کردن مشتریان به حسابهایشان………………………………………………………………………….14
دوره چهارم: یکپارچه سازی سیستمهاو مرتبط کردن مشتری با تمامی عملیات بانکی………………..15
مقایسه بانکداری سنتی با بانکداری الکترونیکی……………………………………………………………………………..17
انتقال الکترونیکی وجوه…………………………………………………………………………………………………………………..19
مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه……………………………………………………………………………………………………….20
اهمیت و جایگاه انتقال الکترونیکی…………………………………………………………………………………………………23
مزایا وویژگیهای بکارگیری انتقال الکترونیکی وجوه………………………………………………………………………24
نحوه عملکرد انتقال الکترونیکی وجوه…………………………………………………………………………………………….26
انواع سیستمهای انتقال الکترونیکی وجوه………………………………………………………………………………………27
بانکداری الکترونیکی مصرف کننده(در سطح مشتری)………………………………………………………………….28
ماشین خود پرداز…………………………………………………………………………………………………………………………….28
ماشین های نقطه فروش…………………………………………………………………………………………………………………29
بانکداری تلفنی………………………………………………………………………………………………………………………………..30
بانکداری اینترنتی……………………………………………………………………………………………………………………………31
بانکداری خانگی/دفتری…………………………………………………………………………………………………………………..31
بانکداری الکترونیکی بین بانکی……………………………………………………………………………………………………..32
کارتهای پلاستیکی(بانکی)در بانکداری الکترونیکی……………………………………………………………………….33
معماری سیستم های پرداخت الکترونیکی…………………………………………………………………………………….35
ویژگی سیستمهای پرداخت الکترونیکی مناسب……………………………………………………………………………35
سوئیفت…………………………………………………………………………………………………………………………………………..37
کارتهای بانکی(اعتباری)…………………………………………………………………………………………………………………38
تعریف و مفهوم کارتهای بانکی(اعتباری)……………………………………………………………………………………….38
تاریخچه کارتهای اعتباری………………………………………………………………………………………………………………39
مزایای استفاده از کارتهای اعتباری………………………………………………………………………………………………..41
انواع کارتهای اعتباری…………………………………………………………………………………………………………………….42
انواع کارت از لحاظ فناوری ساخت………………………………………………………………………………………………..44
انواع کارتها به لحاظ گستره جغرافیایی کاربرد………………………………………………………………………………47
مسائل و مشکلات کارتهای اعتباری(بانکی)…………………………………………………………………………………..48
پول الکترونیکی………………………………………………………………………………………………………………………………49
تعریف پول الکترونیکی…………………………………………………………………………………………………………………..49
اهمیت و مزایای پول الکترونیکی…………………………………………………………………………………………………..50
انواع پول الکترونیکی……………………………………………………………………………………………………………………..54
معایب و پیامدهای منفی پول الکترونیکی…………………………………………………………………………………….55
پرداخت الکترونیکی صورت حسابها………………………………………………………………………………………………57
بررسی وضعیت بانکداری الکترونیکی در ایران……………………………………………………………………………..58
تاریخچه بانکداری در ایران……………………………………………………………………………………………………………58
بانکداری الکترونیکی در ایران……………………………………………………………………………………………………….59
کارتهای بانکی در ایران………………………………………………………………………………………………………………….60
شبکه تبادل اطلاعات بانکی(شتاب)………………………………………………………………………………………………63
مرکز هماهنگی تبادل اطلاعات بین بانکی(مهتاب)……………………………………………………………………..64.
سوئیفت………………………………………………………………………………………………………………………………………….64
VSAT…………………………………………………………………………………………………………………………………………65
سیستمهای یکپارچه بانکی……………………………………………………………………………………………………………67
تلفن بانک………………………………………………………………………………………………………………………………………67
تجارت بانکهای کشور در خصوص بانکداری الکترونیکی………………………………………………………………67

سیستم مالی مالزی……………………………………………………………………………………………………………………….75
ساختار سیستم مالی در مالزی……………………………………………………………………………………………………..75
سیستم بانکی در مالزی………………………………………………………………………………………………………………..78
بانکهای تجاری………………………………………………………………………………………………………………………………78
شرکتهای مالی……………………………………………………………………………………………………………………………..79
بانکهای سرمایه ای……………………………………………………………………………………………………………………….80
بانکداری اسلامی…………………………………………………………………………………………………………………………..80
موسسات تنزیل…………………………………………………………………………………………………………………………….81
فاتر نمایندگی بانکهای خارجی در مالزی…………………………………………………………………………………….82
بانکداری الکترونیکی در مالزی……………………………………………………………………………………………………..82
دستگاه خود پرداز…………………………………………………………………………………………………………………………83
بانکداری تلفنی……………………………………………………………………………………………………………………………..85
بانکداری تلفن همراه…………………………………………………………………………………………………………………….85
بانکداری کامپیوتر شخصی……………………………………………………………………………………………………………86
مرکز بانکداری اتوماتیک……………………………………………………………………………………………………………….86
بانکداری اینترنتی در مالزی…………………………………………………………………………………………………………87
بانکداری مجازی……………………………………………………………………………………………………………………………88
مزایای بانکداری مجازی……………………………………………………………………………………………………………….91
بررسی و تحلیل اشکالات وارده بر بانکداری مجازی……………………………………………………………………93
امنیت در بانک مجازی…………………………………………………………………………………………………………………95
بانکداری مجازی در مالزی……………………………………………………………………………………………………………96
فصل سوم: روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………116
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………….117
تعریف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………117
انواع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………..118
ویژگیهای پژوهش علمی……………………………………………………………………………………………………………119
روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….121
جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………121
روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه…………………………………………………………………………………….121
فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….122
ابزارهای جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………….122
بررسی اسناد و مدارک(روش کتابخانه)……………………………………………………………………………………..122
پرسش نامه…………………………………………………………………………………………………………………………………123
فصل چهارم: تحلیل داده ها و یافته های تحقیق………………………………………………………………………124
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………….125
تجزیه و تحلیل داده های مربوط به سوالات عمومی…………………………………………………………………125
روایی و پایائی پرسش نامه………………………………………………………………………………………………………….126
روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………..127
آزمون فرضیات……………………………………………………………………………………………………………………………127
اولویت بندی فرضیات بااستفاده ازتحلیل واریانس…………………………………………………………………….132
فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………………………………………………………….134
جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………………….135
نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..136
پیشنهادات اجرایی………………………………………………………………………………………………………………………137
پیشنهادات برای تحقیقات آتی…………………………………………………………………………………………………..138

نگاره 1-2 مقایسه ویژگیهای بانکداری سنتی و بانکداری نوین (الکترونیکی)
نگاره 2-2 مفاهیم اسلامی در بانکداری اسلامی مالزی
نگاره 3-2 رشد دستگاههای خودپرداز در مالزی
نگاره 4-2 تعداد کارت (000.)
نگاره 5-2 تعداد کارت خوان و خود پرداز
نگاره 6-2 میانگین تعداد تراکنش هر کارت
نگاره 7-2 میانگین مبلغ تراکنش هر کارت (ریال)
نگاره 8-2 میانگین تعداد تراکنش هر کارتخوان و خودپرداز
نگاره 9-2 میانگین مبلغ تراکنش هر کارتخوان و خودپرداز (میلیون ریال)
نگاره 10- 2 طبقه بندی پول الکترونیک بر اساس تعداد و میزان تراکنش در ترکیه (2008)
نگاره 11-2 طبقه بندی پول الکترونیک بر اساس تعداد و میزان تراکنش در مالزی (2008)
نگاره 12-2 طبقه بندی مشتریان بانکداری الکترونیک (1387- 2008)
نگاره 13-2 تراکنش سیستم رنتاس مالزی
نگاره 1-4 آزمون همبستگی
نگاره 2-4 آزمون همبستگی
نگاره 3-4 آزمون همبستگی
نگاره 4-4 نتایج آزمون رگرسیون
نگاره 5-4 نتایج تحلیل واریانس

نمودار 1-2 هزینه تبادلات توسط کانالهای مختلف (دلار به ازای هر تبادل) در مالزی
نمودار 2-2 مقایسه رشد و تعداد کارت اعتباری (هزار)
نمودار 3-2 مقایسه رشد تعداد کارت نقدی (هزار)
نمودار 4-2 مقایسه رشد تعداد خودپرداز
نمودار 5-2 مقایسه رشد تعداد کارت خوان
نمودار 6-2 مقایسه میانگین تعداد تراکنش هر کارت (برداشت)
نمودار 7-2 مقایسه میانگین تعداد تراکنش هر کارت (خرید)
نمودار 8-2 مقایسه میانگین مبلغ تراکنش هر کارت (ریال) – برداشت
نمودار 9-2 مقایسه میانگین مبلغ تراکنش هر کارت (ریال)- خرید
نمودار 10-2 مقایسه میانگین تعداد تراکنش هر خودپرداز
نمودار 11-2 میانگین تعداد تراکنش هر کارتخوان
نمودار 12-2 میانگین مبلغ تراکنش هر خودپرداز (ریال)
نمودار 13-2 میانگین مبلغ تراکنش هر کارتخوان (ریال)
نمودار 14-2 ابزارهای پرداخت الکترونیک در ترکیه بر اساس تعداد تراکنش
نمودار 15-2 ابزارهای پرداخت الکترونیک در مالزی بر اساس تعداد تراکنش
نمودار 16-2 ابزارهای پرداخت الکترونیک در ترکیه بر اساس مبلغ تراکنش
نمودار 17-2 ابزارهای پرداخت الکترونیک در مالزی بر اساس مبلغ تراکنش
نمودار 18- 2 منابع کلیدی تامین سرمایه در سیستم بانکداری مالزی
نمودار 19-2 مبلغ تراکنش بانکداری اینترنتی در مالزی (میلیون رینگیت)
نمودار 20- 2 نسبت استفاده از چک و پرداخت های الکترونیکی در مالزی
نمودار 21-2 مقایسه فساد مالی- 20

1-1-مقدمه
دسترسی تعداد زیادی از مردم جهان به شبکه جهانی اینترنت و گسترش ارتباطات الکترونیک بین افراد و سازمانهای مختلف از طریق دنیای مجازی، بستری مناسب برای برقراری مراودات تجاری و اقتصادی فراهم کرده است. تجارت الکترونیک عمده ترین دستاورد به کارگیری فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) در زمینه های اقتصادی است. یکی از ابزارهای ضروری برای تحقق و گسترش تجارت الکترونیک ، وجود سیستم بانکداری الکترونیک است که همگام با سیستم های جهانی مالی و پولی عمل و فعالیتهای مربوط به تجارت الکترونیک را تسهیل کند. در حقیقت می توان گفت که پیاده سازی تجارت الکترونیک ، نیازمند تحقق بانکداری الکترونیک است. به همین دلیل، استفاده از سیستم های الکترونیک در موسسات مالی و اعتباری جهان به سرعت رو به گسترش بوده و تعداد استفاده کنندگان از خدمات بانکداری الکترونیک روز به روز در حال افزایش هستند.
2-1-بیان مساله
سیستم های رقابتی بانکداری در جهان استفاده از بانکداری الکترونیک را به عنوان یک اصل جهت توسعه و بقاء پذیرفته و توسعه این سیستم را سال ها پیش شروع کرده و امروز در سطوح بسیار مناسبی از بانکداری الکترونیک قرار گرفته اند. دلیل استفاده گسترده از بانکداری الکترونیک در نزام بانکی جهان چیست ؟ در صورت استفاده نظام بانکی در کشور ما از این سیستم چه تاثیراتی را مشاهده خواهیم کرد ؟
در این تحقیق به دنبال بررسی تاثیرات بانکداری الکترونیک بر عملکرد سیستم بانکی ابتدا به صورت کلان و سپس از سه بعد خدمات رسانی ، هزینه ها ،امنیت و شفاف سازی در سیستم بانکی می باشیم.

3-1-واژه های کلیدی
بانک : بانک ها موسساتی هستند که از محل سپرده های مردم می توانند سرمایه های لازم را در اختیار صاحبان واحدهای صنعتی، کشاورزی و بازرگانی و اشخاص قرار دهند.
بانکداری : مدیریت تجهیز و تخصیص منابع در بازار پول را بانکداری می گویند.
بانکداری الکترونیک : به طور کلی می توان گفت بانکداری الکترونیکی عبارت است از فراهم آوردن امکاناتی برای کارکنان در جهت افزایش سرعت و کارایی آنها در ارائه خدمات بانکی در محل شعبه و همچنین فرآیندهای بین شعبه ای و بین بانکی در سراسر دنیا و ارائه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری به مشتریان که با استفاده از آنها بتوانند بدون نیاز به حضور فیزیکی در بانک، در هر ساعت از شبانه روز (۲۴ ساعته) از طریق کانال های ارتباطی ایمن و با اطمینان عملیات بانکی دلخواه خود را انجام دهند.
به عبارت دیگر بانکداری الکترونیکی استفاده از فناوری های پیشرفته نرم افزاری و سخت افزاری مبتنی بر شبکه و مخابرات برای تبادل منابع و اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی است و نیازی به حضور فیزیکی مشتری در شعبه نیست.
امروزه پایانه فروش، پایانه شعب، دستگاه خودپرداز و… نماد بانکداری الکترونیک است.
عملکرد : عملکرد هم به عمل، هم به نتیجه عمل اشاره دارد. به عبارت دیگر، عملکرد به عنوان عمل امروز که مقدمه تولید مقدار مشخصی از ارزش خروجی فرداست، تعریف می شود
سیستم بانکی : مجموعه ای از فعالیتها در عملیات بانکی، شامل سیاستگذاری و برنامه ریزی و سازماندهی و اجرا سیستم بانکی نام دارد.
4-1-اهمیت موضوع
سال ها از حساب و کتاب کردن با چرتکه، قرن ها از عصر چوب خط و مبادلات کالا به کالا می گذرد. هرکدام از تغییرات و جابه جایی از عصری به عصر دیگر قرن ها، سال ها و روزها طول کشید تا به وقوع پیوست.اهمیت بانکداری و سیستم بانکی در مسائل مالی امروز بر همگان آشکار است.چه آنکه این موضوع ریشه در تاریخ تمدن بشری داشته و با پیشرفت آن توسعه یافته و از شکل پیشین خود خارج شده است.این تغییر شکل به سمت حذف فیزیکی رویه ها در حال پیشروی است و به عبارت دیگر به خود شکل مجازی خواهد گرفت.بانکداری الکترونیک بی شک سهم اصلی سیستم بانکی را به خود اختصاص خواهد داد ، چه آنکه در بعضی از کشور ها این امر محقق گردیده است. اما به راستی تاثیر بانکداری الکترونیک بر سیستنم بانکی چگونه است ؟ در کشور ما که سیستم بانکی سنتی در حال چرخش به سمت سیستم الکترونیکی است ، دانستن تاثیرات آن بر عملکرد بانکی تا به امروز در ایران و بررسی این تاثیر در کشوری توسعه یافته ترمانند مالزی که بر پایه سیستم بانکداری اسلامی عمل می کند می تواند به شناخت بانکداری الکترونیک ، نقاط مثبت و منفی آن و برنامه ریزی در جهت شکل گیری مناسب و سریعتر آن کمک نماید. حال در عصر ارتباطات و الکترونیک، جهان تغییراتش را روزانه تجربه می کند. بانکداری الکترونیک به عنوان یکی از مظاهر عصر حاضر قدمتش به بعد از جنگ جهانی دوم می رسد. با ظهور کامپیوتر ها در سال های پس از جنگ جهانی دوم این پدیده آغاز و در سال 1960 با تولد آرپانت1 که اساس ظهور شبکه جهانی اینترنت شد ادامه یافت و تا به امروز با سرعت هر چه بیشتر به پیش می رود.با رشد روزافزون معاملات تجاری در سطح جهان و در سال های اخیر ظهور پدیده تجارت الکترونیک2 و نیاز ساختاری تجارت به حضور فعال و قدرتمند بانک ها جهت نقل و انتقال منابع مالی، بانکداری الکترونیک نیز به عنوان بخش تفکیک ناپذیر از تجارت الکترونیک مطرح شد. پدیدآمدن دو مفهوم جدید با عنوان پول الکترونیک3 وانتقال الکترونیک منابعEFT اساس شکل گیری بانکداری الکترونیک شد. در واقع بانکداری الکترونیک اوج استفاده از فناوری انفورماتیک و ارتباطات و اطلاعات در جهت حذف دو قید زمان و مکان از خدمات بانکی است.تعاریف بسیاری از بانکداری الکترونیک ارائه شده اما بنا به تعریف ارائه شده از موسسات مالی ایالت ایندیانا بانکداری الکترونیکییا EFT4 استفاده آسان از ابزار الکترونیکی برای دسترسی به انواع حساب ها، انتقال مستقیم وجه از یک حساب به حساب دیگر به جای پول نقد یا چک است. بانکداری الکترونیک هچنین در برگیرنده مفهوم خدمات 24ساعته بانکی در تمامی روزهای سال (حتی تعطیل) یعنی فارغ از قید مکان و زمان تعریف شده است.

5-1-ضرورت موضوع
منافع تحقق هر چه سریع تر بانکداری الکترونیک مدرن بر کسی پوشیده نیست. تکریم ارباب رجوع، کاهش هزینه نگهداری و استفاده از پول نقد و افزایش اعتبارات درچرخه نظام اقتصادی کشور و کاهش تورم و نقدینگی در پی آن از جمله منافع پیاده سازی شبکه نوین بانکی برپایه فناوری اطلاعات است. استفاده از بانکداری الکترونیک در کشور باعث کاهش هزینه های بانکداری
می شود و بر همین اساس کارمزد بانک ها نیز کاهش خواهد یافت و دولت می تواند راحت تر به هدف خود یعنی تک رقمی کردن نرخ سودبانکی دست یابد.ضرورت یک نظام بانکی کارآمد برای حضور در بازار های جهانی و عضویت در سازمان هایی نظیر سازمان تجارت جهانی (WTO) ایجاب می کند تا بانکداری الکترونیک نه به عنوان یک انتخاب بلکه ضرورت مطرح شود.
6-1-اهداف تحقیق
این تحقیق به دنبال بررسی تاثیرات بانکداری الکترونیکی از نظر کیفی است. سیستم هایی از قبیل خود پرداز ، بانکداری اینترنتی ، دستگاههای کارت خوان ، پول الکترونیک و .. از نمو نه های بانکداری الکترونیک است که تا ثیراتی از قبیل سرعت عمل ، امنیت ، راندمان ، محدوده تحت پوشش ، هزینه ها ، قا بلیت های جدید و.. را در پی خواهد داشت که بررسی هر یک از آنها و نتایج حاصله مورد نظر این تحقیق می باشد. بررسی این تاثیرات در کشوری دیگر همچون مالزی که سیستم بانکداری اسلامی در آن رایج است و از نظر بانکداری الکترونیک در جایگاهی بالاتر از کشور ما قرار دارد ، می تواند به شناخت بیشتر و کاملتری از این تاثیرات کمک کرده و آینده پیش روی سیستم بانکداری مجهز به بانکداری الکترونیک را به ما نشان دهد.
7-1-سوالات تحقیق
این تحقیق به دنبال پاسخی برای سوالات زیر است :
* سیتم بانکداری الکترونیک در ایران و مالزی چگونه شکل گرفنه است ؟
* آیا بانکداری الکترونیک بر عملکرد سیستم بانکی تاثیر گذار است ؟
– تاثیر بانکداری الکترونیک بر عملکرد سیستم بانکی از بعد خدمات رسانی چیست ؟
– تاثیر بانکداری الکترونیک بر سیستم بانکی از بعد هزینه چیست ؟
– تاثیر بانکداری الکترونیک بر سیستم بانکی از بعد امنیت و شفاف سازی چیست ؟
8-1-فرضیه ها
فرضیه اصلی :
بانکداری الکترونیک سبب افزایش کارایی در عملکرد سیستم بانکی بدون ربا می شود.
فرضیه های فرعی :
بانکداری الکترونیک سبب توسعه و بهبود عملکرد بانکی بدون ربا در حوزه خدمات رسانی می شود.
بانکداری الکترونیک سبب کاهش هزینه های سیستم بانکی بدون ربا می شود.
بانکداری الکترونیک سبب افزایش امنیت و شفاف سازی درسیستم بانکی بدون ربا می شود.
9-1-قلمرو تحقیق
از حیث موضوعی ، این تحقیق به بررسی و تبیین تاثیرات بانکداری الکترونیک در سیستم بانکی می پردازد.
قلمرو زمانی این تحقیق از یکسو زمان حال و تجربیات به دست آمده را شامل می شود و از سوی دیگر زمان آینده و جایگاهی که سیتم بانکی می بایست در استفاده از بانکداری الکترونیک به آن برسد را ترسیم می کند.
بعد مکانی این تحقیق دو کشور ایران و مالزی است.

10-1-روش اجرائی تحقیق
روش اجرائی این تحقیق به دو صورت کتابخانه ای جهت جمع آوری اطلاعات و تعین شاخص های سنجش عملکرد سیستم بانکی و روش پیمایشی با طراحی پرسشنامه جهت توزیع در بین سطوح مدیریتی و کارشناسان سیستم یانکی جهت سنجش تاثیرات بر عملکرد .

11-1-محدودیت های تحقیق
در انجام این تحقیق با محدودیت هایی روبرو شدیدیم که ما را در رسیدن به هدف دچار مشکل می نمود ، که تعدادی از آنها عبارتند از :
– عدم آشنائی مدیران با سیستم های پیشرفته بانکداری الکترونیک.
– عدم وجود استراتژی مشخص در استفاده از بانکداری الکترونیک در کشور.
12-1-منافع تحقیق
نتایج حاصل از این تحقیق می تواند به تدوین استراتژی بانک ها در استفاده از بانکداری الکترونیک و شناسایی فوایدو معایب ان جهت استقرار مناسب آن کمک نماید.
13-1-پیشینه تحقیق
در زمینه ی تاثیر بانکداری الکترونیک بر کارایی سیستم بانکی می توان به تحقیق انجام شده توسط دیوید هامفری و رافائل لوپز، اشاره نمود(Humphrey , Lopez, 2004)، در این تحقیق، رابطه ی بین کارایی هزینه و تغییرات تکنولوژی در سیستم بانکی اسپانیا مورد بررسی قرار گرفته و تابع ویژگی های هزینه، ارائه شده است. در این تحقیق، به بررسی دو گرایش اصلی در استفاده از فن آوری در سیستم بانکی پرداخته شده است. گرایش اول، استفاده از خودپرداز با هزینه کمتر و دست رسی بهتر و گرایش دوم، جایگزین شدن فن آوری های نوین با ابزارهای پرداخت کاغذی می باشد. یک مدل آماری، ویژگی های بازده هزینه ی عملیاتی را با ارائه ی خدمات و سطوح پرداخت مرتبط کرده و با ترکیب آن ها، تاثیر تغییرات در این ویژگی ها بر هزینه ی عملیاتی در بانک های پس انداز و تجاری اسپانیا بین سال های 2000-1999 مورد ارزیابی قرار می دهد. این تحقیق نشان می دهد که به طور متوسط بانک های اسپانیا در حود 37% در هزینه عملیاتی بین سال های 2000-1999 صرفه جویی کرده اند. این نرخ، معادل 5/4 بیلیون یورو برای کل سیستم بانکی اسپانیا (7/0درصد درآمد ناخالص ملی)می باشد.
ماتیسون و استوارت(Mathison & Stuart, 2002)، به بررسی تاثیر ICT بر توسعه ی پایداری فعالیت های مالی کوچک از طریق کاهش هزینه، پرداخته و نقش مدل ها و تجربه های موفق در کشور آمریکا در این زمینه را نشان داده اند. یافته های این تحقیق، در راستای ارائه ی خدمات مالی با هزینه ی کم و برای مردم فقیر، نقش مهمی در استراتژی کاهش فقر ایفا می کند. برخی از نتایج این تحقیق عبارتند از :

1) ظهور ملزومات اقتصادی دیجیتال، درک ما از بانکداری، تامین مالی های کوچک و مکانیزم ارائه ی خدمات را مورد بازبینی قرار می دهد.
2) ظرفیت یک سیستم مدیریت اطلاعات5 کاملاً اتوماتیک به گونه ای است که به یک موسسه ی ارائه کننده ی خدمات مالی کوچک(MFI)، اجازه مدیریت پرتفوی قرضه را بهتر داده، سبب افزایش کارایی و ایجاد شفافیت و مسوولیت پذیری در کلیه سطوح می گردد.
3) MFI می تواند فواید یک سیستم مدیریت اطلاعات کاملاً اتوماتیک را با به کارگیری مناسب شیوه های نوین فن آوری اطلاعات و ارتباطات، که به صورت بنیادین مدل های ارائه خدمات آنها را تغییر نمی دهد، توسعه دهد(برای مثال شیوه های محاسبه سیار برای کارمندان وام)
4) تعداد کمی از MFI ها قادرند از فواید به کارگیری شیوه های نوین فن آوری اطلاعات و ارتباطات برای ارائه ی خدمات استفاده کنند. زیرا که سیستم مدیریت اطلاعات پشتیبان آن ها فاقد استاندارد های لازم است.
هم بستگی بین بانک داری الکترونیک و ریسک در سیستم بانکی اروپا، با بررسی تاثیر بانک داری الکترونیک بر کارایی سیستم بانکی در تحقیق فیوردلیسی، مارکوس و مولینوکس (Fiordelisi, Marques & Molyneux, 2010)، مورد کنکاش قرار گرفته است. در این تحقیق ، روابط بین دوره ای بین کارایی بانک، سرمایه و ریسک برای صنعت بانکداری اروپا مورد ارزیابی قرار می گیرد. بر اساس استفاده از مدل Granger-Causality در یک چهارچوب پنل دیتا، روابط بین تعاریف کارایی بانکی( ارقام مربوط به کارایی هزینه، درآمد و سود)، ریسک ( عدم اجرای وام و احتمال نکول) و سرمایه(حقوق صاحبان سهام و سرمایه کل) بیان شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که افزایش سرمایه مقدم بر بهبود کارایی هزینه می باشد. هم چنین در این تحقیق، تاثیر مثبت بانک داری الکترونیک بر کیفیت خدمات بانکی که منجر به جذب بیشتر مشتریان و سرمایه و در نتیجه کاهش ریسک می شود نیز نشان داده شده است.
لوستیسک (Lustisk, 2004)، با بررسی اطلاعات آماری و استفاده از مدل هزینه فعالیت محور6 به بررسی و تحلیل ساختار هزینه برای کانال های انتقال سنتی و الکترونیکی پرداخته و از این طریق هزینه ی بانک ها و مشتریان در کانال های الکترونیکی را نشان می دهد.
در زمینه تاثیر بانک داری الکترونیک بر کارایی خدمات رسانی سیستم بانکی، بک، رولفت و کوئینگ(Beck, Rolft, Koeing, 2003)، با بررسی بخش های گوناگون مالی در چهار کشور و بر اساس اطلاعات تجربی بانک های معتبر که حیطه ی گسترده ای از برنامه های کاربردی تجارت الکترونیک را به کار گرفته اند، بر این باورند که این دسته از بانک ها، نرخ رضایت مندی بیشتری نسبت به سایر بانک ها داشته اند. بر اساس
یافته های این تحقیق برای دست یابی به کارایی در فرآیند بانکی نیازمند سرمایه گذاری در اتوماسیونEnd-to End برنامه های کاربردی هم کاری و مدیریت دانش می باشیم. توسعه ی تجارت الکترونیک در بخش های مالی، یک چالش برای تنظیم تجارت در سطوح مالی بین المللی می باشد. برون سپاری در حوزه ی پشتیبانی فنی و فعالیت های غیرمتمرکز ادامه خواهد یافت. موسسات بانکی می بایست با به کارگیری سیستم های خدمات رسانی برخط به مشتریان هم زمان با سازمان دهی مجدد و یا کاهش کانال های توزیع سنتی، فواید به کارگیری برنامه های کاربردی تجارت الکترونیک برای تامین کنندگان را کسب کنند.
گورااو، (Guraau, 2002)، در تحقیق خود به بررسی و تحلیل شرایط فعلی بانکداری برخط، در رومانی پرداخته و استراتژی های مناسبی برای اجرای موفق و توسعه ی خدمات بانک داری برخط در رومانی ارائه می کند. هم چنین، تاثیر پول الکترونیک غیرشخصی و تمایل مشتریان به داشتن رابطه ی بانکی شخصی از سوی دیگر، بر روی بازاریابی بانکی در تحقیق سینگ(Singh,2004)، مورد ارزیابی واقع شده است. در مطالعه ی بارباراک و کورت(Barbarak, Kurt, 1993)، تاثیر بانکداری الکترونیک بر خدمات رسانی به شرکت ها در نروژ بررسی گردیده و فعالیت های بازاریابی بانک های نروژی با در نظر گرفتن خدمات پول الکترونیک برای مشتریان شرکتی مورد ارزیابی قرار گرفته است. به کارگیری و تاثیراتش بر روی عملیات بانکی از دهه 1950 تا سال 1993 در تحقیق ریول(Revell, 1993)، دنبال شده و به کارگیری فن آوری های پیشرفته در سیستم های بانک داری عمده به صورتی بسیار سریع تر از سیستم های خرده نشان داده شده است.

1-2-تاریخچه و چگونگی پیدایش بانکداری
پیدایش بانکداری به قرنها پیش باز می گردد . در آن موقع اهداف بانکداری با زمان حال متفاوت بوده است ، قرنها پیش دریافت بهره قرض و کارمزد حفظ امانت ، سود قابل توجهی به همراه داشت . این موضوع به تدریج حس رقابت برخی از افراد را برانگیخت و با وجود مشکلات عدیده ای که برای جلب اعتماد عمومی داشتند اولین موسسات خصوصی ، جذب سپرده های مردم را راه انداختند . در اندک زمانی این موسسات توانستند فعالیتهای خود را از محدوده جذب سپرده و قرض دادن اموال خود و دیگران ، به خدمات بیشتری چون نقل و انتقال وجوه در داخل ، خرید و فروش انواع پولهای خارجی و در مواردی ایجاد اسناد اعتباری گسترش دهند . در نتیجه اولین بانک های خصوصی تشکیل گردید . این بانکها نه تهاه برای حفظ و نگهداری سپرده ها چیزی نمی گرفتند ، بلکه حاظر بودند در مقابل سپرده گذاری ، چند درصدی به عنوان پاداش بپردازند و این امر موجب روی آوردن مردم به سمت بانکهای خصوصی گردید . این روند به این صورت ادامه داشت و تحول اساسی زمانی رخ داد که صرافان می توانستند ، بجای پول نقد برای قرض گیرنده نیز رسید بپردازند و اینجا بود که مهمترین تحول در عرصه بانکداری یعنی خلق پول اعتباری صورت پذیرفت و به این ترتیب صرافان توانستند متناسب با اعتبارشان چند برابر اندوخته های مردم رسید بینشان پخش کنند و پولهای واقعی را به عنوان پشتوانه برای مراجعات احتمالی نگه داشته و با این ابداع حرفه صرافی و بانکداری به یکی از پر درآمدترین مشاغل تبدیل گردید . بعد از تسلط کلیسا بر امور مردم به دلیل سخت گیری های شدید مقامات کلیسا در مقابل قرض های با بهره ، این حرفه با مشکل جدی مواجه گشته و تا حدود زیادی از رونق افتاد. در این دوران گردانندگان عمده چنین مراکزی ، یهودیان بودند. چرا که طبق تفسیرشان از آیین یهود گرفتن ربا و بهره از غیر یهودی را مجاز می دانستند . با پایان جنگهای صلیبی و آشنایی اروپاییان با کشورهای مسلمان و فرهنگ و تمدن اسلامی ، دوره جدیدی از تجارت و بازرگانی بین الملل بین شرق و غرب شکل گرفت و در قرنهای چهارده و پانزده میلادی اهمیت فوق العاده ای یافت . گسترش بازرگانی ، تنوع پولهای رایج ، مشکلات نقل و انتقال مسکوکات ، نیاز تجار و پیشه وران به سرمایه های مالی و …….. عوامل مختلفی بودند که ضرورت تجدید حیات موسسات پولی و بانکی را طلب می کرد . در همان حال تحولات سیاسی اجتماعی جوامع غربی ، زمینه را برای این موسسات آماده می کرد . از یک طرف با پیدایش تفکرات جدید سیاسی از نفوذ کلیسا در اداره کشورهای اروپایی کاسته شد و قوانین کلیسایی تضعیف شدند ، از طرف دیگر تحت تاثیر نیازهای اجتماعی ، برخی از رهبران مسیحی معتقد بودند نرخ بهره های عادلانه (کم ) ربا نمی باشد و یا ربا تنها در قرضهای مصرفی مطرح است و شامل قرضهای تولیدی و تجاری نمی شود . این تغییر نگرش در رهبران مسیحی همراه با توجیهات ربا و بهره که از طرف حقوق دانان و اقتصاد دانان آن روز ارائه می شد عرصه را برای پایدار شدن بانکها در مقیاسی وسیع تر از سابق آماده کرد و بدین ترتیب نسل جدید بانکداری پا به عرصه وجود نهاد . بعد از آن تاریخ افراد و موسسات با ابداع شیوه های نوین فعالیتهای بانکی موجب تکامل صنعت بانکداری شدند . امروزه نظام بانکی از اجزاء لاینفک اقتصادها خصوصا اقتصاد سرمایه داری به حساب می آید . البته باید توجه داشت که فعالیتهای متنوع بانکی عصر حاضر ، همه با هم و در یک موسسه خاص به وجود نیامده بلکه پیدایش آنها به تدریج در کشورهای مختلف و در شرایط گوناگون صورت گرفته است .

2-2-تاریخچه پیدایش بانکداری الکترونیکی
توسعه شگفت انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش آن به بازارهای پولی و بانکی جهان ، علاوه بر تسهیل امور برای مشتریان بانکها ، روشهای جاری بانکداری را متحول و دگرگون کرده است . فناوری بانکها ، فناوری پردازش ، ثبت ، نگهداری ، تغذیه و تبادل اطلاعات مشتریان است . این فناوری به تدریج تکامل یافت ، و همراه با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT ) متحول گردید .در چند دهه اخیر تحولات شگرفی در نظام بانکداری به وجود آمده است . این تحولات را به چهار دوره می توان تقسیم نمود . در هر دوره تا حدی رایانه و نرم افزار جایگزین انسانها و کاغذ شده اند . هر دوره از تکامل برای مدیران نظام بانکی این امکان را فراهم نموده است که اوقات تلف شده را در شرایط کار رقابتی به حد اقل برسانند و در گستره بالاتری به ارائه خدمت بپردازند . به عبارت دیگر فناوری جدید و الکترونیکی شدن بانکداری به آنها این امکان را می دهد که سرعت ، کیفیت ، دقت ، هزینه و تنوع خدمات خود را افزایش دهند . در ادامه چهار دوره تحول در نظام بانکداری تشریح خواهد شد :

1-2-2-دوره اول: اتوماسیون پشت باجه۱ :
در این دوره که نقطه آغازین کاربرد رایانه در نظام بانکداری می باشد با استفاده از رایانه های مرکزی 2 ، اطلاعات و اسناد کاغذی تولید شده در شعب به صورت دسته ای 3 به مرکز ارسال و شبانه پردازش روی آنها انجام می گیرد . در این دوره کاربرد اصلی رایانه محدود به ثبت دفاتر و تبدیل کاغذ به فایلهای رایانه ای است . فناوری اتوماسیون پشت باجه که در دهه 1960 رواج داشت این امکان را فراهم نمود تا دفاتر و کارتها از شعب حذف و گردش روزانه حسابها در پایان وقت هر روز به رایانه های مرکزی برای به روز شدن ارسال گردد . پیشرفت اتوماسیون پشت باجه در دهه 1970 باعث شده که به جای ارسال اسناد کاغذی به مرکز ، عملیات روزانه شعب از طریق ثبت آنها بر بروی محیط های مغناطیسی به مرکز ارسال گردد و پردازش اطلاعات و به روز رسانی حسابها کماکان در اتاق های رایانه مرکزی صورت می گرفت . در این دوره عملیات اتوماسیون تاثیری در جهت رفاه مشتریان بانکها ایجاد ننمود. و تاثیر رقابتی نیز بین بانکها بر جای نگذاشت . در طول این دوره سیستم های پردازش دسته ای و سیستم های بزرگ رایانه ای به خدمت گرفته شدند و تنها تاثیر اتوماسیون در آن دوره ایجاد دقت و سرعت در موازنه حسابها بود.

2-2-2-دوره دوم : اتوماسیون جلوی باجه7
این دوره از زمانی آغاز می شود که کارمند شعبه در حضور مشتری عملیات بانکی را به صورت الکترونیکی ثبت و دنبال می کند . از اواخر دهه 1970 امکان انتقال پیوسته اطلاعات ازطریق به کارگیری ترمینالها که به ظاهر شبیه به رایانه های شخصیامروزی بودند ، از طریق خطوط مخابراتی و رایانه های بزرگ مرکزی متصل می شدند . امکان انتقال اطلاعات به صورت موثر در بین شبکه های بزرگ رایانه ای و ترمینالهای ورودی و خروجی به وجود آمد . در این دوره کارمندان شعب قادر شدند به صورت پیوسته به حسابهای جاری دسترسی داشته باشند . در این دوره بانکها مجبور بودند برای نیل به اتوماسیون جلوی باجه از شبکه های مخابراتی موجود که در اختیار و انحصار شرکتهای دولتی بود و استفاده از آنها نه تنها از نظر فناوری محدود بلکه از لحاظ هزینه ای بسیار گران بود ، استفاده نمایند . این شبکه های مخابراتی و اطلاعاتی ، ترمینالهای بانکی شعب را به مراکز رایانه پشت باجه مرتبط و متصل می ساخت . در این دوره هنوز تمایل به استفاده از اسناد کاغذی وجود داشت . اگر چه ترمینالها امکان جستجو و پردازش را سهولت بخشیده ، لیکن هنوز تمامی کارها توسط کارمندان بانک و از طریق ورود اطلاعات و گردش حسابها به ترمینالها صورت می گرفت و فقط نیاز به استفاده انبوه از اسناد کاغذی تا حدودی برطرف شد . در این دوره بانکها توانستند کارکنان خود را کاهش دهند زیرا هنوز نیاز به افرادی که پاسخگوی مراجعین به بانکها باشند وجود داشت . از طرف دیگر نرم افزارهای به کار گرفته شده در این دوره کماکان غیر یکپارچه و جزیره ای بودند . به عبارت دیگر برای هر نوع عملیات ، نرم افزار خاص طراحی شده و ارتباط نرم افزارها با یکدیگر محدود بود .

3-2-2- دوره سوم : متصل کردن مشتریان به حسابهایشان
در این دوره که از اواسط دهه 80 آغاز شد امکان دسترسی مشتریان به حسابهایشان فراهم گردید . یعنی مشتری از طریق تلفن یا مراجعه به دستگاه خود پرداز (ATM) و استفاده از کارت هوشمند یا کارت مغناطیسی یا کامپیوتر شخصی به حسابش دسترسی پیدا می کند و ضمن انجام عملیات دریافت و پرداخت ، نقل و انتقال وجوه به صورت الکترونیکی انجام می دهد . در این دوره سالن معاملات بانک ها به مرور خالی از صف های طولانی مراجعین می شود و آن دسته از کارکنانی که به در جلوی باجه به امور دریافت و پرداخت از حسابها اشتغال دارند به بخشهای دیگر نظیر بازار یابی و خدمات مشتریان منتقل می شوند . خطوط هوایی مثل ماهواره ، ماکرویو ، مودم های بدون سیم حجم زیادی از کار ( ولی نه همه آن ) را پیش می برد .
مهمترین ویژگی های دوره سوم که آن را از دوره های قبل و بعد متمایزمی سازد عبارتند از توسعه جزیره ای سیستمهای مکانیزه در جلوی باجه و پشت باجه و همچنین توسعه سیستمهای ارتباطی مشتریان با حسابهایشان مثل خود پرداز (ATM) و تلفنبانک8 و فاکس بانک9 . در این دوره هم هنوز نیروی انسانی در ارائه خدمات موثر است و بخشی از نیروی انسانی وظیفه ایجاد هماهنگی بین سیستمهای جزیره ای و نیازهای مختلف مشتریان را به عهده دارد . در این دوره کارتهای بانکی و هوشمند به معنای واقعی و به طور کامل الکترونیکی نشده و به عبارت دیگر بخشی از فرایند تبادل الکترونیکی اطلاعات وارد عملیات بانکی و سیستمهای مکانیزه شده است .
بنابر این می توان گفت در این دوره عملیات بانکی به صورت دستی _ الکترونیکی در می آید . در این دوره نظام بانکی با دو مشکل اساسی مواجه می باشد . یکی عدم یکپارچگی سیستمها ی مکانیزه ، جزیره ای بودن و نا هماهنگی آنها جهت ارائه خدمات به مشتریان و دیگری تکامل نیافتگی خطوط مخابراتی و ارتباطی سریع ، گسترده و مطمئن و همچنین فقدان پروتکلهای ارتباطی لازم برای متصل نمودن شعب بانکها به یکدیگر و اتصال مشتریان به شعب.

4-2-2- دوره چهارم:یکپارچه سازی سیستمها و مرتبط کردن مشتری با تمامی عملیات بانکی
آخرین دوره تحول در نظام بانکی زمانی آغاز می شود که همه نتایج به دست آمده از سه دوره قبل به طور کامل مورد توجه قرار گیرد و مشکلات آنها برطرف گردد و کلیه عملیات بانکی به طور الکترونیکی انجام شود . در این دوره هم بانک و هم مشتریان می توانند به طور دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازشان را کسب نمایند . اگر چه آهنگ این تحولات متفاوت است اما این چهار دوره به طور یکسان در صنعت بانکداری روی خواهد داد .
لازمه ورود به این مرحله داشتن امکانات و بستر های مخابراتی و ارتباطی پیشرفته و مطمئن است . این دوره با جمع بندی بخشهای نرم افزاری و سخت افزاری در دوره های پیشین به صورت واقعی ارتباط بین بانک و مشتریانش را به تصویر می کشد . در دوره های قبلی اغلب بانکها بدون ساماندهی و نظم مشخص ، تنها به خلق جزایر مکانیزه پرداختند .
در دوره چهارم به منظور رسیدن به یکپارچگی و ساماندهی سیستمهای مکانیزه بانکی ، بانکها به یکی از دو جهت زیر تاکید دارند :
1 _ تلاش برای استاندارد سازی نرم افزاری و سخت افزاری در سیستم های رایانه ای موجود .
2_ تلاش برای ایجاد سیستم های یکپارچه صرف نظر از سیستم های جزیره ای که قبلا به وجود آمده است.
سیستمهای جدید بانکی که اساس آنها مشتری مداری10 است نه حساب مداری11، کار چندان ساده ای نیست . زیرا اغلب با صرف هزینه های زیادی همراه است و تلاش طاقت فرسا می طلبد . یکی از چالش های اصلی سیستم های بزگ بانکها در این دوره انتخاب یکی از این دو راه است که هر یک بحث های مربوط به خود را می طلبد و انتخاب هر یک بستگی به استراتژی بانک مبنی بر یک تحلیل عمیق هزینه _ فایده دارد .
در دوره چهارم سیستم یکپارچه بانکی این امکان را به مشتری می دهد که از رایانه منزل یا محل کار خود خدمات متعارف خود را از سیستم الکترونیکی بانک دریافت نماید. در این دوره صرفه جویی واقعی در نیروی انسانی به وجود می آید و پول کاملا حالت الکترونیکی پیدا می کند و ابزار تعامل دو طرف یعنی مشتری و بانک ، خدمات الکترونیکی است . این در حالی است که در دوره سوم مشتری برای دسترسی به خدمات بانکی از اسناد کاغذی و اعمال دستی کاملا بی نیاز نبود . در دوره چهارم مشتری حتی برای دریافت وام یا خدمات بیمه ای و یا دیگر سرویسهای بانک بی نیاز از مراجعه به بانک می باشد .
با توجه به توضیحات فوق به طور خلاصه می توان نتیجه گرفت که از اوایل دهه 1960 نوعی از خدمات بانکی رواج یافت که مبنای تحول بزرگی برای سالهای آتی در نظام بانکداری گردید . این نوع خدمات به صورت کارتهای بانکی بود که در اختیار عموم قرار گرفت .
بعد از مدت زمانی کوتاه هم چک و هم کارتهای بانکی به مرور اتوماتیک گردیدند ولی با این حال تا آنزمان حجم بالایی از اسناد کاغذی تولید می گردید. از این رو از فناوری پیچیده و پیشرفته مخابراتی به عنوان راه حلی جهت حل این مشکل استفاده گردید. در نتیجه با ایجاد اتاقهای پایاپای خودکار (ACH) از سیستم انتقال الکترونیکی وجوه در سطح بسیار وسیعی استفاده شد و ساختار سیستم بانکی یکبار دیگر دچار تحولی عمده گردید . بانکها از موسسات سپرده گذاری که صرفا منابع فیزیکی را نگهداری می نمودند به مراکز پردازش اطلاعات تبدیل شدند. پول نیز از یک مفهوم قابل لمس به یک مفهوم غیر قابل لمس تبدیل گردید ، به طوری که پول می توانست هر لحظه بر روی صفحه رایانه نشان داده شود . نه تنها پول به پول الکترونیکی تبدیل گردید ، بلکه چک نیز به همین سرنوشت دچار شد و بانکها با ارسال تصاویر چک به جای چکهای فیزیکی شروع به استفاده از چکهای الکترونیکی12 نمودند . با پیشرفت فن آوری اطلاعات و ارتباطات فن آوری تصویر به حدی پیچیده و پیشرفته گردید که بانکها می توانستند بدون نیاز به اسناد کاغذی ، اطلاعات مربوط به دستو پرداخت ها را بین خود مبادله نمایند . در واقع با این کار مبادله الکترونیکی اطلاعات بجای پردازش اسناد کاغذی مورد استفاده قرار گرفت . در گذشته انجام فعالیتهای بانکی به صورت سنتی و دستی صورت می گرفت. در این فرایند مشکلات و مسائل متعددی در راه انجام دقیق سریع و مطمئن فعالیتهای بانکی وجود داشت ولی امروزه سرعت توسعه صنعت انفورماتیک باعث ایجاد تغیرات عمده ای هم در شکل پول و سیستم های انتقال وجوه در عرصه بانکداری گردیده و هم مفاهیم جدید را به عنوان پول الکترونیکی و انتقال الکترونیکی آن ارائه نموده است که این به مفهوم ایجاد نوع جدیدی از بانکداری تحت عنوان بانکداری الکترونیکی می باشد . با گسترش شبکه اینترنت و قابل دسترس بودن آن برای همگان شیوه عرضه خدمات در بانکها متحول شده واین تحولات زمینه ظهور پدیده هایی مانند : بانکداری تلفن همراه13 ، بانکداری اینترنتی14 ، بانکداری خانگی15 و بانکداری مجازی (الکترونیکی )16 گردیده است.

3-2-مقایسه بانکداری سنتی با بانکداری الکترونیکی
در کشورهای پیشرفته دنیا مذاکرات بین خریدار و فروشنده ، سفارش خرید ، تهیه بیمه نامه ، انتقال پول ، حمل و نقل کالا و ترخیص از گمرکات به صورت الکترونیکی پشتیبانی می شود و روشهای نقل و انتقال پول به صورت الکترونیکی و حمل و نقل کالا بر اساس درخواستهای الکترونیکی است که در این راستا بانکداری الکترونیکی از ارکان اصلی و لازمه تحقق این امر می باشد .
بانکداری الکترونیکی به معنای یکپارچه سازی کلیه فعالیتهای یک بانک از طریق بکار گیری فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات مبتننی بر فرایندهای بانکی منطبق بر ساختار سازمانی بانکها است که امکان ارائه کلیه خدمات مورد نیاز مشتریان را فراهم می سازد .
به عبارت دیگر بانکداری الکترونیکی را می توان استفاده از فناوری پیشرفته شبکه های ارتباطی و مخابراتی جهت انتقال وجوه در سیستم بانکداری معرفی نمود .
آنچه که در جدول صفحه بعد ملاحظه می نمایید مقایسه ایست بین ویژگی های بانکداری سنتی و بانکداری نوین ( الکترونیکی.( در این بین آنچه که حائز اهمیت است این است که بانکداری الکترونیکی با وجود چالشهایی که برای پیشرفت و توسعه پیش روی خود دارد می تواند به عنوان پدیده بسیار موثر و غیر قابل انکار ، امور تجاری و مالی را برای تمامی گروه های ذینفع تسهیل نماید .

نگاره 1-2 مقایسه ویژگیهای بنکداری سنتی و بانکداری نوین (الکترونیکی)
بانکداری نوین ( الکترونیکی )
بانکداری سنتی
بازار نا محدود از لحاظ مکانی
رقابت نامهای تجاری
ارائه خدمات گسترده
ارائه خدمات متنوع بر اساس نیاز و سفارش مشتری و نوآوری
بانکهای چند منظوره مجهز به امکانات الکترونیکی
تمرکز بر هزینه و رشد درآمد
کسب درآمد از طریق کارمزد
از نظر زمانی نا محدود و 24 ساعته
وجود رابطه نزدیک و تنگاتنگ بین بانکی
به علت استفاده از رایانه حجم کاغذ و نیروی انسانی به شدت کاهش میابد.
بازار محدود
رقابت بین بانکها
ارائه خدمات محدود
ارائه خدمات به یک شکل خاص

متکی بر شعب

تمرکز بر هزینه
کسب درآمد از طریق حاشیه سود
در قید ساعات اداری
نبود رابطه نزدیک و مرتبط(بین بانکی)
به علت وجود ساختار مبتنی بر کاغذ به تعداد زیادی نیروی انسانی نیاز دارد.

آنچه حائز اهمیت و در خور توجه است ویژگی فعال و آینده نگر خصوصیات بانکداری الکترونیکی در مقایسه با بانکداری سنتی است . بانکداری سنتی بیشتر با یک دید محافظ کارانه سعی می نماید به شیوه های مختلف هزینه های بانک را کاهش دهد . در صورتی که بانکداری الکترونیکی ضمن ارائه جامع خدمات بانکی در فکر توسعه و تحول بر مبنای جلب رضایت مشتری و افزایش درآمد بر مبنای ارائه خدماتی است که در قبالش کارمزد دریافت می دارد . بنا بر این در بانکداری الکترونیکی هر چند که کاهش هزینه های بانکی مورد توجه قرار می گیرد ، بر رشد درآمد بانک از طریق ارائه خدمات متنوع تاکید می گردد.

4-2-انتقال الکترونیکی وجوه ( EFT)
یکی از وظایف عمده بانکها و موسسات مالی انتقال وجوه می باشد . انتقال وجوه توسط بانکها ازلحاظ فناوری وشیوه عمل به دو شکل انجام می پذیرد یکی انتقال وجوه به شیوه سنتی ومبتنی برکاغذ ودیگر انتقال وجوه به شیوه الکترونیکی . هر چند شکل رایج انتقال وجوه در ایران شیوه مبتنی بر کاغذ می باشد ولی با توجه به سرعت دسترسی به اینترنت در ایران وهمچنین گسترش بانکداری الکترونیکی انتظار میرود در آینده نزدیک سیستمهای جدید انتقال وجوه و پرداخت جایگزین شیوهای سنتی شوند.سیستمهای انتقال الکترونیکی وجوه ((EFTمی تواند نقش بسیار اساسی در اقتصاد وتجارت داشته باشد و روشهاومفاهیم و بنیانهای جدیدی را به وجود خواهد آورد وهمچنین شیوه ارتباطی و تعاملات بین خریدار و فروشنده ،بانک ها ومشتریان را دگرگون خواهد نمود .
باتوجه به اهمیت فوق العاده سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه (EFT )در این بخش به طور مفصل درمورد مفهوم ،اهمیت وجایگاه ،مزایا ،زیرساخت ها وانواع آن بحث خواهد شد.

5-2-مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه (EFT )
برای پرداخت وجه شیوه های مختلفی وجود دارد که معمولا آنها را از نظر رویه می توان به سه نوع شیوه پرداخت تقسیم نمود . یکی پرداخت از طریق تهاتر یا کالا با کالا است که در این دوران چندان مورد توجه قرار نمی گیرد . دوم پرداخت نقدی که بوسیله انتقال سکه و اسکناس صورت می گیرد . سوم پرداخت وجه یا انتقال وجه از طریق مکانیزم بانکی و موسسات مالی . شیوه پرداخت نوع اول مربوط به زمانهای بسیار دور است و در اقتصاد و تجارت امروز جایگاه قابل توجهی ندارد و اصلا به حساب نمی آید .
شیوه پرداخت نوع دوم بیشتر مربوط به اقتصادهای کمتر توسعه یافته است و در اقتصادهای پیشرفته فقط برای پرداختهای خرد و کم حجم مورد استفاده قرار می گیرد . بنا بر این بیشترین حجم پرداخت و مهمترین شیوه پرداختی در اقتصاد امروز انتقال وجوه از طریق بانک و موسسات مالی می باشد .
انتقال وجه از طریق بانکها و موسسات مالی به دو شکل سنتی (مبتنی بر کاغذ ) و شکل الکترونیکی انجام می شود . در شکل سنتی انتقال وجه که در ایران نیز مرسوم است تقریبا کلیه عملیات انتقال وجه بر روی فرمهایی ثبت می شود و برای انتقال اطلاعات از کاغذ به عنوان پایه سیستم استفاده می شود . ولی پیشرفت فناوری به خصوص فناوری اطلاعات و ارتباطات ، نظام بانکداری و انتقال وجه را دگرگون نموده است .در نتیجه سیستم های قدیمی ( مبتنی بر کاغذ ) به سیستم های نوین الکترونیکی تبدیل شده اند .
قبل از اینکه مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه بیشتر توضیح داده شود ابتدا لازم است تعریفی از سیستم انتقال وجه ارائه گردد :
سیستم انتقال وجه به مجموعه ای از فعالیتها اطلاق می شود که به وسیله بانکها و موسسات دیگر از قبیل اتاق پایاپای جهت انتقال وجه بین بانکها صورت می پذیرد. حال اگر این فعالیتها بر مبنای کاغذ استوار باشد به آن شیوه پرداخت و انتقال مبتنی بر کاغذ گفته می شود و اگر این فعالیتها از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات و به صورت الکترونیکی انجام پذیرد به آن انتقال الکترونیکی وجوه (EFT) می گویند .
شروع به کار گیری و توسعه سیستم های انتقال الکترونیکی در دنیا به دهه های 50 و 60 میلادی در آمریکا و اروپا بر می گردد . در این دوران بود که کارتهای بانکی عرضه شد و مکانیزم های جدید اتاق پایاپای اتوماتیک به وجود آمد . هر چند که زمان زیادی از به وجود آمدن EFT می گذرد ولی گسترش فراگیر آن مربوط به دهه نود میلادی و پس از معرفی اینترنت و به کار گیری گسترده آن می باشد .
هر چند که مفهوم انتقال وجه روشن است ولی بر سر مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه توافق وجود ندارد. زیرا از یک طرف بعضی ها تعاریف بسیار محدودی از آن ارائه نمودند و فقط نوع خاصی از انتقال الکترونیکی وجوه را EFT می دانند و در مقابل بعضی ها EFT را در معنای بسیار وسیع بکار برده اند که حتی کل بانکداری الکترونیکی را در خود جای می دهد . در همه مفاهیم انتقال الکترونیکی وجوه یک وظیفه مهم وجود دارد و آن امکان دسترسی سریع و پیوسته به وجه می باشد . طبق یکی از تعاریف17 ، EFT عبارت است از روشی برای انتقال وجه به طور خودکار به وسیله رایانه و با استفاده از اتاق پایا پای خودکار18 . طبق این تعریف اولا EFT فرایندی است که وجه بطور الکترونیکی منتقل می شود.ثانیا یک موجودیت قانونی به نام اتاق پایاپای خودکار (ACH ) که عملیات انتقال ( تسویه ) را انجام می دهد .
انتقال الکترونیکی وجوه ابزاری برای رسیدن به هدف نهایی یعنی انجام پرداخت ها است . در پرداخت الکترونیکی یا انتقال الکترونیکی وجوه اساسا عمل پرداخت بدون جابجایی فیزیکی پول و بدون تبادل اطلاعات کاغذی زیاد صورت می گیرد . کمیسیون قانون تجارت بین المللی سازمان ملل متحد ( UNCTRAL ) انتقال الکترونیکی وجوه را چنین بیان می کند :
انتقال وجه فرایندی است که در آن یک یا بیش از یک اقدام در فرایند کار که سابقا بر اساس روش مبتنی بر کاغذ انجام می شد اکنون با روشهای الکترونیکی صورت می گیرد.
در تعریف دیگر که توسط مجموعه مقررات یکنواخت بازرگانی ایالات متحده آمریکا ارائه شده است :
انتقال الکترونیکی وجوه عبارت است از یک شبکه انتقال سیمی ، اتاق پایاپای خودکار یا سایر نظامهای ارتباطی اتاق پایاپای یا سایر اتحادیه های بانکی که از آن طریق یک دستور پرداخت بانکی به بانک مخاطب مخابره و ارسال می شود.
طبق تعریف دیگری انتقال الکترونیکی وجوه عبارت است از هر نوع انتقال وجه بغیر از شیوه های سنتی مثل چک وجه نقد و سایر ابزارهای کاغذی مشابه که از طریق یک ترمینال الکترونیکی تلفن رایانه نوارهای مغناطیسی به منظور سفارش مطلع کردن و یا مجوز دادن به موسسه مالی برای بدهکار یا بستنکار کردن یک حساب صورت می گیرد . طبق این تعریف اصطلاح EFT شامل انتقال فدوایر انتقال وجوه از طریق اتاق پایاپای خود کار (ACH) انتقال از طریق ماشینهای خود پرداز ( ATM ) و ترمینالهای نقطه فروش ( POS ) می شود .
در این قسمت سعی شد با ارائه تعاریف مختلف ابعاد EFT مورد اشاره قرار گیرند. با توجه به تعاریف فوق تعریفی که در این تحقیق به عنوان EFT مورد استفاده قرار می گیرد مفهوم وسیع EFT می باشد و شامل هر گونه انتقال وجه که به صورت الکترونیکی انجام می گردد می شود .
طبق تعریف اخیر انتقال الکترونیکی وجوه شامل انتقال وجه بین حسابها ، بانکها و سایر موسسات مالی با استفاده یا بدون استفاده از اتاق پایاپای خودکا ر (ACH ) از طریق بکار گیری ترمینال الکترونیکی ، تلفن رایانه ، ماشینهای نقطه فروش (POS ) ماشینهای خود پردازATM ویا هر وسیله الکترونیکی دیگر می گردد.
بر اساس این تعریف انتقال الکترونیکی وجوه از بعضی جهات گسترده تر از بانکداری الکترونیکی خواهد بود و می تواند بانکداری الکترونیکی را در خود جای دهد .

6-2-اهمیت و جایگاه انتقال الکترونیکی
انتقال الکترونیکی وجوه EFT در مقایسه با سایر مکانیزم های پرداخت مبتنی بر کاغذ راحتر مطمئن تر ، سریع تر ، کاراتر و کم هزینه تر است . بکار گیری انتقال الکترونیکی وجوه EFT با توجه به اینکه جنبه های مختلفی دارد از جایگاه ویژه ای در اقتصاد و تجارت برخوردار است .
یک جنبه آن مربوط به کسانی است که از این سیستم استفاده می کنند. همه آحاد جامعه ، افرادو سازمانها می توانند ازEFT استفاده نمایند . مشتریان بانکها ، موسسات بزرگ دولتی و خصوصی ، سازمانهای غیر انتفاعی و شرکتهای کوچک می توانند از مزایای EFT بهره مند شوند .
جنبه دیگر اهمیت EFT گسترش تجارت الکترونیکی می باشد . تجارت الکترونیکی امروزه حجم قابل توجهی از مبادلات تجاری را به خود اختصاص داده است و نرخ رشد سریع آن حاکی از این است که تجارت در سراسر جهان متحول خواهد شد و از تجارت سنتی به تجارت الکترونیکی مبدل خواهد شد . در تجارت الکترونیکی انتقال الکترونیکی وجوه نقش کلیدی دارد به عبارت دیگر بدون EFT تجارت الکترونیکی بطور کامل عینیت و تحقق نمی یابد . انتقال الکترونیکی وجوه مفهومی است که به صورت کامل و جامع در بر گیرنده تمامی مسائل پیرامون نقل و انتقالات پولی در تجارت الکترونیکی است و شامل ابزار لازم جهت نقل و انتقال پول ( سخت افزار و نرم افزار ) فرایند عمل ، نقل و انتقال ، مسائل امنیتی و مسائل قانونی و …. می باشد .
یکی دیگر از جنبه های انتقال الکترونیکی وجوه صرفنظر از ویژگی های معاملاتی آن این است که این فناوری به عنوان یک شیوه پرداخت اثرات مستقیمی نیز بر روی سیاست ها و نظام پولی کشور می گذارد و در حقوق مصرف کننده نیز موثر می باشد . انتقال الکترونیکی وجوه به عنوان یک شیوه پرداخت و انتقال وجه امکان دارد عرضه اعتبار و پول را ( بالقوه ) به طور حساب نشده ای افزایش دهند و در صورتی که این موضوع کنترل نشود خطرات بزرگی برای سیاست پولی و اعتباری کشور در بر خواهد داشت. به همین علت در تمام دنیا نظام های انتقال الکترونیکی وجوه نگرانی هایی را برای مقامات بانک های مرکزی ایجاد کرده است.
7-2-مزایا و ویژگی های بکار گیری انتقال الکترونیکی وجوه
در قسمتهای قبلی به مفهوم و جایگاه انتقال الکترونیکی وجوه اشاره شد ، دقت در مسائل عنوان شده و بررسی روند رشد رو به تزاید استفاده از نظام انتقال الکترونیکی وجوه مزیت های آن را آشکار می کند . با توجه به ابعاد ، گستردگی و تنوع مکانیزم های EFT مزایای آن نیز گسترده می باشد به منظور رعایت اختصار مهمترین ویژگی های نظام های انتقال الکترونیکی وجوه مورد برررسی قرار می گیرد .
1-7-2-امنیت
بررسی ها نشان می دهد پرداخت هایی که از طریق سیستم های انتقال الکترونیکی صورت می پذیرند از امنیت بالاتری نسبت به پرداخت ها به شیوه سنتی بر خوردارند زیرا سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه به گونه ای طراحی می شوند که احتمال دستبرد ، سرقت ، مفقود شدن و عدم انتقال و ……… به حداقل ممکن می رسد . به خاطر این ویژگی اغلب افراد معمولا راغب هستند که از این سیستم ها بجای سیستم های سنتی پرداخت استفاده نمایند.
2-7-2-سرعت
ویژگی برجسته سیستمهای انتقال الکترونیکی وجوه سرعت بالای آن می باشد با قاطعیت می توان گفت که سیستم های پرداخت الکترونیکی از سیستمهای پرداخت سنتی خیلی سریع تر است .زیرا در سیستم های پرداخت و انتقال الکترونیکی وجوه ، انتقال وجوه در اکثر مواقع به صورت پیوسته صورت می پذیرد.به عبارت دیگر وجوه به صورت پیوسته از حساب فرستنده به حساب دریافت کننده منتقل می شوند .
3-7-2-آسان بودن و سادگی
مکانیزم انتقال الکتریکی وجوه برای کاربران خیلی ساده تر و آسانتر از سیستمهای سنتی می باشد. چون در این نظام اولا با یک امضای دیجیتالی پرداخت به صورت مستقیم صورت می گیرد و ثانیا نیازی به حضور فیزیکی کاربر ( مشتری ) در بانک یا موسسه مالی نیست.

4-7-2-هزینه کم
هزینه نظام انتقال الکترونیکی وجوه در مقایسه با نظام سنتی انتقال وجه به مراتب پایین تر است . صرفه جویی در هزینه انتقال وجوه ، برای فرستنده وجوه ، گیرنده وجه و بانک ( موسسه مالی ) وجود دارد . سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه در بانکها باعث کاهش هزینه ها از طریق صرفه جویی در کاغذ و چاپ ، آگهی و تبلیغات ، کارکنان و زمان لازم جهت ارائه صورت حسابها و سایر هزینه های جنبی می گردد . صرفه جویی در هزینه های فرستنده وجه و گیرنده وجه از طرق کاهش هزینه های صدور چک ، رفت و آمد ، هزینه های پست و زمان و فرصتهای از دست رفته ، و هزینه های جانبی صورت می پذیرد .
علاوه بر این بکار گیری سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه با عث کاهش هزینه های اجتماعی نظیر ترافیک و آلودگی هوا به خصوص در شهر های بزرگ می گردد.
5-7-2-کاهش اشتباهات انسانی
یکی از مسائل و مشکلات عمده سیستم های پرداخت سنتی اشتباهات متعدد عوامل انسانی در فرایند پردازش پرداخت ها به علت یکپارچه نبودن سیستم و وارد کردن اطلاعات به دفعات مختلف در فرایند پردازش می باشد . سیستم انتقال الکترونیکی وجوه با در نظر گرفتن این مشکلات و با حذف دوباره کاریها و طراحی مناسب روشهای کنترلی ، این اشتباهات انسانی را تا حدود زیادی کاهش داده است .
6-7-2-بهره وری و کارایی
سیستم انتقال الکترونیکی وجوه ، تا حدود زیادی کارایی و بهره وری را در عملیات بانکی افزایش می دهد و امکانات بهتری برای برنامه ریزی و انجام فعالیتهای کنترلی در نظام بانکداری به وجود می آورد . منظور از کارایی و بهره وری در نظام بانکداری عبارت است از بالا بردن سرعت انجام کار ، کاهش مصرف منابعی نظیر نیروی انسانی ، افزایش دقت و کاهش اشتباهات و غیره می باشد
7-7-2-بهبود مدیریت وجوه و نقدینگی
استفاده از سیستم انتقال الکترونیکی وجوه هم در سطح سازمانها و موسسات و هم در سطح فردی و شخصی باعث بهبود مدیریت موجودی و نقدینگی می گردد . زیرا از یک طرف این سیستم ها به گونه ای طراحی شده اند که این امکان را برای اشخاص و سازمانها به وجود آورد تا در هر زمانی که بخواهند ازگردش موجودی و وضعیت حساب خود اطلاع کسب نمایند. از طرف دیگر پیوسته بودن انتقال بدهکار و بستانکار این امکان را فراهم می سازد که زمان تاخیر در انتقال وجوه را به حداقل رساند . در نتیجه اشخاص و سازمانها به نحو مطلوب تری می توانند به مدیریت نقدینگی خود بپردازند .
8-7-2-بهبود روابط با مشتریان
بکار گیری سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه باعث می شود که روابط بین شرکتها ، موسسات و بانکها با مشتریان خود بهبود یابد . چرا که افزایش کارایی ، سرعت عمل و کاهش اشتباهات و هزینه پایین تر سبب می شود که مشتریان ترغیب شوند که بیشتر با سازمانها و موسساتی ارتباط برقرار کنند که از سیستمهای انتقال الکترونیکی وجه استفاده می کنند .
8-2-نحوه عملکرد انتقال الکترونیکی وجوه
با توجه به تنوع و گستردگی سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه ، نحوه عملکرد آن نیز متفاوت خواهد بود . ممکن است انتقال الکترونیکی وجوه از طریق کارت اعتباری ، کارت هزینه ، کارت بدهکار ، حساب جاری الکترونیکی ، حساب جاری معمولی ، از طریق تلفن ، رایانه ، ترمینال رایانه ای اینترنت و به وسیله سازمانها ،افراد و یا کارمندان بانک صورت پذیرد . ترکیب بین اجزاء یاد شده فرایند های بسیار مختلفی را به وجود می آورد که تشریح آنها از حوصله این نوشتار خارج است . بنابر این در این قسمت به بررسی اصول کلی آن بسنده می شود .
وجوه قابل انتقال معمولا به سه دسته تقسیم می شود :
1- انتقال وجوه با حجم کم
2- انتقال وجوه با حجم متوسط
3- انتقال وجوه با حجم بالا
دستورات پرداخت و انتقال وجوه با حجم کم معمولا به صورت دسته ای بین بانکها یا اجزاء نظام انتقال وجه صورت می گیرد.چون حجم ریالی این معاملات پایین است سیستم های مربوطه به گونه ای طراحی می شوند که اتاق پایاپای خودکار ( ACH ) بطور روزانه و به صورت دسته ای اطلاعات مربوط به معاملات و مبادلات را دریافت و پردازش
نماید که در حقیقت یک سیستم غیر نا پیوسته انتقال الکترونیکی وجوه می باشد. در مورد انتقال وجوه با حجم متوسط هم تا حدودی سیستم به صورت نا پیوسته است ولی زمان آن کمتر از یک روز و معمولا یک یا چند ساعت است . در خصوص انتقال وجوه با حجم بالا مکانیزم عمل شبیه به دو نوع دیگر است با این تفاوت که مبنای انتقال اطلاعات جهت پردازش به وسیله اتاق پایاپای به صورت پیوسته می باشد .در انتقال وجه با حجم بالا به علت مسائل امنیتی، احتمال اشتباه و اثرات مربوطه ، لازم است به صورت پیوسته برای هر معامله اطلاعات جهت پردازش و کنترل و تسویه به اتاق پایاپای خودکار ارسال گردند .

1-8-2-انواع سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه
با توجه به گسترش روز افزون سیستم های جدید انتقال الکترونیکی وجوه طبقه بندی و دسته بندی آنها کاریست بس دشوار ، و تا بحال توافق بین نویسندگان این رشته به وجود نیامده است در این نوشتار اینجا برای تشریح بهتر مفاهیم مربوط به انتقال الکترونیکی وجوه ، آنرا بر اساس دامنه و فضای اصلی انتقال الکترونیکی وجوه و فناوری اطلاعات و ارتباطات در بانکداری به سه دسته اصلی تقسیم و بررسی می شود :

الف ) بانکداری الکترونیکی مصرف کننده 19 ( در سطح بانکداری الکترونیکی سطح مشتری )
ب ) بانکداری الکترونیکی بین بانکی20
ج ) کارتهای پلاستیکی ( بانکی )21

9-2-بانکداری الکترونیکی مصرف کننده( در سطح مشتری )
منظور از بانکداری الکترونیکی مصرف کننده آن بخش از بانکداری الکترونیکی می باشد که توسط اشخاص و مشتریان حقیقی بانک مورد استفاده قرار می گیرد. به عبارت دیگر آن بخشی از بانکداری است که مشتریان و مصرف کنندگان نهایی با آن سرو کار دارند. این بخش از بانکداری الکترونیکی از قسمتهای مختلفی تشکیل می شود که ذیلا در مورد آنها توضیحاتی ارائه می شود 1-9-2 ماشین خود پرداز22 ( ATM )
بطور خلاصه ماشین های خود پرداز ( ATM )، پردازنده ها یا پایانه های الکترونیکی هستند که توسط بانکها برای تسهیل کار مشتریان بانک در مکانهای خاصی نصب می شوند و بطور 24 ساعته در دسترس مشتریان می باشند. مشتریان از طریق این ماشینها می توانند کارهای زیر را انجام دهند :
-1 برداشت وجه از حساب
2- درخواست صورت حساب بانکی
3- به حساب گذاشتن چک یا وجه نقد
4- علاوه بر موارد فوق از طریق ATM می توان بلیط هواپیما ، اوراق قرضه ، سهام خریداری نمود و نسبت به پرداخت صورت حسابهای آب و برق … اقدام نمود . یک ماشین ATM می تواند به عنوان یک شعبه از یک بانک عمل کند و بساری از وظایف اصلی بانکداری را انجام دهد . بخش عظیمی از مبادلات با حداقل مداخلات نیروی انسانی انجام خواهد گرفت. علاوه بر این ، این ماشین به گونه ای طراحی شده است که بطور 24 ساعته و بدون توقف کار می کند. با به کار گیری ماشین های ATM در هزینه های کارکنان و بعضی از هزینه های سر بار 1 شعبه بانک صرفه جویی می شود. با توجه به هزینه بالای این ماشینها به منظور افزایش کارایی و بهره برداری موثر از هزینه های این دستگاه ها بهتر است بانکها به جای رقابت برای در اختیار گرفتن بازار ATM با هم بر سر یک سیستم مشارکتی استفاده از این دستگاه ها به توافق برسند. زیرا چنانچه بانکهای کشور بتوانند با هم به توافق برسند ، می توان با وصل کردن ATM های بانک های مختلف به یک شبکه سوئیچ که به بانک میزبان مرتبط می گردد ، کارایی و اثر بخشی این دستگاه ها را به میزان قابل توجهی افزایش داد . طرز استفاده مشتریان از دستگاه های ATM بسیار ساده است. هر مشتری با یک کارت ATM و یک کد اختصاصی شخصی می تواند از دستگاه مزبور استفاده نماید و عملیات مورد نظر را انجام دهد. علیرغم اینکه در ایران بانکها در دهه 70 شمسی دستگاه هایATM خریداری کردند و در شعب خود نصب کردند ولی هنوز این ماشینها نتوانسته جای خود را آنگونه که شایسته است باز کنند.
2-9-2 ماشین های نقطه فروشPOS EFT 23
اساسا EFTPOS به معنی انتقال الکترونیکی وجوه در نقطه فروش می باشد. به عبارت دیگر EFTPOS دستگاهی است که طبق آن یک مشتری در نقطه ای از زمان و مکان که در آنجا کالا یا خدماتی را می خرد ، با استفاده از اشکال مختلف تعیین هویت ایمن و حلقه اتصال الکترونیکی مطمئن وجه را از حساب خود در یک بانک یا موسسه مالی به فروشنده منتقل می کند. یکی از اشکال رایج تعیین هویت ایمن موجود ، کارت پلاستیکی با یک نوار مغناطیسی می باشد که روی آن مشخصات ویژه فرد ( PIN ) تعبیه شده است.
دستگاه های EFTPOS در دهه هفتاد میلادی در آمریکا مرسوم شد در دهه های 80 و 90 میلادی دستگاه های جدیدتری از EFTPOS عرضه شد و مورد استقبال مردم نیز قرار گرفت در آمریکا و کشورهای پیشرفته نظیر فرانسه و سوئیس این دستگاه ها را در ایستگاه های قطار مترو و سایر مکانها نصب کردند. هر چند که استفاده از این دستگاه ها معمول است، ولی نرخ رشد آن از ATM کمتر است . کند بودن رشد این دستگاه ها به علت محدودیت های برون مرزی بانکها ، فقدان زیر ساخت های مناسب( مانند خدمات شبکه ای ملی ، نارسای های آموزش مشتریان، درگیر بود موسسات مالی ، مشتریان و تعداد زیادی فروشنده بطور همزمان و ……) می باشد . طرز کار با این دستگاه ها و شیوه انتقال الکترونییک وجوه در صورتی که از کارت بدهکار استفاده شود بدین ترتیب است :

1- مشتری کارت را درون دستگاه مربوطه فروشگاه قرار می دهد
2- کارت از طریق تجهیزات نقطه فروش ، اعتبار و هویت مشتری را بررسی و تعیین می کند که آیا وجه نقد کافی در حساب وجود دارد و بعد از آن در صورت تایید معامله انجام می شود و یک پیغام بدهکاری برای بانک مشتری فرستاده می شود
3- سپس فروشنده فاکتور فروش را در اختیار مشتری قرار می دهد که آنرا امضا کند ( این تاییدیه کتبی به منزله قطعی شدن انجام معامله است )
3-9-2 بانکداری تلفنی 24
بانکداری تلفنی ، عبارت است از انجام یک معامله تجاری خرده بین بانک و مشتریان از طریق تلفن. در بانکداری تلفنی معمولا سه روش اصلی مورد استفاده قرار می گیرد :
1- واکنش صوتی25
برای این منظور مشتری شماره رایانه مرکزی بانک را می گیرد. پس از برقراری ارتباط رایانه بانک به طور گویا از مشتری می خواهد که شماره حساب و شماره عبور را وارد کند پس از تایید این مراحل مشتری می تواند با فشار دادن کلید های شماره گیری تلفن ، اطلاعات مختلف مانند مانده و گردش حساب خود را دریافت نموده و یا دستور پرداخت صادر نماید .
2 – تشخیص صدا 26
بعضی از سیستم ها صدای تماس گیرنده را تشخیص می دهند پس از تایید صدای مشتری ، متعاقبا پاسخ متناسب را به دستورات او می دهد در این سیستم مشتری با رایانه بانک تماس برقرار می کند رایانه پس از تایید صدای مشتری به او اجازه می دهد دستورات لازم را ( نظیر دریافت گزارش مانده و گردش حساب دستور پرداخت ) به صورت شفاهی صادر نماید
4- تلفن های قابل برنامه ریزی 27
تلفن های قابل برنامه ریزی به تماس گیرنده اجازه می دهد که به حسابش در بانک با استفاده از کلیدهای تلفن دسترسی داشته باشد. رایانه بانک پس از مراحل کنترلی به مشتری اجازه استفاده و برنامه ریزی در مورد حسابش را می دهد . تسهیلات بانکداری تلفنی شامل موارد زیر می باشد
1 – بررسی مانده و گردش حساب
2- پرداخت صورت حسابها
3- مدیریت وجوه نقد
4- خدمات پیام (پیام های غیر ساختاری پیامهایی که دارای غالب مشخصی نیستند)
5- انتقال وجه نقد به سایر حسابه
4-9-2 بانکداری اینترنتی28
در حال حاظر بانکداری خانگی از طریق اینترنت به وسیله کارتهای بدهکاری مدرن )مثل کارت هوشمند ) صورت می پذیرد. این کارتها فهرستی از خدمات مالی همچون چک الکترونیکی ، پرداخت صورت حسابها ، و سایر خدمات بانکداری خرده که بوسیله بانکها ارائه می شود را به نمایش گذارده است . ترکیب رایانه های خانگی و کارتهای حافظه دار رایانه ای سبب شده که بتوان اطلاعات مربوط به حساب را بر روی آنها منتقل نمود. بانکها می توانند بر روی شبکه وب ( WWW) یک صفحه اختصاصی اینترنتی 29 برای نمایش اطلاعات در مورد بانک و خدماتشان ایجاد کنند و علاوه بر آن به مشتریان اجازه بدهند که بسیاری از اعمال را انجام دهند. از طریق این صفحه اختصاصی اینترنتی ، موسسات ممکن است به سپرده گذاران اختیار بدهند که مانده حساب خود را کنترل کنند ، در خواست وام نمایند و یا سایر معاملات را از طریق اینترنت انجام دهند.
5-9-2 بانکداری خانگی / دفتری30
اساسا بانکداری خانگی به انجام عملیات بانکی از طریق رایانه شخصی اطلاق می گردد. امروزه رایانه شخصی ( PC) فقط یک ابزار کسب و کار در سازمانها نیست. بلکه جزو اسباب و لوازو مصرفی خانوارها می باشد .رایانه شخصی مثل تلفن برای ارتباطات و مبادلات با بانک در خانه ها و دفاتر کار مورد استفاده قرار می گیرد. نرم افزارهای بانکداری که در این رایانه های شخصی مورد استفاده قرار می گیرد به طور نرمال توسط بانکها تهیه و بین مشتریانشان توزیع می شود. این موضوع به عنوان یک مانع در جذب سایر مشتریان توسط بانک قلمداد می گردد. برای این منظور معمولاّیک شبکه با نرم افزار بانکداری توسط بانکها در دسترس مشتریان قرار می گیرد تا از این طریق دامنه وسیع تری از مشتریان را به طرف خود جذب نماید. با توجه به مسائل مختلف نرم افزارها و شبکه های رایانه ای جهت ارتباط مشتریان با بانکها ، بانکی موفق تر خواهد بود که شبکه و نرم افزارهای بهتر و مناسب تر با دامنه وسیع تر ارائه نماید .
لازم به توضیح است که بانکداری دفتری مثل بانکداری خانگی است با این تفاوت که بانکداری خانگی مخصوص خانوارها می باشد و بانکداری دفتری در دفتر کار افراد ، صاحبان حرف ، موسسات و سازمانها مورد استفاده قرار می گیرد .
10-2-بانکداری الکترونیکی بین بانکی 31
انتقال الکترونیکی وجوه (EFT ) بین بانکها در کشورهای مختلف به شیوه های گوناگون انجام می شود. یک شیوه جهانی انتقال الکترونیکی وجوه ، استفاده از شبکه سوئیفت می باشد . بانکهای عضو در این شبکه بین بانکی به راحتی می توانند به انتقال الکترونیکی وجوه بین خود بدون محدودیت مرز و در سطح بین المللی اقدام نمایند . سوئیفت معمولا برای نقل و انتقالات بین المللی پول بین بانکها مورد استفاده قرار میگیرد. علاوه بر سوئیفت ، کشورهای پیشرفته برای انتقال الکترونیکی وجوه بین بانکهای خود از سیستم های داخلی استفاده می کنند. به عنوان مثال در کشور آمریکا از CHIPS ، درانگلستان از CHAPS و مالزی از RENTAS استفاده می نمایند.
سیستم اتاق پایاپای پرداخت بین بانکی ( CHIPS ) یک شبکه خصوصی است که مالک آن انجمن اتاق پایاپای نیویورک است. بیش از 140 بانک عضو آن می باشند و می توانند دستورهای انتقال وجه را از طریق این سیستم برای یکدیگر ارسال نمایند. البته در آمریکا برای انتقال وجوه بین بانکی از FEDWIRE و ACH نیز استفاده می شود .
CHAPS یک سیستم پرداخت کامل می باشد .در این سیستم علاوه بر تسویه حساب، قابلیت انتقال پیام نیز وجود دارد .پرداخت ها از طریق این سیستم به صورت مجانی و آنی می باشد و دریافت آن تضمین شده و غیر قابل برگشت است . ایده CHAPSمربوط به دهه 1970 می باشد زمانی که نیاز به یک سیستم اتوماتیک انتقال وجه ( استرلینگ ) جهت پردازش تسویه معاملات و تراکنش های بازار پول در سطح جهانی بسار محسوس بود . در سال 1984 ، CHAPS به عنوان یک سیستم بین بانکی الکترونیکی شروع بکار نمود. در انگلستان علاوه بر BACS ,CHAPS 5 نیز وجود دارد که وظیفه آن پردازش مجموعه پرداخت های الکترونیکی از قبیل دستور پرداخت دائمی ، بدهکارهای مستقیم ، پرداخت حقوق و دیگر انتقال های الکترونیکی اعتبار می باشد .
مالزی که یک کشور تازه توسعه یافته است نیز به منظور گسترش بانکداری الکترونیکی بین بانکی سیستم RENTAS را بوجود آورده است . این سیستم برای انتقال الکترونیکی وجوه و اوراق قرضه به طور بلا درنگ به وجود آمده است . انتقال الکترونیکی اعتبار ( بستانکار ) و بدهکار بین بانکی در مالزی توسط این سیستم انجام می شود.علاوه بر این معامله اوراق قرضه دولتی بین موسسات عضو توسط این سیستم انجام می شود .
11-2-کارتهای پلاستیکی ( بانکی ) در بانکداری الکترونیکی
یکی از ابزار های بانکداری الکترونیکی ، کارتها می باشند .در اینجا تعریفی مختصر از انواع کارتهای بانکی ارائه خواهد شد .
11-1-2-کارت بدهکار32
این کارت برای مشتریانی طراحی شده است که علاقه مند هستند برای پرداخت هایشان از کارت استفاده نمایند ، ولی نمی خواهند از اعتبار استفاده نمایند. که معمولا به دو شکل عرضه می شوند :
الف ) بدهکاری تک معامله ای 33
کارتهایی هستند که به یک حساب جاری وصل می باشند و پس از انجام هر معامله فوراّ از حساب برداشت می شوند .

ب ) بدهکاری ماهیانه 34
مهمترین مزیت این نوع کارت برای دارنده آن این است که به آنها این اجازه را می دهد که پرداخت را به عقب اندازند .
2-11-2- کارتهای اعتباری 35
این کارتها دو نوع هستند 1 – کارتهای پرداخت متغیر 36 2- کارتهای پرداخت مجدد ثابت 37
3-11-2-کارتهای هزینه 38
این نوع کارت تقریبا مشابه کارتهای اعتباری هستند با این تفاوت که در پایان ماه باید کل مبلغ صورتحساب پرداخت شود .
4-11-2-کارتهای هوشمند 7
نوع پیشرفته ای از کارتهای بدهکاری یا اعتباری می باشد که دارای CHIP و حافظه می باشند از لحاظ مکانیسم عمل ویژگی های کارتهای بدهکار و اعتباری را می توانند
داشته باشند. این نوع کارتها در حال تکوین می باشند ولی دو نوع مشهور آن عبارتند از :
الف ) کیف پول الکترونیکی39
یک نوع کارت هوشمند است که می تواند حداکثر یک مبلغ معین را در خود نگه دارد. برای وارد کردن پول در آن نیاز به کد اختصاصی شخصی ( PIN ) می باشد ولی برای برداشت نیازی به کد نیست .
کیف پول الکترونیکی را می توان بارها پر کرد. یعنی مجددا تا سقف مجاز شارژ نمود .
ب ) چک الکترونیکی
برای استفاده از این کارت در معامله خرده فروشی از EFTPOS استفاده می شود. از طریق EFTPOS و متصل شدن به ترمینال بانک ، عملیات انتقال الکترونیکی وجوه صورت می پذیرد. یعنی حساب مشتری در بانک بدهکار و حساب فروشنده بستانکار می گردد.

12-2-معماری سیستم های پرداخت الکترونیکی
ابتدا به عنوان مقدمه لازم است مفهوم سیستم پرداخت مورد بررسی قرار گیرد. منظور از سیستم پرداخت زیر ساخت فناوری و قانونی که انتقال ارزش را بین دو طرف معامله میسر می سازد ، می باشد. در این تعریف ساده به دو موضوع مهم اشاره شده است. یکی زیر ساخت فناوری و دیگری زیر ساخت قانونی. منظور از زیر ساخت فناوری مجموعه سخت افزار و نرم افزاری است که امکان انتقال ارزش را فراهم می سازد. و زیر ساخت قانونی مجموعه قوانین مقررات و توافق نامه هایی هستند که از سیستم پرداخت حمایت می کنند و در طرفین معامله ایجاد اطمینان و اعتماد می نمایند .
معماری سیستم های پرداخت الکترونیکی مجموعه مشخصه ها و مولفه هایی هستند که ساختار سیستم پرداخت الکترونیکی را بطور کلی نشان می دهد. عناصر اصلی پرداخت ، فرایند پرداخت ، ابزارهای پرداخت ، زیر ساخت قانونی ، زیرساخت فناوری ، مسائل امنیتی ، و طرفهای درگیر سیستم های پرداخت ، در معماری سیستم های پرداخت الکترونیکی مشخص و معین می شوند .

13-2-ویژگی های سیستم های پرداخت الکترونیکی مناسب
در طراحی سیستم های پرداخت الکترونیکی ابتدا لازم است طراح در مورد ویژگی های یک سیستم پرداخت الکترونیکی مناسب شناخت کافی داشته باشد به همین علت در اینجا ابتدا مهمترین ویژگی های یک سیستم پرداخت الکترونیکی مناسب بررسی می شود ، سپس عناصر و زیر ساخت های مورد نیاز ، مورد بحث قرار خواهد گرفت .
13-1-2-قابل اطمینان و امنیت
نخستین ویژگی یک سیستم پرداخت الکترونیکی امنیت و قابلیت اطمینان بودن آن می باشد . با توجه به حساسیت معاملات تجاری و پرداخت وجه سیستم پرداخت الکترونیکی باید با قابلیت اطمینان بالا همواره در دسترس کاربران باشد . و میزان خطا و مشکلات امنیتی در آن نزدیک به صفر باشد. برای این منظور باید از سخت افزار ها ، نرم افزارها و پروتکل های امنیتی مطمئن استفاده شود . منظور از قابلیت اطمینان سیستم های پرداخت الکترونیکی این است که سیستم همواره در دسترس کاربران باشد و چنانچه با خطای سخت افزاری یا نرم افزاری مواجه شد سریعا خطا تشخیص داده شود و سیستم های موازی آن وارد عمل شوند یا به طور خودکار خطا یا نقص برطرف شود.
13-2-2-مقیاس پذیری
دومین ویژگی سیستم پرداخت الکترونیکی مناسب ، عدم وجود محدودیت در استفاده کاربران از سیستم و عدم کاهش کارایی به هنگام افزایش تعداد کاربران می باشد.
3-13-2- رعایت گمنامی
یکی دیگر از خصوصیات یک سیستم پرداخت الکترونیکی رعایت اصل گمنامی است. مشخصه افرادی که با این سیستم ارتباط برقرار می کنند و یا معامله ای را انجام می دهند نباید آشکار و قابل پیگیری باشد. یا به عبارت دیگر حد اقل آشکار کردن آن برای افراد عادی ممکن نباشد و یا هزینه بالایی داشته باشد . البته ممکن است برای پیگیری های قانونی روش هایی را طراحی نمود تا بتوان افراد دست اندر کار یک معامله غیر قانونی را شناسایی نمود.
4-13-2- قابل قبول بودن
برای طرفین یک معامله باید سیستم پرداخت و مکانیزم آن قابل قبول باشد مبنای قابل قبول بودن می تواند قانونی یا قرار دادی باشد .
5-13-2-انعطاف پذیری
یک سیستم پرداخت الکترونیکی مناسب ، سیستمی است که بتواند با ابزار ها و روشهای مختلف پرداخت کار کند و کار بر را محدود به دیک روش خاص نکند مثلا با انواع کارتهای بدهکار ، اعتباری ، هزینه و غیره قابل اجرا باشد .
6-13-2- تبدیل پذیری
انواع ابزار ها و روشهای پرداخت مورد استفاده در سیستم پرداخت باید قابلیت تبدیل به یکدیگر را داشته باشند علاوه بر این حتی الامکان امکان تبدیل عرض را نیز فراهم نماید .
7- 13-2-کارایی
منظور از کارایی میزان سرعت انجام معامله است سرعت و کارایی یک سیستم پرداخت باید در حد مطلوب باشد برای این منظور معمولا از پروتکل های ساده تر برای مبالغ پایین استفاده می شود تا از این طریق ترافیک را کاهش داده و کارایی را بالا ببرند.

8- 13-2-سهولت استفاده از سیستم
سیستم پرداخت الکترونیکی باید به گونه ای طراحی گردد که کار بر حداقل اطلاعات را وارد سیستم نماید و بدون وارد کرد جزییات معاملات بتواند به خرید و پرداخت وجه اقدام نماید علاوه بر این باید ابزارهای مناسب در اختیار کار بر قرار گیرد تا بتواند از مراحل انجام معامله قدم به قدم اطلاع کسب نماید و راهنمایی لازم را به وی ارائه شود .

14-2-سوئیفت ( SWIFT )40
علاوه بر اهمیت سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه در داخل یک کشور ، سیستم های الکترونیکی انتقال وجوه در سطح بین المللی نیز حائز اهمیت است و حتی از اهمیت بالاتری برخوردار است. زیرا کشورهای پیشرفته شیوه های الکترونیکی نقل و انتقال وجوه را به سرعت بکار می برند و سیستم های سنتی را کنار می گذارند. چنانچه کشور ما بخواهد با آنها مبادله داشته باشد باید حداقل در بخش نقل و انتقالات وجوه در سطح بین المللی مجهز به سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه باشد. احتمالا همین عامل باعث شده است تا در بخش مبادلات بین المللی بانکهای ایران سریعتر از بخش داخلی بانکداری الکترونیکی راه اندازی شود.
مبادلات و و پرداخت های بین المللی حداقل از دو طریق صورت می گیرد. یکی کارتهای بانکی بین المللی و دیگری سوئیفت ( SWIFT ) .

15-2-تعریف سوئیفت ( SWIFT)
سوئیفت یک شبکه بین المللی ارتباط مالی بین بانکی است که تسهیلات و خدماتی ویژه ای را از طریق مراکز رایانه ای در سراسر دنیا ارائه می دهد. سیستم مزبور به صورت چند کاربره 41 می باشد و موسسه آن به صورت شرکت تعاونی اداره می شود و بانکهای عضو در آن دارای سهام بود و در سود موسسه سهیم هستند.
بنابر تعریف دیگر سوئیفت شبکه ای است که در حال حاضر پیغامهای مالی میان اعضا و کاربران دیگر در 163 کشور را انتقال می دهد. از طریق موسساتی که از SWIFT استفاده می کنند افراد می توانند پرداخت های خود را انجام دهند. ارسال پیغامهای SWIFT می تواند جزیات قراردادهای منعقده بین دو کاربر را تایید نموده و یا تبدیل ارز های خارجی را انجام دهد. این شبکه را می توان به عنوان یک جایگزین برای سپرده داخل بانکی به حساب آورد .
SWIFT راه مطمئنی برای تبادل انواع پیغامها ، سفارش خرید ، فروش ، رساندن راهنمایی هایی جهت نحوه تحویل ، ارسال یا موارد مشابه می باشد .
هدف اولیه از ایجاد سوئیفت جایگزینی روشهای ارتباطی غیر استاندارد کاغذی و یا انتقال پیام از طرق تلکس در سطح بین المللی با یک روش استاندارد جهانی بود . سوئیفت از بدو تاسیس تا به حال دچار تحول اساسی در روشها و مکانیزمهای مورد استفاده خود گردیده است .
16-2-کارت های بانکی ( اعتباری )
یکی از ابزارهای انتقال الکترونیکی وجوه که در تجارت الکترونیکی از اهمیت خاصی برخوردار است ، کارتهای بانکی می باشندکه به منظور پرداخت وجه ، به جای پول نقد استفاده می شود . هر چند کارتها انواع مختلفی دارند ولی همگی در ایران به عنوان کارتهای اعتباری معروف هستند. به همین علت عنوان کارتهای اعتباری یا کارتهای بانکی در این نوشتار بکار برده شده است .
17-2-تعریف و مفهوم کارتهای اعتبار ( بانکی )
کارتها وسیله ای جهت پرداخت مبادله می باشند . سالیان متمادی است که پول ، سکه و پس از آن اسکناس بخاطر سه ویژگی راحتی ، سادگی و سرعت استفاده از آن ، به عنوان بهترین وسیله جهت پرداخت مطرح می باشند . با سپری شدن دوران صنعتی ، رشد دانش فنی ، و پیشرفت های شگرف جوامع ، افزایش حجم مبادلات و به دنبال آن حجم نقدینگی ، نیاز به وسیله ای آسانتر جهت انجام معاملات احساس شد و مشتریان روشهای جدیدی را جهت پرداخت معاملات خویش طالب بودند .
تقویت شیوه های رفتاری و زندگی مردم ، نیاز به تقاضای عمومی برای استفاده از امکانات و تسهیلات بیشتر در خصوص پرداخت ها ، بانکها و موسسات مالی را به فکر راه چاره واداشت . در نتیجه تلاشهای همه جانبه برای رفع نیاز مشتریان ، وسیله جدیدی جهت پرداخت با عنوان کارتهای بانکی یا اعتباری به وجود آمد .
از جمله عواملی که در صدور کارتهای اعتباری موثر بوده ، می توان به عواملی نظیر افزایش نرخ تورم ، رقابت های فشرده بین بانکها و امکان دستبرد به منابع پولی ، مسائل امنیتی مربوطه و پیشرفهای چشمگیر در فناوری به خصوص فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره نمود .
کارتهای اعتباری ( بانکی ) عبارتند از کارتی پلاستیکی یا کاغذی که توسط صادر کننده ( بانک ، موسسات مالی و …) صادر می شود و در اختیار مشتریان قرار می گیرد. مشتریان می توانند با عرضه این کارتها در جایگاه های مشخص ، از خدمات آنها بهره مند شوند و به عبارت دیگر کالا و خدمات مورد نیاز خود را خریداری نمایند و وجه آنرا بپردازند . بطور کلی می توان کارتهای اعتبار ی بانکی را اینگونه تعریف کرد : کارت وسیله ای الکترونیکی است که بر اساس اصول فنی خاص و رعایت مسائل ایمنی برای متقاضی صادر می شود و دارنده کارت می تواند با استفاده از کارت مزبور از طریق ماشین های خود پرداز( ATM ) و یا نقطه فروش ( POS ) وجوه یا اعتبار واریز شده به حساب خود را دریافت یا به حساب دیگری منتقل نماید .

18-2-تاریخچه کارتهای اعتباری
شاید بتوان از آمریکا به عنوان اولین کشور ارئه دهنده کارتهای اعتبار ی نام برد .پدید آمدن ایده کارت اعتباری به سالها پیش برمی گردد که اولین بار در سال 1860 توسط ادوارد پلای 1 دانشمند بزرگ آمریکایی ارائه گردید .
قریب 40 سال بعد جان سی . پیتگنرو نوعی کارت پول کاغذی جهت مشتریان طراحی کرد ولی با استقبال چشمگیری مواجه نشد. بعد از پنجاه سال تقریبا در دهه 1950 استفاده وسیله ای به نام کارت بجای پول در کشور آمریکا معمول گشت.
در دهه 1950 اولین کارتهای پلاستیکی بجای پول نقد جهت پرداخت مستقیم هزینه های خرید کالا یا خدمات توسط موسسه DINERS منتشر شد .
البته کارتهای مزبور برای طبقه خاصی از افراد و به عنوان نشانه ای قرار دادی طراحی شدند و دارنده کارت می توانست با ارائه آن و بدون پرداخت پول نسبت به خرید با استفاده از خدمات شهری در منطقه جغرافیایی محدود اقدام نماید . به نظر می رسد بر همین اساس کارتهای متداول امروزی در موسسات مالی و خدماتی رواج یافته اند .
کارت به عنوان وسیله ای نوین جهت تسریع در امور پرداخت وجوه کالا و خدمات در دو نوع کاغذی ( مقوایی ) و پلاستیکی معمول می باشد. کارتهای کاغذی توسط موسسات خدمات عمومی صادر و به عنوان بلیط اتبوس و قطار یا راه آهن شهری مورد استفاده قرار می گیرند. کارتهای پلاستیکی بیشتر توسط موسسات مالی نظیر بانکها و یا موسسات غیر مالی مانند مخابرات ، ثبت احوال ، راهنمایی رانندگی صادر و در اختیار مشتریان قرار داده می شوند .
کارتهای اولیه از لحاظ فناوری ساخت و همچنین خدماتی که ارائه می دادند بسیار ساده بودند. ولی به علت استفاده چشمگیر و تقاضای روز افزون برای دریافت این نوع کارتها و خدمات جدید ، و نیز مسائل امنیتی که در خصوص این کارتها و همچنین نوع خدماتی که به وسیله ی این کارتها ارائه می شد ، تغییرات اساسی پدید آمد وکارتهای الکترونیکی به بازار آمد.
با الکترونیکی شدن کارتهای اعتباری و به کارگیری پایانه های رایانهای درنقطه فروش (POS) که ازسال 1983مطرح شد ، امکان تشخیص هویت ارائه دهنده کارت اعتباری در فروشگاها و اطلاع دقیق از اعتبار باقیمانده کارت به صورت پیوسته فراهم گردید.
گسترش تجارت الکترونیکی باعث به وجود آمدن نیازهای جدید در خصوص کارتهای اعتباری گردید. این نیازهای جدید سبب شد که کارتهای اعتباری جدید به نام کارتهای هوشمند ارائه گردند .یکی از نیازهای اساسی تجارت الکترونیکی کارت اعتبار ی است و بدون داشتن کارت اعتباری به خصوص در سطح خرده فروشی تجارت الکترونیک با مشکلات جدی مواجه خواهد شد .
امروزه کارتهای اعتباری در انواع مختلف جهت ارائه خدمات متنوع با دارا بودن قابلیت استفاده در سطح ملی و بین المللی صادر می شوند و مورد استفاده گسترده قرار می گیرند. دامنه کاربرد کارت درزندگی اقتصادی از وسعت و گستردگی قابل ملاحضه ای برخوردار است و امروزه بسیاری از پرداخت ها و دریافت ها و تامین بسیاری از کالاها و خدمات نظیر عملیات بانکی و پرداخت هزینه های مرتبط با مسافرت و بیمه از این طریق امکان پذیر است .

19-2-مزایای استفاده از کارتهای اعتباری
همانگونه که قبلا گفته شد ، کارت به منظور انجام بخشی از وظایف بر اساس نیازهای مشتریان ابداع گردید . اشخاص با توجه به میزان وجه نقد و یا اعتبار به دست آمده از فعالیتهای روزمره می توانند از کارتها برای تبدیل این وجوه به مصارف مورد نیاز خود استفاده نمایند. به اعتبار دیگر کارت وسیله ای برای اثبات اعتبار و صدور مجوز مصرف آن در مواقع مورد نیاز می باشد .
استفاده از کارتها بجای پول و رشد چشمگیر استفاده از آن توسط مردم نشان دهنده اهمیت و مزایای آشکار آن است .کار ت ها دارای مزایای آشکار مستقیم و مزایای پنهانی هستند . در اینجا به اختصار مهترین مزایای کارتها ارائه می شود :
الف ) کارتها باعث افزایش سرعت و کاهش زمان انتقال وجوه از یک نقطه به نقطه دیگر می شوند
ب ) استفاده از کارت بجای پول باعث جلوگیری از انتقال پول نقد می گردد .
ج ) استفاده از کارت بجای پول باعث افزایش امنیت در مقابل سرقت ، مفقود شدن و از بین رفتن پول نقد می گردد .
د ) سالیانه مبالغ قابل توجهی صرف چاپ اسکناس و وسائل مربوط به آن می شود. بهره گیری از کارتها سبب کاهش هزینه های چاپ اسکناس می گردد .
ه) استفاده از کارت باعث می شود که دسترسی به وجوه و یا اعتبار تخصیصی به سرعت و در هر نقطه جغرافیایی امکان پذیر باشد .
و) استفاده از کارتها سبب سهولت در رفع حوائج روزمره افراد می گردد .
ز ) استفاده از کارتها باعث ایجاد اعتبار و ارزش اجتماعی می شود .
ح) کارتها حجم مسافرتهای درون شهری به منظور دریافت و پرداخت های معمولی بانکی را کاهش می دهند و از این طریق باعث کاهش هزینه های فردی و اجتماعی می گردند .
ط) عمومیت یافتن استفاده از کارت باعث ترغیب بانکها به بانکداری الکترونیکی و خروج از سیستم مبتنی بر کاغذ در عملیات بانکی می گردد .
ی ) کارت امکان دسترسی به پول را آسان نموده و باعث تسهیل در امور پرداخت و دریافت وجوه نقد می گردد .
ک ) از طریق گسترش و توسعه کارتهای بین المللی می توان نظام کنترل ارز را بهبود بخشید .

20-2-انواع کارتهای اعتباری
همانگونه که اشاره شد ، کارتهای اعتباری بر انواع مختلف و با کاربرد های گوناگون از سوی بانکها و موسسات مالی و غیر مالی ( مانند کارت تلفن ) در سراسر جهان صادر و در بین متقاضیان توزیع می گردند. از کارتها به عنوان هسته مرکزی ارائه خدمات بانکی در شاخه بانکداری خرد استفاده می شود. کارتهای اعتباری انواع مختلفی دارد و معمولا کارتها را بر اساس شیوه تسویه حساب ، فناوری مورد استفاده ، نوع خدمات و گستره جغرافیایی کاربرد طبقه بندی می نماید .

21-2-طبقه بندی کارتها به لحاظ شیوه تسویه
کارتها بر اساس شیوه تسویه به سه دسته کلی زیر تقسیم می شوند :
الف ) کارت اعتبار ی
ب) کارت بدهکاری
ج ) کارت هزینه
البته کارتها دارای نامهای مختلف دیگری مثل کارت پول ، چک کارت ، کارت سپرده و غیره نیز می باشند که می توانند به نوعی زیر مجموعه های کارتهای فوق قرار گیرند.
الف ) کارت اعتباری
کارتهای اعتباری به منظور خرید کالا و خدمات و دریافت پول نقد صادر می شوند. این نوع کارت بسته به ارتباطات و قرار داد صادر کننده ، می تواند در سطح ملی یا بین المللی کاربرد داشته باشد. برای صدور این کارتها متقاضی به بانک یا موسسه صادر کننده مراجعه می نماید و پرسش نامه ای را که حاوی اطلاعات شخصی ( مشخصات ، وضعیت مالی واعتباری شخص متقاضی ) است را تکمیل می نماید . بانک یا موسسه صادر کننده کارت پس از بررسی سوابق متقاضی امتیاز اعتباری وی را مشخص کرده و میزان و حد اعتباری او را تعیین می نماید . در صورت قابل قبول بودن امتیاز و حد اعتباری متقاضی ، کارت اعتباری برای وی صادر و حدود اعتبار ایشان مشخص می شود .
دارنده کارت اعتباری می تواند به بانکها ، موسسات مالی ، موسسات غیر مالی و فروشگاه هایی که پذیرنده کارتهای اعتباری هستند مراجعه نموده و وجه ، کالا یا خدمت مورد نظر را پرداخت کند و در پایان هر ماه صورت حساب معاملات خود شامل کلیه خرید ها و جوهی که نقدا دریافت نموده را دریافت می کند . دارنده کارت پس از دریافت صورتحساب باید مبلغ آنرا به صادر کننده کارت بپردازد .البته می توانند صورت حساب خود را تقسیط نماید. یعنی مبلغی را در ابتداپرداخت نمایند و ما بقی را طی دوره های بعد تسویه نماید . معمولا وقتی که صورت حسابها بصورت اقساط پرداخت می شود به آن بهره تعلق می گیرد .علاوه بر این ، خدمات کارتهای اعتباری می تواند خدمات دیگری نظیر مسولیت قانونی بانکها در قبال خرابی کالا و خدمات خریداری شده ، بیمه حوادث مسافرت و خرید از طریق پست ، تلفن و اینترنت را نیز فراهم نمایند.
ب) کارت بدهکاری
کارتهای بدهکار از جمله کارتهایی است که مورد استفاده زیادی دارندو این کارت تقریبا به لحاظ عملیاتی شبیه کارتهای اعتباری می باشند و از نظر ماهیت تقریبا معادل چک عمل می کنند. میزان اعتبار کارت بدهکار بر اساس حساب بانکی دارنده کارت ( حساب دیداری یا حسابی مشابه ) تعیین می شود. به عبارت دیگر قبل از اینکه دارنده کارت خرید خود را انجام دهد باید معادل خرید در حساب مربوطه وجه نقد داشته باشد .مکانیزم کار به این شکل است که دارنده کارت بدهکار ،کالا و خدمات مورد نظر خود را انتخاب می کند و صورت حساب مربوطه را امضا می کند. این کار بدین معنی است که به بانک دستور می دهد که معادل مبلغ صورتحساب از حسابش کسر و به حساب پذیرنده کارت واریز گردد.
به عبارت دیگر عملکرد آن مثل صدور یک چک در وجه فروشنده می باشد. با این تفاوت که زمان صدور و دریافت چک وقتی است که از ماشین های نقطه فروش (POS ) استفاده می شود به صفر می رسد .از کارتهای بدهکار برای دریافت وجه از طریق ماشین های خود پرداز (ATM) نیز می توان استفاده نمود. نکته ای که در مورد کارتهای بدهکار بسیار مهم است این است که دریافت وجه یا خرید کالا و خدمات صرفاَ به اندازه موجودی حساب دارنده کارت امکان پذیر می باشد و اضافه بر موجودی امکان پذیر نمی باشد .کارتهایی که اخیرا توسط بانکهای کشور ارائه می شود از نوع کارتهای بدهکار می باشد .
ج) کارت هزینه
کارتهای هزینه بسیار شبیه کارتهای اعتباری می باشند تفاوت آنها این است که در کارتهای اعتباری میزان اعتبار تعیین می شود و دارنده کارت مجاز است به اندازه اعتبار کارت خرید انجام دهد و یا پول دریافت نماید. ولی کارت هزینه حد مشخص اعتباری ندارد و دارنده آن هر چقدر بخواهد می تواند کالا و خدمات خرید نماید ولی پس از دریافت صورت حساب باید بدهی خود را تسویه کند. تفاوت دیگر این نوع کارت با کارتهای اعتباری این است که بوسیله این کارتها نمی توان وجه نقد دریافت نمود. متداول ترین نوع این کارتها در ایالت متحده آمریکا امریکن – اکسپرس و دانیرز کلوپ می باشند .

22-2-انواع کارت از لحاظ فناوری ساخت
کارتها بر حسب فناوری ساخت به دو دسته تقسیم می شوند :
الف ) کارت با نوار مغناطیسی
ب ) کارتهای هوشمند

الف ) کارت با نوار مغناطیسی
در کارتهای با نوار مغناطیسی اطلاعات مربوط به دارنده کارت به صورت کدهای مخصوص بر نوار مغناطیسی که پشت کارت قرار دارد ضبط می شود. به این عمل در اصطلاح رمز گذاری کارت می گویند. البته در نوع قدیمی تر این کارتها اطلاعات به صورت برجسته روی کارتها حک می شود هر چند که استفاده از این نوع کارتها به جریانات الکترونیکی و ارتباط با شبکه تلفنی نیاز نداشت ولی مشکل عمده آنها مسائل امنیتی و حجم بسار بالای کاغذ های مصرفی به عنوان اسناد می باشد. این عیوب با قرار دادن اطلاعات کارت بصورت رقمی بر روی نوار مغناطیسی بر پشت کارت مرتفع شده است. نوار مغناطیسی حد اکثر دارای سه شیار است که شیارهای اول و دوم برای خواندن و شیار سوم هم برای نوشتن و هم برای خواندن اطلاعات بکار می رود. اگر چه ظرفیت ذخیره سازی نوار مغناطیسی تنها حدود هزار بیت است و این مقدار قابل توجه نمی باشد ، لیکن این اطلاعات برای ثبت اطلاعات مورد نظر در روش برجسته نویسی کفایت میکند.
نحوه استفاده از اطلاعات کارتهای مغناطیسی به این شکل است که دارنده کارت به فروشگاه ها و مراکز تجاری مراجعه و کارت خود را در دستگاه های نقطه فروش قرار می دهد . دستگاه های نقطه فروش اطلاعات کارت را که بر روی نوار مغناطیسی وجوددارد به مرکز بانک مخابره می نماید و پس از تایید موارد مربوطه میزان خرید اعتبار مورد نظر گزارش می شود. زمانی که از این کارتها برای استفاده از دستگاه های خود پرداز استفاده می شود نیز همین مکانیزم تکرار می گردد. این نوع کارتها در سطح بین المللی بسیار شایع می باشند و موسسات بین المللی بزرگ همچون ویزا 42 و مستر کارت 43 از این نوع فناوری برای کارتهای خود استفاده می نمایند .
ب ) کارتهای هوشمند
به علت پایین بودن ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات بر روی کارتهای مغناطیسی و نیاز به افزایش قابل توجه حجم حافظه ، این کارتها بخصوص در کاربرد هایی که مستلزم به کار گیری الگوریتم های پیچیده رمز نگاری باشند ( جوانب امنیتی ) و یا ضبط اطلاعات خاص و همچنین به مشکل ترافیک خطوط ارتباطی و مخابراتی ، کارتهای مغناطیسی جوابگو نمی باشند. بنا بر این طی سالهای اخیر اقدامات ویژه ای برای نصب حافظه ها و پردازش گرهای یارانه ای روی کارتها صورت گرفته است .حاصل این اقدامات ابداع و عرضه کارتهای هوشمند می باشد . کارتهای هوشمند عبارت کلی است که گاهی با نامهای کارت تراشه دار 44 کارت حافظه دار 45 و کارت با مدارهای مجتمع 46 معرفی و عرضه می شوند. استفاده وسیع از کارتهای هوشمند از سال 1994 توسط موسات معتبر بین المللی نظیر ویزا ، مستر کارد و یورو پی 47به عنوان پایه و اساس سیستم های پرداخت تجاری آینده در سطح جهانی شناخته شد .
کارت هوشمند به عنوان کار آمد ترین عضو خانواده کارتهای معمول قلمداد می شود. این کارت شامل یک مدار مجتمع الکترونیکی به شکل یک تراشه می باشد که عناصری برای نقل و انتقال و ذخیره سازی و پردازش اطلاعات به همراه دارد. انتقال اطلاعت می تواند به وسیله اتصالاتی که بر روی سطح کارت وجود دارد و یا بدون اتصالات ازطریق میدان های الکترو مغناطیسی انجام شود. یکی از فوائد این کارتها این است که اطلاعات ذخیره شده در آنها می تواند در برابر دسترسی و تغییرات غیر مجاز محافظت شود. از مزیت های دیگر کارتهای هوشمند در کنار اعتبار بالای آن به لحاظ امنیتی، طول عمر بیشتر آن در مقایسه با کارتهای مغناطیسی می باشد .
با پیشرفت هایی که در تولید و استفاده از کارتهای هوشمند به وجود آمده است انواع جدید پروژه های پول الکترونیکی در کشورهای آمریکا و سایر کشورهای پیش رفته در دست اجرا می باشد. در همین زمینه به عنوان مثال از کیف پول الکترونیکی48 و کارتهای موندکس می توان نام برد. کیف پول الکترونیکی عبارت است از کارت مخصوصی که جهت خریدهای کوچک مثل بلیط اتوبوس ، قطار ، تاکسی یا هزینه صورتحساب رستوران مورد استفاده قرار می گیرد .
مزیت کیف پول الکترونیکی امنیت آسان در پرداخت ، عدم نیاز به حمل پول خرد ، ریسک کم و پرداخت تضمین شده می باشد .
موندکس49 یک کارت هوشمند می باشد که توسط بانک نشنال وست مینستر50 ارائه گردید. این کارت جهت حذف پول کاغذی و سکه طراحی شده است. هدف از این کارت ایجاد یک نوع استاندارد برای پول الکترونیکی است. این کارت از فناوری کارتهای هوشمند استفاده می کند و در ماشین های خود پرداز ، تلفن های مخصوص، ترمینالهای نقط فروش و کیف های موندکس قابل استفاده است .
23-2-انواع کارتها به لحاظ گستره جغرافیایی کاربرد
نوع دیگر طبقه بندی کارتها بر حسب گستره جغرافیایی کاربد آنها می باشد که به دو دسته تقسیم می شود :
الف ) کارتهای داخلی
ب ) کارتهای بین المللی

الف ) کارتهای داخلی
کارتهای داخلی همانگونه که از اسمشان پیداست در داخل محدوده جغرافیایی یک کشور کاربرد دارند و تنها در داخل کشور و به ارز همان کشور قابل استفاده می باشد. این نوع کارتها در اغلب کشورها رایج می باشد .در ایران هم طی سالهای اخیر به کارگیری آن رایج شده است. این کارتها می توانند دارای انواع مختلفی باشند. مثل کارت بدهکار ، کارت اعتباری , کارت هزینه ، کارت تضمین چک ، کارت ماشین های خود پرداز.
ب) کارتهای بین المللی
کارتهای بین المللی همانگونه که از اسمش استنباط می شود کارتی است که در بیش از یک کشور قابل استفاده باشد. بنا بر این با بیش از یک ارز سرو کار دارند. این کارتها می توانند در کشورهای مختلف {طرف قرار داد } به خرید یا اخذ پول به ارز همان کشور اقدام نمایند. مهمترین کارتهای بین المللی که حجم نسبتا زیادی از کل کارتهای بین المللی را به خود اختصاص داده اند، توسط موسسات ویزاکارد و مستر کارد ارائه شده است. این نوع کارتهای بین المللی دارای انواع مختلفی مثل کارت کلاسیک ، کارت طلایی ، کارت تجاری ، کارت الکترون ، کارت ATM و کارت مشترک می باشند .
با توجه به مشکلاتی که در زمینه تبدیل نرخ ارز و مبادلات ارزی بین صادر کننده کارت و پذیرنده کارت پیش می آید ، جهت ارائه خدمات بین المللی لزوم ایجاد یک سیستم مشترک بین بانکی در سطح بین المللی احساس می گردد. برای این منظور بانکها و موسسات مالی که تمایل دارند کارتهای بین المللی صادر نمایند به عضویت سازمانهایی همچون ویزا و مستر کارد در می آیند. در ایران بانک رفاه کارگران یک نوع کارت بین المللی با همکاری VISA منتشر کرده است و در کیش هم توسط موسسات خصوصی به میزان محدودی مستر کارد ارائه شده است.
24-2-مسائل و مشکلات کارتهای اعتباری ( بانکی )
علی رغم مزایا و فواید آشکار کارتهای اعتباری ، استفاده از این کارتها خالی از عیب نمی باشد. بنا بر این توجه به معایب و مشکلات آن ضروری است. به همین علت به پاره ای از مهمترین مشکلات و مسائل آن در زیر ارائه می گردد :
1- مسائل و مشکلات قانونی مربوط به چگونگی باز کردن حساب ، صدور کارت ، امنیت کارت ، کارتهای گم شده ، مسولیت ضررهای احتمالی ، چگونگی حل مناقشات مشتریان بانک.
2- ریسک مربوط به کارتها.
3- تقلبات در مورد کارتها
4- اشتباهات در پرداخت های انجام شده توسط کارتها
5- خرابی سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری
6- امنیت اطلاعات فردی
7- آثار تورمی کارتها در پاره ای از موارد

25-2-پول الکترونیکی
هنگامی که برای اولین بار فلزات ( طلا و نقره ) به صورت سکه ضرب شدند پول به عنوان وسیله پرداخت مطرح شد و سه مشخصه اصلی که آنرا از دیگر موارد مشابه جدا می ساخت عبارت بودند از راحتی و سادگی و سرعت استفاده .
هم اکنون ابزار جدیدی به عنوان وسیله مبادله در حال شکل گیری است و در آینده ای نزدیک جای پول کنونی و سنتی را خواهد گرفت چرا که اعتقاد بر این است که از پول موجود بهتر است. این ابزار جدید پول الکترونیکی نام دارد در این بخش مفهوم ، مزایا و معایب و انواع پول الکترونیکی ارائه خواهد شد .

26-2-تعریف پول الکترونیکی51
پول الکترونیکی با اسامی مختلف emoney , digital money , ecash به انگلیسی و در فارسی با عباراتی نظیر پول بر پایه اطلاعات ، پول غیر قابل لمس ، پول رقمی و پول الکترونیکی ساخته شده است. هویت پول الکترونیکی از لحاظ ساختاری عبارت است از بیت های موجود در حافظه رایانه که دارای ارزشی برابر با ارزش پول نقد می باشد .
پول الکترونیکی مانند کارتهای اعتباری ، چک الکترونیکی و موارد مشابه ان فقط حاوی اطلاعات پولی نیست بلکه دارای خاصیت پول حقیقی است. وجه نقد الکترونیکی روشی برای پرداخت های رایانه ای و اینترنتی می باشد. بدین نحو که یک فرد می تواند با انتقال یک عدد از یک رایانه به یک رایانه دیگر کالا یا خدمات مورد نیاز خود را تهیه کند. این اعداد که نشان دهنده جمع پول واقعی فرد است، بصورت کد درآمده و حالت استعاری دارد .
یکی از شیوه های مورد استفاده پول الکترونیکی کش نت 52 می باشد روش عمل کش نت ( شبکه پول الکترونیکی ) عموما به این نحو است که استفاده کننده شماره ای مجرد از کش نت خریداری می کند. این شماره معرف ارزش پولی است و تنها برای مالک آن قابل تعریف می باشد. دارنده می تواند هر آنچه را که می خواهد در هر کجا خریداری نموده و پس از ارسال آن به فروشنده کالا و خدمات ، قابلیت استفاده مجدد آن برای فروشنده وجود دارد. بنا بر این فروشنده می تواند آنرا از طریق کش نت نقد نماید یا در گردش معاملاتی از آن استفاده کند. این پول از طرق مختلف قابل خریداری است و از آنجاییکه این پول در سطح جهان رایج است از تمام مراکز اقتصادی و بانکی قابل تهیه است .
پول الکترونیکی وسیله ای عمومی و چند منظوره برای پرداخت است. بطور کلی پول الکترونیکی عبارت است از ارزش پولی ذخیره شده که به شکل دیجیتالی نگهدار ی می شود و برای پرداختهای آنی در معاملات در دسترس می باشد .
نقشها و وظایف پول الکترونیکی عبارت است از :
1 – پول الکترونیکی ارزش را بصورت اطلاعات دیجیتالی و بدون وابستگی به حساب بانکی در خود نگه می دارد .
2- پول الکترونیکی می تواند از طریق انتقال اطلاعات دیجیتالی، ارزش را به دیگری منتقل نماید .
1- پول الکترونیکی برای پرداخت های از راه دور مخصوصا در شبکه های عمومی (مثل شبکه های ارتباطی و اینترنت ) بسیار مناسب است .
4- در بعضی موارد پول الکترونیکی نیازی به طرف سوم برای نظارت و تایید معامله ندارد.
5- پول الکترونیکی برای پرداخت های با مبالغ کم ( کم ارزش ) مناسب می باشد.

27-2-اهمیت و مزایای پول الکترونیکی
با نظر به این واقعیت که تجارت الکترونیکی اکنون با شتابی روز افزون در حال گسترش می باشد، هر چند پیش بینی ها و بر آوردهایی که در گزارشهای مختلف ارائه شده ارقام متفاوتی را نشان می دهد، اما همه اتفاق نظر دارند که طی سالهای آینده حجم تجارت الکترونیکی به شدت افزایش خواهد یافت و در این بین ابزار پرداخت و نقل و انتقال الکترونیکی پولی نظیر کارتهای اعتباری ، چکهای الکترونیکی و پول الکترونیکی ، سهم عظیمی را به خود اختصاص خواهند داد .
اگراین تصورراقبول کنیم که دردنیای دیجیتال واینترنت آینده پول الکترونیکی جای پول سنتی راخواهد گرفت، به اهمیت و نقش آن در آینده ای نزدیک بیشتر پی خواهیم برد .
پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی و سایر ابزارهای پرداخت الکترونیکی از مزایای برجسته ای برخوردار است که به پاره ای از مزایای آن در ذیل اشاره می شود :
27-1-2-انتشار آزاد پول خصوصی
هایک در اثر کلاسیکی که در سه دهه پیش از این منشر ساخت از ملیت زدایی پول نام برد و تاکید کرد که مهمترین پیامد اقتصادی پول الکترونیکی انتشار آزاد پول خصوصی از سوی بانکهای تجاری است. این بدان معناست که با گسترش روز افزون این روند انتشار پول و عرضه آن تنها به عهده بانک مرکزی یک کشور نیست و حتی بانکهای خصوصی هم آزادی و اجازه انتشار پول را خواهند داشت و این امر در سیاست پولی تاثر بسزایی در بر خواهد داشت .
2-27-2- قابل حمل و جابجایی ( عدم وابستگی به مکان )
از دیگر مزیتهای پول الکترونیکی این است که پول الکترونیکی در هر مکان و زمان قابل استفاده مالک خود می باشد و محدودیتی برای استفاده از آن وجود ندارد و از طرف دیگر به راحتی و سرعت و دقت بالا قابل جابجایی از یک نقطه به نقطه دیگر می باشد
3-27-2- قابل گردش و چرخش نامحدود ( تا زمان از بین رفتن خود آن)
پس از صادر کردن شماره پول الکترونیکی، مالک شماره می تواند از طریق اینترنت هر چیزی که در توان دارد را بخرد .پس از خرید آن در شبکه cashnet فروشنده بلافاصله شماره را دریافت و می تواند در همان شبکه پول الکترونیکی خود را نقد یا در چرخه خرید و رد و بدل پولی به فرد دیگری انتقال دهد. بدین نحو پول الکترونیکی تا زمان نامحدود و تا وقتی که پول مفقود یا به سرقت نرفته قابلیت کاربرد خو درا حفظ میکند.
4-27-2- قابلیت اعتماد و اطمینان به آن ( امنیت )
پول الکترونیکی مشکلات مربوط به سوء استفاده از کارتهای اعتباری اشخاص را از بین می برد و بعلاوه از آنجا که برای هر پول الکترونیکی کش نت ،یک شماره وجود دارد و به کمک ارقام منفرد که تنها یک بار مورد استفاده قرار می گیرد ارائه می شود، لذا جعل آنها دشوار است و در برابر هر گونه کلاه برداری ایمن است و از طرفی مشتری با استفاده از پول الکترونیکی نسبت به تعداد کالایی که از طرف فروشنده برای او فرستاده خواهد شد اطمینان حاصل خواهد کرد و اشتباهی صورت نخواهد گرفت .
5-27-2- نامشخص بودن هویت
در این سیستم به خریدار کش نت ( دارنده پول الکترونیکی ) تضمین داده می شود که هویت وی کاملا ناشناس باقی مانده و برای وی هیچ گونه تبعات و عواقب منفی بعد از خرید در پی نخواهد داشت .در واقع استفاده کننده اگر قصد مخفی نمودن هویت خود راداشته باشد می تواند از دستگاه پخش کننده اتوماتیک پول یا از سیستم کش نت که به شیکه متصل است و یا از طریق شبکه بانکی که در آن حساب دارد اقدام به تهیه آن نماید. بدین ترتیب پول الکترونیکی غیر قابل رد یابی می باشد .
6-27-2- قابلیت کار در حالت ناپیوسته
یکی دیگر از ویژگی های پول الکترونیکی ، قابلیت پرداخت بصورت ناپیوسته می باشد. ضمن داشتن این قابلیت این امکان را به کار بر خود می دهد که بدون اینکه مستقیما بانکی را در گیر کند معامله را انجام دهد. در این روش مشتری می تواند امور پولی و تبادل مالی خود را بدون مراجعه به بانک یا موسسه مالی مرجع انجام دهد .
7-27-2- قابلیت استفاده دوتایی یا چند تایی
چند مشتری می توانند بها یا نرخ کالا یا خدماتی که می خواهند بخرند را بین خود تقسیم نموده و هر کدام از کاربران بخشی از هزینه آنرا بپردازد. این روش در سیستم هایی که مبتنی بر کارتهای اعتباری است امکان پذیر نیست و از طریق کارت، کل هزینه یکجا و همزمان باید پرداخت شود در واقع از طریق پول الکترونیکی هم می توان پول را کامل پرداخت نمود و هم کل مبلغ را از طریق مجموع مقادیر چند پول الکترونیکی پرداخت نمود .
8- 27-2-قابل تقسیم شدن
پول الکترونیکی قابل خرد شدن به مقادیر کوچکتر را دارد بدین معنا که برای سهولت در انجام معاملات خرد یا خرید های جزیی پولهای الکترونیکی مقادیر بسیار خرد را برای استفاده مشتریان فراهم می نمایند .
9- 27-2-قابلیت همگانی بود
امروزه تعداد زیاد ارئه کنندگان پول الکترونیکی ،گسترش استفاده از آن را نشان می دهد. پول الکترونیکی در منطقه وسیع تجاری شناخته شده و قابل قبول می باشد. از طرفی همه افراد می توانند از آن استفاده نمایند این ویژگی در دو ابزار پرداختی دیگر نظیر دسته چک یا کارت اعتباری که فقط به افراد یا سازمانهای خاص تعلق دارد دیده نمی شود .
10-27-2- ساده بودن و کاربر پسند بودن
استفاده از پول الکترونیکی هم برای ارائه دهنده و هم برای گیرنده آن بسیار ساده و آسان است. این روش احتیاج به رمز نگاری با رتبه زیاد نداشته و همینطور به اطلاعات زیاد و راهنمایی پیچیده ای برای کاربران نیازی ندارد .
11-27-2- هزینه کم
انتشار پول الکترونیکی باعث حذف هزینه های ارائه خدمات ( که صرف استخدام کارمندان برای ارئه سندهای مالی و .. می باشد ) می شود علاوه بر آن هزینه های ضرب مسکوک و چاپ اسکناس را کاهش می دهد. بنا بر این یکی از پیامد های این مسئله به حفظ بیشتر سرمایه ملی می انجامد .
12-27-2- آزاد بودن و عدم وابستگی سیاسی
به علت اینکه هیچ مرزی برای اینترنت نمی توان در نظر گرفت لذا انتقال پول الکترونیکی در چارچوب یک کشر محدود نمی شود. بنا بر این هیچ کشور یا سیاست خاصی نمی تواند رو ی آن اعمال سلیقه کند و برای آن محدودیت ایجاد نماید .
13-27-2- محدود بودن مقدار پول
با توجه به اینکه کاربر مقدار کمی پول در این روش استفاده می کند در صورت مفقود و یا از دست دادن آن به هر نحو ضربه و اثر منفی کمتری به او وارد می شود .
14-27-2- بهبود دادو ستد
یکی از پیامدهای استفاده از پول الکترونیکی بهبود دادوستدمی باشد. به علت مزایایی نظیرریسک کمی ، که درانجام دادوستدبه این روش وجودداردوعلت آن رادرمبالغ محدودی که درپول الکترونیکی موجوداست میتوان جستجوکردوهمچنین زمان کمی که مشتریان به هنگام پرداختها صرف می کنند وامنیتی که درانجام پرداخت وجود دارد ،همه این عوامل موجب کارآمد تر کردن معاملات می شود و مجال بیشتری را برای فعالیت های اقتصادی فراهم می آورد.
15- 27-2-سرعت
خصوصیات پول الکترونیکی نظیر ناشناس بودن و قابلیت اطمینان آن سبب می گردد که فرایند تجارت در شبکه اینترنت با سرعت بیشتری انجام شود و زمان کمی جهت نقل و انتقال آسان پول الکترونیکی صرف شود .مجموع این ویژگی های باعث تسریع در فرایند تجاری می شود .

28-2-انواع پول الکترونیکی
پول الکترونیکی را به شیوه های مختلف تقسیم بندی می نمایند در یکی از تقسیم بندی ها پول الکترونیکی را به دو دسته تقسیم می نمایند :
1-28-2- پول الکترونیکی شناسایی شده
این نوع پول الکترونیکی حاوی اطلاعاتی در باره هویت مالک آن می باشد که تا حدودی مانند کارتهای اعتباری است. این پولها دارای قابلیت رد گیری می باشند و هویت دارنده آن قابل شناسایی است. قابلیت استفاده این پول در دو روش پیوسته و نا پیوسته امکان پذیر است .
2-28-2- پول الکترونیکی غیر قابل شناسایی ( بی نام و نشان )
این نوع پول دیجیتالی خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارنده اش را در بر دارد و از این لحاظ درست مانند پول کاغذی سنتی عمل می کند. هنگامی که پول دیجیتالی از حسابی برداشت شد بدون باقی گذاشتن هیچ اثری می تواند آنرا خرج نماید. با توجه به این نکته که هنگام ایجاد کردن پول دیجیتالی از امضاهای نامشخص استفاده می شود امکان پی گیری آن برای هیچ بانکی وجود ندارد.
هر کدام از پولهای الکترونیکی فوق الذکر به دو دسته پول الکترونیکی پیوسته و پول الکترونیکی نا پیوسته تقسیم می شوند.

29-2-معایب و پیامد های منفی پول الکترونیکی
علی رغم مزیت های آشکار و قابل توجه پول الکترونیکی و اثرات بسیار مثبت آن بر امر تجارت ، به کار گیری این نوع پول در اقتصاد دارای معایب و پیامد های منفی نیز می باشد. که ذیلا به پاره ای از آنها اشاره می کنیم :
1 -30-2- عدم امکان رد یابی پرداختهای پول الکترونیکی
بر خلاف معاملات با کارتهای اعتباری که نام کار بر به حسابش پیوند خورده است در پولهای الکترونیکی بی نام و نشان ، هویت مالک کاملا مخفی است و در صورت به سرقت رفتن یا موارد قانونی مشابه که نیاز به رد گیری و پیگیری آن باشد شناسایی هویت دارنده پول غیر ممکن به نظر می رسد .
2-30-2- مشکل جعل سازی
همانگونه که در تعریف پول الکترونیکی مطرح گردیده است پول الکترونیکی شامل چند دسته بیت رایانه ای است .به همین سبب کپی کردن آن و جعل سازی آن ساده بنظر می رسد. در سیستم ها ی پول الکترونیکی پیوسته و نا پیوسته راه کارهای مناسبی برای رفع این مشکل تمهید شده است. با وجود اینکه در هر دو نوع ، بانک قادر است گردش پول الکترونیکی را در اقتصاد پیگیری کند و چیزی را که هر شخص می خرد ، محل ، زمان و مبلغ خرید را مشخص می کند. در حالت خالی بودن پول در سیستم نا پیوسته هویت خرج کننده اصلی پول نامشخص است و به دنبال آن مسیری که پول در بازار پیموده است مشخص نیست .

3-30-2- ایجاد اختلال در عرضه پول
می دانیم که در تجارت با پول الکترونیکی مرزهای ملی از بین خواهد رفت و بانکهای خصوصی هم قادرند پول الکترونیکی عرضه کنند. لذا بانکهای مرکزی قدرت خود را در کنترل عرضه پول تا حدودی از دست می دهند و این عامل موجب ایجاد اختلال در عرضه پول خواهد شد .
از طرف دیگر با گسترش روز افزون تجارت از طریق اینترنت ، پول الکترونیکی از طریق این شبکه ایجاد می شود که نسبت کل پول الکترونیکی از پول سپرده شده نزد بانکها بیشتر خواهد بود. این توسعه روز افزون که نمایانگر فعالیت اقتصادی در اینترنت است در نهایت بر عرضه پول در جهان واقعی تاثیر خواهد گذاشت .در جهان واقعی رشد فعالیت اقتصادی موجب جذب سرمایه خارجی از سایر کشورها می شود. این عامل به علت وجود مرزهای ملی ، کشوری و خطر نوسان ارز ، ورود این سرمایه را محدود می کند. اما این محدودیت ها در دنیای اینترنت و رایانه وجود ندارد و تعامل بین پول واقعی و پول الکترونیکی بی واسطه تر و سریع تر خواهد بود . بدین نحو تاثیرات و واکنش های رویارویی مالی بین اقتصاد ملی و فعالیت های اقتصادی مجازی در اینتر نت و رایانه حذف و سرعت بیشتری خواهد داشت ،که نهایتا باعث آشفتگی درعرضه پول می گردد.

4-30-2- امکان ایجاد بحرانهای مالی از طریق معاملات الکترونیکی
امکان انتشار پول الکترونیکی توسط بانکهای خصوصی موجب خواهد شد که در عرصه توسعه طبیعی بخش مالی و رقابت بین بانکی امکان وام دادن پول الکترونیکی به میزان بیشتر از اعتبار خود وجود داشته باشد و این امر ممکن است سبب شود که این موسسات قادر به باز پرداخت دیون خود در آینده نبوده وبه ورطه ورشکستگی کشیده شوند و از این طریق بحران مالی ایجاد کنند .

5-30-2- ملاحظات مالیاتی
حال که مرزهای کشورها در این برهه زمان از طریق اینترنت و رایانه از میان رفته ، ارتباط کاری افراد مختلف در کشورها و در حوضه های مختلف نیاز به قوانین مالیاتی بین المللی را بیش از پیش نمایان می سازد. بطور مثال اگر یک کالایی یا خدماتی در ایران در سایت ژاپنی عرضه گردید و یک فرانسوی آنرا خرید قوانین مالیاتی کدام کشور باید در خصوص فروش اعمال گردد؟ این مسئله بسیار مهم است که به قوانین روشن و واضحی در این زمینه احتیاج دارد. علاوه بر این به علت فقدان مدرک در نقل و انتقال پول الکترونیکی امکان رد گیری و پی گیری آنرا برای دریافت مالیات ندارد زیرا پول الکترونیکی مانند پول نقد غیر قابل شناسایی است و با نقل و انتقال از طریق شبکه بانکی تفاوت فاحشی دارد. بنا بر این با وجود قوانین بین المللی مالیاتی ، اخذ مالیات کار ساده ای نیست. از طرفی تطهیر پول به علت عدم امکان رد یابی در نقل و انتقال مالی امکان پذیر می باشد. همانطور که در سالهای اخیر باند های تبه کاری نقل و انتقال پول های تقلبی را از طریق اینترنت انجام داده اند و علت ان علاوه بر مورد بالا امکان ارسال پول به هر نقطه جهان می باشد .

31-2-پرداخت الکترونیکی صورت حسابها
ذکر این مسئله که قلمرو خدمات مالی سریع تر از هر زمان دیگر در حال تغییر است موضوعی تکراری به نظر می آید. هر چند که این امر در جهان امروز یک واقعیت محسوب می شود که بیشتر مصرف کنندگان با استفاده از کارتهای اعتباری و از طریق الکترونیکی خرید ها ی خرده فروشی خود را انجام می دهند، اما هنوز هم اغلب تعهدات اقساطی مثل اقساط وام های گوناگون از طریق چک های شخصی انجام می گیرد. با این همه این رویه ممکن است به زودی متحول شود. در حال حاظر چندین نظام پرداخت الکترونیکی صورت حسابها در حال گسترش و یا در مرحله اولیه کاربرد هستند. این نظامها موجب تحول در فرایند پرداخت صورت حسابها می شوند و روش فعلی پرداخت صورتحساب ماهانه خانوارها را بطور کلی دگرگون خواهد کرد.

1-31-2-تعریف پرداخت الکترونیکی صورت حسابها
همانگونه که از نامش (پرداخت صورتحسابهای الکترونیکی ) پیداست مکانیزمی است که پرداخت صورتحساب بصورت الکترونیکی و از طریق اینترنت را میسر می سازد . مشتری با استفاده از این روش می تواند صورت وضعیت و مانده حسابهایش را روی صفحه رایانه ملاحظه کند و همچنین مروری بر صورت حسابهای الکترونیکی کرده و در صورت تمایل فوراَ پرداختها را همانجا انجام دهد.نظام های پرداخت الکترونیکی صورتحسابها موجب تحول در فرایند صدور و پرداخت صورتحسابها از حالت کاغذی به الکترونیکی می شود.
شرکت آب و برق،شرکت مخابرات،بازرگانان و موسسات مالی می توانند برای ارسال صورت حسابها و تراز حساب خانوارها و مشتریان و دریافت و پرداخت وجوه صورتحسابها و تبادل اطلاعات از این نظام استفاده نمایند کل این فرایند توسط اینترنت انجام می شود .

2-31-2-اهمیت پرداخت الکترونیکی صورتحسابها
موضوع ارسال و پرداخت صورتحسابها، یک فعالیت اقتصادی پشت صحنه است و به تدریج به فعالیتی بسیار عظیم تبدیل می شود. بر آوردهای انجام شده در چندین گزارش بازرگانی نشان دهنده این واقعیت است که صورتحسابهای دریافت و پرداخت شده توسط خانوارها سالانه بخش عظیمی از مبادلات اقنصادی را در بر می گیرد که شامل صورت حسابهای آب و برق و گاز و تلفن، مسائل بیمه ای، گزارش مانده حسابها و .. است. بخش عظیمی از این پرداخت ها توسط چک های شخصی و اسناد پرداختی دیگر از طریق حضوری و یا از طریق پست انجام می شود .
شرکت های عرضه کننده نرم افزار و سخت افزار رایانه ای تولید کنندگان تجهیزات مخابراتی و موسسات خدماتی پرداخت ، همگی در جستجوی راه هایی هستند که بتوانند از این هزینه قابل توجه سازماندهی صورتحسابهادر هر سال بهره مند شوند .
با توجه به حجم بسیار زیاد صورت حسابها و مزایای عمده ای که پرداخت الکترونیکی صورتحسابها در بر دارد ، لازم است برنامه ریزان کشور که در زمینه بانکداری الکترونیکی و سیستم های پرداخت الکترونیکی فعالت دارند به این امر توجه ویژه مبزول نمایند.

34-2-بررسی وضعیت بانکداری الکترونیکی در ایران
قبل از بررسی بانکداری الکترونیکی در ایران لازم است به تاریخچه بانکداری در ایران اشاره کوتاهی شود .
34-1-2-تاریخچه بانکداری در ایران
بررسی تاریخی نشان می دهد که کشور ما خیلی دیر پا به عرصه عملیات جدید بانکی گذاشته است. در گذشته عملیات نقل و انتقال پول و ضرب سکه و تغییر و تبدیل پول بوسیله صرافها صورت می گرفت و در واقع سیستم قدیم بانکدار ی ایران را سیستم صرافی تشکیل می داده است. عملیات بانکداری در ایران از سال 1888 میلادی با تاسیس شعبه هایی در تهران و چند شهر بزرگ از طرف دو بانک جدید شرق که مرکز آن در هندوستان بود شروع گردید .سپس در سال 1889 که مطابق با 1306 هجری قمری است با امتیاز بارون ژولیوی روتر بانک شاهنشاهی ( شاهی ) ایران تاسیس شد و پس از آن بانکهای دیگر به نام بانک ایران و روس و بانک عثمانی در ایران بوجود آمد. ولی کلیه این بانکها از طرف اتباع خارجی و زیر نفوذ سیاست خارجی و استعماری کشورهای انگلستان و روسیه تزاری اداره می شد تا اینکه سال 1306 هجری شمسی بانک ملی ایران تاسیس گردید واز آن تاریخ فعالیت بانکی به معنای واقعی درایران بوجود آمدوعملیات بانکی رسماازطرف خودایرانیان تعقیب شد.عملیات بانکی وانتشاراسکناس ابتداتوسط بانک صورت می گرفت و این بدان سبب بود که امتیاز انحصار اسکناس به بارون ژولیوی روتر به مدت بیست سال در تمام خاک ایران واگذار شده بود. (1377-1306 هجری قمری ) پس از آن در سال 1309 هجری شمسی امتیاز انتشار اسکناس از بانک به مبلغ 200 هزار لیره خریداری و به بانک ملی واگذار گردید. عملیات بانک ملی تا قبل از تاسیس بانک مرکزی به دو قسمت نشر اسکناس و عملیات بانکی تقسیم می شد و برای هر قسمت ترازنامه جداگانه تنظیم می شد. بعد از واگذای حق انتشار اسکناس از بانک ملی به بانک مرکزی ، بانک ملی فقط به عملیات بانکی پرداخت. بانک مرکزی ایران به موجب قانون هفت خرداد 1339 هجری شمسی تاسیس گردید. تاسیس این بانک به منظور حفظ ارز ش پول و تنظیم اعتبارات و انتشار پول بود. این وظایف تا سال 1339 هجری شمسی به عهده بانک ملی بود ولی بانک ملی به علت وظایف متنوع اغلب موفق به انجام وظایف اصلی خود که حفظ ارزش پول و تنظیم اعتبارات است نمی گردید. از این نظر در سال 1339 وظایف بانک ملی محدود به عملیا ت بانکی شد و انحصار انتشار اسکناس و نظارت در گردش پول به بانک مرکزی واگذار گردید.
34-2-2- بانکداری الکترونیکی در ایران
همانگونه که قبلا اشاره شد بانکداری الکترونیکی دو قید و محدودیت خدمات بانکی سنتی یعنی زمان و مکان را از بین برده است. در سیستم سنتی بانکی گسترش ساعات بانکی و شعب بانکها عامل تسهیل کننده خدمات رسانی بانکی به شمار می رفت. هم اکنون با گسترش روز افزون بانکداری الکترونیکی این معیار ها اهمیت و ارزش خود را از دست داده است. با توجه به پیشرفت های سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات ، اغلب کشورها با استفاده از این فناوری نظام بانکداری خود را الکترونیکی کرده اند. جمهوری اسلامی ایران نیز از دهه های 60 و 70 شمسی تلاش های زیادی را در جهت استفاده از سیستم های رایانه ای در بانکها انجام داده است اما بنا بر دلایل متعدد ایجاد این سیستم ها نتایج قابل قبولی را در بر نداشت و تا کنون با عث حذف دفاتر حسابداری و یا کاهش هزینه های واقعی پردازش اطلاعات نگردیده است .به همین سبب هر چند سیستم های نوینی مانند کارتهای بانکی یا حسابهای هوشمند جدا از حسابهای جاری و یا پس انداز بانکها ایجاد شد ولی ارتباط آن با سیستم سنتی از طریق صدور یک سری سند و به صورت دستی انجام می پذیرد .

34-3-2-کارتهای بانکی در ایران
استفاده از کارتهای بانکی در ایران قبل از انقلاب به میزان محدودی رواج داشت. این کارتها توسط موسسات بین المللی مثل ویزا و مستر کارت ارائه می شد که جنبه بین المللی نیز داشتند .علاوه بر آن قبل از انقلاب تعداد بسیار محدود ماشینهای ATM توسط بعضی از بانکها وارد کشور گردیدند ولی عملا مورد استفاده قرار نگرفتند. بنا بر این تا قبل سال 1369 اقدام جدی جهت استفاده از کارت در ایران صورت نگرفت تا آنکه در آنسال مطالعات و بررسی هایی توسط بانک تجارت بخصوص در زمینه تطبیق قوانین موجود بانکی و نحوه استفاده از کارت صورت گرفت و نهایتا در سال 1370 این بانک توانست اولین کارت بانکی را در ایران صادر نماید که به طرح چک کارت بانک تجارت معروف شد. این کارت ماهیتا یک کارت بدهکاری می باشد. برای صدور این کارت متقاضی به بانک مراجع می کند و یک حساب سپرده در بانک افتتاح می نماید و به میزان مبلغ واریزی به حساب اعتبار به کارت تعلق می گیرد . پیرو این اقدام بانک تجارت ، بانک سپه در سال 1371 با نصب 7 دستگاه ماشین خود پرداز(ATM) کارت بانکی صادر نموده و به ارائه خدمات کارت بانکی پرداخت .پس از آن به تدریج سایر بانکها دست به کار شدند و اقدام به ارائه کارت بانکی نمودند. کارتهایی که تا بحال توسط بانکهای داخلی صادر شده است کارت بدهکار می باشند زیرا اولا برای دریافت کارت باید حساب افتتاح نمود و به مبلغ کارت سپرده واریز کرد و ثانیا این کارتها بیشتر برای ماشین های خود پرداز (ATM) کاربرد دارند . به غیر از بانکها ، طی سالهای اخیر موسسات دیگری نیز اقدام به تولید و صدور کارتهای بانکی نموده اند که نمونه بارز آن ، کارتهای موسسه امین و کارتهای ثمین می باشد. کارت تلفن هم نمونه ای از این کارت می باشد که برای پرداخت هزینه مکالمات تلفنی استفاده می شود .
سیستم یکپارچه بانک ملی ایران ( سیبا ) تلفیقی از دو سیستم کارتهای بانکی (ملی کارت) و حساب جاری الکترونیکی می باشد. به عبارت دیگر در این سیستم حساب جاری ( حساب چک ) و حساب کارت مشتری در اصل یک حساب مشترک می باشد. بنا بر این مشتری هم می تواند از دسته چک و هم از کارت جهت انجام عملیات بانکی خود استفاده نماید .
کارت ثمین که توسط شرکت ایز ایران تولید شده است . این کارت 206 بایت حافظه و یک تراشه ( CHIPS) را در خود جای دارد. تهیه این کارت به این نحو است که افراد کارمند در موسسات یا ادارات دولتی و یا سازمانهای معتبر از سازمان خود تقاضای کارت می نمایند موسسه ذیربط مربوطه همراه با اطلاعات مورد نیاز و تعهدات لازم را برای شرک ایز ایران ارسال می کند. شرکت ایز ایران کارتی حداکثر معادل 80 درصد حقوق فرد صادر می کند. افراد حقیقی نیز می توانند با مراجعه به موسسه های مالی و اعتباری حدود دو برابر مبلغ اعتبار درخواستی را بصورت اسناد مالی و وثیقه قرار بدهند و با استفاده از اعتبار آن از موسسه صادر کننده کارت ، کارت دریافت نمایند. پس از دریافت کارت ، دارنده کارت می تواند به فروشگاه های خاصی مراجعه نماید و کالای مورد نظر خود را خریداری نماید و یک تا 3 ماه بعد بدهی خود را پرداخت نماید در صورت عدم پرداخت بدهی خود ، کارت وی از درجه اعتبار ساقط می گردد. فروشنده نیز پس از انجام معامله پس از دو روز می تواند با ارائه صورتحساب فروش ،مبلغ صورتحساب خود را پس از کسر 2درصد کارمزد ایز ایران دریافت نماید. در صورت مفقود شدن کارت یا سرقت رفتن آن پس از اطلاع یافتن شرکت ،کارت غیر قابل استفاده خواهد بود. گسترش استفاده از کارتها در ایران با مشکلات و موانع زیادی روبرو است یک دسته از مشکلات ، مشکلات سخت افزاری می باشد .منظور از سخت افزار دستگاه های خود پرداز (ATM) نقطه فروش( POS) و سایر دستگاه های مورد نیاز می باشد علاوه بر این موضوع قیمت هنگفت چنین دستگاه هایی سبب شده است که بانکها در کلیه شعب خود این دستگاه ها را نصب ننمایند .
علاوه بر مشکلات سخت افزاری ، مشکلات نرم افزاری نیز در بانکها وجود دارد. بعلت اینکه بانکها از نرم ا فزارهای مشابهی استفاده نمی کنند تبادل اطلاعات با مشکل مواجه است.
علاوه بر معظلات مطرح شده ،مشکل عمده کاربرد کارتها فقدان زیر ساختهای الکترونیکی لازم در بانکها و موسسات مالی است. زیرا بانکها و موسسات مالی از سیستم های سنتی استفاده می کنند در نتیجه استفاده از کارتهای بانکی محدود می گردد. این موضوع سبب شده که بانکها سیستم های کارت کاملاَ مجزا از سیستم بانکی خود تعریف نمایند و همچنین کارت یک بانک در بسیاری از موارد و خدمات توسط بانکهای دیگر قابل پذیرش نباشد .
گسترش و رواج بعضی از کارتها مثل کارتهای اعتباری بعلت قانون بانکداری بدون ربا از لحاظ قانونی و شرعی با مانع روبرو است .
یکی از معظلات مهم دیگر نداشتن قانون جامع برای انتقال الکترونیکی وجوه ( EFT) در کشور می باشد که گسترش این کارتها را با مشکل جدی مواجه خواهد ساخت .
مشکل فرهنگ استفاده ، امنیت کارتها ، تقلب ، سرقت ، شیوه رسیدگی به تخلفات و فرآیند قضایی مربوطه از موانع موثر در گسترش کارتها در ایران می باشد. زیرا باعث ایجاد جو عدم اطمینان و اعتماد در بین مردم می شود.
یکی از استفاده های مهم کارتها در تجارت بین المللی می باشد .کارتهای صادر شده در ایران در سطح ملی و محدود کاربرد دارند. محدودیت کاربرد آنها مانع در گسترش استفاده از این کارت ها می شود .
بعضی از موانع فوق مربوط به عدم دست یابی فناوری پیش رفته اطلاعات و ارتباطات است که به علت تحریم اقتصادی آمریکا بر علیه جمهوری اسلامی ایران تشدید شده است.حال که مشکلات و معظلات کارتها در ایران بررسی شد پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت کارتها ارائه می گردد.
بطور خلاصه برای گسترش استفاده از کارتها اقدامات زیر پیشنهاد می گردد :
– حرکت بانکها از بانکداری سنتی به بانکداری الکترونیکی .
– هماهنگ کردن سخت افزارها و نرم افزارهای بانکها.
– ایجاد زیر ساختهای لازم برای انتقال الکترونیکی وجوه در ایران
– تجدید نظر در قوانین بانکی و وضع قوانین لازم در خصوص انواع کارتهای بانکی
– ایجاد فرهنگ لازم جهت استفاده از کارتها.
– فراهم آوردن امکان استفاده از کارتها در تمامی مکانها ، بانکها و فروشگاه ها
– برقراری ارتباطات بین المللی بانکها و بین المللی کردن استفاده از کارتها .
– ایجاد مرکز تهاتر و تسویه بین بانکی کارتها

34-4-2-شبکه تبادل اطلاعات بانکی (شتاب )
یکی دیگر از اقدامات نظام بانکداری ایران برای ایجاد زمینه راه اندازی بانکداری الکترونیکی طرح شبکه تبادل اطلاعات بانکی شتاب می باشد . از آنجایی که تبادل الکترونیکی وجوه مختص به یک بانک نیست و همانگونه که در شیوه سنتی تبادل وجوه نقدی ، حسابها بین بانکها از طریق اتاق پایاپای انجام می پذیرد برای تبادل الکترونیکی وجوه بین بانکها نیز چنین مکانیزمی بطور الکترونیکی مورد نیاز است. برای این منظور بانکها به شبکه الکترونیکی جدیدی که مانند اتاق پایاپای برای بانکها عمل کند نیازمند می باشند. وظیفه تبادل اطلاعات بانکی در سطح بین المللی و خارج از کشور به عهده شبکه های بین المللی به خصوص سوئیفت است. اما در داخل کشور و با توجه به ارتباط بین بانکهای داخلی سوئیفت کارایی و ویژگی های لازم را برای این کار ندارد. به همین منظور شبکه ای به نام شتاب ( شبکه تبادل اطلاعات بانکی ) در نظر گرفته شده که این خلا را پر نماید. شرکت خدمات انفورماتیک به عنوان سازمان اجرایی طرح اتوماسیون سیستم بانکی ، اقدام به طراحی مرکز شتاب با اخذ مجوز از شورای عالی بانکها در سال 1377 کرده است. در این مرکز شرایط ، مقررات ، آیین نامه ها و استاندارد پیامها تدوین گردیده است. محدوده خدمات این مرکز دستگاه های نقطه فروش (POS) ، خود پرداز (ATM) ، PINPAD و همچنین ارائه خدمات تجارت الکترونیکی است.
مرکز شتاب پس از بررسی و مطالعه مراکز سوئیچ کشورهای پیش رفته و بکار گیری تجربیات آنها به وجود آمده است. سیستم نرم افزار بکار گرفته شده بر اساس سیستم عامل indows,UNIX W با پیروی از پروتکل TCP /IP بنا شده است و از معماری خادم و مخدوم53 با پیکربندی سوپر سرورهای قدرتمند استفاده می نمایند.

34-5-2-مرکز هماهنگی تبادل اطلاعات بین بانکی ( مهتاب )
شبکه مهتاب تقریبا مشابه شبکه شتاب است و هدف آن تسهیل تبادلات بین بانکی الکترونیکی و سایر خدمات بانکداری الکترونیکی و انتقال الکترونیکی وجوه در ایران می باشد. این طرح توسط شرکت سداد دنبال می شود و از سوی بعضی از بانکهای داخلی از قبیل بانک ملی و ملت مورد حمایت قرار می گیرد. هر چند که طرح شبکه مهتاب در کنار طرح شبکه شتاب می تواند موجب افزایش رقابت و بالا بردن کیفیت شبکه گردد ولی در شرایط فعلی با توجه به مشکلات و موانع موجود در راه بانکداری الکترونیکی در ایران تا حدودی باعث نا هماهنگی و اصراف منابع می گردد.

34-6-2-سوئیفت ( SWIFT)
یکی دیگر از اقدامات نظام بانکداری ایران در جهت حرکت بسوی بانکداری الکترونیکی پیوستن به سوئیفت بود. ایران در سال 1371 به عضویت سوئیفت درآمد و در سال 1372 به شبکه سوئیفت متصل شد .
سوئیفت را می توان نقطه شروع بانکداری الکترونیکی در ایران دانست هر چند پیوستن به سوئیفت مزایای شاخص و گسترده ای در پی دارد، مع الوصف از سوی بانکهای ایران با کندی مورد استقبال قرار گرفت. با رواج سوئیفت مفاهیم ارتباط الکترونیکی و ارسال و دریافت پیامهای مالی از طریق به کار گیری فناوری رایانه ای و شبکه مخابراتی مطمئن جای خود را در فعالیت های بانکی ایران باز نمود.
تمامی اعضای سوئیفت در یکی از بانکهای مورد نظر سوئیفت دارای حساب می باشند و حق برداشت از این حسابها توسط اعضاء به موسسه سوئیفت داده شده است. موسسه سوئیفت حق اشتراک سالانه اعضا ، هزینه تجهیزات و جزواتی را که برای اعضا ارسال میدارد را از این حسابها برداشت می نمایند .
بانکهای ایرانی در حال حاظر از انواع پیام های سوئیفت از جمله پیامهای مربوط به حواله شخصی ، ارسال منابع بین بانکی ، پیامهای مربوط به وام ، اعتبارات اسنادی ، وصولی ها و پیامهای غیر مالی استفاده می نمایند .

34-7-2-VSAT54
در حال حاضر خط ارتباطی ماهواره ای بانکداری الکترونیکی در ایران توسط VSAT انجام می گیرد. این شبکه که متولی بر پایی آن شرکت خدمات انفورماتیک ایران است تمام حجم ارتباتاط ماهواره ای تبادل بانکی را انجام می دهد .
پس از تصویب طرح اتوماسیون بانکی در شورای عالی بانکهای کشور در سال 1371 بررسی های کارشناسی گسترده ای به منظور انتخاب و استقرار بستر مخابراتی مناسب برای این پروژه عظیم ملی ، با در نظر گرفتن مشخصه های اختصاصی شبکه مخابرات بانکی آغاز شد. نتیجه آن پیشنهاد ایجاد یک شبکه ارتباطی اختصاصی مطمئن با پوشش جغرافیایی وسیع در قالب شبکه ماهواره ای VSAT بود.
شیوه کار این شبکه بدین ترتیب است که در مرحله اول شبکه با ساختار ستاره ای55 سرویس انتقال اطلاعات را برقرار می کند. ساختار ستاره ای شبکه از یک ایستگاه اصلی به نام مرکز (HUB) و تعداد بسیاری از ایستگاه های کوچک به نام VSAT تشکیل شده است .در این نوع شبکه ارتباط ایستگاه های VSAT تنها با مرکز (البته بطور دو طرف) ممکن می باشد و دو ایستگاه نمی توانند با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند این مشخصه موجب گردیده است تا ایستگاه های VSAT به تجهیزات با هوشمندی کمتری جهت راه یابی اطلاعات رقمی مجهز گردد و نه تنها آنها را بسوی رایانه میزبان56 روانه می کند.
بلکه کنترل ترافیکی کلیه ایستگاه های VSAT از نظر اعمال پارامتر های لازم جهت برقراری ارتباط و اطلاع از سلامت یا خرابی آنها را نیز به دعهده دارد .
مشخصات شبکه VSAT به قرار ذیل است :
1- VSAT یک محیط مخابراتی دیجیتال است که به منظور ارتباط رایانه ها و انقال داده ها طراحی شده است . بهترین محیط برای انتقال اطلاعات دیجیتال است و حتی در این شبکه سیگنالهای صحبت تلفنی و تصویری که طبیعتا آنالوگ هستند از مزایای انتقال دیجیتال بهره مند می شوند .
2 – در شبکه VSAT اجزاء شبکه در محدوده حفاظت شده ممکن بانکها قرار دارند و از دسترسی دیگران دور است .به عبارت دیگر دسترسی افراد غیر مجاز به اطلاعات و یا تزریق اطلاعات به شبکه عملا غیر ممکن است و به این سبب شبکه از امنیت اطلاعات بسیار خوبی برخوردار است.
3- این شبکه ضریب اطمینانی بالاتر از 95/99% را داراست. در حالی که ضریب اطمینان شبکه های عمومی حدود 85% می باشد.
4- برای اتصال یک نقطه جدید به شبکه VSAT بیش از چند ساعت زمان لازم نیست. و از نقطه جدید در هر کجای ناحیه تحت پوشش ماهواره ای که باشد اتصال برقرار می شود .
5- از دیگر مشخصات این شبکه انعطاف پذیری، سرعت و کیفیت مطلوب ارتباط و همینطور ارائه همزمان سرویسهای داده ها و تصویر و پوشش وسیع جغرافیایی آن است .
با توجه به خصوصیات ذکر شده، میزان تطابق این شبکه با نیازهای مخابرات بانکی به وضوح قابل مشاهده است .می توان کاربردهای آنرا در شبکه بانکی به دو صورت ملاحظه نمود :
1- کاربرد های پیوسته 57 : که شامل اتصال به نقطه فروش ( POS) و خود پرداز (ATM) و بستری مناسب جهت بانکداری الکترونیکی پیوسته ، ارتباط صوتی ، اینترنت و اینترانت می باشد .
2- کاربردهای نا پیوسته 58 : برای انتقال فایل و توزیع نرم افزار در زمان پایین بودن ترافیک شبکه بعد از ساعات اداری مورد استفاده قرار می گیرد .

34-8-2-سیستم های یکپارچه بانکی
یکی از اقدامات مهم بانکهای کشور ایجاد و راه اندازی سیستم های یکپارچه بانکی می باشد. بانک ملی ایران اولین بانکی بود که سیستم یکپارچه بانکی ( سیبا ) خود را راه اندازی نمود. این سیستم تلفیقی از دو سیستم کارتهای بانکی ملی کارت و حساب جاری الکترونیکی می باشد. به عبارت دیگر حساب جاری ( حساب چک و حساب کارت ) مشتری هر دو در اصل یک حساب مشترک بوده ومشتری میتواندبرای استفاده ازحساب مزبور هم ازدسته چک خودوهم کارت استفاده نماید.
علاوه بربانک ملی سایربانکهای کشورنیزاقداماتی را در این زمینه شروع کرده اند به عنوان نمونه بانک صادرات ایران طرح سپهر را از اسفند ماه 1379 آغاز نموده است و بانک کشاورزی طرح جامع اتوماسیون خود را با نام مهر ( مدیریت هوشمند رایانه ای( به اجرا در آورده است.

34-9-2-تلفن بانک
یکی دیگر از خدمات نوین بانکداری در ایران تلفن بانک می باشد .مشتریان از طریق تلفن می توانند با بانک خود تماس گرفته و پس از وارد کردن شماره حساب و رمز اختصاصی ،اطلاعاتی در خصوص مانده حساب و سه گردش آخر حساب خود دسترسی پیدا نمایند.

35-2-تجارب بانکهای کشور در خصوص بانکداری الکترونیکی
در قسمت های قبل اقدامات بانکهای ایران در خصوص بانکداری الکترونیکی بطور کلی ارائه گردید. در این بخش سعی می شود به پاره ای از اقدامات اختصاصی و تجارب بانکهای کشور اشاره شود .برای این منظور مطالعه ای بر روی بانک های ملی ، ملت ، رفاه ، تجارت ، توسعه صادرات ، کشاورزی ، سپه و صادرات صورت گرفته که نتایج آن بطور خلاصه ارائه می گردد .

35-1-2-بانک ملی
این بانک با دارا بودن 3300 شعبه با استفاده از تجارب گذشته خود که در سالهای گذشته در خصوص مکانیزاسیون پاره ای از عملیات بانکی به دست آورده بود اقدام به افتتاح طرح سیبا ( سیستم یکپارچه بانک ملی ایران ) نمود .این طرح به گونه ای عمل می کند که استفاده کنندگان از این خدمات( مشتریان) با مراجعه به هر شعبه بانک که تحت پوشش این طرح قرار دارند ، می توانند همانند همان شعبه که در آن حساب افتتاح نموده اند خدمات بانکی مورد نیاز را دریافت کنند. بانک ملی در طرح سیبا از ملی کارت و حساب جاری الکترونیکی استفاده می نماید .
مشتریان با استفاده از دو ابزار ملی کارت و چک قادر هستند در کوتاه ترین زمان ممکن به حساب خوددسترسی داشته باشند.درراستای توسعه طرح مذکور دستگاه های خود پرداز ( ATM) و دستگاه های نقطه فروش (POS) در داخل بانکها و فروشگاه ها نصب گردیده است. از دیگر اقدامات بانک ملی تجهیز شعب بانک ملی به دستگاه PINPAD ، راه اندازی سیستم تلفنبانک به صورت متمرکز و غیر متمرکز و نیز بکار گیری از امکانات MICR جهت تسهیل و سرعت بخشیدن در انجام امور ،دریافت قبوض خدماتی از طریق تلفن بانک، ارائه صورت حساب موجودی از طریق اینترنت برای هر دو سیستم متمرکز و غیر متمرکز و اتصال به طرح شتاب می باشد .
علاوه بر این بانک ملی ایران برای تسهیل در پرداخت های مبادلات بین المللی مشتریان به عضویت سوئیفت درآمده است .
جهت استفاده از کارتهای بانکی ریالی بانک ملی "ملی کارت " را عرضه نموده است که از لحاظ فناوری از نوع مغناطیسی است از لحاظ نوع کارت در رده کارت بدهکار قرار دارد. از طریق این کارت میزان پرداخت های دارنده کارت از حساب بانکی آن کسر شده و به حساب فروشنده و یا ارائه دهنده خدمات واریز می گردد و در پایان وقت اداری به صورت دسته ای وارد شبکه بانکی می گردد. بانک ملی در تلاش است که در آینده نزدیک از ملی کارت به عنوان کیف پول الکترونیکی نیز استفاده نماید .
بانک ملی قصد دارد در آینده نزدیک سه نوع کارت اعتباری طلایی ، نقره ای و سبز که از سطوح اعتباری دو تا 10 ملیون ریال اعتبار برخوردار هستند را به مشتریان خود عرضه نماید. نحوه استفاده از این کارتها بدین گونه است که مشتری پس از استفاده از اعتبار این کارتها به مدت 15 روز امکان پرداخت بدهی خود را به بانک دارد. لازم به توضیح است که این کار در مرحله تهیه دستورالعمل ها و مقررات مربوطه می باشد .

35-2-2-بانک رفاه کارگران
از جمله اقدامات بانک رفاه کارگران می توان به اطلاع رسانی خدمات بانکی از طریق تلفن و فاکس بانک و پست صوتی ، ارائه خدمات سیستم های کارت ATM شامل سیستم پرداخت الکترونیکی از طریق شبکه کارت هوشمند و مغناطیسی ، دریافت و پرداخت وجوه نقد بصورت Offline,Online و نیز اتصال به مرکز شتاب و ارائه خدمات فروشگاه از طریق سیستم pos اشاره کرد. علاوه بر این بر اساس نیاز و درخواست مشتریان خود مبنی بر در اختیار داشتن کارت بانکی که امکان دریافت خدمات بانکی در خارج از کشور را میسر سازد اقدام به تهیه کارت بانکی ارزی بانک رفاه نموده است. این کارت که تحت لیسانس Visa Card قرار دارد در بیش از 400هزار دستگاه خودپرداز با علامت VICA در تمام نقاط جهان قابل استفاده است .
مشتریان دارنده این کارت می توانند از تمام خدماتی که صاحبان کارتهای اعتباری VISA در سراسر جهان از آن بهره می گیرند برخوردار باشند. لازم به ذکر است که به دلیل نبودن دستگاه های خود پرداز ATM ویزا کارت در ایران دارندگان این کارت صرفاَ از طریق اینترنت و بصورت پیوسته می توانند در ایران از این خدمات استفاده نمایند.

35-3-2-بانک تجارت
بانک تجارت اقدام به پیاده سازی نرم افزار سیستم جامع کارت و راه اندازی سیستم دستگاه های ATM نموده است که کلیه عملیات بانکی شامل دریافت ، پرداخت ، انتقال وجه از حساب کارت به یک شعبه بانک تجارت و تغییر رمز و گرفتن حساب از طریق ATM را انجام می دهد .
از دیگر اقدامات بانک تجارت راه اندازی سیستم تلفنبانک با و ارائه اطلاعات لازم به مشتریان به صورت شبانه روزی ، ارسال صورت حساب مشتریان از طریق Email و اینترانت می باشد. که این سیستم گردش حساب ، عملکرد حساب ، تغییر رمز و اطلاعات مربوط به بانک را در اختیار مشتریان قرار می دهد..
همچنین بانک تجارت به منظور تسهیل مبادلات و پرداخت های بین المللی خود به عضویت سوئیفت درآمده است و نیز اقدام به راه اندازی دستگاه هایPOS در شعب بانکها و فروشگاه ها و سیستم پرداخت قبوض، دریافت و پرداخت وجه و ارائه صورت حساب و انتقال وجه از حساب کارت مشتری به سایر حسابهای مشتریان از طریق دستگاه های ATM و نیز سیستم پرداخت قبوض از طریق سیستم تلفن بانک نموده است.

35-4-2-بانک کشاورزی
بانک کشاورزی طرح جامع اتوماسیون که با نام مهر ( مدیریت هوشمند رایانه ای ) معروف است را به منظور جهت دادن به فعالیت های خود جهت اتوماسیون بانکی راه اندازی کرده است. طرح مهر با استفاده از شبکه مخابرالتی ( VSAT ) و فناوری پیشرفته رایانه ای سعی در ایجاد تحول در کارایی و افزایش فوق العاده ای در توان اجرایی بانک کشاورزی دارد.
یکی دیگر از اقدامات بانک کشاورزی عرضه مهر کارت می باشد. این کارت یک کارت بدهکار بوده و از امتیازات ویژه ای برخوردار می باشد. امتیاز ویژه مهر کارت دومنظوره بودن و استفاده دو گانه از آن است .بدین نحو که هم دارای بخش مغناطیسی و هم واجد بخش هوشمند می باشد. بخش هوشمند مهر کارت به عنوان یک کیف پول الکترونیکی همواره در دسترس مشتریان قرار دارد.
مشتریان می توانند با داشتن مهر کارت به مراکز مجهز که نقطه فروش (POS) اعم از شعبات بانک مرکزی ، فروشگاه ها یا دیگر مراکز خدماتی مراجعه نمایند و حتی در مواقع قطع ارتباط با مرکز به صورت نا پیوسته عملیات برداشت پول را انجام دهند .
علاوه بر مهرکارت ، کارتهای اعتباری بانک کشاورزی در آینده ای نزدیک با سقف اعتباری مشخص و مزایای معمول و مرسوم کارتهای اعتباری در سه نوع سبز ، نقره ای و طلایی رنگ ارائه خواهند شد. همچنین دیگر فعالیت های بانک کشاورزی عبارتند از :
– ارائه خدمات دریافت مانده ، دریافت وجه ، انتقال وجه ، دریافت صورت حساب ، واریز حساب از طریق دستگاه های ATM .
– ارائه سرویس SMS به مشتریان بانک
– ارائه خدمات به دارندگان کارتهای بدهی از طریق شبکه شتاب
– ارائه خدمات بانکی تلفنی توسط بانک کشاورزی
– راه اندازی سیستم های ارسال پیام کوتاه ، ایستا بانک ، اینترنت بانک، اتوماسیون اداری ، اطلاعات مشتری ، تسهیلات شعبه ، پذیرش هوشمند مشتریان و اتوماسیون جامع
– راه اندازی مرکز کارشناسی 24 ساعته بانکی Call Center ) )
– ارائه خدمات بانکداری بین المللی از قبیل حواله جات مشتریان ، اعتبارات اسنادی و ضمانت نامه های ارزی ، خرید و فروش با بانک های خارجی ، سپرده گذاری نزد بانکهای خارجی ، سپرده گذاری از بانکهای خارجی و حسابداری حسابهای بانک نزد بانکهای کارگذار خارجی.
بانک توسعه صادرات
بانک توسعه صادرات کارت بانکی یورو کارت59 را که نوعی ابزار ارزی است به منظور جایگزین کردن آن به جای حمل ارز در مسافرت های خارجی ارائه نموده است . این کارت قادر است امکانات خرید پیوسته60 را برای دارندگان خود ایجاد نماید. بدیهی است که این کارت مزایای کارتهای بانکی دیگر را نیز داراست. دارندگان این کارت با داشتن کد مخصوص می توانند پول نقد به مبلغ روزانه دو هزار مارک ( یا معادل آن ) به سایر ارزها و در مدت یک هفته حداکثر 5000 مارک را برداشت نمایند .
این کارت شامل دو بخش حساب جاری الکترونیکی ( مغناطیسی ) و حساب کیف پول الکترونیکی است .بخش اول آن مربوط به بخش مغناطیسی کارت که با یک نوار سیاه رنگ در پشت کارت نمایان است و بخش دوم مربوط به بخش هوشمند کارت که با یک ریز پردازنده کوچک تعبیه شده روی کارت مشخص می شود .
بانک توسعه صادرات ایران علاوه بر کارت بانکی یورو کارت ،فعالیت های گسترده ای را اخیرا در جهت بانکداری الکترونیکی و مکانیزه کردن سیستم های عملیاتی خود انجام داده است از جمله :
– تلفن چک : به وسیله این خدمات ، موجودی هر قطعه چک بطور شبانه روزی می تواند به نفع گیرنده چک مسدود شود و با کمک آن نیازی به حمل پول و چک مسافرتی نیست
– اخذ صورتحساب از طریق اینترنت : دارندگان حساب می توانند در طول شبانه روز گردش حساب خود را تا یک ساعت قبل از طریق اینترنت مشاهده نمایند .
– خرید و فروش سهام از طریق اینترنت : امکان خرید و فروش سهام از طریق اینترنت ممکن بوده و نیاز ی به مراجعه حضوری به سالن های بررسی نمی باشد .
– اجرای اولین مناقصه بین المللی سیستم بانکداری الکترونیکی .
بانک سپه
بانک سپه هم همچون سایر بانکهای کشور در خصوص مکانیزه کردن فعالیت های خود و حرکت به سوی بانکداری الکترونیکی اقداماتی را انجام داده است . که به دو مورد مهم آن یعنی سپه کارت و حسابهای هوشمند بانک سپه اشاره می گردد .
کارت بدهکار سپه نخستین کارت بدهکار است که در کشور برای ارائه تسهیلات بیشتر به مشتریان عرضه گردیده است. این کارت عملکرد مشابه با کارتهای هم نوع خود را داشته و با دستگاه های خود پرداز ATM و نقطه فروش POS در فروشگاه ها و موسسه های مالی قابل استفاده است .
بانک سپه در جهت متمرکز کردن حسابهای پراکنده مشتریان خود و تغییر وضعیت نظام بانکی خود ، از حساب مداری به مشتری مداری در جهت ایجاد کارت ( حسابهای ) هوشمند بانک سپه اقدام نموده است .برداشت ، واریز ، وصول و دریافت وجه چک به حساب کارتهای هوشمند مشتریان در همان لحظه انجام عملیات ، توسط مشتری انجام پذیرفته و این عملیات در صورت وصل نبودن خطوط به صورت نا پیوسته قابل انجام است. ماحصل تراکنش های موجود در حساب هر فرد به صورت روزانه در سیستم بانکی وارد خواهد شد . سیستم هوشمند بانک سپه ،ویژگی های انجام عملیات بانکی را در انواع حساب های مختلف بانکی اعم از جاری ، کوتاه مدت ، قرض الحسنه و .. دارد. این ویژگی یکی از مزایای عمده این حساب نسبت به انواع مشابه آن می باشد .
از دیگر اقدامات بانک سپه می توان موارد زیر را نام برد :
– ارائه خدمات SMS به کلیه سپرده گذاران درسطح کشوروارسال خودکارمانده وگردش حسابها بصورت روزانه و در صورت درخواست مشتریان در هر ساعت از روز .
– ارائه صورتحساب مشتریان سیستم عابر بانک جاری طلایی و سپرده های کلیه شعب بر روی سایت اینترنتی بانک سپه در تمامی نقاط جهان .
– اقدام به اتصال بانک سپه به شبکه شتاب به منظور سهولت در دسترسی مشتریان به حساب های خود .
– توسعه شبکه جاری طلایی به منظور فراهم ساختن دسترسی مشتریان به حساب آنلاین
– ارائه خدمات تلفنبانک
– پرداخت قبوض از طریق سیستم تلفنبانک و امکان برداشت وجه و پرداخت قبوض و قبول چک به حساب مشتریان عابر بانک و انتقال فوری وجه
– راه اندازی دستگاه های POS در شعب و فروشگاه ها

35-5-2-بانک ملت
بانک ملت طی سالهای اخیرباراه اندازی مرکزتحقیقات بانک ملت این نکته را به خوبی دریافته است که باید خودش را از غالب های سنتی خارج نماید. این مرکز با تشکیل گروه های مختلف کاری تلاشی همه جانبه در جهت تحول در نظام بانک ملت را شروع کرده اند . در ذیل به پاره ای از مهمترین اقدامات بانک ملت در جهت بانکداری الکترونیکی اشاره می گردد این اقدامات شامل کارت ، آنی بانک ، و تلفن بانک می باشد .
کارت بانک ملت از نوع بدهکاری می باشد. این کارت امکان استفاده از دستگاه خود پرداز (ATM) در طول شبانه روز را به مشتریان خود می دهد. مراحل کاری و ویژگی های انجام امور بانکی مشابه همتا های خود در کشور است.
سرعت و ایمنی دو مشخصه عمده و مهم در ارائه خدمات بانکی است. خدمات آنی بانک ملت به مشتریان خود این امکان را می دهد که :
1- وصول چک های قابل دریافت بانک ملت در سراسر کشور و با مراجعه به شعبی که مشتریان در آن شعبه افتتاح حساب نموده اند انجام پذیرد .
2- پرداخت و دریافت وجه از انواع حسابهای قرض الحسنه جاری ، قرض الحسنه پس انداز و سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت از طریق هر یک از شعب بانک ملت بدون مراجعه به شعبه ای که در آن مشتریان بانک افتتاح حساب نموده اند امکان پذیر است.
3- انجام خدمات مربوط به حوالجات با استفاده از این شیوه قابل حصول است .
یکی از اقداماتی که جهت رسیدن به بانکداری نوین و بانکداری الکترونیکی توسط بانک ملت صورت پذیرفته است تلفنبانک ملت است. این تسهیلات به مشتریان اجازه می دهد که پس از گرفتن شماره تلفن های مشخص و شماره حساب خود و وارد کردن رمز اختصاصی ، اطلاعاتی در خصوص مانده حساب و سه گردش آخر حساب خود دسترسی یابند. این سیستم با دو سیستم تلفنی TONE, PULSE امکان پذیر است و اجازه تغییر کددسترسی به اطلاعات رابه کاربران خود میدهد. این خدمات همچنین استفاده ازدورنگاررابرای کاربران میسرمی سازد.

27-6-2-بانک صادرات ایران
بانک صادرات ایران نیز همچون سایر بانکهای کشور اقداماتی را در خصوص بانکداری الکترونیکی انجام داده است که به دو مورد آن یعنی صدور کارت و طرح سپهر اشاره می شود .
کارت بانک صادرات که در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد از نوع کارت بدهکار می باشد. بانک صادرات علاوه بر ارائه کارت بدهکار در حال برنامه ریزی جهت صدور کارت اعتباری در سه نوع سبز سیمین و زرین می باشد .
همچنین بانک صادرات دارای 43 شعبه سوئیفتی می باشد که خدمات بانکی بین المللی از قبیل گشایش اعتبار ، ضمانت نامه ارزی ، برداشت ارزی و حواله جات ارزی با استفاده از سیستم سوئیفت انجام می شود. از دیگر اقدامات بانک صادرات ارائه خدمات از طریق POS و ATM ، ارائه اطلاعات از طریق اینترنت ، ارسال صورت حساب از طریق SMS ،ایجاد سیستم اینترانت ، ارائه کارت Debit و کارت اعتباری ، اتصال به شبکه شتاب ، استفاده از استاندارد SSL 61درعملیات بانکداری الکترونیکی بوده و همچنین مجهز به سیستم پرداخت قبوض از طریق تلفنبانک و ATM می باشد.

36-2-سیستم مالی مالزی

36-1-2-ساختار سیستم مالی در مالزی
سیستم مالی مالزی براساس دو تقسیم بندی اصلی شکل گرفته است :
موسسات مالی و بازار مالی
موسسات مالی به دوبخش سیستم بانکداری و واسطه های مالی غیر بانکی تقسیم می شوند. بازار مالی در مالزی به چهار بازار اصلی به نامهای : بازار پول و ارزخارجی ، بازار مشتقات و بازار فرامنطقه ای62 تقسیم می شود.
ساختار سیستم مالی در مالزی :
الف-سیستم بانکی
1- بانک مرکزی مالزی
2- موسسات بانکی
1-2- بانک های اسلامی
2-2- بانک های تجاری
3-2- شرکت های مالی
3- سایر
1-3-موسسه تنزیل ، نماینده دفاتر بانک های خارجی
ب- واسطه های مالی غیر بانکی
1-صندوق تامین و بازنشستگی
2-شرکتهای بیمه ( شامل تکفل)
3-موسسه مالی توسعه
4-موسسه پس انداز
1-4 – شرکت های تعاونی
2-4- بانک پس انداز ملی
5-سایر
1-5- هیئت سرمایه مهاجرین
2-5- Cagamas Berhad
3-5- شرکت های لیزینگ
4-5- شرکت های سرمایه گذاری مخاطره آمیز
5-5- موسسات سرمایه گذار
6-5- موسسات اعتباری مسکن
7-5-شرکت تضمین اعتبار
8-5-شرکت های عامل

ج-بازار پول ارز خارجی
1-بازار پول
2-بازار ارز خارجی

د-بازار سرمایه
1-بازار اوراق قرضه
1-1 اوراق قرضه خصوصی
2-1- اوراق قرضه عمومی
2-بازار اوراق بهادر

ه – بازار مشتقات
1- قرارداد های آتی KLIBOR
2- قرارداد های آتی KLSE CI
3-قراردادهای آتی کالا
و- بازار فرا منطقه ای
1-مرکز مالی فرا منطقه ای بین المللی لابوان (IOFC)

36-2-2-سیستم بانکی مالزی
سیستم بانکی شامل بانک مرکزی مالزی ( بانک نگارا)63، موسسات بانکی، بانکهای تجاری ، شرکت های مالی ، بانکهای اسلامی و گروههای متفرقه ( موسسات تنزیل و دفاتر نمایندگی بانک های خارجی ) می باشد. سیستم بانکی بزرگترین بخش سیستم مالی می باشد ، در حدود 67%درصد از کل دارائی های سیستم مالی .

36-2-1-2-بانک مرکزی مالزی ( بانک نگارا)
بانک نگارا مالزی در 26 ژوئن 1959 و براساس حکم بانک مرکزی مالایا تاسیس شد. اهداف BNM عبارتند از:
ـ انتشار پول ، کنترل و حفاظت از ارزش پول ملی .
ـ عمل به عنوان بانکدار وناظر مالی برای دولت.
ـ توسعه ثبات پولی و ساختار مالی سالم .
ـ تاثیر گذاری برشرایط اعتباری در راستای منافع مالزی
اهداف BNM ، در اصل ، توسعه رشد اقتصادی با ثبات قیمتی و حفظ ثبات مالی وپولی خلاصه می شود.
معرفی فعالیت موسسات مالی وبانکی در سال 1989، قدرتBNM را در خصوص نظارت و سازماندهی موسسات مالی وموسسات سپرده پذیر افزایش داد به طوری که در قوانین مالی واعتباری نیز گنجانده شده است.

36-2-2-2-بانک های تجاری
بانک های تجاری بزرگترین و مهمترین تامین کنندگان سرمایه در سیستم بانکی می باشند ، درحال حاضر 24 بانک تجاری ( به غیر از بانک های اسلامی) فعالیت می کنند که 13تای آن از طریق بانک های خارجی به صورت محلی شکل گرفته اند .
فعالیت های اصلی بانک های تجاری فراهم کردن:
ـ امکانات مالی تجاری شامل: اعتبار اسنادی ، تنزیل بروات تجاری ، ضمانت های حمل ، اعلام وصول های امانت و پذیره نویسی بانکداری .
ـ سرویس های خزانه داری .
ـ سرویس های پرداخت64
ـ سرویس های حفاظت از قبیل : سپرده های امن و حفاظت سهم .
همچنین بانک های تجاری اجازه دارند تا در ارزهای خارجی معامله کنند وتنها موسسات مالی واداری مجاز به ارائه امکانات حساب جاری می باشند.

36-2-3-2-شرکت های مالی
شرکت های مالی دومین گروه بزرگ موسسات سرمایه پذیر در مالزی را تشکیل می دهند . شرکتهای مالی در ابتدا توسط BNM و از طریق سند شرکتهای مالی سال 1969 رسمیت پیدا کردند. این سند در سال 1989 توسط سند موسسات مالی و بانکی جایگزین شد، در حال حاضر 12 شرکت مالی وجود دارند . فعالیت شرکت مالی بر اساس زیر تعریف می شود:
ـ فعالیت در راستای پذیرش سرمایه در حساب سرمایه ، حساب پس انداز و یا حساب های مشابه دیگر .
ـ قرض دادن پول .
ـ فعالیت لیزینگ و یا خرید اقساطی.
ـ سایر فعالیت های مشابه BNM با اجازه وزیر.

36-2-4-2-بانکهای سرمایه ای ( تجاری )
بانکهای تجاری از تاریخ 1970 در مالزی پدیدار شدند و مرحله مهمی در توسعه سیستم مالی در کنار توسعه شرکت های این کشور ایجاد نمودند . بانکهای تجاری در بازار پولی کوتاه مدت و فعالیت های افزایش سرمایه شامل تامین سرمایه ، فعالیت تخصصی در زمینه نمایندگی ، مشاوره مدیریت مالی شرکتها ، آماده سازی جهت انتشار و نام نویسی سهام به همراه مدیریت پر تفوی سرمایه گذاری نقش ایفا می کنند. در حال حاضر 10 بانک تجار در مالزی وجود دارد.

36-2-5-2-بانکداری اسلامی
در مالزی ، قوانین اسلامی و مقررات بانکداری به طور مستقل در کنار سیستم بانکی متعارف وجود دارد. اساس قانونی برای تاسیس بانکهای اسلامی ، سند بانکداری اسلامی مصوب 7 آوریل 1983 می باشد. IBA 65وظیفه نظارت و سازماندهی بانکهای اسلامی را مشابه سایر بانکهای دارای مجوز ، برای BNM به عهده دارد . فعالیت های بانکداری بانک های اسلامی بر اساس مفاهیم شریعت می باشد.
اولین بانک اسلامی تاسیس شده ، بانک اسلامی برهاد مالزی66 (BIMB) می باشد که فعالیت خود را در اول جولای 1983 آغاز کرد. در تاریخ اول اکتبر 1999 دومین بانک اسلامی به نام بانک معلـّمات برهاد مالزی 67 تاسیس گردید.
جدا از بانکهای اسلامی ، سایر موسسات مالی سرویس های بانکداری اسلامی را از طریق " طرح بانکداری اسلامی " ارائه می کنند. از دیدگاه محصولات ، نهاد بانکداری اسلامی محصولات بانکی را براساس مفاهیم اسلامی ارائه می کند.
جدول زیر مفاهیم اسلامی اصلی در بانکداری ، توضیحات مرتبط و مثال هایی از محصولات بانکی ارائه شده را نشان می دهد.
ردیف
مفاهیم اسلامی
توضیح
هدف
محصولات بانکی
1
الودیعه
وظیفه ضمانت
برای محصولات
سپرده پذیر
سپرده جاری ،سپرده پس انداز
2
المضاربه
اشتراک سود
سپرده های سرمایه ای
حساب های عادی و ویژه سرمایه ای ، تامین مالی پروژه ، فروش و خرید مجدد قرارداد ها
3
المرابحه
هزینه اضافی
برای امکانات مالی
تامین مالی سرمایه کار ، اوراق تجاری و اوراق قرضه
4
بیع بثمن عاجل
فروش با پرداخت مدت دار
برای تامین مالی خانه
وام خانه ، ابزار قابل معامله سپرده، تامین مالی دارایی تجاری ، کارت اعتباری ، تامین مالی حج عمره ، تامین مالی پروژه
5
الاجاره
لیزینگ
برای لیزینگ و تامین مالی وسایل نقلیه
لیزینگ ماشین ، تامین مالی وسیله نقلیه ، نمایندگی تامین مالی واوراق قرضه
6
المشارکه
استراک سود وزیان
برای تامین مالی پروژه
تامین مالی پروژه ، تامین مالی موسسه سرمایه گذار ، نمایندگی تامین مالی
نگاره 2-2 مفاهیم اسلامی اصلی در یانکداری اسلامی مالزی

36-2-6-2-موسسات تنزیل
موسسات تنزیل فعالیت خود را از سال 1963 در مالزی آغاز کردند . به طور کلی موسسات تنزیل در بازار پولی کوتاه مدت و سپرده های تجهیز شده موسسات و شرکتهای مالی در قالب پول عندالمطالبه ، پول در طول شب و سپرده های کوتاه مدت به صورت تخصصی فعال می باشند.
سپرده های تجهز شده در اوراق خزانه مالزی ، اوراق دولتی مالزی68 (MGS) ، پذیره نویسی بانکی69 (BAS) ، گواهینامه قابل معامله سپرده70 (NCDS) اوراق قرضه کاگاماس71 (Cagamas) و گواهینامه سپرده قابل معامله نرخ شناور(FRNCDS)72 به همراه فراهم کردن یک بازار ثانویه فعال برای این فعالیت ها سرمایه گذاری می شود.

36-2-7-2-دفاتر نمایندگی بانکهای خارجی در مالزی
32 بانک خارجی دارای دفاتر نمایندگی مستقر در کوالالامپور در مالزی وجود دارند . اصلیت بیشتر بانکها اروپا وژاپن می باشند . دفتر نمایندگی فقط یک دفتر ارتباطی است و محصولات بانکی را به صورت مستقیم به بازار مالزی عرضه نمی کند.

37-2-بانکداری الکترونیک در مالزی
بانکداری الکترونیک سنتی در مالزی در استفاده مشتریان از دستگاه های ATM جهت گرفتن پول و چک کردن مانده حساب تعریف می شود . هزینه بانکداری شامل خدمات مالی الکترونیک مانند سپرده گذاری پول نقد، ارائه درخواست وام ، معاملات سهام و غیره نیز می شود.
در سوی دیگر ، بانکداری الکترونیک به عنوان یک بخش توسعه یافته بانکداری، بالاتر از این تبادلات قرار گرفته و یک کانال تحویل متفاوت در یک جایگاه مجزا را ارائه می کند.
اولین قدم در فرآیند تبادلات به صورت آنلاین ، معرفی ماشین های گویای اتوماتیک (ATMS) در ابتدای سال 1980 بود که به دنبال آن بانکداری تلفنی و بانکداری رایانه شخصی در اواخر سال 1980 معرفی شد.
در مالزی شش جزء اصلی بانکداری الکترونیک با عنوان دستگاه خودپرداز، بانکداری تلفنی ، بانکداری تلفن همراه ، بانکداری کامپوتر شخصی ، مراکز بانکداری اتوماتیک (کیوسک ها ) و بانکداری اینترنتی وجود دارد.

37-1-2-دستگاه خودپرداز (ATM)
دستگاه های خود پرداز وسایل کامپیوتری هستند که بانکها را در ارائه خدمات به مشتریان کمک می کنند . سرویسهای ATM در بین موسسات مالی متفاوت بوده ولی اساساً خدماتی مرتبط با حساب های جاری ، پس انداز ، وام و کارت اعتباری ارائه می کنند.
تبادلات قابل ارائه توسط دستگاههای خود پرداز به صورت کلی عبارت است از:
ـ برداشت پول نقد
ـ سپردن پول نقد / چک
ـ انتقال وجوه بین حساب ها
ـ درخواست الکترونیکی سهام
ـ درخواست الکترونیکی سهام
ـ ارائه نقدینگی از طریق کارت اعتباری
ـ در خواست مانده حساب
ـ در خواست چند تراکنش اخیر
ـ درخواست برای ارسال دست چک به صورت پستی
ـ در خواست برای ارسال صورتحساب به صورت پستی
ـ خلاصه صورتحساب
ـ پرداخت قبوض

در مالزی ، کاوانکو73 اولین کانال انتشار ATM را از طریق بانک مالایان برهاد74 (Maybank) در سال 1981 معرفی کرد . از آن پس سایر بانکهای تجاری این کانال را جهت ارائه خدمات بهتر به مشتریان خود به کار گرفتند. ATM ها دریافت پول نقد را به راحتی و به صورت 24 ساعته وبدون وارد شدن به شعبه به مشتریان ارائه می کنند. همچنین امکان استقرار این دستگاهها در خارج از شعب بانکی مانند فروشگاه های زنجیره ای امکان دسترسی راحت تر را برای مشتریان فراهم می کند.

نگاره 3-2 ، رشد دستگاههای خود پرداز در مالزی
درصد رشد
تعداد
سال
22
278
1985
8/18
330
1986
5/84
609
1987
5/42
868
1988
3/18
1027
1989
1/17
1202
1990
1/11
1335
1991
8/7
1439
1992
3/8
1558
1993
8/26
1975
1994
9/12
2230
1995
3/4
2326
1996
7/8
2528
1997
7/4
2647
1998
3/25
3317
1999
7/9
3004
2000
5/12
3379
2001
منبع: گزارش سالیانه BNM

37-2-2-بانکداری تلفنی
بانکداری تلفنی را به شکل بانکداری مجازی و یا از راه دور می توان در نظر گرفت که اساساً خدمات مالی شعبه را از طریق وسایل ارتباط تلفنی ارائه می کند. امکان بانکداری تلفنی در اواسط سال 1980 در مالزی فراهم شد. در آگوست سال 2001 بانک برهاد هونگ لونگ75 مرکز تماس بانکداری تلفنی خود را به راه انداخت . 15 میلیون رینگیت سرمایه گذاری ، مرکز تماس یکپارچه ای فراهم کرد که نه تنها سرویس 24 ساعته به مشتریان ارائه می کند ، بلکه به عنوان یک کانال مهم برای بانک جهت معرفی محصولات و خدمات به مشتریان می باشد . به طورکلی مرکز تماس هونگ لونگ وام های خانه ، درخواست های کارت اعتباری ، محصولات سپرده ، تامین مالی سود سهام ، وام های خودرو و محصولات بیمه را پشتیبانی می کند.

37-3-2-بانکداری تلفن همراه76
در مالزی دوشرکت اصلی ارتباطات تلفنی ، ارتباطات ماکسیس برهاد77 و سلکام78 ، سرویس اینترنتی موبایل را به راه انداختند. بانک OCBCبرهاد سرویسی برپایه تلفن همراه به نام WAP i را در ماه می سال 2000 به راه انداخت که به مشتریان اجازه می دهد به حسابهای OCBC خودشان از طریق تلفن های همراه دسترسی پیدا کنند.
37-4-2-بانکداری کامپوتر شخصی79
بانکداری کامپیوتر شخصی از نیمه دوم سال 1980 در مالزی رواج پیدا کرد. بانکداری کامپیوتر شخصی عبارت است از اتصال کامپیوتر شخصی مشتریان به حساب هایشان از طریق یک شبکه اختصاصی که توسط بانک راه اندازی شده و یک شماره برای تماس به بانک در اختیار مشتری گذاشته می شود . بانکداری کامپیوتر شخصی درمالزی را می توان به دونوع تقسیم کرد : بانکداری کامپیوتر شخصی برپایه نرم افزار اختصاصی و بانکداری کامپیوتر شخصی بر اساس مرورگر وب .
مـِی بانک برهاد80و بانک آلیانس برهاد81 این دو سرویس را در مالزی ارائه می کنند. بانکداری کامپیوترشخصی در مالزی در حال فراگیرتر شدن در میان مشتریان شرکتی می باشد . فواید بانکداری سیستم شخصی عبارت است از : کاهش هزینه ها ، افزایش سرعت وتوسعه انعطاف پذیری تبادلات تجاری است .

37-5-2-مرکز بانکداری اتوماتیک82
تحول دیگر درخدمات بانکداری ، مرکز بانکداری اتوماتیک (ABC) می باشد. ABC در حقیقت یک شعبه است، با این تفاوت که تمام سرویس های ارائه شده دراین بانک به صورت اتوماتیک می باشد . بانک هونگ لونگ برهاد اولین ABC خود را در سپتامبر 1999 به کار انداخت . سرویس های ارائه شده در این شعبه عبارت است از : پرداخت قبوض ، انتقال وجه ، درخواست صورتحساب ، درخواست چک و تعیین سپرده ثابت .
ABC از ساعت 7 صبح تا 11 شب باز می باشد . به این صورت امکان فعالیت خارج از ساعات عادی بانکی فراهم می گردد. همچنین یک سیستم کنترل امنیت مرکزی به علاوه نگهبانان امنیتی جهت اطمینان مشتریان از امنیت شعب در این مراکز مستقر می باشند.
37-6-2-بانکداری اینترنتی در مالزی
اینترنت یکی دیگر از کانالهای توزیع ارائه شده توسط بانک ها به مشتریان می باشد.
بانک نگارای مالزی (BNM) بانکداری اینترنتی را به سه دسته اطلاعاتی ، ارتباطی و تبادلی تقسیم بندی می کند.در یک حالت ، هر گروه یک سری از سرویسهای پیشرفته مرتبط به فرآیند خود را ارائه می کنند . مفهوم دسته اطلاعاتی عبارت است از پوشش اطلاعات محصولات ، خدمات ، اصطلاحات سرویس ها، رفع کردن ادعاها ، افشا سازی های قانونی وسایر اشکال اطلاعاتی که اطمینان و دلگرمی مشتریان موجود وبالقوه را به همراه خواهد داشت.
BNM در ماه جولای سال 2000 به بانک های بومی اجازه فعالیت در بانکداری اینترنتی را صادرکرد. در حال حاضر تمام بانکهای مالزیایی یک درگاه اینترنتی راه اندازی کرده اند . لیکن سایت های آنها بیشتر اطلاعاتی بوده و تعداد کمی از آنها ارتباطی می باشد.
در ماه جولای 2000 مـِی بانک برهاد ، پرتال خود را در سایت www.maybank2u.com راه اندازی کرده و اولین بانک ارائه کننده سرویس های بانکداری اینترنتی در مالزی گردید. سرویس های ارائه شده در این پرتال عبارت است از:
عملیات استعلام بانکی ، پرداخت قبوض ، پرداخت کارت اعتباری ، انتقال وجه و خلاصه حساب به همراه وضعیت تبادلات . سرویس پشتیبانی مشتری از طریق ایمیل و تلفن از ساعت 6 صبح تا 12 شب فراهم است .
پس از آن ، بانک هونگ لونگ برهاد ، عملیات بانکداری اینترنتی خود را با عنوان (ec-banking (در دسامبر 2000 آغاز کرد . اطلاعات این سرویس از طریق آدرس www.hlbb.bangleong.com.my قابل دسترسی می باشد.
بانک جنوبی برهاد 83بانکداری اینترنتی خود را از طریق سایت خود به آدرس www.sbbdirect.com.my معرفی کرد .
در حال حاضر سرویس های ارائه شده در این سایت مشابه سرویس های مـِی بانک و هونگ لونگ می باشد.

نمودار 1- 2هزینه تبادلات توسط کانالهای مختلف در مالزی ( دلار به ازاری هر تبادل )

38-2-بانکداری مجازی
بانک مجازی را می توان به اسامی مختلفی نامید. از قبیل: بانکهای کاملا اینترنتی، بانکهای آنلاین، بانکهای بدون شعبه فیزیکی، بانکهای بدون ساختمان(بدون آجر و ملات84 برخلاف بانکهای سنتی که آنها را بانک آجر و ملاتی مینامند) ،بانکهای از آجر به کلیک85(بانکی که ساختمان ندارد و برای ورود به آن احتیاج نیست وارد ساختمان شد بلکه با یک کلیک موس وارد آن میشویم) و …. یک بانک مجازی به موسسه ای اطلاق می شود که اصولاً خدمات بانکداری خود را از طریق اینترنت به مشتریان ارائه می کند و این بانک با بانکهای موجود که از اینترنت و سایر ابزار الکترونیک به عنوان کانالهای ثانویه برای ارائه خدمات و محصولات خود به مشتریان استفاده می کنند، تفاوت دارد.بانک مجازی مولود بانک الکترونیک می باشد که با تحقق آن بانکداری دچار تحول عظیمی می گردد تا آنجا که احتمال می رود روزی بانکهای فیزیکی و بانکداری سنتی منسوخ گردد. در بانک مجازی احتیاج به هیچ واسطه و تحویل دهنده ای نمی باشد بلکه مشتری مستقیماً از طریق اینتر نت با بانک ارتباط برقرار کرده و تراکنشهای مالی خود را انجام می دهد.
اولین بانک کاملا مجازی دنیا در سال 95 در جورجیای آمریکا و اولین بانک مجازی اروپا در دوبلین در سال 99 و اولین بانک مجازی آسیا در سال 2000 در سنگاپور بنیان شده است و با نگاهی به لیست این بانکها می بینیم که اکثریت آنها در کشور امریکا قرار دارند و شاید یکی از دلایلش زیرساخت مناسب سخت افزاری و عوامل فرهنگی در آن کشور است.
در برخی از کشورها مانند اتریش، کره و سنگاپور بیش از 75% بانکها خدمات اینترنتی به مشتریان ارائه می نمایند. بانک مجازی باعث می شود که وقت که مهمترین سرمایه انسان است تلف نشود.
بانک مجازی (از نظر مشتری) بانکی است بدون ساختمان فیزیکی که به طور کامل بر بستر اینترنت قرار دارد و خدمات قابل قبولی را در چهارچوب مقررات و قوانین بانکهای سنتی عرضه می کند.
در بانک مجازی امنیت و مدیریت ریسک از حیاتی ترین موارد می باشد. بانکداری آنلاین امروزه تکنولوژی اطلاعات را برای دادن انتخابهای متعدد به مشتریان به کار می گیرد. برخی از این انتخابها عبارتند از صرف زمان فراوان در مقابل تسریع در امور بانکی. همچنین اوضاع کاغذ بازیهای بانکهای سنتی و عدم کارائی در مقابل دقت و کارآیی بیشتر. ظهور اینترنت و افزایش جمعیت و تعداد استفاده کنندگان از کامپیوتر برای صنعت بانکداری چالشها و فرصتهایی را در برداشته است.امروزه مشتریان از طریق کامپیوترهایشان به اینترنت وصل می شوند و به راحتی به انجام امور بانکی می پردازند. بانک مجازی یک ابزار ارزش افزوده قدرتمند برای جذب و نگهداری مشتریان جدید در یک محیط بانکداری شدیداً رقابتی می باشد در بین انواع بانکداری ها ، بانک مجازی یک مزیت رقابتی قوی محسوب می شود که از سایر روشهای بانکداری موثرتر و بهینه تر می باشد.
امروزه اغلب بانکهای بزرگ کشورها و بسیاری از بانکهای منطقه ای و یا بانکهای کوچکتر خدماتشان را از طریق آنلاین ارائه می کنند که به طور مختلف آن را به عنوان بانکداری مبتنی بر PC، بانکداری در خانه و یا بانکداری اینترنتی می نامند.
روش تمییز دادن بانکهای سنتی (Brick – and – Mortar) از بانکهای مجازی (Brick – to – Click) این است که بانکهای مجازی هیچ شعبه فیزیکی و هیچ شخص تحویلداری ندارند. یکی از چالشهای صنعت بانکداری این است که این کانال جدید خدمات بانکی برای مشتریان هنوز قابل اطمینان نیست و یا اینکه درک و استنباط صحیحی از آن ندارند. در نتیجه نیروی بانک از این تلاش فراوان برای جلب اعتماد و تولید عایدی تحلیل می رود. اکنون اغلب بانکهای مجازی به صورت کاملاً امن و به صورت کاملاً کارکردی خدمات را به صورت رایگان و یا با هزینه اندک ارائه می کنند.
در آینده ای نزدیک بانکداری اینترنتی به عنوان یک ATM همه جائی مورد قبول واقع می شود.بانک مجازی باعث صرفه جویی در هزینه ساختمانهای شعبات بانک و هزینه پرسنلی از قبیل تحویلداران می شود که این موارد باعث افزایش بازدهی می گردد.
بانکداری اینترنتی به یک دلیل مهم در حال رشد است و آن اینکه مردم به انجام معاملات و داد و ستد هایشان از طریق اینترنت عادت کرده اند و آنها از این آسودگی و تسهیلات کنترل پولشان که توسط بانک مجازی در اختیارشان قرار می گیرد لذت می برند و رضایت کامل دارند.
شاید بزرگترین مزیت بانک مجازی سرعت انجام امور بانکی باشد.به عنوان نمونه می توان برخی امور را اتوماتیک انجام داد. مثلاً بگوییم فلان تاریخ مبلغ 20 دلار را اتوماتیک به حساب فلان بانک به ازای اقساط وام واریز کند و صورت حساب دریافت کند. اینکار بوسیله سرویسی که در اغلب بانکهای مجازی تعبیه شده است صورت می پذیرد (مثلا در سایت بانک دکمه Bill pay برای پرداخت اتوماتیک استفاده می شود). وارد آن محیط شده ثبت نام کرده و شماره حسابها و مبالغ موردنظر را وارد کرده و تاریخ پرداخت مورد نظر را هم می دهیم.آنگاه در تاریخ تعیین شده،مبلغ تعیین شده به صورت اتوماتیک و بدون دخالت ما به حساب تعیین شده واریز میگردد.
برای استفاده از سیستم بانک مجازی مسلماً نیاز به یک سری تجهیزات مناسب می باشد. مثلاً وسیله ارتباط با اینترنت فراهم باشد، سرعت اینترنت مناسب باشد، کامپیوتر مناسب باشد ، وجود چاپگر هم می تواند برای چاپ برخی مدارک مفید باشد.

39-2-مزایای بانکداری مجازی
– آسودگی و تسهیلات : برخلاف بانکهای سنتی که در شبانه روز اکثر ساعات را تعطیل میباشند، سایت بانک مجازی هرگز بسته و تعطیل نیست و در 24 ساعت روز و هفت روز هفته فعال است و با یک کلیک وارد آن می شویم.
– فراگیر بودن : بانک مجازی از همه نقاط کشور و دنیا قابل دسترس است و هر کجای دنیا به مشکل مالی برخوردیم به راحتی به سایت وارد شده و به انجام فعالیت بانکی می پردازیم.
– سرعت تراکنش : سرعت انجام عملیات در این بانک بسیار بالاست و معمولاً از ATM هم سریعتر می تواند پردازش نماید.
– کارایی : می توان به تمام حسابهای بانکی خود دسترسی داشت و آنها را مدیریت کرد.
– اثربخشی: بسیاری از سایتها و بانک مجازی ابزارهای هوشمند و خبره ای را ارائه می کنند. مانند : اخطاردهنده میزان موجودی ، سند و سبد دارایی ، برنامه های مدیریتی برای کمک به مدیریت دارائی ها.
– امنیت بالای اجرای اعمال بانکی.
– صرفه جوئی در زمان.
– آسان باز کردن حساب: به راحتی و در حالی که در خانه ایم ، می توانیم وارد سایت بانک مجازی شده ، حساب باز کنیم و فرم مربوطه را پر کنیم و کلمه عبور بدهیم و به همین راحتی صاحب حساب در آن بانک شویم.
– ارزانی خدمات و نگهداری آن: هیچ ساختار فیزیکی ندارد و سرباره اضافی کمی خواهد داشت(معمولا ندارد) و هزینه های مثل دریافت اضافی را حذف می کند. مثلاً بانکهای سنتی و معمولی مشتریان را ترغیب به استفاده از اینترنت برای دریافت صورتحساب و پرداخت صورتحساب کرده و تبلیغات هم انجام میدهند که اینگونه خدمات اینترنتی ما رایگان است و رایگان بودن را "مزیت" می دانند در صورتیکه بانک مجازی مملو از اینگونه مزایا میباشد.
– اطلاع رسانی فراگیر و اثربخش: بانک مجازی به ما اجازه می دهد که خدمات و معاملات را به خوبی و به راحتی مقایسه و ارزیابی نماییم. زیرا به راحتی می توان به سایت سایر بانکها مراجعه نمود و از قوانین و مشوقها و جاذبه های آنها مطلع شد. مثلاً چه نوع کارت اعتباری ارائه میدهد، هر کارت اعتباری چه سقفی و چه میزان اعتبار می پذیرد و می توان شرایط وام آن را بررسی و مقایسه نمود و اینکه آن بانک با چه فروشگاههایی قرار داد دارد تا بتوان از آنان خرید کرد.
– آگاهی تمام وقت :هر روز می توانیم در هر کجا و هر زمان حسابمان را بررسی کنیم و هر گونه تراکنش واقع شده روی آنرا بررسی نماییم.و یا برای کسب اطلاعیه و خبر ،لازم نیست مسیر خانه تا بانک را طی نماییم ؛همه چیز در سایت موجود میباشد.
– می توانیم صورت وضعیت ماهیانه خود را دریافت کرده و آنرا با واقعیت مطابقت دهیم که آیا صحت و سقم آن مورد تایید است یا خیر؟ اینکار بوسیله دانلود نمودن اطلاعاتمان از بانک مجازی صورت می پذیرد.
– امکان رویت تصویر چک هایی که صادر کرده ایم اعم از پرداخت شده و یا برگشت خورده ها و مقدار آنها .
– کاهش احتمال سوء استفاده: احتمال سوء استفاده و تقلب از حسابها به حداقل می رسد و در صورت تقلب در حساب،این موضوع قابل ردیابی و پیگیری می باشد و سریعاً متوجه آن می شویم. یعنی اگر برداشت غیرقانونی از حساب صورت پذیرد به محض وارد شدن به سایت بانک متوجه آن می شویم.
– بانکداری از دید مشتریان به سهولت و آسانی امکان پذیر می باشد زیرا هرگز در صبح یا شب منتظر بازگشایی بانک نخواهند بود و هرگز مجبور به حرکت و یا رانندگی در ترافیک به سوی بانک نخواهند بود زیرا بانک به سمت مشتری کشانده میشود نه مشتری به سمت بانک و هرگز زمان و وقت ارزشمند آنها صرف ایستادن در صف و سایر امور فیزیکی نخواهد شد.
– مدیریت :می توانیم وجوه خود را از هر جا و هر زمان و در تعطیلات هم مدیریت کنیم.
– عدم دریافت حق الزحمه برای انجام تراکنش ها.
نکته ایی که باید به آن دقت نمود این است که بسیاری از بانکها وب سایت دارند و یک سری خدمات به مشتریان ارائه می کنند ولی این دلیل بر مجازی دانستن آنها نمی باشد. بلکه این قبیل خدمات بهبود خدمات پس از فروش و یا بهبود سیستم خدمات مشتریان تلقی میگردند نه بانکداری مجازی.
هر بانک مجازی میتواند در ارائه خدمات مجازی نوآور باشد و خدمات منحصر به فردی را به عنوان مزیت رقابتی ارائه کند. به عنوان مثال بانک UBS سوئیس که یک بانک مجازی است خدماتی نظیر E-document یعنی تحویل سریع مستندات بانکی مشتری را در قالب دیجیتال ارائه کرده که این سیستم دارای مزایایی از قبیل : سرعت دسترسی سریعتر از E-mail ، دسترسی آنلاین به آن مستندات در هر زمان و هر مکان تا مدت 2 سال ، امکان دانلود و ذخیره بر روی PC که صحت این مستندات توسط امضای دیجیتال مشتری تعیین می شود .

40-2-بررسی و تحلیل اشکالات وارده بر بانکداری مجازی
البته موارد فوق الذکر به این معنا نمی باشد که در بانکداری مجازی هیچگونه مشکلی وجود ندارد، لیکن اغلب مشکلات ناشی از مشکلات کاربری و اشتباهات کاربری می باشد. مثلاً بسیاری از مردم از بانکداری مجازی استفاده نمی کنند آن هم به علت نداشتن دانش در مورد آن. و یا اینکه در مقابل تکنولوژی مقاومت می کنند زیرا یادگیری آن را مشکل می دانند.
شاید یکی دیگر از اشکالات بانک مجازی حول و حوش ATM بگردد. زیرا این بانک هیچ ماشین پرداختی ندارد و معمولاً یک سربار اضافی به شخص تحمیل می کند (اگر بخواهیم از ATM سایر بانکها برای برداشت پول استفاده کنیم). همچنین بانک مجازی هیچ پرداخت و سپرده گذاری از طریق ATM را قبول نمی کند و ناچاریم از طریق انتقال وجه از سایر حسابها به حساب مجازی خود پول به آن واریز نماییم.
ترس بی اساس دیگر اینکه بعضی از مردم فکر می کنند که بوسیله بانکداری مجازی محرمانگی اطلاعات آنان از بین می رود. اغلب مشکلات بانکداری مجازی به فراموش کردن کلمه عبور و یا به سرقت رفتن کلمه عبور بر می گردد که آن هم مشکل کاربری می باشد و ایراد و اشکال بانک محسوب نمی شود. یکی از اشکالات دیگر که شاید به ذهن خطور کند عدم پاسخگویی مناسب سرور بانک به مشتریان آن هم به علت وجود ترافیک روی سرور می باشد که این امر بر اساس آمارها به ندرت اتفاق افتاده است.
مشکل بعدی آنجا حادث شده که چک کاغذی را ( و نه چک دیجیتال) که مربوط به کسی دیگر است را اگر بخواهیم وصول نمائیم،از آنجا که بانک مجازی اجازه نمی دهد از طریق ATM واریز صورت پذیرد اغلب ناچاریم از ترکیب بانک سنتی(ATM) و بانک مجازی استفاده نماییم.
یکی از اشکالات وارده دیگر معروف است به منحنی آموزش بدین معنا که شاید استفاده از سایت بانک برای کاربران تازه وارد سخت باشد.یکی از ایرادات دیگر نیز، تغییرات ظاهر سایت بانک مجازی است که هنگام به روز رسانی ها و ارتقاء سایت ممکن است کاربر برخی مسیرها،لینکها و دکمه ها را گم کند.
و بزرگترین مانع برای اکثر مردم که سراغ بانکداری مجازی نمیروند این است که نمی توانند به آن اطمینان کنند؛ که این تصور اشتباهی میباشد.

این نکته قابل تامل است که ذکر اشکالات و ایرادات وارده بر این نوع بانکداری دلیل بر نفی این بانک نمیباشد. بلکه برعکس منظور طرح دغدغه های مشتریان و یا مدیران بانکها میباشد که متوجه این موضوعات باشند که این ایرادات با بومی کردن و فرهنگ سازی مناسب و همچنین با ارائه روشهای نوین در اینگونه بانکداری میتوانند مرتفع گردند و یک موضوع بسیار مفید را به خاطر برخی ایرادات کوچک کاملا مردود اعلام ننمایند .هدف از طرح ایرادات ، آشنائی با آنها و تحقیق و تفحص پیرامون رفع آنها میباشد و همواره انتقاد برای طرد موضوع استفاده نمیشود بلکه هدف از انتقاد میتواند سازندگی،شفاف سازی و مناسب سازی یک فرآیند باشد.در خصوص بانک مجازی نیز هدف نگارنده حمایت از این بانک میباشد و یادآوری این نکته که به دلیل این اشکالات و اشکال تراشیها، مزایای بیشمار آن فراموش نگردد و هراسی از اجرای آن در سیستم بانکداری کشور وجود نداشته باشد.

41-2-امنیت در بانک مجازی
در بانک مجازی با توجه به اینکه تمامی امور اعم از نگهداری سوابق اطلاعات مشتریان ، تراکنش ها، نقل و انتقال وجوه از طریق تجهیزات الکترونیک انجام می گردد لذا لازم است بحث امنیت در آن به معنای تمام و کمال رعایت گردد. تهیه نسخه های پشتیبان به طور مداوم جهت بازگرداندن اطلاعات و یا ردگیری یک فرآیند مالی ضرورت کامل دارد. کنترل شدید ورود و خروجها همراه با ثبت IP میهمان (در صورت امکان) و داشتن یک سیستم نگاشت قدرتمند نیز از ملزومات دیگر است. همچنین استفاده از تجهیزات امنیتی شبکه مانندFirewall و یا تجهیزات مشابه نیز ضرورت دارد و از طرفی سرورها و سخت افزار شبکه بانک مجازی باید قدرتمند و دارای توانایی پردازش و ذخیره سازی به طور همزمان و در حد بالا باشد.
جهت ارتباطات اینترنتی نیز باید از پورتها و پروتکل های امن و ایمن استفاده نمود. به عنوان مثال از پروتکل SSL86 استفاده نمود.الگوریتم یا رمزسازی87 نیز می بایست از پیچیدگی بالایی برخوردار باشد تا کلمات عبور به راحتی مورد هک واقع نشوند و در دست سودجویان قرار نگیرند.
در مجموع با توجه به موانع و مشکلات ترافیک شهری ، مصرف سوخت بالا، افزایش استرس در بین شهروندان بالاخص در صف بانکها، اتلاف وقت فراوان در بانکها (بنا بر اذعان معاون بانک مرکزی وقت در سال 84 ، سالانه 4 میلیارد دقیقه – چیزی بیش از 7610 سال- از وقت مردم در بانکها و آنهم فقط برای پرداخت قبوض چندگانه صرف می شود) ،تسهیل در امور بانکی بالاخص برای سالمندان و معلولین ، افزایش کارایی و اثربخشی فرایندهای مالی ، توسعه تجارت الکترونیک، گذر از محدودیت جغرافیایی و بسیاری موارد دیگر ایجاد بانک مجازی توصیه می گردد.

42-2-بانکداری مجازی در مالزی
انقلاب الکترونیکی در بانکداری مالزی در اوایل سال 1970 بامعرفی اتوماسیون کامپیوتری آغاز شد. از آن پس رشد آهسته در تغییرات تکنولوژیکی مرتبط با بانک به ثبت رسید. پس از آن در ماه جولای 2000 ، بانک نگارای مالزی ، بانک های تجاری به ارائه خدمات بانکداری اینترنتی برای مشتریان تشویق کرد.هرچند این سرویس خیلی پیش تر در کشورهای توسعه یافته ارائه شده بود ، دولت مالزی در نزدیک شدن به بانکداری اینترنتی با احتیاط عمل کرد. بانکداری مجازی در حال تبدیل شدن به یک حقیقت در مالزی است .
بانک نگارای مالزی تنها پس از بررسی هر دو جنبه عرضه و تقاضای بانک های مجازی آن را تصویب کرد و این موضوع در آینده نزدیک رخ نخواهد داد.
پیشرفت اخیر درمالزی را می توان توافق بانک جنوبی برهاد و SFNB 88برای به کارگیری بانکداری مجازی در مالزی دانست . بانک جنوبی برهاد "مدیریت بانک مجازی" (VBB) 89و"مدیریت کارت اعتباری مجازی" (VCCM) 90را از SFNB جهت توسعه بانکداری مجازی دریافت کرده است .
VCCM یک برنامه کاربردی است که به مشتری اجازه می دهد تا به مانده های کارت اعتباری جاری ، وضعیت تبادلات و پرداخت ها از طریق اینترنت دسترسی پیدا کند. این برنامه کاربردی پشتیبانی برنامه کاربردی (VBM) را نیاز داشته و اطلاعات کارت اعتباری را برای سایر حساب های اینترنتی ارتباط می دهد. از این طریق استفاده کننده می تواند صورتحساب های کارت اعتباری خود را از حساب اینترنتی در حال چک ، پرداخت نماید.

نگاره 4-2- تعداد کارت (,000)

کارت اعتباری
کارت نقدی

1385-2005
1386-2006
1387 -2007
1388 – 2008
1385 – 2005
1386 -2006
1387 -2007
1388 -2008
ایران

264.6
328.1
422.4

38329
59750
90317
مالزی
7,815.5
8,833
9,899.3
10,812.4
15,921.2
19133.5
22132.6
24722.2
ترکیه
29,953
32,423
37295.5
43157.2
48243.4
52907.2
55510.4
60551.5

نمودار 2-2- نمودار مقایسه رشد تعداد کارت اعتباری (هزار)

نمودار 3-2- مقایسه رشد تعداد کارت نقدی (هزار)

از دو نمودار فوق می توان به این نتیجه رسید که کارت های اعتباری نقش مهمی در انتقال وجوه به صورت الکترونیکی داشته و با توجه به مقایسه تعداد کارت های الکترونیک در ایران با کشورهای مالزی و ترکیه ، می بایست ترکیب این کارت ها به سمت افزایش وزن کارت های اعتباری نسبت به کارت های نقدی سوق پیدا کند.

نگاره 5-2- تعداد کارت خوان و خودپرداز

خود پرداز
کارت خوان

1385-2005
1386-2006
1387-2007
1388-2008
1385 – 2005
1386 – 2006
1387 – 2007
1388 – 2008
ایران
7,468
9,917
12,959
16,438
192,765
427,082
763,938
1,000,000
مالزی

939
1,065
121,350
143,075
183,015
241,714
ترکیه
14,823
16,511
18,800
21,970
1,140,957
1,282,658
1,453,877
1,632,639

نمودار 4-2- مقایسه رشد تعداد خودپرداز

نمودار 5-2- مقایسه رشد تعداد کارت خوان

با تحلیل دو نمودار فوق این موضوع را می توان نتیجه گیری کرد که تعداد کارت خوان ها و خودپردازها در ایران به نقطه مطلوبی رسیده است.لکن با توجه به عدم یکپارچگی و انسجام در نظام بانکداری الکترونیک کشور و بعضاَ انجام کار های موازی و خارج از یک برنامه ریزی بلند مدت ، شاهد مشکلاتی از قبیل عدم کارایی مطلوب دستگاه های خودپرداز و کارت خوان به دلیل سطح تکنولوژی و عدم انطباق با یکدیگر (پیروی از یک استاندارد واحد ملی )،گستردگی نامناسب دستگاههای کارت خوان درمراکز فروش می باشیم. (وجود دستگاه های متعدد کارت خوان مربوط به سرویس دهنده های مختلف در یک مکان و عدم وجود دستگاه های کارت خوان در بسیاری از مراکز فروش )
نگاره 6-2- میانگین تعداد تراکنش هر کارت

خودپرداز (برداشت)
پایانه فروش (خرید)

1385-2005
1386-2006
1387-2007
1388-2008
1385-2005
1386-2006
1387-2007
1388-2008
ایران

20.31
16.62
18.79

0.89
1.48
2.43
مالزی
0.46
0.2
2.08
1.99
7.97
7.76
7.76
7.68
ترکیه (نقدی)
Impossible
0.7
0.94
1.33
1.76
ترکیه(اعتباری)
2
2
2
2
41
39
37
37

نمودار 6-2- مقایسه میانگین تعداد تراکنش هر کارت ( برداشت )

نمودار 7-2- میانگین تعداد تراکنش هر کارت (خرید)

نگاره 7-2- میانگین مبلغ تراکنش هر کارت (ریال)

خودپرداز (برداشت)
پایانه فروش (خرید)

1385-2005
1386-2006
1387-2007
1388-2008
1385 – 2005
1386 – 2006
1387 – 2007
1388 – 2008
ایران

5,294,950
5,895,566
8,315,425

592,566
849,130
1,278,429
مالزی
121,500
595,000
1,160,000
440,000
4,170,000
4,325,000
4,300,000
4,817,500
ترکیه (نقدی)
Impossible
125,400
184,800
277,200
376,200
ترکیه(اعتباری)
1,729,200
1,960,200
2,376,000
2,904,000
17,041,200
20,103,600
22,631,400
25,231,800

نمودار8-2- میانگین مبلغ تراکنش هر کارت (ریال)-برداشت

نمودار 9-2- میانگین مبلغ تراکنش هر کارت (ریال)-خرید

چهار نمودار فوق بیانگر این مطلب می باشند که دارندگان کارت های الکترونیک در دو کشور مالزی و ترکیه بیشترین استفاده را از کارت های خود در زمان خرید کالا و از طریق دستگاههای کارت خوان انجام می دهند.مهمترین عامل این موضوع در دسترس بودن پول الکترونیک و دستگاه های کارت خوان در مراکز فروش می باشد.سیاست سرویس دهنده ها در ارائه کارت های اعتباری، با قابلیت استفاده از اعتبار آن تنها در زمان خرید ، سبب افزایش تقاضا جهت استفاده از کارت های الکترونیک در زمان خرید شده است. همچنین کارت های اعتباری دسترسی به پول الکترونیک را آسان تر واستفاده از آن را در جامعه گسترش داده است. در شیوه بکارگیری کارت های الکترونیک می بایست موضوع فرهنگ استفاده از کارت نیز در نظر گرفته شود.

نگاره 8-2- میانگین تعداد تراکنش هر کارتخوان و خودپرداز

خود پرداز
کارت خوان

1385-2005
1386 – 2006
1387 – 2007
1388 – 2008
1385-2005
1386-2006
1387-2007
1388-2008
ایران

61,770
61,625
80,580

81
116
221
مالزی

3,940
4,319
1,561
1,518
1,358
1,129
ترکیه
4,115
3,695
3,989
4,279
1,088
992
940
979

نمودار 10-2- میانگین تعداد تراکنش هر خودپرداز

نمودار11-2- میانگین تعداد تراکنش هر کارتخوان

نگاره9-2- میانگین مبلغ تراکنش هر کارتخوان و خودپرداز ( میلیون ریال )

خود پرداز
کارت خوان

1385-2005
1386 – 2006
1387 – 2007
1388 – 2008
1385-2005
1386-2006
1387-2007
1388-2008
ایران

16,104.6
21,865.3
35,668.7

53.5
66.8
116
مالزی

12,247
4,460.1
815.8
845.8
752.6
708.5
ترکیه
3,763.3
4,028.1
4,914.9
5,955.3
451.4
509.8
584.6
6734

نمودار12-2- میانگین مبلغ تراکنش هر خودپرداز ( ریال )

نمودار13-2- میانگین مبلغ تراکنش هر کارتخوان ( ریال )

با کمی دقت در نمودارهای مربوط به تراکنش های دستگاه های خودپرداز و کارت خوان ، نقش دستگاه های کارت خوان در سیستم بانکداری الکترونیک مالزی و ترکیه قابل درک می باشد.نقشی که در سیستم بانکداری الکترونیک ایران بر عهده دستگاه های خودپرداز است.لکن مقایسه هزینه نصب و نگهداری یک دستگاه خودپراز با یک دستگاه کارت خوان ، هر سیستم کارایی را ترقیب به گسترش دستگاه های کارت خوان و استفاده از آن می نماید.با مقایسه میانگین تعداد تراکنش هر دستگاه خودپرداز در ایران با دو کشور دیگر می توان به دلیل وجود صف های طویل در پشت دستگاه های خودپرداز و خرابی بیش از حد آنها پی برد.همچنین تعداد پایین تراکنش های دستگاه های کارت خوان (مبلغ و تعداد) عدم توجیه پذیر بودن توسعه این سیستم را از لحاظ اقتصادی برای سرویس دهنده گان در ایران نشان می دهد.

نگاره10-2- طبقه بندی پول الکترونیک بر اساس تعداد و میزان تراکنش در ترکیه ( 2008 )

تعداد تراکنش ( میلیون )
مبلغ تراکنش ( میلیون لیر )
Credit Card
1698
184,993
Debit Card
106
3444.83
E-Money
1.56
128.8

نگاره11-2- طبقه بندی پول الکترونیک بر اساس تعداد و میزان تراکنش در مالزی ( 2008 )

تعداد تراکنش ( میلیون )

مبلغ تراکنش ( میلیون رینگیت )
E-Money
684.9
Credit Card
65,300
Credit Card
261.4
Debit Card
5,100
Debit Card
16.3
E-money
2,100

نمودار14-2- ابزارهای پرداخت الکترونیک درترکیه بر اساس تعدادتراکنش نمودار 15-2- ابزارهای پرداخت الکترونیک در مالزی بر اساس تعداد تراکنش

نمودار16-2 ابزارهای پرداخت الکترونیک در ترکیه بر اساس مبلغ تراکنش نمودار17-2- ابزارهای پرداخت الکترونیک در مالزی بر اساس مبلغ تراکنش

نمودارهای فوق جایگاه پول مجازی را در سیستم پرداخت الکترونیک مالزی نمایان می سازد.در این 4 نمودار مطابق نمودارهای قبلی جایگاه کارت های اعتباری در مقایسه با سایر ابزارهای پرداخت نمایان است.نکته قابل توجه بالاتر بودن جایگاه پول مجازی در مالزی نسبت به سایر ابزارها ازلحاظ تعداد تراکنش می باشد.بر این اساس می توان نتیجه گیری کرد که سیستم بانکداری الکترونیک در مالزی به صورت اینترنتی افزایش بیشتری نسبت به ترکیه داشته است، به طوری که در خریدهای روزمره ، استفاده از پول مجازی رواج بیشتری داشته و همین امر سبب افزایش چشمگیر تعداد تراکنش های پول مجازی نسبت به سایر ابزارهای الکترونیک در مالزی شده است. کاهش مبلغ تراکنش پول مجازی نسبت به سایر ابزارها بیانگر استفاده از این ابزار در تراکنش های روزمره دارد.انتقال تراکنش های روزمره به سمت پول مجازی،کاهش ترافیک دستگاه های خودپرداز و کارت خوان را در پی خواهد داشت.درنمودار های زیر مشتریان بانکداری الکترونیک از لحاظ نوع سرویس الکترونیک دسته بندی شده اند.با مقایسه آمار مربوطه در ایران و مالزی و در نظر گرفتن جمعیت دو کشور ، تعداد ناچیز مشتریان بانکداری اینترنتی ایران در مقایسه با مالزی نمایان می گردد.

نگاره 12-2-طبقه بندی مشتریان بانکداری الکترونیک (1387-2008)

ایران
مالزی
کارت
60,078,100
35,534,600
بانکداری اینترنتی
572,198
6,191,400
موبایل بانک
475,865
885,000

نمودار18-2-منابع کلیدی تامین سرمایه سیستم بانکی در مالزی- 2008

وظیفه اصلی بانک مطابق با تعاریف ارائه شده ، خدمات مالی به مشتریان به طوری که افزایش سود سهامداران را در پی داشته باشد ، تعیین گردیده است. بر این اساس ، بانک یک موسسه حقوقی است که خدمات مالی ازقبیل انتقال وجه ، حساب سپرده و…. رابه مشتریان خود ارائه داده و با اخذ کارمزد اقدام به کسب سود می نماید.با توجه به این تعریف ارائه تسهیلات به مشتریان نیز یکی از خدمات سیستم بانکی می باشد.با این تفاوت که این سرویس وابسته به ارائه خدمات دیگر از طرف سیستم بانکی است. به عبارت دیگر بانک ها به دلیل گسترده بودن و حجم بالای تراکنش های مالی ، همواره مبلغ قابل توجهی ازمنابع مالی را در اختیار داشته و از این طریق اقدام به ارائه تسهیلات به مشتریان خود می نمایند. بر این اساس وظیفه اصلی سیستم بانکی ارائه تسهیلات به مشتریان و کسب سود از این طریق نمی باشد. آنچنان که اگر موسسه ای اقدام به ارائه خدمات اصلی مالی از قبیل تراکنش مالی و سپرده گذاری نماید نام بانک به آن اطلاق میگردد، حتی اگر به مشتریان خود تسهیلات مالی پرداخت نکند.با توجه به این مطلب ، بانک ها می بایست تمرکز فعالیت های خود را معطوف به گسترش و بهبود خدمات مالی به مشتریان کرده و جذب سرمایه مورد نیاز برای پرداخت تسهیلات به مشتریان ، از طریق پرداخت سود به حساب های کوتاه مدت و بلند مدت را اولویت اصلی خود قرار ندهند.
نمودار فوق منابع کلیدی تامین سرمایه سیستم بانکی درمالزی را نشان میدهد. بر این اساس نزدیک به %60 درصد سرمایه بانک ها در مالزی از طریق سپرده های اشخاص (حقیقی و حقوقی) و بدون پرداخت سود تامین میگردد و تنها %11.7 درصد سرمایه سیستم بانکی به سپرده های کوتاه مدت اختصاص یافته است.(سپرده ای به نام بلند مدت با نرخ بهره نجومی در این سیستم نقشی ندارد).مقایسه این آمار با آمار منابع تامین سرمایه در سیستم بانکداری ایران بیانگر این حقیقت است که سیستم بانکی کشور به یک بنگاه تسهیلات تبدیل شده و با توجه به اتکای آن به تامین سرمایه از طریق پرداخت سود به مشتریان (بالغ بر 50 درصد سرمایه ) عملاَ به یک سیستم بانکی ربوی تبدیل گردیده است.به همین دلیل است که در سال های اخیر تلاش دولت در جهت کاهش نرخ بهره تسهیلات به دلیل بالا بودن نرخ تامین سرمایه سیستم بانکی با شکست روبرو شده است.چگونه سیستم بانکی که متکی به سرمایه هایی با نرخ بهره 20 درصد است می تواند به ارائه تسهیلات با نرخ 12 درصد اقدام کند؟
راه حل این مشکل را تنها میتوان در تغییر سبد تامین سرمایه سیتم بانکی جستجو کرد . به طوری که وزن سپرده ها در مقایسه با سپرده های کوتاه مدت افزایش قابل توجهی پیدا کرده و سپرده های بلند مدت عملاَ حذف گردند.
اما چگونه می توان به این مهم دست یافت ؟ جواب : بانکداری الکترونیک.
در نظر بگیرید که شما برای خرید مایحتاج روزمره خود اقدام به دریافت وجه از حساب بانکی می نمائید.این وجه به مدت یک هفته در اختیار شما یا به عبارتی در کیف پول شما قرارخواهد گرفت تا درنهایت خرج گردد.فروشنده ای که پول شما را دریافت کرده نیز تا آخر هفته بعد منتظر می ماند و پس از آن درآمد یک هفته خود را به حساب بانکی خود واریز می نماید.
در این مثال ما مشاهده می کنیم که برای خرید کالا ، نزدیک به 2 هفته سرمایه از سیستم بانکی خارج می گردد.
حال شرایطی را در نظر بگیرید که شما برای خرید کالا از کارت الکترونیک خود استفاده می کنید.در این حالت حتی در هنگام خرید نیز سرمایه از سیستم بانکی خارج نشده و تنها از یک حساب به حساب دیگر منتقل می گردد.
بانکداری الکترونیک سکه های موجود در جیب مشتریان خود را نیز هدف قرار داده است.
توسعه بانکداری الکترونیک مستلزم توسعه پول الکترونیک می باشد و توسعه پول الکترونیک به معنای باقی ماندن پول در سیستم بانکی است.
اثبات :
پول الکترونیک برای ماهیت پیدا کردن می بایست در حساب یک شخص حقیقی و یا حقوقی قرار بگیرد و به تنهایی معنی و مفهومی ندارد. تا زمانی که از یک حساب به حساب دیگر منتقل می شود وجود دارد. پس از آنکه به پول فیزیکی تبدیل گردد از بین رفته و با وارد شدن پول فیزیکی به سیتم بانکی و جایگزین شدن آن با پول الکترونیک دوباره به وجود می آید.به عبارت دیگر پول الکترونیک برای حیات ، نیاز به ماندن در سیستم بانکی دارد.
فرض را بر این می گذاریم که در کشور ما یک نظام پولی تماماَ الکترونیک برقرار گردد. به این صورت که پول فیزیکی از چرخه فعالیت خارج گشته و جای خود را به طور کامل به پول الکترونیک می دهد.(هر چند که مطلب فوق را فرض کرده ایم ،اما در صورت زمینه سازی مناسب این فرض قابل پیاده سازی است.به عبارت دیگر یک فرض محال نیست).
در این حالت وبا توجه به مطلب فوق در مورد پول الکترونیک ، تمام پول در نظام مالی کشور در سیستم بانکی می ماند و تنها از یک حساب به حساب دیگر منتقل می گردد. در این شرایط ، سیستم بانکی نیازی به تامین مالی سرمایه جهت اعطای تسهیلات ندارد و تنها رقابت بین بانکی در ارائه خدمات بهتر و با کارمزد مناسب تر جهت جذب سرمایه از یک بانک به بانک دیگر صورت می پذیرد.این حالت شرایط ایده آل در استقرار نظام بانکداری الکترونیک می باشد که نرخ بهره را می تواند به صفر برساند. بر این اساس هر چه به سمت استقرار و توسعه کامل نظام بانکداری الکترونیک در شرایط ایده آل پیش برویم ، نرخ بهره نیز به سمت صفر میل می کند.
نمودار19-2- مبلغ تراکنش بانکداری اینترنتی در مالزی ( میلیون رینگیت )

در این نمودار رشد بانکداری اینترنتی بین سال های 2008-2004 در مالزی به تصویر کشیده شده است.نکته اساسی، جهش قابل توجه بانکداری اینترنتی در سال 2005 نسبت به سال 2004 می باشد که در سالهای دیگر تکرار نشده است.بررسی ها نشان میدهد که از سال 2005 ارائه خدمات بانکداری الکترونیک به شرکت ها از طریق اینترنت در مالزی آغاز گردیده است و این جهش به دلیل ورود شرکت ها به استفاده از سیستم بانکداری اینترنتی در این سال می باشد. نکته قابل توجه دیگر ، عدم ارائه خدمات بانکداری الکترونیک به شرکت ها در ایران و حذف بزرگترین بخش فعالان اقتصادی از سیستم بانکداری الکترونیک و روی آوردن این بخش به روش تراکنش های چکی است.در نمودار زیر نسبت استفاده از چک و پول الکترونیک در مالزی نمایش داده شده است .

نمودار20-2-نسبت استفاده از چک و پرداخت های الکترونیک در مالزی

یکی دیگر از کانال های پرداخت الکترونیک در مالزی سیتم تراکنش لحظه ای سرمایه و اوراق بهادار (RENTAS) می باشد . 90 درصد تراکنش های غیر نقد در مالزی از این طرق این کانال انجام می گردد.این سیستم در سال 2008 بدون از کارافتادگی اساسی ، دسترسی %99.9 را ارائه کرد. در جدول زیر میزان تراکنش های انجام گرفته از طریق این سیستم نشان داده شده است.

تعداد تراکنش ها (,000)
2008
تعداد کل تراکنش ها
تراکنش های بین بانکی سرمایه
عملیات های بازار پولی
مبادلات بازار ارز خارجی
تراکنش های شخص ثالث
پرداخت های تعرفه گمرکی
پرداخت های دولتی
پرداخت های شخص ثالث
سایر
سیستم انتقال اوراق بهادار غیر کاغذی
2,984.9
2,890.9
111.5
68.0
1,905.1
75.8
84.2
1,745.1
806.3
94.0
مبلغ تراکنش ( میلیارد رینگیت)
2008
مبلغ کل تراکنش ها
تراکنش های بین بانکی سرمایه
عملیات های بازار پولی
مبادلات بازار ارز خارجی
تراکنش های شخص ثالث
پرداخت های تعرفه گمرکی
پرداخت های دولتی
پرداخت های شخص ثالث
سایر
سیستم انتقال اوراق بهادار غیر کاغذی
38,744.2
37,256.3
17,627.0
3,310.8
7,659.8
3.1
88.3
7,568.3
8,658.7
1,487.8

در کشورما تنها سامانه الکترونیک سانتا که مربوط به تراکنش های بین بانکی است راه اندازی شده است و2 سامانه الکترونیک دیگر به نام های "پایا "و "تابا "در حال راه اندازی میباشند.لکن این سیستم ها همانند سیستم رنتاس مالزی یکپارچه نبوده و هریک قسمتی را در بر میگیرد.

یکی از شاخص های بین امللی شفافیت ، رتبه فساد مالی و اداری کشورها است که از سوی سازمان بین المللی شفافیت اعلام میگردد. در زیر نمودار مقایسه این شاخص بین سه کشور ایران ، مالزی و ترکیه ارائه می گردد :

بر اساس اعلام این سازمان مهمترین شاخص در اندازه گیری فساد مالی و اداری ، سیستم نظارت و وجود حساب های مخفی می باشد. با توجه به این موضوع و با در نظر گرفتن تاثیر سیستم بانکداری الکترونیک بر بهبود سیستم نظارت و شفافیت در زمینه حساب های بانکی ، می توان به تاثیر مثبت بانکداری الکترونیک بر شفاف سازی وکاهش فساد مالی پی برد.

1-3-مقدمه
به طور کلی هر تحقیق و پژوهشی در ابتدا در پی طرح مشکل یا مساله ای مطرح می شود ، مشکل ومساله ای که سئوالات زیادی را در ذهن محقق ایجاد می کند و موجب پیدایش فرضیاتی می شود ،پژوهشگر با جمع آوری اطلاعات و آمار مورد نیاز و تجزیه آنها به پاسخ به سئوالات پژوهشی و تایید یا رد فرضیات مطرح شده می پردازد .لذا جمع آوری اطلاعات و چگونگی تجزیه و تحلیل آنها از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است وبه عنوان یک مقوله از فرایند علمی است که نظریه ها و نظریه ها در قالب آمار و ارقام علمی تجلی می یابد ثمره آن به صورت کمی جلوه گر شده و مدل نظریتحقیق قابل سنجش و محاسبه می شود.
فصل روش شناسی تحقیق، به نحوه حرکت از مجهولات به معلومات اشاره دارد. عبور از مجهولاتبه معلومات، مستلزم کاربست روشهایی است که انجام درست و علمی تحقیق را میسر
می گردانند. چه بسا نمونه های بی شماری از تحقیقاتی شاهدیم که به دلیل عدم رعایت این مرحله از تحقیق وعدم انتخاب درست روشهای مقتضی، یا نتایج مطلوب را در پی نداشته و یا اینکه ره به کج و انحراف برده اند.

2-3-تعریف پژوهش
پژوهش می تواند به عنوان فعالیتی نظام مند و سازمان یافته برای بررسی مشکلی خاص که مستلزم
راه حلی است ،تعریف شود.نخستین گام در تحقیق شناخت زمینه های مشکل و تعیین واضح و روشن سئوالات و مشکلات می باشد.آنگاه گامهای بعدی ، یعنی جمع آوری اطلاعات ، تجزیه و تحلیل داده ها و تشریح عواملی که مرتبط با مشکل اند،در پیش گرفته می شودو در نهایت با ارائه اقدام اصلاحی ضروری مشکل حل شده و سئوال پاسخ داده می شود. این فرایند که به مدد آن تلاش می کنیم تا مشکلات را حل کنیم،پژوهش نامیده می شود.به عبارت دیگر، تحقیق و پژوهش را می توان به عنوان نوعی مطالعه یا بررسی و کندوکاو علمی دقیق،متکی برداده هاو اطلاعات نظام مند و سازمان دهی شده در مورد مشکلی و یا سئوالی خاص تعریف کرد که هدفش یافتن پاسخ یا راه حل هایی برای آن مشکل و یا سئوال است.
تحقیق عملی منظم، منطقی و دقیق برای دست یازیدن به حقایق و دانش نو، و ارتباط آن با کل زندگی تعریف می شود. همچنین تحقیق عملی منظم، منطقی و دقیق برای حل مسائل و درک روابط بین متغیرها مطرح می گردد.

3-3-انواع تحقیق
1-3-3-از نظر ماهیت:
تحقیق را از نظر ماهیت می توان به دو دسته کمی و کیفی تقسیم نمود:
پژوهش در باب شناخت ماهیت کار مدیران در زمره پژوهش های کیفی است. در پژوهش های کیفی روش شناسی پژوهش و ابزارهای جمع آوری اطلاعات، با پژوهش های پیمایشی متفاوت است.پژوهش کیفی بر تجارب فردی تاکید دارد و بر آن است تا معنا و مفهوم هر چیزی را در شرایط خاص آن جستجو کند. در این روش برقراری ارتباط نزدیک پژوهشگر و قلمرو مورد مطالعه یک ضرورت است. به طور کلی می توان چنین ادعا کرد که پژوهش های کیفی بر رخدادهای طبیعی و به دور از دنیای تصنعی تاکید دارند و لذا می توان با استناد به داده های ملموس به تشریح واقعیات پرداخت. پژوهش کیفی ابزاری اندیشمند برای توصیف اهداف واقعی و فرآیندهای سازمانی و حتی کشف دلایل شکست سیاست ها و فعالیت های سازمانی است.
شیوه های کمی تمام مسائل و مفروضات را به کمک انگاره ها و مدل های کمی قابل تحلیل میدانند و می کوشد با یک سلسله مدل ها مسائل را تحلیل و صحت و صقم آن را معین سازند.

2-3-3-از نظر انگیزه اکتشاف:
تحقیق از نظر انگیزه اکتشاف به دو نوع تحقیق بنیادی و تحقیق کاربردی تقسیم می شود :
الف (تحقیق بنیادی:
کشف حقیقت و ارائه دانش نو اساس تحقیق بنیادی را پایه گذاری می نماید. انسان کنجکاو است وانگیزه اکتشاف در فطرت اوست لذا بدنبال ناشناخته ها در تکاپوست.
نکته مهم در تحقیقات بنیادی آن است که کشف حقایق و بیان نظریه ها که همان دانش نو می باشد،ممکن است در زمان تحقیق ، کاربردی نداشته باشد. ولی بی شک اغلب تحقیقات بنیادی پس ازگذشت زمان به صورت کاربردی مورد استفاده قرار می گیرد.
ب(تحقیقات کاربردی:
برخورد با موقعیت مساله ای اساس تحقیقات کاربردی است.انسان متفکر،متعهد و با ایمان دربرخورد با مشکلات اجتماعی و انسانی بی تفاوت نمی باشد. دردمند است و برای یافتن راه حل مساله و هزاران سوال دیگر در تکاپوست.

4-3-ویژگی های پژوهش علمی
بطور کلی هر تحقیق و پژوهشی بایستی دارای هشت ویژگی زیر باشد:

1-4-3-هدف مندی
در هر تحقیق و پژوهشی ، محقق کار خود را با هدفی معین آغاز می کند.

2-4-3-دقت در عمل
مبانی نظری خوب و طرح روش مند معتبر ، می تواند به دقت عمل یک بررسی هدفمند بیفزاید.دقت عمل اشاره به توجه زیاد، وسواس به خرج دادن و میزانی از درستی و دقت در بررسیهای پژوهشی دارد.

3-4-3-آزمون پذیری
محقق بعد از این که نمونه ای تصادفی از جامعه خود انتخاب کرد و در مورد تحقیقات قبلی انجام
شده مطالعاتی انجام داد، فرضیه هایی را در خصوص مشکل و یا سئوال خود تدوین می کند. آنگاه این فرضیه ها می توانند با استفاده از آزمون های آماری خاص در مورد داده های اطلاعاتی جمع آوری شده ، مورد آزمون قرار گیرند.

4-4-3-تکرارپذیری
هنگامی که نتایج آزمون فرضیه ها در یک پژوهش کرارا در شرایط مشابه انجام گرفته وتایید شود؛
تا اندازه ای که این امر حادث می شود ) نتایج تکرار می شوند(، نسبت به علمی بودن پژوهش خوداعتماد بیشتری حاصل می کنیم.

5-4-3-دقیق بودن و قابلیت اطمینان
دقیق بودن ، اشاره به این مطلب دارد که یافته های پژوهشی مبتنی بر نمونه ، چقدر به واقعیت نزدیک هستند.به عبارت دیگر ، دقیق بودن ، میزان دقت نتایج مبتنی بر نمونه، نسبت به پدیده های
مورد مطالعه ، همان طوری که در عالم واقع وجود دارند انعکاس می دهد.

6-4-3-عینی بودن
استنتاجی که از تعبیر و تفسیر نتایج تحلیل داده ها حاصل می شود باید عینی باشد، یعنی متکی بر
حقایق حاصل از داده های واقعی باشند نه مبتنی بر ارزشهای ذهنی واحساسی .

7-4-3-تعمیم پذیری
تعمیم پذیری به حیطه فابلیت کاربرد یافته های پژوهشی در یک محیط ، در سایر محیط های دیگر
اشاره دارد.واضح است که هر چه دامنه کاربردی بودن راه حل های ایجاد شده به وسیله پژوهش بیشترباشد، پژوهش برای کاربردی کردن چنین دانش تحقیقی ، سودمند تر خواهد بود.

8-4-3-ایجاز ) محدود گرایی (
سادگی در تشریح پدیده ها یا مشکلاتی که اتفاق می افتند و در کاربرد راه حل های مشکلات ،همیشه نسبت به چارچوب های پژوهشی پیچیده که تعدادی از عوامل غیر قابل کنترل در بر دارد ،
ترجیج داده می شود.

5-3-روش تحقیق
تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، پیمایشی و تحلیلی است که در آن از مصاحبه های تخصصی با صاحبنظران و مذاکرات لازم با مسولین سازمان بورس، استفاده از پرسشنامه برای شناسایی وضع موجود و وضع مطلوب، اولویت عوامل و تعیین شاخصهای ارزیابی استفاده شده است.

6-3-جامعه آماری
محدوده و فضای مطلوب محقق، جامعه های آماری رامعین و مشخص می کند، بنابراین تعریف تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت " : جامعه آماری عبارت است از
صفت مشخصه ،صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده ". مشخصه باشند جامعه آماری از سایر جوامع باشد.
در این تحقیق جامعه آماری، معاونان، مدیران و کارشناسان ارشد سازمان بورس و اوراق بهادار می باشند که با اوضاع و احوال بورس اوراق بهادار آشنایی کامل داشته و صلاحیت جوابگویی به سئوالات پرسشنامه را دارند. از و یژگی های جامعه آماری، تحصیلات بالا و مرتبط با بازار سرمایه و ارتباط بامحیط دانشگاهی و همچنین قرار داشتن در سطوح تصمیم گیری در بازار سرمایه می باشد.

7-3-روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه
نمونه آماری موردنیاز جهت انجام این پژوهش و آزمون فرضیات به صورت تصادفی ساده انتخاب
گردیده اند. در این روش هر یک از عناصر جامعه موردنظر برای انتخاب شدن شانس مساوی دارند و انتخاب افراد به گون های صورت می گیرد که دارای ویژگی هایی همانند جامعه ای که از آن انتخاب
شده اند، باشند.در پژوهش حاضر با توجه به اینکه داده ها کمی می باشند؛ برای محاسبه حجم نمونه ازفرمولهایی که برای داده های کمی مناسب است استفاده می شود به این ترتیب اندازه نمونه را تحت تاثیر پارامترتعریف می نماییم. "

8-3-فرضیات تحقیق
عبارتی آزمایشی است که رابطه قابل انتظار بین دو یا چند متغیررا به صورت دقیق و روشن " فرضیه بیان می کند.)آذر 1381 صفحه14)
تحقیق دارای یک فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی می باشد که در ادامه آمده است:
فرضیه اصلی : بانکداری الکترونیک سبب افزایش کارایی در عملکرد سیستم بانکی بدون ربا می شود.
فرضیه های فرعی اول :بانکداری الکترونیک سبب توسعه و بهبود عملکرد بانکی بدون ربا در حوزه خدمات رسانی می شود.
فرضیه فرعی دوم :بانکداری الکترونیک سبب کاهش هزینه های سیستم بانکی بدون ربا می شود.
فرضیه فرعی سوم :بانکداری الکترونیک سبب افزایش امنیت و شفاف سازی درسیستم بانکی بدون ربا می شود.
9-3-ابزارهای جمع آوری اطلاعات
1-9-3-بررسی اسناد و مدارک(روش کتابخانه)
اطلاعات مربوط به بررسی مبانی نظری و ادبیات موضوع از طریق مطالعات کتابخانه ای و جستجوی اینترنتی جمع آوری گردیده است. در روش کتابخانه ای، ابتدا کلید واژه های تحقیق براساس موضوع تعیین گردید. سپس با جستجو در کتابخانه ها و پایگاه های اطلاعاتی، مقالات پژوهشی و پایان نامه هایی که مرتبط با موضوع بوده انتخاب شدند و در مرحله بعد با فیش برداری از این مقالات و پایان نامه ها، مرتبط ترین آنها انتخاب و با نقد و ترجمه در صورت نیاز چارچوب نظری و متدولوژی تحقیق براساس تحقیقات صورت گرفته شناسایی گردید.

2-9-3-پرسش نامه
ابزار تحقیق پرسشنامه می باشد که به تعداد نمونه میان خبرگان توزیع گردیده است. چارچوب اولیه پرسشنامه از طریق مصاحبه با صاحبنظران و همچنین ادبیات موضوع تحقیق تهیه گردیده است. این پرسشنامه در نتیجه نبود یک پرسشنامه استاندارد به دلیل نو و بدیع بودن الگوی طراحی شده، توسط محقق و با مراجعه به ادبیات موضوعی مرتبط و اخذ نظر خبرگان و اساتید طراحی شده است.در این پرسشنامه که از دو بخش اصلی تشکیل شده است، در ابتدا ضمن معرفی پرسشنامه و ارائه راهنمای پرسشنامه برای پاسخگویان، از آنها خواسته شده است تا مشخصات فردی خود را در بخش اول پرسشنامه مشخص نمایند. در بخش دوم پرسشنامه که مشتمل بر 34 گزینه می باشد از پاسخگویان خواسته شده است تا از پیوستار پن جتایی، پاسخ مناسب را تعیین نمایند. این پرسشنامه در قالب متغیرها و شاخصها به شرح جدول زیر تنظیم شده است.

1-4-مقدمه
در این تحقیق از فنون آمارهای استنباطی استفاده می شود. نرم افزار آماری SPSS نسخه 12 جهت انجام امور و اجرای فنون آماری مورد استفاده قرار گرفت. رد یا تایید فرضیات سه گانه براساس محاسبه رگرسیون بوده بطوریکه از رگرسیون برای بررسی تاثیر هر کدام از عوامل متغیرهای مستقل برروی متغیر وابسته ( بانکداری الکترونیک ) استفاده شده است.
2-4-تجزیه و تحلیل داده های مربوط به سوالات عمومی
در پرسشنامه طراحی شده چهار سوال عمومی پرسیده شده است که در مورد نوع جنست، میزان تحصیلات، سن و ونوع فعالیت در سازمان است. در این بخش به تجزیه و تحلیل داده های مربوط به این سوالات پرداخته می شود.
1-2-4-تجزیه و تحلیل داده ها بر حسب نوع جنسیت
نمودارفراوانیها برای پاسخگویان برحسب نوع جنسیت نشان می دهدکه از 50پاسخگو تعداد 15نفر( 30 درصد) زن و تعداد 35 نفر (70 درصد) مرد هستند.
2-2-4-تجزیه و تحلیل داد ه های مربوط برحسب میزان تحصیلات
یکی دیگر از سوالات عمومی مربوط به میزان تحصیلات پاسخگو می باشد که در چهارگزینه کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد ودکتری قرار داده شده است.نمودار فراوان یها برای پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات نشان می دهد که از 50 پاسخگوتعداد 3 نفر دارای تحصیلات کاردانی ( 6 درصد)، تعداد 35 نفر دارای تحصیلات کارشناسی ( 70درصد) و تعداد 10 نفر دارای تحصیلات کارشناسی ارشد(20 درصد) و تعداد 2 نفر دارای تحصیلات دکتری(4 درصد) هستند.
3-2-4-حسب سن
– یکی از سوالات عمومی برای سنجش میزان سن پاسخگویان می باشد که در چهار گزینه 20-25 ، 25-30 و 30-40 وبالاتر از 40 سال قالب بندی شده است. براساس نمودار فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان سن مشخص است که 5 نفر از پاسخگویان ( 10 درصد) 20-25 سال ، 19 نفر ( 38 درصد) 25-30 سال ، 23 نفر (46 درصد) 30- 40 سال و 3 نفر ( 6 درصد) بیشتر از 40 سال
4-2-4-تجزیه و تحلیل داد ههای مربوط بر حسب نوع فعالیت در سازمان
یکی دیگر از سوالات عمومی مربوط به نوع فعالیت در سازمان است که در دو گزینه مدیریتی وغیر مدیریتی قرار داده شده است. نمودار فراوانیها برای پاسخگویان برحسب نوع فعالیت در سازمان نشان می دهد که از 50پاسخگو تعداد 17 نفر دارای فعالیت مدیریتی ( 34 درصد) و تعداد 33 نفر دارای فعالیت غیرمدیریتی ( 66 درصد) هستند.
3-4-روائی91 و پایائی92 پرسشنامه
یکی از مهمترین جنبه های هرگونه تحقیقی مناسب بودن ابزار اندازه گیری است زیرا اطلاعات و داده های لازم جهت تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری های نهایی از طریق ابزار اندازه گیری حاصل می شود. ابزار اندازه گیری در این تحقیق پرسشنامه است. برای سنجش میزان مناسب بودن ابزار اندازه گیری و از جمله پرسشنامه باید دو مولفه سنجیده شود. روائی و پایائی دو بعد مهم هر ابزار اندازه گیری هستند که باید تعیین گردند تا صحت و درستی ابزار مذکور تایید شود.
الف )روائی
برای اطمینان از روائی این تحقیق و با توجه به روش روائی محتوا پرسشنامه زیر نظر استاد راهنما و اساتید دیگر و تعدادی از متخصصان امر تهیه شده و مورد تایید قرار گرفته است.
ب )پایایی
برای اندازه گیری پایائی پرسشنامه از یک نمونه مقدماتی 15 نفره استفاده شد و با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 12 و روش آلفای کرونباخ پایائی در حدود 88/0 محاسبه شد. بنابراین پرسشنامه از پایائی بالائی برخوردار است.
4-4-روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این تحقیق از فنون آمارهای استنباطی استفاده می شود. نرم افزار آماری SPSS نسخه 12 جهت انجام امور و اجرای فنون آماری مورد استفاده قرار گرفت. رد یا تایید فرضیات سه گانه بر اساس محاسبه رگرسیون بوده بطوریکه از رگرسیون برای بررسی تاثیر هر کدام از عوامل متغیرهای مستقل برروی متغیر وابسته (بانکداری الکترونیک) استفاده شده است و براساس محاسبه تحلیل واریانس الویت بندی بین سه فرضیه صورت گرفته است.
1-4-4- آزمون فرضیات
با در نظر گرفتن سه فرضیه که در این پژوهش ارائه شده است به آزمون فرضیات می پردازیم.
فرضیه اول: " بانکداری الکترونیک بر خدمات رسانی سیستم بانکی موثر است."
با توجه به پرسشنامه طراحی شده به این منظور، ابتدا به بررسی وجود همبستگی بین فاکتورهای مربوط به بانکداری الکترونیک با متغیر وابسته خدمات رسانی می پردازیم و پس از آزمون همبستگی کلیه عوامل فرضیات، رابطه رگرسیون بین عواملی که همبستگی معنی دار با خدمات رسانی دارند را بدست می آوریم.
بنابراین در مورد فرضیه اول خواهیم داشت:
با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون ( ) مقدار عددی همبستگی محاسبه و معنی دار بودن این ضریب در سطح معنی داری 05/0 α= با استفاده از آزمون معنی داری ضریب همبستگی (آماره آزمون ) و فرضیه های آماری زیر مورد بررسی قرار گرفت:

خدمات رسانی
بانکداری الکترونیک
خدمات رسانی
Pearson Correlation
1
.682

Sig. (2-tailed)
.
.000

N
50
50
بانکداری الکتورنیک
Pearson Correlation
.682
1

Sig. (2-tailed)
.000
.

N
50
50
نگاره 1-4- آزمون همبستگی
ادعا
مطابق جدول فوق خروجی نرم افزار SPSS مشخص می شود که این ضریبr = .682 می باشد و معنی دار بودن آن توسط عدد مقابل (sig) به عنوان سطح معنی داری نشان داده شده است. در جدول فوق سطح معنی داری معادل 000/0 بدست آمده است و این بدین معنی است که در سطح معنی داری 05/0 فرضیه H0 رد شده و فرضیه H1 مورد قبول واقع می شود، بدین معنی که همبستگی معنی داری بین عامل بانکداری الکترونیک و خدمات رسانی وجود دارد. (sig=.000<.05)
فرضیه دوم: " بانکداری الکترونیک بر عملکرد سیستم بانکی ، از بعد هزینه ها موثر است."
به منظور آزمون فرضیه فوق ابتدا به بررسی وجود یا عدم وجود همبستگی معنی دار بین فاکتورهای مربوط به بانکداری الکترونیک و عملکرد سیستم بانکی از بعد هزینه ها می پردازیم. بدین منظور با استفاده از داده های پرسشنامه ابتدا ضریب همبستگی پیرسون را محاسبه و سپس با استفاده از آزمون معنی داری ضریب همبسنگی، معنی دار بودن یا نبودن ضریب فوق را آزمون می کنیم. مطابق خروجی نرم افزار spss (جدول زیر) مقدار r برابر است باr=.549

هزینه ها
بانکداری الکترونیکی
هزینه ها
Pearson Correlation
1
.549

Sig. (2-tailed)
.
.000

N
50
50
بانکداری الکترونیکی
Pearson Correlation
.549
1

Sig. (2-tailed)
.000
.

N
50
50
نگاره 2-4-آزمون همبستگی
که با استفاده از فرضیات آماری زیر و آماره آزمون مربوطه معنی دار بودن آن را مورد آزمون قرار می دهیم.
ادعا
همانطور که در نتایج نرم افزار spss ملاحظه می شود، سطح معنی داری بدست آمده معادل 000/0 می باشد که از 05/0 کوچکتر است. این به این مفهوم است که بین فاکتورهای توسعه بانکداری الکترونیکی و هزینه ها همبستگی معنی داری مشاهده می شود.
فرضیه سوم: " بانکداری الکترونیک بر عملکرد سیستم بانکی ، از بعد امنیت و شفاف سازی اطلاعات موثر است"
در این فرضیه نیز مطابق آزمون فرضیاتی که برای دو فرضیه اول انجام شد آزمون معنی دار بودن ضریب همبستگی بین فاکتورهای مربوط به بانکداری الکترونیک و وامنیت و شفاف سازی را خواهیم داشت. نتایج بیانگر این است که r = .531
با ملاحظه خروجی های نرم افزار spss (جدول زیر) خواهیم دید که سطح معنی داری آماره فوق (000/0) کوچکتر از 05/0 است و این بدین معنی است که با 95/0 اطمینان می توان گفت که همبستگی فوق معنی دار است یعنی می توانیم بگوییم که رابطه فاکتورهای مربوط به بانکداری الکترونیک و فاکتورهای مربوط به امنیت ناشی از تصادف نبوده و معنی دار است.

امنیت
بانکداری الکترونیک
امنیت
Pearson Correlation
1
.531

Sig. (2-tailed)
.
.000

N
50
50
بانکداری الکترونیک
Pearson Correlation
.531
1

Sig. (2-tailed)
.000
.

N
50
50
نگاره 3-4- آزمون همبستگی
با توجه به جدول فوق (خروجی نرم افزار spss) رابطه معنی دار بین عوامل فوق نیز در سطح اطمینان 95/0 مورد تایید قرار می گیرد.
پس از بررسی رابطه همبستگی بین متغیرهای مربوط به فرضیات، با استفاده از تحلیل رگرسیون خطی معادله رگرسیون مربوطه را استخراج کرده و معنی دار بودن آن را نیز آزمون خواهیم کرد.
با بکارگیری نرم افزار spss مطابق جدول 4-6 (صفحه 5 ضمیمه 3) نتایج بدست می آید. در معادله بدست آمده برای خط رگرسیون متغیر وابسته عبارتست از "بانکداری الکترونیک" که با Y نمایش داده می شود و متغیرهای مستقل عبارتند از:
X1 : خدمات رسانی X2 :هزینه X3 : امنیت
رابطه بدست آمده برای خط رگرسیون بصورت زیر خواهد بود:

Y=a+b1X1+b2X2+b3X3

Unstandardized Coefficients

Standardized Coefficients

T
آماره آزمون

Sig.
سطح معنی داری
Model

B
Std. Error
Beta

1
(Constant)
1.74
.39

3.470
.001
خدمات رسانی
.116
.066
.243
2.737
.008
هزینه
.271
.065
.318
3.679
.000
امنیت
.251
.077
.219
2.756
.007
نگاره 4-4- نتایج آزمون رگرسیون
در جدول فوق هر کدام از این ضرائب بدست آمده است که با جایگزینی آنها در معادله فوق خواهیم داشت:
Y=1.74+.116X1+.271X2+.251X3
ستون اول و دوم از سمت راست جدول فوق مربوط به آزمون معنی دار بودن ضرایب بدست آمده در خط رگرسیون (a,b) می باشد. این در واقع بررسی تعمیم پذیری خط رگرسیون بدست آمده از نمونه به جامعه آماری است. آماره آزمون برای آزمون معنی دار بودن a عبارتست از
و آماره آزمون مربوط به آزمون معنی دار بودن b عبارتست از .
نرم افزار آماری SPSS بطور خودکار این آماره ها را مورد آزمون قرار داده و نتیجه را در قالب سطح معنی داری (ستون اول از سمت راستsig) نشان می دهد. سطوح معنی داری که کوچکتر از سطح معنی داری تعریف شده در تحقیق است، تایید کننده ضرایب بدست آمده (در واقع تایید کننده تعمیم پذیری ضرایب به جامعه ) خواهد بود.
همانطور که در جدول مشخص است سطح معنی داری کلیه عوامل کوچکتر از 05/0 است. و این بدین معنی است که خط بدست آمده قابل تعمیم به جامعه است.
بنابراین کلیه فرضیات در سطح اطمینان 95/0 مورد تایید قرار می گیرد.
17-3-2) اولویت بندی فرضیات با استفاده از تحلیل واریانس
سرانجام به منظور بررسی تساوی یا عدم تساوی میانگین های عوامل مطرح شده در هر یک از فرضیات از آزمون تحلیل واریانس استفاده می کنیم.
1- خدمات رسانی 2- هزینه 3 امنیت
2- فرضیات آماری عبارتند از:

حداقل یک جفت از میانگینها با هم اختلاف معنی دار دارند.

جمع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F
آماره آزمون
Sig.
سطح معنی داری
بین گروهها
7.042
4
1.760
3.464
.009
درون گروهها
184.477
363
.508

جمع
191.519
367

نگاره 5-4- نتایج تحلیل واریانس- فرضیات

خروجی SPSS با درنظر گرفتن سطح معنی داری 05/0 α= بیانگر سطح معنی داری 009/0 بررسی آزمون فوق است که کوچکتر از 05/0 است. بدین ترتیب دلیل کافی برای پذیرفتن H0 وجود ندارد وH0 رد و H1 پذیرفته خواهد شد. اکنون سوال این است که اختلاف از کدام زوجها ناشی می شود و یا به عبارت دیگر این عوامل چه اولویتی دارند؟ (چه رتبه بندی دارند؟)
با استفاده از آزمون LSD نتایج بدست آمده رتبه بندی ذیل از عوامل (رتبه بندی این عوامل) را حاصل می نماید.

این رتبه بندی بدین مفهوم است که از بین عوامل مطرح شده در فرضیات ، خدمات رسانی و هزینه و امنیت رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص می دهند.

1-5-جمع بندی
در فصل اول این تحقیق پس از بیان مساله به سابقه و ضرورت انجام تحقیق پرداخته شد. سپس به اهداف کلیدی که این تحقیق بر پایه آنها بنا گردیده است اشاره ای شده است. در ادامه سوالات و فرضیات تحقیق به تفصیل بیان می شوند. قلمرو تحقیق از بعد زمانی، مکانی و موضوعی نیز از دیگرمسائلی است که در فصل اول بدانها اشاره شده است. در ادامه به روش جمع آوری اطلاعات و همچنین روش تحقیق به صورت مختصر اشاره گردیده است.
فصل دوم این پایان نامه به بررسی ادبیات موضوع پرداخته است. در فصل دوم پس از ارائه توضیحاتی دردر مورد مفاهیم بانکداری الکترونیک به بررسی تفصیلی سیستم بانکداری ایران پرداخته شده است. در ادامه با توجه به موضوع تحقیق به بررسی دقیق سیستم های بانکداری الکترونیک در نظام بانکداری ایران پرداخته شده است. با توجه به مطالعه تطبیقی پایان نامه که سیستم بانکداری مالزی می باشد، نظام بانکداری این کشور مورد بررسی قرار گرفت سیستم های مختلف بانکداری الکترونیک از جمله قسمتهای مختلف نظانم بانکداری مالزی هستند که به تفصیل مورد کنکاش واقع شده اند.
در فصل سوم این پایان نامه پس از ارائه تعریفی از پژوهش به بررسی انواع پژوهش پرداخته شده است. سپس ویژگ یهای یک تحقیق علمی ذکر شده است. در ادامه روش تحقیق و جامعه آماری مورد استفاده در تحقیق مورد کنکاش قرار گرفته است. سپس به بررسی روش های جمع آوری اطلاعات اشاره ای شده و در این میان در مورد پرس شنامه، معیارها و شاخص های آن، روائی و پایائی آن توضیحاتی ارائه شده است.
فصل چهار این تحقیق به تحلیل داد ه ها و یافت ههای تحقیق پرداخته است. در این فصل با بهره گیری داده های بدست آمده توسط پرس شنامه تجزیه و تحلیل شده و فرضیات تحقیق SPSS از نرم افزارمورد آزمایش قرار گرفتند که در نهایت هر سه فرضیه تایید شدند.

2-5-نتیجه گیری
با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داد هها که در فصل چهارم تحقیق انجام گرفت، فرضیهاصلی تحقیق با عنوان "سیستم بانکداری الکترونیک سبب افزایش کارایی نظام بانکداری بدون ربا می گردد " مورد تایید قرار گرفت.
علاوه بر تایید شدن فرضیه اصلی تحقیق، 3 فرضیه فرعی تحقیق نیرز به شرح زیر مورد تایید واقع
شدند:
الف ) بانکداری الکترونیک سبب توسعه و بهبود عملکرد سیستم بانکی در حوزه خدمات رسانی می گردد.
ب) بانکداری الکترونیک سبب کاهش هزینه های سیستم بانکی می گردد.
ج) بانکداری الکترونیک سبب افزایش امنیت و شفاف سازی سیستم بانکی می گردد.
پس از تایید همبستگی بین متغیرهای تحقیق با توجه به هدف تحقیق که اعمال سیاستگذاری برای نظام بانکی در راستای استفاده از بانکداری الکترونیک می باشد ،از تحلیل واریانس استفاده گردید. در همین راستا و پس از بررسی به این نتیجه رسیدیم که سیاست اصلی نظام بانکداری در توسعه بانکداری الکترونیک در درجه اول می بایست بر بعد خدمات رسانی و در درجه بعد بر روی ابعاد کارایی از بعد هزینه ها و شفاف سازی اطلا عات قرار گیرد.
در مرحله بعد برای اثبات فرضیات فوق و ارائه راهکارهای مناسب جهت توسعه بانکداری الکترونیک در کشور به بررسی تطبیقی زوایای مختلف بانکداری الکترونیک بین سه کشور ایران ، مالزی و ترکیه از حیث آمار و ارقام رسمی پرداختیم.
پس از بررسی آمار و اطلاعات مربوط به کارت های نقدی و اعتباری ، کارت خوان ها و خودپرداز ها و مقایسه آنها بین سه کشور فوق ، به این نتایج رسیدیم :
1- کارت های اعتباری در مقایسه با کارت های نقدی و کارت خوان ها در مقایسه با خودپردازها نقش به مراتب مهمتری در توسع سیستم بانکداری الکترونیک دارند.
2- بانکداری الکترونیک سبب توسعه خدمات بانکی در مراکز خرید و اینترنت گردیده است.
3- سیاست کشور مالزی در توسعه پول الکترونیک به سمت توسعه پول مجازی جهت تراکنش های روزمره می باشد.
از بعد کاهش هزینه ها :
1- با توجه به اینکه بانکداری الکترونیک سبب کاهش هزینه های عملیاتی سیستم بانکی می گردد به طور مستقیم بر روی کاهش هزینه های سیستم بانکی تاثیر می گذارد.
2- بانکداری الکترونیک سبب توسعه سیستم بانکی گردیده به طوری که تعداد تراکنش های مالی از طریق سیستم بانکی را افزایش می دهد.این مطلب سبب می شود که سیستم بانکی بتواند به منابع مناسبی از سرمایه دسترسی پیدا کند.بر این اساس ، امکان تغییر سبد تامین سرمایه در نظام بانکی به سمت کاهش هزینه تامین سرمایه از طریق توسعه سیستم بانکداری الکترونیک فراهم می گردد. این امر می تواند به کاهش نرخ بهره تسهیلات در نظام بانکی منجر گردد.
از بعد شفاف سازی و امنیت :
با توجه به آمار مربوط به فساد مالی کشورها و مقایسه آن با سایر کشورها ، به نظر رابطه معناداری بین توسعه بانکداری الکترونیک و این شاخص می باشد.با توجه به اعلام سازمان جهانی شفافیت ، مهمترین شاخص در محاسبه میزان فساد مالی کشورها ، سیستم نظارت و وجود حساب های مخفی می باشد.بر این اساس و با توجه به تاثیر مثبت بانکداری الکترونیک بر سیستم نظارت و از بین بردن حساب های مخفی ، می توان به تاثیر آن بر شفاف سازی و امنیت پی برد.

3-5-پیشنهادات اجرایی :
با توجه به مطالب فوق وضرورت توسعه بانکداری الکترونیک در کشور و با توجه به مطالعه تطبیقی با سایر کشور ها موارد زیر جهت بهبود سیستم بانکداری الکترونیک در کشور و توسعه ان اشاره می گردند :
1- تعیین یک متولی جهت کنترل و سیاست گذاری در سیستم بانکداری الکترونیک که از قدرت و اختیارات کافی جهت پیشبرد امور برخوردار باشد.
2- سیاست گذاری بلند مدت در زمینه یکپارچه شدن ارائه خدمات بانکداری الکترونیک با تشکیل کنسرسیوم هایی متشکل از بانک های و یا شرکت های توانمند در ارائه خدمات بانکداری الکترونیک
3- تغییر نگاه کلان به سیستم بانکی به عنوان یک بنگاه جذب سرمایه جهت ارائه تسهیلات بانکی. توسعه و بهبود ارائه خدمات بانکی به مشتریان می بایست اولویت اصلی سیستم بانکی گردد .
4- رفع موانع صدور کارت های اعتباری جهت گسترش پول الکترونیک
5- ایجاد تمایزهای قابل توجه در کارمزدهای ارائه خدمات بانکی به صورت حضوری و الکترونیک به طوری که سبب ترقیب مشترکین به استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک گردد.این تمایز می بایست بین کانال های ارائه خدمات الکترونیک از قبیل خودپرداز ، کارت خوان ، موبایل بانک و اینترنت بانک نیز وجود داشته باشد.

4-5-پیشنهاد برای تحقیقات آتی :
با توجه به نتایج به دست آمده در این تحقیق ، موارد زیر به عنوان پیشنهاد برای تحقیقات آتی ارائه می گردد:
– بررسی راهکارهای بر طرف نمودن موانع شرعی و حقوقی کارت های اعتباری
– تاثیر بانکداری الکترونیک بر سبد تامین سرمایه بانک ها

پیوست 1 :"پرسشنامه"

شرح
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
در دسترس بودن خدمات به صورت 24 ساعته

2
ارائه خدمات متنوع به صورت متمرکز

3
سرعت ارائه خدمات

4
در دسترس بودن خدمات از لحاظ مکانی

5
ساختارمند بودن خدمات

6
کنترل بر نحوه ارائه خدمات

7
سهولت استفاده برای مشتریان

8
افزایش حجم خدمات رسانی و فراگیر شدن آن

9
ارائه خدمات جدید

10
ارائه خدمات بین المللی

11
کاهش هزینه پرسنلی

12
کاهش هزینه ملزومات اداری

31
کاهش هزینه تاسیس شعب

41
کاهش هزینه ارتباط مشتریان با سیستم بانکی

51
کاهش هزینه های تامین سرمایه سیستم بانکی

61
کاهش هزینه اعطای تسهیلات

71
افزایش هزینه آموزش

81
کاهش کارمزد خدمات

91
افزایش هزینه فناوری و تجهیزات

20
کاهش هزینه اطلاع رسانی

21
ساختارمندی اطلاعات مالی مشتریان

22
جلوگیری از درآمدهای نامشروع و پولشوئی

23
طبقه بندی اطلاعات بانکی و محدودیت های دسترسی

24
امکان بازیابی اطلاعات

25
امکان دسترسی سریع به اطلاعات

26
قدرت تحلیل و پردازش اطلاعات

27
نفوذ به سیستم بانکی

28
امکان ردیابی تراکنش های مالی

29
افزایش کنترل بر سیستم بانکی

30
تمرکز اطلاعات سیستم بانکی

31
رقابت یکسان

32
امنیت تبادل اطلاعات

منابع
.1بانک مرکزی ایران، "صورت های مالی سیستم پولی و بانکی کل کشور"
(آخرین مشاهده : 10/9/88 )http://www.cbi.ir/category/2692.aspx
.2بانک مرکزی ایران، "آمار و عملکرد نظام پرداخت نوین در جمهوری اسلامی ایران"
(آخرین مشاهده : 10/9/88) http://www.cbi.ir/page/2484.aspx
.3بانک ملت، "صورت های مالی"
(آخرین مشاهده : 10/9/88) http://www.bankmellat.ir/portal.aspx?tabid=42
.4دانایی فرد، حسن، سید مهدی الوانی و عادل آذر، روش شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران، انتشارات صفّار- اشراقی(1383).
.5دانایی فرد، حسن، سید مهدی الوانی و عادل آذر ، روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران، انتشارات صفّار- اشراقی(1386).
.6رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت) (1380).
.7معاونت اقتصادی وزارت بازرگانی، "انتقال الکترونیکی وجوه و بانکداری الکترونیکی در ایران" انتشارات سی زان)1384(.

1. Aladwani ,Adel M., "An empirical test of the link between web site quality and forward enterprise integration with web consumers", Business Process Management Journal, Vol. 12 Iss:2, pp.178 – 190(2006)
2. Beck, Roman A ., Wig, Rolf T ., Koenig , Wolfgang "Creating Value in E-Banking: Efficient Usage of Ecommerce Applications and Technologies". 7th Pacific Asia Conference on Information Systems, 10-13 July(2003).
3. Bennett, D. and Higgins,M , "Quality means more than smiles", ABA Banking journal,Vol 46 , june (1988).
4. Bowen, J. and Hedges, R.B, "Increasing service quality in retail banking", Journal of Retail Banking, Vol.15 Iss:3,pp 21-28 (1993).
5. Caalin Guraau, "Online banking in transition economies: the implementation and development of online banking systems in Romania", International Journal of Bank Marketing, Vol. 20 Iss: 6, pp.285 – 296(2002)
6. Central Bank of Malaysia" Letter of Transmittal Report" http://www.bnm.gov.my/microsites/payment/06_publications.htm(2009)
7. Central Bank of Turkey"Electronic Payments Reports " http://www.bkm.com.tr/bkm-en/periodic-data.aspx(2009)
8. Daniel, E "Provision of electronic banking in the UK and Ireland,"International Journal of Bank Marketing, 17, 2, pp. 72-82(1999).
9. DiDio, Laura "Beta Testers Endorse E-checks," Computerworld (32), p. 57(1998).
10. Fiordelisi,Franco.,Marques-Ibanez,David.,Molyneux,phil "efficiency and risk in European Banking "European Centeral Bank Working Paper Series , No 1211 , June (2010).
11. Gunasekaran, A. and Love, P. E. D. Current and future directions of multimedia technology in business. International Journal of Information Management, Vol.19 (2),pp.105-120 (1999).
12. HSBC Bank of Malaysia "Financial Reports" http://www.hsbc.com.my/ 1/PA_1_1_S5/content/website/pdf/about_us/financial_results/ye2009.pdf(2009)
13. Humphrey ,David B., Lopez , Rafael "Electronic Payments and ATMs: Changing Technology and Cost Efficiency in Banking"SUERF colloqiuim , October 14-16. (2004).
14. Julian, C.C. and Ramaseshan, B., "The role of customercontact Personnel in the marketing of a retail banks Services", International Journal of Retail and Distribution Management, Vol. 22 No. 5, pp. 29-34(1994)
15. Kandampully, J. and Duddy, R. , "Competitive advantage through anticipation, innovation and relationships", Management Decision, Vol. 37.No. 1, pp. 51-6 (1999)
16. Kim, J.K., Han, C.H., Choi, S.H. and Kim, S.H.,Knowledge Based approach to the quality function Deployment", Computers and Industrial Engineering, Vol. 35 Nos 1/2, pp. 233-6. pp. 21-8. (1998).
17. Marvin E. González, Gioconda Quesada, Federico Picado, Carl A. Eckelman, "Customersatisfaction using QFD: an e-banking case", Managing Service Quality, Vol.14 Iss:4, pp.317 – 330 (2004).
18. Mathison ,Stuart ," Electronic banking with the poor , Increasing the Outreach and Sustainability of Microfinance through ICT Innovation" The foundation for development center .(2002).
19. Revell,Jack., "The Impact of Technology on Bank Operations and Bank Marketing", international Journal of Bank Marketing, Vol. 5 Iss: 4, pp.5 – 14 (1993).
20. Sathye, M, "Adoption of Internet Banking by Australian Consumers:An Empirical Investigation, " International Journal of Bank Marketing, 17, 7, pp. 324-334,(1999).
21. Shanmugam, Bala., Guru ,Balachandher. K "Electronic Banking in Malaysia" , Institute Bank of Malaysia ,Monash University(2003) .
22. Stafford, M.R, "Demographic discriminators of service Quality in the banking industry", Journal of Services Marketing, Vol. 10 No. 4, pp.6-22(1996).
23. Wang, Y., Lo, H. and Hui, Y, "The antecedents of service Quality and their influences on bank reputation: evidence From the banking industry in China", Managing Service Quality, Vol.13 No. 1, pp. 72-83 (2003)
24. Zeithaml, V., Berry, L. and Parasuraman, A., "The Behavioral consequences of service quality", Journal of Marketing, Vol. 60 No. 04, pp.31-46 (1996).

الملخص :

فی هذالتحقیق ، نحن نبحث عن تاثیر استغلال الخدمات المصرفیه الااکترونیه علی کفائه النظام المصرفی .بحسب الاستقرار النظام المصرفی الاسلامی فی ایران ، ،یجری المقصودنا فی هذاالتحقیق ، التاثیرات هذا النظام علی الخدمات المصرفیه الاسلامیه و قد تم اختیار" مالزی" لدارسه مقارنه بحسب الاستقرار النظام المصرفی الاسلامی.وفقا لذلک ، نبحث عن المفاهیم المرتبطه بالمصرفیه الالکترونیه اولاَ . ثم قارنا و نبحث عن احصائیات و شخصیات مرتبطه بموضوع التحقیق فی ایران و مالزی ویمکن استخراج النتائج المرجوه خلال هذا الطریق.یستخدم اسلوب الاستبیان لبرهان العلاقه بین المصرفیه الالکترونیه و تخفیض التکلفه النظام المصرفی مع تاثیر المباشر علی الکفائه النظام المصرفی . وفقا لذلک ، نقارن تکالیف التشغیلیه و تکلفه التسوق التمویل لالنظام المصرفی فی مالزی و ایران و نوصل بالنتائج الرائعه خلال هذه الدراسه.

الکلمات الاساسیه : النظام المصرفی الاسلامی، المصرفیه الالکترونیه، التکلفه، سعر الفائده، الکفائه، ایران، مالزی

Abstract :

In this research we want to study electronic banking effects on banking system efficiency. Considering Islamic banking in iran , we want to study these effects on Islamic banking and because of involving Islamic banking , Malaysia was chosen for comparative study. At first we study about electronic banking and efficiency concepts. then we compare statistics about the research issue in Iran and Malaysia .through these attempts we reach to specified results. Questionnaire method use to prove relationship between electronic banking and decreasing banking costs which affects directly on banking efficiency. through studying about Operational Cost and Financing Basket Cost in Malaysia banking system and by comparing it with financing basket in Iran and mentioning its relationship with electronic banking we reach desirable results.

Key words: Islamic banking system , electronic banking , cost , interest rate , efficiency , Iran , Malaysia

1 Arpanet
2 E-Commerce
3 E-Money
4 Electronic Funds Transfer
5 . Management Information System(MIS)
6 . Activity Based Costing(ABC)
7 Back Office Automation
8 Telephone Banking
9 Tele Fox Banking
10 Customer- Based
11 Account- Based
12 Electronic Check
13 Mobile Banking
14 Internet Banking
15 Cyber Banking
16 Cyber Banking
17 Liberman , Sidney , Electronic Market , Vol. 7, 1997 , P .35
18 Automated Clearing House
19 Consumer Electronic Banking
20 Inter Bank Electronic Banking
21 Plastic Card
22 Automatic Teller Machine
23 Electronic Funds Transfer at Point Of Sale
24 Telephone or Screenphone Banking
25 Voice Response
26 Voice Recognition
27 Programmable Telephone
28 Internet Banking
29 Home – Page
30 Home / Office Banking
31 Interbank Electronic Banking
32 Debit Card
33 Single Transaction Debit
34 Monthly
35 Credit Card
36 Variable Payment Card
37 Fixed Payment Card
38 Charge Cards
39 Smart Card
40 Society for World wide Interbank Financial Telecommunications ( SWIFT )
41 Multiuser
42 Visa
43 Master Card
44 Chip Card
45 Memory Card
46 I.C. Card
47 Europay
48 Electronic Purse
49 Mondex
50 National Westminister
51 Electronic Money
52 cashnet
53 Client Server Architecture
54 Very Small Aperture Terminals
55 Star
56 Host Computer
57 On – Line
58 Off – Line
59 Euro Card
60 On – Line
61 Security Socket Layer
62 Offshore
63 Bank Negara Malaysia (BNM)
64 Cross Border
65 Islamic Banking Act
66 Bank Islam Malaysia Berhad
67 Bank Mualamat Malaysia Berhad
68 Malaysian Government Securities
69 Banker Acceptances
70 Negotiable Certificate of Deposits
71 Cegamas
72 Floating Rate Negotiable Certificates of Deposit
73 KAWANKU
74 Malayan Banking (Maybank) Berhad
75 Hong Leong Bank Berhad
76 Mobile Phone Banking (Wap Banking)
77 Maxis Communication Berhad
78 Celcom ( Malaysia)
79 PC Banking
80 Maybank Berhad
81 Alliance Bank Berhad
82 Automated Banking Center (ABC)
83 Southern Bank Berhad
84 brick-and-mortar
85 brick-to-click
86 Secure Socket Layer
87 Encryption
88 Security First Network Bank
89 Virtual Banking Manager
90 Virtual Credit Card Manager
-1 Validity
-2 Reliability
—————

————————————————————

—————

————————————————————

ط

فصل اول : کلیات تحقیق

1

7

فصل دوم : ادبیات موضوع

فصل سوم : روش تحقیق

فصل چهارم : تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادات