بررسی افیولیت منطقه دهشیر و مقایسه آن با دیگر مناطق
چکیده
سنگهای اولترامافیک سازنده افیولیتها در اثر هجوم سیالات گرمابی حاوی CO2 تحت تاثیر فرآیند کربناته شدن تبدیل به لیستونیت می شوند. لیستونیتها با مجموعه کانیائی عمومی کوارتز و کربناتهای حاویMg- Fe- Ca مشخص هستند. از چند دهه گذشته در افیولیتهای جهان، کانی سازی طلا در همیافتی با این سنگها مورد توجه قرار گرفته است.
افیولیتهای ایران مرکزی به شکل دو کمربند اصلی یعنی دهشیر- سورک- نائین و جندق-انارک رخنمون دارند. این افیولیتها در بخش سرپانتینیتی خود لیستونیتی شده اند. دگرسانی گرمابی در این سنگها تا مرحله سیلیسی شدن(شکل گیری بیربیریتها) نیز یپش رفته است.در افیولیت دهشیر لیستونیتها(در دو نقطه)هم ساز با روند عمومی افیولیت ها فاقد کانی سازی طلا هستند. در حالیکه لیستونیتی شدن تا مرحله تشکیل بیربیریت در افیولیت سورک پیش رفته است و کانی سازی طلا در همیافتی با فریت کرومیت مشاهده شده است. کانی سازی پیریت در بخشهای شدیدا سیلیسی شده (بیربیریت) همراه با ناهنجاری طلا- جیوه در افیولیت نائین شاخص می باشد.در سرپانتینیتهای جندق فرآیند کربنات زائی سنگهای تالک – سرپانتین کربنات با ناهنجاری ناچیز طلا را شکل داده است. افیولیت قدیمی انارک میزبان وسیع لیستونیتی شدن با مراحل مختلف تکوین کانیهای متنوع می باشد. وجود طلا علاوه بر مشاهدات میکروسکوپی توسط آنالیزهای ژئوشیمیایی نیز به اثبات رسیده است.
ملانژ افیولیتی ائین در لبه غربی زون ایران مرکزی و در امتداد زون گسلی دهشیر بافت، از بافت تا دهشیر – جنوب نائین – شمال نائین – انارک و … رخنمون هایی را نشان میدهد. مشاهدات صحرایی در زمین شناسی اولیه شباهتهای نزدیکی را بین این ملانژها نشان میدهد. لیتولوژی این
دو ناخیه به مقدار زیادی مشابه بوده و از بالا به پائین شامل:
1ـ آهک های پلازیک، آهک ماسه ای و رادیولاریت کرتاسه فوقانی
2ـ بازالت ها با ساخت بالشی و ماسیون (بیشتر در منطقه دهشیر)
3ـ دایکهای صفحه ای با ترکیب دلریتی
4ـ پلاژیورانیت ها که در زیر دایک ها و روی گابروها قرار دارند.
5ـ خانواده گابرو که شامل نوریت ها، گابروها و گابروهای نوریتی می باشد (دهشیر کابروی آمفیبول، و پیروکسن دار)
6ـ سنگهای پریدوتیتی با بافت کومولا شامل هرزبورژیت، ورلیت و دونیت
7ـ سنگهای پریدوتیتی با بافت تکتونیت شامل هرزبورژیت، ورلیت و دونیت که این سنگها در افیولیتهای نائین گاهی توسط دایکهای رودنژیتی قطع شده اند کمپلکس افیلویتی نائین به طور عمده از پریدوتیتهای هرزبورژیتی و سرپانتینیت شتکیل شده اند. پیروکسنیت ها و لرزولیت ها در آن خیلی کم است. گاهی دایکهای لرزولیتی و دیابازی و گابرویی آنها را قطع کرد اند. سنگهای اهکی و رادیولاریت به طور پراکنده در سرتاسر منطقه وجود دارد که از قطعات چند متری تا چند صد متری می باشند بخصوص در بخش جنوب شرقی افیولیتها (شمال شرق نائین) سن احتمالی ملانژ افیولیتی نائین پالئوسن تا ائوسن زیرین می باشد، زیرا جوانترین سنگ رسوی منطقه متعلق به ائوسن زیرین است. با توجه به جایگیری بسیاری از افیولیتهای ایران بر اثر فاز کوهزایی لارامید احتمالا این ملانژ افیولیتی بر اثر این فاز کوهزایی حاصل شده است. نتایج آنالیزهای ژئوشیمیایی نشان می دهد که ملانژ افیولیتی شمال نائین از نظر K2O فقیر شده (دارای کمتر از ده درصد وزنی K2O) است. ترمهای بازیک و حد واسط این مجموه نسبت به آهن و تیتان غنی شدگی نشان نمی دهند و از نظر پترولوژی و ژئوشیمی دارای روند ماگمای تولوئیت جزایر قوسی بوده که در نتیجه ذوب بخشی یک منشا تهی شده بوجود امده است. با توجه به شواهد صحرایی، ژئوشیمیایی، پتروگرافی و پترولوژی و شباهتهای این ملانژ افیولیتی به افیولیتهای سبزوار وانارک، این سنکانس با تولئیتهای جزایر قوسی قابل مقایسه است. و اما در افیولتهای دهشیر داد ه های ژئوشیمیایی عناصر اصلی، قلیل و نادر خاکی برای تایید خویشاندی واحدهای مختلف سنگی مورد بررسی قرار گرفته اند. به طور کلی ماگمای سازنده افیولیت دهشیر دارای سرشت تولئیتهای MORB است که از ذوب بخشی (حدود 22%) سنگ مادرگارنت لرزولیت حاصل شده است. پلاژیوگرانیتها در اینجا به دو دسته قابل جدایش هستند:
1ـ در همیافتی با دایکهای صفحه ای – گابروهای آمفیبول دار
2ـ در همیافتی با مجموعه دگرگونی ناحیه ای بصورت نافذ در آن.
در هر دو دسته پلاژیوگرانیت شباهت ژئوشیمیایی داشته و در محدوده پلاژیوگرانیتهای اقیانوسی (OP) واقع می شوند. پلاژیو گرانیتهای دسته دوم احتمالا از ذوب بخشی گابروهای هیدراته – آمفیبولیتها حاصل شده اند. با توجه به شواهد موجود محیط ژئودینامیک افیولیت دهشیر یک کافت اقیانوسی بوده است. رخداد سرپانتینی شدن اولترامافیک ها در گستره دهشیر منجر به آزادی Cao و هجوم آن به سوی دایکهای گابرویی شده استرودنژیت ها که حاصل متاسوماتیسم هستند از مجموعه کانیابی جگراسولر، پکتولیت، وزوویان ، اسفن، پرهنیت، اپیدوت تشکیل شده اند. فرایند کربنات زایی (لیستونیتی شدن) تحت تاثیر سیالات حاوی CO2 در اولترابازیک های دهشیر صورت گرفته است. ولکانیسم کوارتنر با سرشت کالکوآلکالن در حواشی افیولیت به عنوان عامل تامین سیالات co2 دار در لیستونیتی شدن از دیدگاه ژئوشیمی مورد بررسی قرار گرفته است.
پترولوژی و ژئوشیمی افیولیت های دهشیر با تاکید بر آلتراسیون هیدروترمال وابسته(رودنژیتی شدن، لیستونیتی شدن)
مجموعه افیولیتی دهشیر واقع در 80 کیلومتری جنوب غرب یزد در راستای گسل بزرگ دهشیر – بافت رخنمون دارد و جزئی از کمربند حلقوی افیولیت ایران مرکزی محسوب می شود.
واحدهای سنگی تشکیل دهنده این افیولیت به ترتیب از پایین به بالا شامل موارد زیر است: الف) سنگ های اولترامافیک متشکل از سرپانتینیت، هرزبورژیت، دونیت لرزولیت و پیروکسنیت. ب) گابرو های آمفیبول دار، پیروکسن دار و کمتر دیوریت. ج) پلاژیوگرانیت. د) دایک های صفحه ای. ه) بازالت های توده ای وکمتر بالشی. و) سنگ آهک های پلاژیک و رادیولاریت ها به سن کرتاسه فوقانی. سنگ های دگرگونی که شامل دگرگونی های کف اقیانوسی، دگرگونی های دینامیک در زون های برشی و دگرگونی های ناحیه ای تا رخساره آمفیبولیت هستند. بر پایه مشاهدات صحرائی، پلاژیوگرانیت ها به دو دسته قابل جدایش هستند. الف) در همیافتی با دایک های صفحه ای- گابروهای آمفیبول دار. ب) در همیافتی با مجموعه دگرگون ناحیه ای و بصورت نافذ در آن.
داده های ژئوشیمیایی عناصر اصلی، قلیل و نادر خاکی برای تائید خویشاوندی واحدهای مختلف سنگی مورد بررسی قرار گرفته اند. بطور کلی ماگمای سازنده افیولیت دهشیر دارای سرشت تولئیت های(MORB) است که از ذوب بخشی (حدود 22%) سنگ مادر گارنت لرزولیت حاصل شده است.
هر دو دسته پلاژیوگرانیت، شباهت ژئوشیمیایی داشته و در محدوده پلاژیوگرانیت های اقیانوسی(OP)واقع می شوند. پلاژیوگرانیت های دسته دوم احتمالاً از ذوب بخشی گابروهای هیدراته و آمفیبولیت ها حاصل شده اند.
با شواهد موجود محیط ژئودینامیک افیولیت دهشیر یک کافت اقیانوسی بوده است. رخداد سرپانتینی شدن اولترامافیک در گستره دهشیر منجر به آزاد سازیCaOو هجوم آن به سوی دایک های گابرویی شده است. رودنژیت ها که حاصل متاسوماتیسم هستند از مجموعه کانیائی گروسولر، پکتولیت، وزوویان، اسفن، پرهنیت، اپیدوت تشکیل شده اند.
فرایند کربنات زائی (لیستونیتی شدن) تحت تاثیر سیالات حاویCO2در اولترابازیک های دهشیر صورت گرفته است. در این میان عمدتاً دولومیت – منیزیت – برونریت، کوارتز به خرج واپاشی کانی های اولیه چون سرپانتین، الیوین شکل گرفته اند. لیستونیت ها با سنگ های کوارتز – کربنات در زون های برشی، امتداد شکستگی ها و گسل ها به وضوح رخنمون دارند.
لیستونیتی شدن نه تنها سنگ های اولترابازیک، بلکه سازندهای رسوبی فلیش گونه میوسن، چرت، بازالت، آندزیت و سایر سنگ های مجاور را نیز شامل شده است.
رخداد سرپانتینیت های نوتترونیتی- سیلیسی شده بدون عملکرد CO2تبدیل قلوه های منیزیت- هونتیت عهد حاضر به کلسیت- دولومیت (متاسوماتیسم کلسیم) از موارد نادر است که مشاهده می شود.
آلتراسیون کرومیت ها در حین فرایندهای لیستونیت زائی شامل تغییرات شیمی کرومیت و تمرکز طلا در آنها است.
نهایتاً ولکانیسم کواترنر با سرشت کالکوآلکالن در حواشی افیولیت، بعنوان عامل تامین سیالات CO2دار در لیستونیتی شدن، از دیدگاه ژئوشیمی، مورد بررسی قرار گرفته است
نقشه 1- موقعیت افیولیت های ایران مرکزی
دهشیر:D سورک:S نائین:N انارک:A جندق:G
Gold Mineralization in Central Iran Listvenites
M. Noghreian*, M. A. Haghighipoor**, M. A. Mackizadeh***, B. Taghipour**** and
S. Sherafat*****
*Department of Geology, University of Isfahan
**Department of Chemistry, University of Isfahan
***Ph.D. Candidate, Shahid Beheshti University
**** Jahad Daneshgahi, of Isfahan University of Technology and Ph.D. Candidate, University of Isfahan
***** Ph.D. Candidate, University of Isfahan
Abstract
Listvenites are formed during the CO2-rich fluids ultramafics interactions. Commonly, these carbonatized ultramafic rocks (especially serpentinites) are characterized by quartz and Mg-Fe-Ca carbonates assemblage. Gold mineralization in these rocks had been a new target for exploration during the past decades.
There are two main ophiolitic belts in Central Iran, Dehshir-Surk-Nain belt and Jandagh-Anarak belt. Hydrothermal alterations have produced listvenites and finally birbirites (silicified serpentinites) in ultramafic members of these ophiolites. In Dehshir, listvenites and paralistvenites are outcropped along the ophiolite belt and are barren. In Surk, listvenitization is followed by bribirites formation and gold mineralization has a close association with ferrite chromites.
There is pyrite mineralization in highly silicified serpentinites with Au-Hg anomaly in Nain ophiolites. In Jandagh serpentinites, talc-carbonate rocks are formed during carbonatization. Trace amounts of gold anomaly are detected in these rocks. Anarak old ophiolites have widespread listvenitization. Various minerals and
ore minerals with multistage paragenesis are characteristic. In addition to geochemical anomaly, gold mineralization is detected as visible gold.
Key words: Ophiolite, Serpentinite, Listvenite, Birbirite, Gold
مقدمه
لیستونیتها عضو سرپانتینی مجموعه های افیولیتی هستند که تحت تاثیر دگرسانی گرمابی از نوع کربناته شدن (Carbonatization) واقع شده اند. این سنگها که به سبب کانی شناسی خاص خود به سنگهای کوارتز- کربنات ( Auclair et al, 1993) یا مجموعه ای سیلیسی- کربنات (Sazanov,1975) مشهورند. یکی از مهمترین انواع سنگهای حاوی کانی سازی طلا، نقره، جیوه، پلاتین، آرسنیک و آنتیموان در مجموعه آلتراسیون های لیستونیتی -بیربیریتی در کمربند های افیولیتی هستند. این آلتراسیون در شرایط خاص محلول گرمابی کلریدی غنی از S, K, CO2 و PH<5 ، درجه حرارت 40-250 درجه سانتی گراد و فشار 1.8-0.6 کیلوبار، سنگ منشا و ساختار تکتونیکی مناسب ایجاد می شود(Sazonov, 1978).
در جدیدترین مطالعه(Halls et al, 1995) لیستونیت یک نوع سنگ ویژه است که می تواند در دسته برسیتیک – فیلیک (Spirinov,1991) جای گیرد لیستونیتی شدن با وجود پتاسیم از کربناته شدن اولترامافیک ها متمایز می شود لذا متاسوماتیسم آلکالن را نیز در بر می گیرد.
لیستونیت ها در رخنمون های صحرائی به اشکال عدسی و رگه ای داخل سرپانتینیتها و یا در همبریهای زمین ساختی آنها با سنگهای اطراف دیده می شوند. کوارتز و کربنات حاوی Mg-Fe-Caعمده کانی های سازنده این سنگها هستند ولی بقایای سرپانتین، کروم اسپینل، تالک، کلریت، فوشزیت "مسکویت کروم دار" و کانه های مختلف نیز در این سنگها دیده می شوند. بافت غالب این سنگها دانه ای، پورفیروئید، رگه ای، نواری و شبحی((Ghost texture باقیمانده از سرپانتینیت اولیه می باشد.
محصول نهایی دگرسانی سرپانتینیت ها بعد از لیستونیتی شدن سنگهای شدیداُ سیلیسی شده ای هستند که به نام بیربیریت (birbirite) مشهورند. این سنگها کوارتزیت های هیدروترمال نیز نامیده شده اند(سازونوف، 1978).
موارد متعدد کانی سازی فلزی"طلا، جیوه، آنتیموان، سرب و نیکل" از لیستونیتهای مجوعه افیولیتی مناطق مختلف دنیا نظیر ایتالیا، مراکش، عربستان سعودی و ترکیه (Buisson et al,1985) گزارش شده است.
بزرگترین کانسار طلای لیستونیتی در مجاور مرز شمالی ایران معدن زود (Zod) در ارمنستان است. اسمیرنوف و همکاران کانسار فوق را جزو کانسارهای سازند طلا-کوارتز-کالسدونی تقسیم بندی کرده اند(Smirnov et al, 1983) که در کمربند افیولیت کرتاسه بالائی قفقاز کوچک واقع شده است. در ادامه این افیولیتها در شمال غرب کشور (افیولیتهای ماکو) آلتراسیون های سیلیسی، آرژیلیک و لیستونیتی همراه با کانی سازی جیوه شناسایی شده است. امامعلی پور (1374) در منطقه سیه چشمه (ماکو) زون ناهنجاری طلا (حداکثر ppm22) گزارش نموده است. زرین کوب (1374) با مطالعه لیستونیتهای سهل آباد(بیرجند) آنها را کلیدی برای پی جوئی طلا و جیوه معرفی کرده است. یوسف زاده(1375) نیز به کانی شناسی و پتروگرافی لیستونیتهای خوسف جنوب غربی بیرجند پرداخته است. (عابدی،1376) برای اولین بار با استفاده از مدلهای اکتشافی ژئوشیمیائی ذخایر لیستونیتی کشورهای شوروی سابق لیستونیتهای افیولیت بیرجند (سهل آباد) را مورد مطالعه قرار داده است. در این منطقه آنومالی طلا(ppm 0.5) و جیوه (ppm1.6) تشخیص داده است. این مقاله ضمن معرفی مناطق لیستونیتی در افیولیتهای ایران مرکزی به ارزیابی پیدایش طلا در آنها نیز می پردازد(نقره ئیان و همکاران 1377و1380).
سنگهای افیولیتی در امتداد گسلهای سراسری ایران مرکزی به شکل کمربند رخنمون دارند که از آن جمله می توان به کمربند افیولیتی شمال نائین، سورک، دهشیر، جندق و انارک اشاره نمود. در این میان مجموعه افیولیتی انارک و جندق با سن پروتروزوئیک بالایی – کامبرین زیرین (باقری، 1372) از قدیمیترین افیولیتهای ایران مرکزی محسوب می شوند. افیولیتهای نائین، سورک و دهشیر در ارتباط با زمین درز خرده قاره ایران مرکزی بوده و در کرتاسه بالایی شکل گرفته اند.
روش کار
برای شناسایی کانیها و پتروگرافی لیستونیتها در ابتدای کار از نمونه های قابل توجه مقاطع میکروسکوپی و صیقلی تهیه شد. در مراحل بعدی برای شناسایی دقیق تر فازهای کانیایی"بویژه کربناتها" از روش پراش سنجی پرتو(XRD) X استفاده شد. ترکیب شیمیائی این سنگها با روش فلورسانس اشعه ایکس (XRF) تعیین شد و از آنجا که تجزیه به روش فعال سازی نوترونی (NAA) از دقیق ترین روشهای اندازه گیری طلا و عناصر ردیاب آن می باشد. نمونه های مشکوک به منظور تعیین مقدار طلا و عناصر ردیاب همراه As, Hg, Sb, Cu توسط روش فوق مورد تجزیه قرار گرفت. شناسایی ذرات آزاد طلا و سایر عناصر به روش تکمیلی SEM "توسط میکروسکوپ الکترونی" نیز انجام گرفته و وجود عناصر فوق الذکر محرز گردید. آزمایشات XRD-SEM در مرکز تحقیقات نسوز آذرانجام گرفته است. آنالیز های NAA در مرکز تکنولوژی هسته ای اصفهان بخش راکتور مینیاتوری انجام گرفت.
نمودار 1 – پراش سنجی نمونه ای از رخداد انواع سیلیس رگه ای در لیستونیتهای دهشیر
بحث
در این پژوهش لیستونیتهای ایران مرکزی در دو کمربند افیولیتی دهشیر (شامل اردان، دیزان، هوشنگ آباد)- سورک- نائین و جندق-انارک (شامل زنجیرگاه، پتیار، چاه شور، سبرز بررسی می شوند.
1- لیستونیتهای منطقه دهشیر
لیستونیتهای اردان- دیزان-هوشنگ آباد
عمده نمونه برداری افیولیتهای منطقه دهشیر در دو نقطه از رخداد فراگیر لیستونیتها در جنوب دهشیر یعنی روستاهای دیزان و اردان انجام گرفت. لیستونیتهای این مناطق دارای مورفولوژی برجسته ای نسبت به سنگهای دربرگیرنده خود هستند. روند عمومی لیستونیتی شدن از روند عمومی افیولیتها پیروی می کند، اصولاً رخداد لیستونیت در این منطقه متنوع بوده و عمل کربناته شدن تنها به توده های سرپانتینیت محدود نمی شود. شکل گیری پارا لیستونیتها از منشاء کنگلومرا ها و ماسه سنگ های پالئوسن که در مجاورت گسلی با سرپانتینیت های غرب روستای اردان واقع شده اند از آن جمله است. از موارد جالب این لیستونیتها رخداد اپال- کلسدوئن (نمودار1) در همراهی با رگچه های دولومیت بلورین سبز رنگ می باشد. ظاهراً تنها نشان کانی سازی فلزی در این منطقه آغشتگی سطحی لیستونیتهای جنوب دیزان به مالاکیت و آزوریت است. مقدار عناصر با ارزش موجود در 4 نمونه از لیستونیتهای این منطقه به شرح زیر می باشد (جدول1).
2ـ لیستونیتهای سورک
آمیزه افیولیتی سورک بواسطه وجود دو گسل موازی با امتداد تقریبی N33W بین سنگهای آذرآواری – آتشفشانی ائوسن رخنمون دارد. لیستونیتی شدن نیز در همین روند و بصورت رگه های ممتد تا شکسته انجام گرفته است. مشاهدات صحرایی نشان می دهند که در این منطقه دگرسانی سنگهای اولترامافیک تا سیلیسی شدن و تشکیل بیربیریت نیز پیش رفته است. از مطالعه مقاطع میکروسکوپی چنین بر می آید که کانیهای اولیه
جدول1- مقدار عناصر با ارزش موجود در 4 نمونه از لیستونیتهای منطقه اردان – دهشیر
WA-1
Ar-3
DE
Di-Ca
عنصر نمونه
5.0
1.9
2.7
1.1
Ag ppm
592.4
16
5.3
13.96
As ppm
0.08
17
9.0
5.83
Au ppb
257
300
120
135.2
Cu ppm
308
0.55
1.9
0.1
Sb ppm
Di-Ca: رگچه اپال- کلسدوئن در جنوب اردان داخل لیستونیتها
DE: بیربیریت آغشته به مالاکیت- آزوریت جنوب دیزان
Ar-3: لیستونیت جنوب اردان
WA-1: پارا لیستونیت غرب اردان
جدول2- ترکیب کانی شناسی 4 نمونه از سنگهای لیستونیتی منطقه سورک
نمونه
کانی شناسی
S-3
منیزیت- کوارتز- دولومیت- دولومیت آهن دار- کلینوکلر – اوپال
S-5
کوارتز- دولومیت- کلینوکلر- دولومیت آهن دار- آنتی گوریت
W-E-4
کوارتز- دولومیت- کلسیت- سیدریت- دولومیت آهن دار- کرومیت
W-E-1
کوارتز- منیزیت- دولومیت- کلسیت- برونریت- دولومیت آهن دار- اسمیت زونیت
DE-1
کوارتز- تالک
سرپانتینیتها در اثر هجوم محلول های سرشار از CO2 و SiO2 از بین رفته و از کانیهای اولیه سنگ تنها بلورهای پیکوتیت "اسپینل کروم دار" باقی مانده است. دیفراکتومتری اشعه ایکس که در مورد 4 نمونه از سنگهای لیستونیتی منطقه انجام گرفت، مجموعه های کانیایی زیر را مشخص نمود (جدول2).
ویژگی بیربیریتهای این منطقه شناور بودن کرومیتها داخل زمینه سیلیسی ریز دانه است. نمونه ای از این کرومیتها توسط میکروسکوپ الکترونی SEM مورد بررسی قرار گرفت تا تاثیر دگرسانی و کانی سازی احتمالی آن مشخص شود. تجمع آهن بویژه در حواشی و شکستگی های کرومیتها "فریت کرومیت" و نیز وجود ذرات میکرونی طلا در همراهی با بخشهای دگرسان شده(تصویر1، نمودار2) از موارد جالب بدست آمده در این مرحله می باشد. منشاء طلا داخل کرومیتها مورد سئوال است. آیا کانی سازی طلا حین لیستونیتی شدن، سیلیسی شدن نهایی و شکل گیری فریت کرومیت روی داده و یا طلا از ابتدا در کرومیتهای پریدوتیت جای داشته است؟ بمنظور تعیین مقدار طلا و همچنین عناصر ردیاب 3 نمونه به شرح زیر مورد تجزیه قرار گرفته اند (جدول3).
3-1: لیستونیتهای نائین
زون لیستونیت زائی نائین در امتداد گسلهای رانده
تصویر1-SEM پردازش شده از کرومیت(B) و طلا (A) لکه های سفید کرومیت دگرسان شده (فریت کرومیت شده است)
جدول3- ترکیب شیمیایی 3 نمونه سنگ
W-E-101
W-E-100
ST
عنصر نمونه
4 .2
0.6
– – – –
Ag ppm
5.2
16.6
602.25
As ppm
14.1
7.3
10.73
Au ppb
19
103
1.18
Cu ppm
348
532.0
– – – –
Sb ppm
ST: متوسط 5 نمونه از بیربیریتهای خاکستری رنگ
W-E-100: لیستونیت کرمی رنگ
W-E-101: لیستونیت قهوه ای رنگ
جدول 4- تجزیه شیمیائی 5 نمونه بیربیریت -لیستونیت نائین
Na-5
Na-4
Na-3
Na-2
Na-1
عنصر
نمونه
n.d
49.66
26.9
2.87
0.1
Hg ppm
0.03
0.47
0.014
n.d
1.8
Au ppm
Na-1 بیربیریت برشی پیریت دار Na-3 بیربیریت زون اکسیدان
Na-2 لیستونیت – بیربیریت Na-4 بیربیریت Na-5 بیربیریت
بزرگ با روند شمالی – جنوبی بیرونزدگی دارد. مهمترین ویژگی زون لیستونیت نائین فراوانی بیربیریتهای غنی از کانیهای سولفیدی است که این کانیها براحتی با چشم غیر مسلح قابل تشخیص می باشند. پدیده فراگیر رخداد بیربیریت ها یا سیلیسی شدن به صورت های زیر احتمالا به وجود آمده است :
a . هجوم و پر کردن شکافهای لیستونیت و تشکیل رگچه
b . جانشینی مستقیم در سرپانتینیت بدون گذر از مرحله کربناته شدن
c . کوارتز در تعادل با کانیهای کربناته لیستونیت و ایجاد بافتهای گرانولار و پورفیروئید
d . جانشینی سیلیس دانه ریز رگچه ای در چند مرحله
نمونه ای از بیربیریتهای حاوی سولفید که قسمت اعظم آنها دارای پیریت اکسیده بوده مورد تجزیه قرار گرفت (جدول 4) و آنومالی جالب توجه جیوه "PPm49.66" را نشان داد "مقدار طلای نمونه PPb 47/0".
بررسی های میکروسکوپ "SEM" این نمونه همیافتی طلا میکرونی با پیریتهای اکسید شده "گوئتیت های لانه زنبوری" را به خوبی محرز ساخت. کانی سازی پیریت و نیز کانیهای سولفیدی منحصراً در بیربیریتهای حاصل جانشینی سیلیس دانه ریز رگچه ای "نوع d" رخ داده است.
4-1: لیستونیتهای جندق
لیستونیت زایی در جنوب شرق جندق(معدن تالک) منحصر به سنگهای تالک- کربنات و سرپانتین – کربنات است که از کربناته شدن سرپانتینیت ها بوجود آمده اند. در این منطقه فرآیند کربنات زایی در سطح تماس مرمرهای خاکستری پالئوزوئیک با توده سرپانتینیت به وقوع پیوسته است. سنگهای تالک- کربنات و نیز سرپانتین- کربنات مراحل انتقالی لیستونیتی شدن را نشان می دهند. تجزیه نمونه ای از این سنگهاتوسط روش NAA مقدار طلای موجود در آنها را ppb 180 نشان داده است.
2ـ لیستونیت زایی در منطقه عمومی انارک
در منطقه عمومی انارک که شامل مناطق زنجیرگاه، پتیار، چاه شور، سبرز و عشین می شود. لیستونیتها گسترش بیشتری دارند و عمدتاً بموازات زونهای گسله و در امتداد شرقی – غربی شکل گرفته اند. خردشدگی در محل عبور گسلها و تسهیل حرکت محلولهای غنی از CO2 باعث کربنات زایی وسیع و فراگیر در ناحیه شده است.
بررسی های صحرایی نشان می دهد که علاوه بر سرپانتینیتها، سنگهای مجاور آنها نظیر ماسه سنگ ها، کنگلومراها و مرمرها نیز متحمل پدیده کربناتیزاسیون
جدول5- نتایج آنالیز سنگهای طلا دار لیستونیتی انارک (تکنواکسپورت،1981)
Au gr/t
شماره نمونه
Au gr/t
شماره نمونه
0.1
0.1
0.1
0.2
0.2
0.2
0.2
0.2
0.4
0.2
E4-4871
E4-4874/7
E4-4874/8
E4-4874/13
E4-4874/14
E4-4882
E4-4939/3
E4-4946
E4-4746/3
E4-4946/4
0.8
0.8
0.2
0.2
0.1
0.1
0.7
0.2
0.2
1.0
0.4
E4-811/7
E4-15 01
E4-1501/2
E4-1547/1
E4-1560/2
E4-1580/4
E4-4749/5
E4-4749/7
E4-4781/2
E4-4846/8
E4-4869
شده اند. پریدوتیتهای سرپانتینیزه این منطقه نیز توسط رگه های متعدد و متقاطع کربنات- کوارتز و کریزوتیل در جهات مختلف قطع شده اند. بررسی مقاطع میکروسکوپی نشان می دهند که کربناتهای کلسیم، منیزیم و کوارتز عمده کانی های سازنده لیستونیتهای منطقه بوده و کانی های فرعی کلریت، ترمولیت و بقایای سرپانتین نیز مشاهده شده اند. بافت سنگ گرانوبلاستیک و گاهی گرانوبلاستیک پلی گونال است. کوارتز در اینجا عمدتاً از نوع کلسدوئن است. کانیهای دولومیت، برونریت، آنکریت، بروسیت، تالک، فوشزیت، پیریت، گالن، میلریت، نیکلین و نیز طلا توسط مطالعات میکروسکوپی و یا SEM تشخیص داده شده اند (Technoexport, 1981 و نقره ئیان و همکار،1380).
در لیستونیتهای گردنه زنجیرگاه، جهت گیری کانی های ورقه ای کلریت و ترمولیت احتمالاً بیانگر تبلور همزمان با تکتونیک (Syntectonic) این دو کانی است و همیافتی طلا با کانی های فوق شکل گیری طلا در این مرحله را پیشنهاد می کند. مطالعه روابط پاراژنتیکی کانیها نشان می دهد که لیستونیت زایی یک فرآیند چند مرحله ای بوده است برای مثال در یک مورد سرپانتین و دولومیتهای دانه ریز از کانی های نسل اول هستند که در مراحل بعدی توسط دولومیت دانه ریز، کلسدوئن و کلریت جانشین شده و احتمالاً پیریت و دیگر کانه های همراه در مرحله آخر همراه دولومیت های هیدروترمال شکل گرفته اند. در جدول 5 نتایج آنالیز سنگهای لیستونیتی طلا دار منطقه انارک به نقل از تکنواکسپورت (1981, 1984) آورده شده است.
نتیجه گیری
لیستونیت زائی یک فرآیند دگرسانی گرمابی و یک پدیده فراگیر در افیولیت های ایران مرکزی نظیر افیولیتهای سایر مناطق ایران و جهان است. در افیولیت دهشیر ناهنجاری Au تاکنون مشاهده نشده است. در مقابل ناهنجاری Cu, Sb, As قابل توجه است. در لیستونیت های سورک پیدایش Au در همیافتی با فرآیند دگرسانی کرومیتها مشاهده شده است که یک مورد کمیاب از کانی سازی طلا قابل مشاهده در نمونه معرفی می گردد.
پیچیده ترین روابط پاراژنتیکی کانیها در تکوین بیربیریتهای نائین مشاهده می شوند، این دگرسانی که مرحله نهائی لیستونیتی شدن است با رخداد همیافتی Hg, Au مشخص است. در جندق فرآیند کربناته برای لیستونیتی شدن در مرحله انتقالی سنگهای حاوی تالک- سرپانتین- کربنات متوقف مانده است با این وجود ناهنجاری Au قابل تامل است.
وسیع ترین پدیده لیستونیتی شدن در افیولیتهای قدیمی انارک دیده می شود. این لیستونیتها با کانی سازی متنوع غیر فلزی، فلزی (Au, As, Ni) همراه هستند و به نظر می رسد برای پی جوئی طلا مناسبترین مکان باشند.
منابع:
1- باقری، س. زمین شناسی و پترولوژی افیولیت منطقه انارک (ایران مرکزی)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، 144 صفحه، منتشر نشده.1372.
2- زرین کوب، م.ح. و آفتابی، ع. طلا در رگه های لیستونیتی (سیلیسی، کربناتی) و محلول های گرمابی- دگرگونی و ارتباط آنها با واکنشهای آبزا در ایران و جهان، فصلنامه معادن و فلزات، شماره 52-54، صفحه 20تا 29. 1374.
3- نقره ئیان ، م.، مکی زاده، م. ع.، شرافت، ش. پتروگرافی و ژئوشیمی لیستونیتها در مجموعه های افیولیتی ایران مرکزی، گزارش پایانی طرح پژوهشی شماره0740713 دانشگاه اصفهان، 66 صفحه، منتشر نشده. 1377.
4- یوسف زاده، م. ح. پترولوژی پدیده های لیستونیتی شدن در مجموعه های آذرین و رسوبی شرق خوسف(جنوب غربی بیرجند)، پایان نامه کارشناسی ارشد پترولوژی، دانشگاه اصفهان،291 صفحه. 1375.
5- عابدی، آ. مطالعات ژئوشیمیائی به منظور ارائه مدل اکتشافی روی لیسونیتهای منطقه سهل آباد، جنوب شرق بیرجند، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، 121 صفحه، منتشر نشده. 1376.
6-امامعلی پور، ع . بررسی زمین شناسی ، ژئوشیمی و کانی شناسی جیوه و عناصر وابسته در منطقه سیه چشمه ماکو، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، 257 صفحه منتشر نشده. 1374.
7- نقره ئیان، م.، حقیقی پور،م.ع. فلز زائی طلا در کانسارهای شمال انارک(افیولیت ملانژ عشین- پتیار) ایران مرکزی، گزارش پایانی طرح پژوهشی شماره 78082، دانشگاه اصفهان، 83 صفحه، منتشر نشده. 1380.
8- M., Auclair, M., Gauthier, J., Trottier, M., Jebrak, and F., Chartrand, Mineralogy, Geochemistry and Paragenesis of the Eastern Metals Serpentinite- Associated Ni-Cu-Zn Deposits, Quebec Appalachians, Economic Geology, Vol.88, pp123-138. (1993).
9- G., Buisson, and M., Leblance, Gold in Carbonatized ultramafic rocks from ophiolite complexes, Economic Geology, Vol.80, pp2026-2029. (1985).
10- C., Halls, R., Zhao, Listwaenite and related rocks: Perspectives on terminology and mineralogy with refrence to an occurrence at Cregganbaun Co. Mayo, Republic of Ireland. Mineralium Deposite, Vol.30, pp303-313. (1995).
11-V/O Technoexport, Detailed Geological prospecting in Anarak area (Central Iran), Report No.13, Moscow, pp293. (1981).
12- V/O Technoexport, Qutine of Metallogeny of Anarak area (Central Iran), Moscow, pp136. (1984).
13- V.N., Sazonov, Listvenitization and mineralization Science Publishers, Moscow, 171pp. (1975).
14- V.N., Sazonov, Chromium in the hydrothermal process (Khrom v gidrotermal-nom protse sse): Nauka Press. Moscow. (1978).
15- V.I(editor), Smirnov, A.I., Ginzburg, V.M., Grigoriev, and G.F., Yakovlev, Studies of mineral deposits, English translation, Mir Publishers Moscow, 286 pp. (1983).
16- E.M., Spiridonov, listvenites and zeolites, International Geology Review 33(4): 397-407.(1991
2025/05/01