مقدمه
بدون تردید تاکنون نظام آموزشی صد درصد به اهداف آموزشی خود نرسیده است . ولی موفق بودن هر نظام آموزشی به نزدیکترشدن هرچه بیشترآن به اهداف تعیین شده بستگی دارد و بدین ترتیب هیچ نظام آموزشی را نیزنمیتوان ناموفق خواند بنابراین هرجا که موفقیت نظام آموزشی عنوان می شود ، منظور همان میزان موفقیت آن نظام درنزدیکترشدن هرچه بیشتربه اهداف از پیش تعیین شده است و به طریق اولی هرجا که عدم موفقیت نظام آموزشی عنوان می شود منظورهمان میزان عدم موفقیت آن نظام در نزدیکترشدن به اهداف است .
یکی از افقهای بزرگ تعلیم وتربیت هرنظام که همه ساله به میزان بسیارزیادی امکانات ، منابع واستعدادهای بالقوه انسانی واقتصادی را تلف می کند و اثرات غیرقابل جبرانی درابعاد فردی واجتماعی به جای می گذارد ، پدیده افت تحصیلی است به همین دلیل است که یکی ازملاکهای عدم موفقیت هر نظام آموزشی را میزان " افت تحصیلی " درآن می دانند .
ازمواردیکه دراین مقاله به آن پرداخته شده ودرافت تحصیلی تاثیر مستقیم دارد نخست عدم برنامه ریزی صحیح و کافی در امر تعلیم و تربیت است و دیگر دقت درامور روانی کودک و ملاحظه و بررسی ویژگی های روحی اوست . امروزه مساله افت تحصیلی گریبانگیر کلیه نظام آموزشی است. و به لحاظ ارتباطی که اساساً جریان تعلیم و تربیت با دیگر نهادهای اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی دارد ، افت تحصیلی نیز در ابعاد مختلف مورد بررسی و مطالعه پژوهشگران قرار می گیرد ، امروزه بدون شک توجه بیشتر به امر تعلیم و تربیت ، مهمترین عامل پیشرفت فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی جامعه است . تعلیم و تربیت عهده دار ایجاد زمینه یابی جهت تسهیل و توسعه استعدادها و توانایی های فردی است . به این جهت است که بیشتر جوامع در تبیین هدفها و روشهای آموزشی مساعی خود را بکار می برند .
بدیهی است این امر مستلزم برنامه ریزیهای وسیع و حساب شده با توجه به اهداف عمومی آموزشی در هر جامعه خواهد بود . تاسیس مراکز آموزشی از سطح پیش دبستانی تا دوره های آموزش عالی ، گزینش معلمان ، مربیان و استادان ، فراهم آوردن امکانات و تجهیزات آموزشی ، تهیه متون و محتوای آموزشی ، پیشنهاد شیوه های مختلف آموزشی ، نظارت بر امر آموزش و ارزشیابی و بطور کلی برنامه ریزی و مدیریت مناسب از وظایف مهم کارگزاران تعلیم و تربیت به حساب می آید . تامین همه موارد مذکور در حوزه آموزش و پرورش ارتباط مستقیم دارد . با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و یا دانشجویان و در نتیجه از افت تحصیلی و یا ترک تحصیل که معضل اساسی امروز خانواده ها شده است جلوگیری می کند .
مورد دوم که به آن پرداخته می شود توجه به ویژگیهای روحی و روانی دانش آموز است و ایجاد فضای مناسب و بسترسازی مناسب برای تحصیل فرزندان است به تحقیق خانواده هایی که از روابط سالمی برخوردارند و صمیمیت و دوستی در آن موج می زند روحیه نشاط و سَر زِندگی را به فرزندان خود تزریق کرده و در ترکیب ساختمان روحی و جسمی دخیلند . روان انسان مانند رودخانه ای است که از انشعابات کوچکی تشکیل یافته است این انشعابات همان اعضای مختلف وجود و روان انسان هستند که مرتبا تحت تاثیر عوامل فیزیکی ، شیمیایی ، روانی ، اجتماعی و… میباشد که در زمان های مختلف و مکانهای مختلف در سازمان جسم و روان ما اثر می گذارند . حال طوری که انشعابات کوچک ولی گل آلود نمی توانند رودخانه عظیمی را گل آلود سازد و لذا استرس ها ، ناملایمات و تضادهای کوچک چون وزش باد در روان تاثیر کرده ولی قادر نخواهد بود آن را متشنج و بیمار سازد . به عبارت دیگر، روان سالم ناکامی ها وفشارهای کوچک را تحمل و دفع کرده وآرامش قبلی را پس از دفع فشارها باز می یابد . ولی اگر ناملایمات ، محرومیت ها و استرس ها که بر وجود آدمی اثر می کنند شدت یابند و یا مرتبا تکرار شوند ، مثل بادی که همیشه وزش شدید داشته باشد ، درخت را خم کرده وشاخه های آن را خواهد شکست . وجود انسان نیز تحت تاثیر عوامل مهاجم و ناراحتی ها و ناکامی ها تعادل خود را از دست خواهد داد .
احتیاج یک اصل برای برقرارکردن تعادل بدن است . هنگامی که انگیزه های فیزیولوژیکی او به هم می خورد و همین امر موجود زنده را وادار می سازد تا بکوشد حالت طبیعی خود را از طریق دفع نیاز برقرار سازد .
سرپناه ، گرما ، غذا ، پوشاک و سایر شرایط محیطی برسلامت روان انسان اثر می گذارد . لذا کمک به اشخاص در برآوردن نیازهایشان مانع ایجاد اختلالات روانی می شود و سلامت روان آنها را تامین می کند . بعضی از احتیاجا ت بشر و حالت طبیعی مانند هوا ، آب و دفع موادزائد به طور اتوماتیک و خود به خود برآورده می شود . بنابراین اهمیت زیادی از نظر سلامت روانی ندارند.
معرفی موضوع
بررسی رابطه بین افت تحصیلی وسلامت روانی
دانشجویان رشته راهنمایی ومشاوره
دانشگاه آزاداسلامی واحد بهبهان ورودی سالهای78-79
اهداف تحقیق
در این تحقیق سعی بر آن شده که وضعیت سلامت روانی بر افت تحصیلی را در دانشگاه آزاد مورد بررسی قرار دهیم .
هدفهای کلی تحقیق برآن است که شناخت نسبتاً کاملی ازرابطه بین افت تحصیلی وسلامت روانی دانشجویان رشته مشاوره درشهر بهبهان فراهم نماید تا ضمن پی بردن به مشکلات آنان همکاری افراد مطلع وصاحب نظر را جلب نموده و ازآنها خواسته تا به حل مشکلات پرداخته شود .
فرضیه
به نظرمیرسد بین افت تحصیلی وسلامت روانی رابطه منفی وجود دارد.
ضرورت تحقیق
سلامت روانی علاوه بر بدن سالم ، به محیط وشرایط زندگی سالم ، نیاز دارد .
اینکه محیط وعوامل مختلف آن ، چگونه بر ساختار روانی فرد وسلامت او تاثیر می گذارند وفرد با چه شیوه ای با کشمکشهای محیطی مبارزه می کند ،
موضوعی است که رویکردهای مختلف روانشناسی ، هر کدام با توجه به دیدگاه اقتصادی خود ، پیرامون این موضوع ها بحث کرده اند .
رشد روانشناختی سالم آدمی ، در محیطی اتفاق می افتد که وی از آرامش و امنیت کافی برخوردار باشد ، خلاقیت ، اعتماد به نفس ، عزت نفس ، جرات مهر ورزی ، نوع دوستی وبسیاری از صفت مثبت آدم سالم در فضاهای مملو از صلح و صفا وآرامش پرورش می یابد .
تعریف عملیاتی
افت تحصیلی : افت تحصیلی در بین دانشجویان شامل مشروطی ، پایین آمدن معدل نسبت به ترم قبلی اش را می شود .
سلامت روانی : نمره ای که فرد از طریق جمع ارزش های عددی درجات انتخابیش برای همه سوال های پرسشنامه فهرست تجدید روانی SCL 90 بدست می آورد و دامنه آن 360 -0 می باشد ضمناً هرچه نمره فرد کمتر باشد بیانگر سلامت روانی بهتر در فرد می باشد (نوابی نژاد ، 1379)
تعریف اصطلاحات
تعریف سلامت روانی :
سلامت روانی عبارت است از سازگاری فرد با جهان اطراف به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و موثر از سوی فرد شود (میلانی فر ، 1373 )
تعریف دوم
سلامت روانی عبارت است از درجه ای که فرد در مواجهه با مشکلات اجتماعی و سازگاری با محیط پیرامون خود بین رفتارهای خویش تعادل برقرار کند و رفتاری موزون و منطقی از خود نشان می دهد (نوابی نژاد ، 67 )
سازمان جهانی بهداشت بهداشت روانی را بر اساس جنبه های زیستی و اجتماعی تعریف می کند به نظر این سازمان بهداشت روانی برای فرد استعداد ایجاد روابط موزون با دیگران و استعداد شرکت در تغییرات محیط اجتماعی و مادی یا استعداد کمک به تغییرات به شیوه سازنده ، قایل است .
همچنین بهداشت روانی ایجاب میکند که بین تمایلات غریزی فرد هماهنگی وجود داشته باشد این هماهنگی به یکپارچگی وجود فرد کمک می کند نه این که برخی تمایلات دیگر برخیزند و آنها سرکوب کنند .
در سالهای اخیر انجمن کانادایی بهداشت روانی بهداشت روانی را در سه قسمت تعریف کرده است :
قسمت اول :نگرش های مربوط به خود
قسمت دوم :نگرش های مربوط به دیگران
قسمت سوم :نگرش های مربوط به زندگی (شاملو .سعید.بهداشت روانی چاپ اول )
فرهنگ بزرگ روانشناسی لاروس ، بهداشت روانی را چنین تعریف می کند "استعداد روان برای هماهنگ ، خوشایند وموثر کار کردن برای موقعیت های دشوار انعطاف پذیر بودن و برای بازیابی تعادل خود ، توانایی داشتن " (بهداشت روانی چاپ اول )
سازمان جهانی بهداشت ، بهداشت روانی را چنین تعریف می کند :
بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت جای می گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش های اجتماعی ، روانی وجسمی ، بهداشت ، تنها نبود بیماری یا عقب ماندگی نیست (بهداشت روانی چاپ اول )
در سال (1948) کمیسیون مقدماتی سومین کنگره ی جهانی بهداشت روانی ، برای بهداشت روانی ، یک تعریف دو قسمتی ارائه داده است :
1. بهداشت روانی حالتی است که از نظر جسمی روانی وعاطفی در حدی که با بهداشت روانی دیگران انطباق داشته باشد برای فرد مطلوب ترین رشد را ممکن می سازد .
2. جامعه خوب جامعه ای است که برای اعضای خود چنین رشدی فراهم می آورد و درعین حال رشد فرد را تضمین می کند و نسبت به سایر جوامع بردباری نشان می دهد . (کلوتیر ، 1968)
افت تحصیلی
ترک تحصیل :
ترک تحصیل را به صورت ترک قبل از تکمیل یک مرحله آموزش وپرورش و یا ترک آن در میانه یا نرسیده به پایان دوره آموزشی تعریف کرده اند .
مردودی : عبارت است از گذراندن یک سال آموزشی توسط یک شاگرد و انجام کار در همان کلاس که سال قبل تحصیل کرده است .
افت تحصیلی : منظور همان است که دانش آموز در هنگام تحصیل بعد از یک دوره موفقیت تحصیلی کامل متوسط به تدریج ظرفیت یادگیری او کاهش یافته و یا تکرار پایه تحصیلی داشته باشد .
کاربرد اصطلاح افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش از زبان اقتصاد دانان گرفته شده است و آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه می کند که بخشی از سرمایه ها ومواد اولیه را که باید به محصول نهایی تبدیل شود تلف نموده و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورده است شاید این تشبیه چندان خوشایند نباشد و اصطلاح " قصوردر تحصیل " با " واماندگی تحصیلی " مطلوب تر باشد ( امینی فر ،1364 )
با وجود این اگر از نقطه نظر منابع ومخارجی که جامعه در اختیار نهاد تعلیم و تربیت قرار می دهد به آموزش و پرورش نگاه شود بدون شک آموزش و پرورش یکی از بزرگترین مشاغل اقتصاد جهان می باشد لذا می توان اصطلاح "افت " یا "اتلاف" را در مورد این نهاد نیز به کار برد و به سوالی که در این زمینه مطرح می شود که چه چیز تلف شده چنین پاسخ داد :
* پرورش ویادگیری انسان ها ، تاسیسات ساختمانی و تجهیزات مدارس و موسسات آموزشی و ارزش کار معلمان و وقت دانش آموزان .
درپاسخ به این سوال که چگونه میتوان استنباط نمود که اتلاف رخ داده است : میتوان بیان نمود ازطریق موانعی که نظامهای را از دستیابی به هدفهای خود بازداشته اند و بالاخره دربرابر این پرسش که چگونه و از چه طریقی نظام های آموزشی از هدفهای خود باز مانده اند می توان خاطر نشان کرد که از طریق :
* عدم موفقیت دانش آموزان در دستیابی به هدف های مقاطع تحصیلی مربوطه ،
* از طریق مردودی و تکرار پایه تحصیلی
* ترک تحصیل زودرس
14