فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 2
قیامت روز شهادت است 2
خداوند 3
پیامبران 3
امامان معصوم 5
فرشتگان 6
زمین 6
وجدان 8
اعضای بدن 8
زمان 10
اعمال انسان 11
منابع 14
گواهان فردا (قیامت)
مقدمه
اگر ما باور کنیم که تک تک اعمال ما به وسیله خدا، فرشتگان وکاتبان اعمال و حتی اعضاء وجوارح ما ثبت وضبط می شود و روزی علیه ما به کار گرفته خواهد شد، مراقب خود را برافعال و اقوالمان بیشتر خواهیم کرد.
قیامت روز شهادت است:1
یکی از مسائل مهم قیامت وجود گواهان مختلف است. گرچه خدا به شاهد نیاز ندارد، ولی انسان طوری است که هرچه حضور شاهدها را بیشتر احساس کند برای تربیت وتقوایش عامل مهمتری می یابد؛ برای نمونه توجه شما را به یک ماجرای تاریخی جلب می کنم:
روزی جناب عقیل خدمت حضرت علی (ع) رسید واز آن امام عادل تقاضای سهم بیشتری کرد. حضرت فرمود: روز جمعه بیا. عقیل آمد. حضرت دست او را گرفت وبه نماز جمعه برد؛ جمعیت انبوه را به عقیل نشان داد و فرمود: سهم بیشتر از بیت المال دادن یعنی دزدیدن حق این همه مردم.
عقیل از درخواست خود پشیمان شد ورفت.
بعداز بیان مطالب فوق، وارد اصل بحث می شویم. گواهان در قیامت متعددند. قرآن می فرماید:
" ویوم یقوم الاشهاد"2
روزی که شاهدان به پا می خیزند.
اما این شاهدان چه کسانی هستند؟ قرآن کریم وروایات گواهان رستاخیز را چنین برمی شمارند:
1ــ خداوند
درقرآن می خوانیم :
" ان الله علی کل شی شهید" 3
همانا خداوند بر همه چیز گواه است.
برای خداوند اوصاف دیگری نیز بیان شده که همگی دلالت بر احاطه و حضورو علم وگواهی خداوند دارد، نظیرآیه:
" ان الله کان علیکم رقیباً"4
همانا خداوند مراقب شماست.
ودر جای دیگر می خوانیم :
" وکان الله بکل شیٍٍ محیطاً" 5
وخداوند برهر چیز احاطه دارد.
درباره علم خداوند آیات فراوان است؛ بنابراین، اولین گواه در دنیا وآخرت ذات مقدس الهی است.
2ــ انبیا
پیامبران بزرگوارنیز در قیامت از گواهانند، قرآن می فرماید:
" وجئنا بک علی هولاء شهیداً" 6
ما تو را در قیامت، در حالی که گواه مردم هستی، حاضر می کنیم.
در جای دیگر می خوانیم:
" ویوم نبعث فی کل امهٍ شهیداً علیهم من انفسهم وجئنا بک شهیداً علی هولاء"7
روزی که از میان هر قوم وامتی شاهدی از خودشان برمی انگیزیم … وتورا در حالی که گواه مردم هستی، حاضر می کنیم.
بنابراین، شاهد هر امتی در قیامت پیامبر همان امت خاهد بود و شاهد تمام انبیا شخص رسول اکرم (ص) است.
یک پرسش:
اگر انبیا در قیامت بر کار مردم گواهی می دهند، پس چرا همان روز در پاسخ پرسش خداوند که می پرسد امت شما چگونه رفتار کردند، می گویند:
" لا علم لنا"8
ما علمی نداریم.
چگونه کسی که علم ندارد، می تواند شاهد باشد؟
پاسخ:
اولاً: علم انبیا از طرف خداوند است و از خودشان چیزی نمی دانند.
ثانیاً: اگر کودکی به پهلوانی گفت که من زور ندارم یا شاگردی به استادش گفت که من علمی ندارم، این تعبیر یک نوع احترام وادب است. بنابراین، علم انبیا در برابر علم خداوند چیزی نیست، نه آنکه اصلاً علمی ندارند؛ وگرنه اگر به کلی علم ندارند، چرا طبق فرموده قرآن گاهی از بدرفتاری امت خود شکایت می کنند.
3ــ امامان معصوم(ع)
" وکذلک جعلناکم امهً وسطاً لتکونوا شهداء علی الناس ویکون الرسول علیکم شهیداً" 9
و بدین گونه ما شما را یک امت میانه قرار دادیم تا شاهد بر مردم باشید و رسول خدا هم بر شما شاهد باشد.
با توجه به اینکه همه افراد امت اسلامی آن عدالت واعتدال ولیاقت وآگاهی، که برای یک شاهد لازم است، ندارند؛ بنابراین مراد از امت در آیه بعضی از افراد هستند نه همه آنها. همان گونه که مدح قرآن درباره کسانی که با پیامبرند "اشداء علی الکفار" شامل همه نمی شود؛ زیرا منافقان هم با رسول خدا بودند. با توجه به اینکه بسیاری از افراد امت اسلامی به خاطر گناه خود از کسانی هستند که گواهی آنان برای اندک چیزی آن هم در کوچکترین دادگاه های دنیا ارزش قانونی ندارد، چگونه می توانیم بگوییم که همه این افراد لایق شهادت دادن وگواه بودن می شوند؟! آن هم در روز بزرگ قیامت!! آن هم در برابر خداوند متعال!! آن هم نسبت به کلیه ی اعمال همه انسانها!! آری، عقل ما را هدایت می کند که تنها بعضی از افراد امت شرایط شهادت را دارند؛ یعنی کسانی که:
میان مردم و با مردم و از کار آنها آگاه هستند.
از عدالت مخصوصی برخوردارند که بتوانند در گواه بودن لغزش پیدا نکنند.
اهمیت ولیاقت آن افراد با عظمت روز قیامت تناسب داشته باشد.
چنین گواهی، جز اولیای خدا نمی تواند باشد. اینها هدایت وجدان مذهبی و عقل ماست.
حال به سراغ روایات برویم تا ببینیم که امامان معصوم ما درباره این آیه چه فرموده اند:
در تفسیر صافی می خوانیم که امام باقر(ع) فرمود:
آن امت وسط [که شاهدانند] تنها ما هستیم.10
4ــ فرشتگان
در قرآن می خوانیم:
" وجاءت کل نفسٍ معها سائقٌ و شهیدٌ" 11
روز قیامت هر انسانی در پیشگاه عدل الهی حاضر می شود، در حالی که در کنارش فرشته ای است که او را به محشر سوق می دهد و نیز همراهش فرشته ای است که شاهد کارهای انجام شده اوست.
فرشتگانی که در قیامت براعمال انسان گواهی می دهند، ممکن است همان مامورانی باشند که کردار ما را دردنیا ثبت می کنند وممکن است فرشتگان دیگر باشند.
5 ــ زمین
درقرآن می خوانیم:
" یومئذٍ تحدث اخبارها"12
زمین در قیامت خبرهایش را بازگو می کند.
ممکن است شهادت زمین در آن روز به وسیله ی وضع ونظام جدیدش باشد؛ یعنی زمین آن روز دچار زلزله ای بسیار بزرگ می شود وبعد از کنده شدن کوه ها و به حرکت درآمدن وبه هم خوردن وقطعه قطعه شدن وسپس شن شدن آنها، با ما حرفها دارد؛ وضع ونظام آن روز به ما مطالبی را می فهماند، همان گونه که دایره های تنه درخت پس از بریده شدن تاریخ آن را به ما می فهماند وهمان گونه که نوشته ها مقدار اطلاعات نویسنده را به ما می گوید. آری، این ها همه در آفرینش خود با ما حرف می زنند وگواهی ها همراهی دارند. طبق این معنا، مراد از شهادت دادن زمین گواهی اوضاع آن است نه گفتگو وکلام.
معنای دیگر گواه بودن زمین این است که خداوند با اراده خود هر گوشه ای از آن را به سخن در می آورد. این امر برای ما کاملاً قابل درک وهضم است؛ زیرا همان قدرت واراده ای که در دنیا عصای موسی را به اژدهایی بزرگ، تبدیل می کند وهمان قدرتی که از خاک، میوه واز میوه نطفه وسپس انسانی پدید می آورد که می تواند حرف بزند؛ در آن روز، این رشته طولانی را در هم می پیچد وحرکت کند را به صورت یک حرکت سریع در می آورد. جمادها دارای شعور، ساکت ها گویا وناآگاهان آگاه می شوند.
راستی چگونه ما به راحتی می پذیریم نواری که در ضبط قرار می گیرد، با ما حرف بزند؛ ولی نوارهایی که در طول عمر از ما گرفته شده، وقتی در جایگاه قیامت قرار گرفت، نتواند سخن بگوید. امام صادق (ع) فرمود: نمازهای خود را در مکانهای مختلف بخوانید؛ زیرا مکانها هم در قیامت بر اعمالتان شهادت خواهند داد.13
و در حدیث می خوانیم که رسول خدا در هر منطقه ای دو رکعت نماز به جا می آورد و می فرمود این مکان بر نماز ما شهادت می دهد.14
6ــ وجدان
در آن روز یکی از شاهدان، وجدان زنده وعقل وچشم بیدار شده انسان است. در قرآن آیات بسیاری آمده که نشان می دهد انسان با کمال صراحت به گناه وانحراف خود اعتراف می کند. جالب اینکه در آنروز خداوند همان وجدان را قاضی قرار می دهد وبه انسان می فرماید:
" اقرء کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیباً"15
نامه عمل خود را بخوان، امروز روان تو برای اینکه علیه تو گواهی دهد، کافی است.
آری، برفرض که هیچ دادگاهی نباشد، امروز تمام وجود گناهکار براو نفرین می کند. اگر هیچ کس به معتادان سیگار سخنی نگوید، همان تنگی سینه وهریک از سرفه هایش، که در اثر اعتیاد پیدا شده، فریاد می زند: مرگ بر سیگار. در مناجات چنین می خوانیم: خدایا، هرگاه حساب مرا به خودم واگذار کنی، جزای خویش را جز خشم وآتش دوزخ تو چیز دیگری نمی دانم.
7ــ اعضای بدن
بدن انسان نیز یکی از شاهدهای قیامت است. قرآن می فرماید:
" یوم تشهد علیهم السنتهم وایدیهم وارجلهم بما کانوا یعلمون"16
روزی که زبانها ودست وپاهای مردم برآنچه عمل می کردند، گواهی می دهند.
وگاهی دهانشان مهر خورده، تنها دست وپاها سخن می گویند:
" الیوم نختم علی افواههم و تکلمنا ایدیهم وتشهد ارجلهم بما کانوا یکسبون" 17
روزی که بر لبهای آنان مهر می زنیم وتنها دست آنان با ما حرف می زند وپاهایشان گواهی می دهد که در دنیا به کجاها رفتند وچه کردند.
درآیه دیگر می خوانیم:
" شهد علیهم سمعهم وابصارهم وجلودهم بما کانوا یعلمون"18
روز قیامت هم گوش وهم چشمها وپوستهایشان، به آنچه دردنیا عمل کرده اند، گواهی می دهند.
جالب آنکه که وقتی انسان این گواهی را از چشم وگوش وپوست خود می بیند، با کمال ناراحتی وشرمندگی به پوست خود می گوید: چرا، دراین روز، ازگناهان شرم آوری که به وسیله ی تو مرتکب شده ام، پرده برداشتی وگواهی دادی؟!
" وقالوا لجلودهم لم شهدتم علینا قالوا انطقنا الله الذی انطق کل شیءٍ" .. 19
به پوست هایشان میگویند چرا علیه ما شهادت دادید، پوست جواب می دهد: خداوندی که همه چیز را به سخن می آورد، ما را نیزبه گواهی وسخن گفتن وادار کرد.
علامه طباطبائی- رحمه الله علیه- در تفسیراین آیات می فرماید:
شهادت اعضا زمانی واقعیت دارد که هریک از اعضا دردنیا دارای شعورباشد واز عمل انسان آگاه شود وگرنه هرگاه خداوند، درقیامت، به اعضا شعور بدهد یا در آن روزبه آنها آگاهی وصوت بدهد، شهادت نخواهد بود؛ زیرا شاهد باید هنگام عمل حاضرو عالم باشد تا بتواند ماجرا را دریابد وگواهی بدهد. بنابراین، همه اعضای ما در این عالم دارای یک نوع آگاهی وشعورند، گرچه نوع علم وشعورآن با علم وشعور ما فرق داشته باشد.20
درجای دیگرقرآن می خوانیم:
" ولا تقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصر والفواد کل اولئک کان عنه مسئولاً" 21
ازآنچه که نمی دانی پیروی مکن؛ زیرا گوش وچشم ودل در روز قیامت مورد پرسش قرار می گیرند.
گرچه بعضی خواسته اند بگویند که مراد از پرسش از چشم وگوش، پرسش از صاحبان چشم وگوش است؛ ولی با توجه به آیات دیگر که می فرماید در قیامت خود اعضا شهادت می دهند، هیچ دلیلی براینکه آیه رابرخلاف ظاهرش معنا کنیم،نداریم.
درکتاب کافی می خوانیم: گواهی اعضا تنها مخصوص مجرمانی است که باید گرفتار عذاب الهی شوند واین گواهی ها درباره ی مومنان اجرا نمی شود. تنها نامه عملشان را به دست راستشان می دهند وآنها غرق در شادی می شوند، به طوری که فریاد می زنند واز دیگران می خواهند بیایند ونامه عمل آنها را بخوانند.22
8 ــ زمان
حضرت علی (ع) فرمود:
" ما من یوم یمرعلی ابن آدم الا قال له ذلک الیوم انا یوم جدیدٌ وانا لشهیدٌ … اشهد لک به یوم القیمه" 23
هیچ روزی برانسان نمی گذرد، مگرآنکه به انسان هشدار می دهد من امروز برای تو روزتازه ای هستم وگواه کارهایی که در من انجام می دهی خواهم بود ودر روز قیامت به آنها شهادت خواهم داد.
بنابراین، سعی کن که ازاین روز، در راه سعادت ابدی، به طور کامل بهرهبرداری کنی.
امام سجاد (ع) دردعای ششم صحیفه سجادیه می فرماید:
" هذا یوم حادثٌ جدیدٌ وهوعلینا شاهدٌ عتیدٌ" امروز روز جدیدی است که در قیامت گواه اعمالی است که ما درآن انجام می دهیم.
9ــ اعمال انسان
یکی از شاهدها در قیامت، اعمال وکردارانسان است که به صورت جسم در برابر انسان نمودار می شود.
تمام کارهای ما درآخرت شکل دیگری به خود می گیرد، مثلاً کسی که دردنیا غیبت کرده است، این زبان درازی ونیش زدن دنیایی اش درآخرت به صورت دیگری درمی آید. درآنجا زبانش از دهان بیرون آمده، به قدری دراز می شود که روی زمین قرار می گیرد ومردم آن را لگد می کنند. آری، زبان درازی دردنیا سبب درازی زبان در آخرت می شود واین یک نوع تجسم عمل است. دردنیا افرادی هستند که پول خود را کنار گذارده ، به فریاد محرومان نمی رسند. در قیامت همان درهم ودینارها داغ در پیشانی وپهلوی زراندوزان گذارده می شود.24
آری، این پولی که دردنیا دلهایی را سوزاند، آنجا صاحبش را می سوزاند. این خود نوعی از تجسم است.
به قولی شاعر می گوید:
ازمکافات عمل غافل مشو گندم ازگندم بروید جو ز جو
آری، خوشه های گندم همان دانه ایست که کشاورز کاشته واین خوشه تجسم همان عمل است. درحدیث می خوانیم: " الدُّنیا مَزرَعهُالاخِرَهِ ".
مسئله تجسم عمل درقرآن بسیارمطرح شده است. بخشی از این آیات عبارت است از:
1- " یَومَ تَجِدُ کُلُّ نَفسٍ ما عَمِلَت مِن خَیرٍمُحضَراً" 25
روزی که هر کس آنچه که کار نیک انجام داده در برابر خود حاضر می بیند.
2- " وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً"26
روز قیامت انسان رفتاروکردار دنیایی خود را در برابر خود حاضر می یابد.
3- " وَلاتُجزَونَ اِلّا ما کُنتُم تَعمَلُونَ" 27
جزایی برای شما نیست، مگر همان عمل خودتان.
4- "یَحمِلُونَ اَوزارَهُم عَلی ظُهُورِهِم" 28
گناهانی که در دنیا به صورت کار وانرژی از انسان صادر شده، درآن روز به صورت باری بر دوش انسان سنگینی می کند.
مرحوم شیخ بهایی می گوید:
جملاتی که تنها ازرسول خدا ( غیرازامامان معصوم ) درباره تجسم اعمال درقیامت وارد شده برون از شمار است.29
منابع
قرآن کریم
اصول عقاید محسن قرائتی
تفسیر صافی
حیات پس از مرگ ، علامه طباطبائی
المیزان جلد 6
المیزان جلد 7
تسلیه الفواد
نور الثقلین
مصابیح الانوار
1 ر.ک :محسن قرائتی ، اصول عقاید ،سازمان تبلیغات اسلامی ، تهران ،1373 ، ص 545-537
2 مومن، 51
3 حج، 17
4 نساء ،1
5 نساء، 126
6 نساء ،41
7 نحل ، 88
8 مائده، 109
9 بقره ، 143
10 تفسیر صافی ، ذیل آیه 143، بقره
11 ق ، 21
12 زلزال ، 4
13 ر.ک :حیات پس از مرگ ، علامه طباطبایی ( به نقل از علل صدوق )
14 ر. ک : المیزان ، ج6 ، ص 337
15 اسراء، 14
16 نور، 24
17 یس ، 65
18 فصلت ، 20
19 فصلت ، 21
20 المیزان ، ج 17، ص 402
21 اسراء ، 36
22 تسلیه افواد ، ص 181
23 نور الثقلین ، ج 5، ص12
24 توبه ، 35
25 آل عمران ، 29
26 کهف ، 48
27 یس ، 54
28 انعام ، 31
29 ر.ک : مصابیح الانوار، ج 2، ص 253
—————
————————————————————
—————
————————————————————
13