تحقیق در مورد اندازه گیری و سنجش در علوم تربیتی

اندازه گیری و سنجش در علوم تربیتی
مقدمه :
یکی از فعالیتهای آموزشی معلم ارزشیابی و سنجش عملکرد دانش آموزان است هر چند که سنجش یا ارزشیابی پیشرفت یادگیرندگان و اندازه گیری عملکردهای آنان آخرین فعالیت آموزشی معلم به حساب می آید . این فعالیت معلم را نباید جدا از جریان آموزش و تنها به عنوان وسیله ای برای نمره دادن تلقی کرد . هدف از ارزشیابی و اندازه گیری بازده یادگیری دانش آموزان و ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی آنان ، علاوه بر آن تعیین میزان یادگیری ، کمک به معلم دربهبود بخشیدن به شیوه های آموزشی خود و تشخیص و رفع نواقص یادگیری دانش آموزان است .
با توجه به هدف بالا این مقاله سعی دارد به صورت موجز و مختصر به روشها و فنون اندازه گیری و ارزشیابی ازآموخته های دانش آموزان پرداخته همچنین به انواع آزمونهای مورد استفاده درآموزش و پرورش اشاره شد و. امید است این مقاله قابل استفاده برای کلیه دبیران زحمتکش قرار گرفته و کاستیهای موجود را برما بخشایند .
تعریف آزمون
آزمون وسیله اندازه گیری در آموزش و پرورش و روانشناسی است در اندازه گیری ما ویژگیها یا صفات اشیاء و افراد را تعیین و به صورت اعداد و ارقام گزارش می کنیم .
آزمونها به چند منظور عمده مورد استفاده قرار می گیرند . برای اندازه گیریهای شناختی و توانایی های حرکتی و نیز برای اندازه گیری ویژگیهای شخصیت و ویژگیهای عاطفی . بنابراین آزمونهای مختلف را می توان به دو دسته کلی آزمونهای توانایی و آزمونهای عاطفی تقسیم کرد .
1-آزمونهای توانایی
آزمونهای توانایی آموخته ها ، مهارتها و استعدادهای افراد را می سنجد . دسته ای از این آزمونها
توانایی های شناختی افراد را می سنجد و تعدادی دیگر توانایی های روانی ، حرکتی را اندازه می گیرند . هر یک از این دو دسته آزمون کاربرد خاص را دارد . آزمونهای توانایی های شناختی بیشتر در زمینه های تحصیلی و فعالیتهای فکری و ذهنی مورد استفاده قرار می گیرند . و آزمونهای روانی – حرکتی غالباً در موقعیتهای صنعتی و نظامی و تربیت بدنی به کار می روند .
آزمونهای توانایی به دو دسته آزمونهای استعداد وآزمونهای پیشرفت تحصیلی تقسیم می شوند . آزمونهای استعداد مقدار توانایی یا آمادگی فرد را برای انجام دادن کارهایی که در پیش دارد و همچنین ظرفیت او را برای یادگیری می سنجد . اما آزمونهای پیشرفت تحصیلی دانش و مهارتهایی را که فرد تا لحظه اجرای آزمون کسب کرده است اندازه می گیرند . به سخن دیگر آزمونهای استعداد ناظر به آینده اند و برای پیش بینی موفقیتهای آتی فرد به کار می روند . در حالی که آزمونهای پیشرفت تحصیلی ناظر به گذشته اند و برای تعیین آموخته های قبلی فرد مورد استفاده قرار می گیرند .
2- آزمونهای عاطفی :
آزمونهای شناختی و روانی – حرکتی توانایی های فکری و عملی افراد را اندازه می گیرند . اما آزمونهای عاطفی و شخصیتی افراد را می سنجد آزمون عاطفی وضع فرد را در موقعیت طبیعی می سنجد اما در آزمون توانایی نشان می دهد که فرد در بهترین شرایط قادر به انجام چه کاری است .
3- آزمونهای شخصیت :
شخصیت را به صورت مجموعه رفتارهای فرد در موقعیتهای اجتماعی تعریف کرد ( ایبل 1979)
آزمونهای شخصیت به طورعمده به اندازه گیری متغیرهای مزاج ، سازگاری ، منش و … اختصاص می یابد .
ابزارهای اندازه گیری شخصیت را می توان به سه دسته عمده تقسیم کرد .
1- پرسشنامه های گزارش شخصی این ابزارها وسایلی هستند که درآن فرد نظر شخصی اش را نسبت به خود بیان می کند .
2- پرسشنامه های جامعه سنجی در ای وسایل اندازه گیری ، افراد دیگر نظرشان را نسبت به فرد مورد سنجش ابراز می دارند .
3- فنون مشاهده ای در این نوع اندازه گیری رفتار فرد در یک موقعیت بخصوص زیر مشاهده قرار می گیرد .
4- آزمونهای علاقه و نگرش :
علاقه و نگرش دو بخش دیگر شخصیت هشتند که به خاطر اهمیت زیادی که در امور مشاوره شغلی و تربیتی دارند معمولاً به طور جداگانه سنجش می شوند . هم علاقه و نگرش به دوست داشتن و نداشتن افراد اشاره می کنند و هر دوبه رجهانهای فرد درباره فعالیتها ، نهادهای اجتماعی یا گروهها ارتباط دارند .
معروفترین وسیله اندازه گیری در این دو زمینه پرسشنامه های علاقه و نگرش است .پرسشهای علاقه جمله هایی درباره مشاغل و فعالیتهای گوناگون را شامل می شوند .
انواع ارزشیابی در آموزش و پرورش
ارزشیابی ملاکی و ارزشیابی هنجاری
ارزشیابی های پیشرفت تحصیلی را به دو دسته ملاکی و هنجاری تقسیم می کنند . درارزشیابی ملاکی یا ملاک مرجع ، معیار یا ملاک ارزشیابی از پیش تعیین و عملکرد یادگیرنده درآزمون با توجه به آن ملاک سنجش می شود . مثلاً اگر دانش آموزی با در داشت داشتن طول و قاعده و ارتفاع آن را درست محاسبه کند گفته می شود که به او هدف آموزشی مورد نظر را آموخته است . در این ارزشیابی ملاک ارزشیابی نوعی ملاک مطلق از پیش تعین شده است که دانش آموزان همه باید به آن برسند .
کسب موفقیت در آزمونهای ملاکی یا وابسته به ملاک مطلق مستلزم یادگیری تمام هدفهای آموزشی در سطحی است که معلم از پیش تعیین کرده است . برای مثال ملاک ارزشیابی دریک دوره آموزش ماشین نویسی ممکن است اینگونه بیان شود . بعد از ده هفته شرکت دریک دوره آموزش ماشین نویسی . یادگیرنده باید بتواند در هر دقیقه 50 کلمه را با حداکثر 5 اشتباه ماشین کند .اگریادگیرنده از عهده انجام این کار برآید گفته می شود که او به هدف آموزشی رسیده است .
ارزشیابی هنجاری یا هنجار مرجع و یا ارزشیابی مبتنی بر ملاک سنجی ، برخلاف ارزشیابی ملاکی عملکرد در آزمون شونده رانه بایم ملاک مطلق از پیش تعیین شده بلکه با عملکرد آزمون شوندگان که همان آزمون را گذرانده اند می سنجد در این ارزشیابی می توان تعیین کرد که پیشرفت یک دانش آموز نسبت به دانش آموزان دیگرچه وضعی دارد . چنانچه اگرنمره 15 یک دانش آموز از 90% نمره های سایر دانش آموزان بالاتر باشد نمره خوبی ارشیابی می شود . اما اگر همین نمره درحد 10% آزمون شوندگان باشد نمره ضعیفی به حساب می آید .
یکی ازتفاوتهای مهم آزمونهای هنجاری وآزمونهای ملاکی در توزیع فراوانی نمرات حاصل از اجرایی آنها است . نمره آزمونهایی هنجاری به صورت توزیع طبیعی پراکنده می شوند. در این توزع اکثر نمرات حول و حوش میانگین قرار دارند . و تعداد کمی از آنها بسیار بالاتر از میانگین و به همان نسبت هم تعداد کمی از نمرات بسیار پایین تر ازمیانگین قرار دارند ( شکل 3-1)

13% 2% 14% 34% 34% 14% 2% 13%
شکل 1-1 توزیع فراوانی نمرات آزمونهای هنجاری ( توزیع هنجار )
برخلاف نمرات آزمونهای هنجاری توزیع فراوانی نمرات آزمونهای ملاکی یک منحنی بهنجار نمی سازد بلکه توزیع نمرات دارای کجی منفی است شکل (4-1) که نشانه بالا بودن نمره همه دانش آموزان است که نشان می دهد اکثر یک بزرگی ازآنان به اکثریت هدفهای آموزشی مورد نظر ملاک مطلق رسیده اند.

شکل 2-1 توزیع فراوانی نمرات آزمونهای ملاکی ( توزیع کجی منفی)
ارزشیابی تکوینی ، تشخیصی ، تراکمی
هدف ارزشیابی تکوینی آگاهی یافتن از نحوه یادگیری دانش آموزان برای تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری آنان و نیز تشخیص مشکلات روش آموزش معلم در رابطه با هدفهای آموزشی معینی و مشخصی است. این ارزشیابی در طول دوره آموزشی ، یعنی زمانی که فعالیت آموزشی معلم در جریان است و یادگیری دانش آموزان درحال تکوین یا شکل گیری است انجام می شود.
در ارزشیابی تکوینی در پایان هرواحد درسی ، یک آزمون دقیق و مختص که حاوی هدفهای آموزشی آن واحد است اجرا می شود. و نشان می دهد که دانش آموزان کدام هدف آموزشی را یاد گرفتند وکدام هدف را به بخوبی متوجه نشوند.
در ارزشیابی تکوینی آزمونهای که مورد استفاده قرارمی گیرندمختصرند و به یک موضوع معینی وبا یک یا چند هدف دقیق آموزشی منحصر می شوند .برای مثال معلمی که در یکی از کلاسهای دبستان موضوع جمع اعداد دو رقمی را درس می دهد وهدف آموزشی خود را اینگونه بیان می کند که دردانش آموزان باید بتوانند هر دو عدددو رقمی را که به آنان داده می شود درست باهم جمع کنند آزمون شامل تعدادی اعدا دورقمی خواهد بود که به دانش آموزان می دهد تا با هم جمع کند مانند: 50 17 90 15 61
20+ 14+ 11+ 17+ 12+
ارزشیابی تشخیصی :
یکی از انواع ارزشیابی ملاکی است که شبیه ارزشیابی تکوینی است علت نام گذاری آن این است که این ارزشیابی باهدف تشخیص مشکلات دانش آموزان دریک موضوع درسی به کار می رود.
این ارزشیابی علاوه بر تشخیص دادن مشکلات یادگیری دانش آموزان باید بتواند روشهای مناسب رفع مشکلات را نیز به معلمان نشان دهد . گفتن اینکه یک دانش آموز بخصوص در آزمون درس ریاضی ضعیف است مشکل گشا نیست بلکه معلم نیز با زمینه های ضعف تدریسی خود نیز آشنا می شود. مانند ناتوانی او در درک واژگان جمع با انتقال .
ارزشیابی تراکمی : در ارزشیابی تراکمی تمامی آموخته های دانش آموزان در طول یک دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن نمره دادن به دانش آموزان و قضات درباره اثربخشی کار معلم و برنامه درسی ،یا مقایسه برنامه های مختلف درسی با یکدیگر است .از آنجا به این نوع ارزشیابی تراکمی گویند که به وسیله آن می توان یادگیریهای تراکم دانش آموزان را در طول یک دوره آموزش اندازه گیری کرد .
این ارزشیابی معمولاً در آخر دوره آموزشی به عمل می آید اما می توان از آن به دفعات مختل آموزشی نیز استفاده کرد .
طرح آزمون پیشرفت تحصیلی
یک آزمون خوب پیشرفت تحصیلی آن است که به بهترین صورت منعکس کننده تمامی هدفهای آموزشی و همه محتوای برنامه درسی باشد از لحاظ نظری بهترین آزمون برای یکدرس آزمون است که تمام مطالب و کلیه هدفهای آموزشی آن درس را شامل شود .
اما چنین آزمونی غیر عملی است بنابراین به جای گنجاندن تمامی موضوعها هدفها درآزمون ، تهیه کننده آزمون به انتخاب تعدادی سوال نمونه که معرف هدفها محتوی درس باشند اقدام می کند .
مهم : برای تعیین درصد سوالهایی که به بخشهایی مختلف محتوا و هدفهای گوناگون آموزشی تعلق می گیرند . دو نکته را باید در نظرگرفت .یکی توجه به اهمیت مطالب خاص درسی و هدفهای آن مطلب ودیگری مقدار زمانی که صرف آموزشی آن مطلب و هدفهای آن شده است .
( انواع هدفهای آموزشی )
هدفهای آموزشی با عناوین دانش – مهندسین – تحلیل – ترکیب – ارزشیابی دسته بندی می شونداین عناوین معرف انواع هدفهای آموزشی هستند اطلاع از طبقه بندی انواع هدفهای آموزشی معلم را به هنگام تهیه هدفهای آموزشی یاری می دهند. تا هدفهای آموزشی متنوعی را برای درس خود بنویسد .
معروفترین هدفهای آموزشی با نام حوزه های یادگیری به وسیله بنجامین بلوم و همکاران او در (1956) تهیه شده وبه وسیله سیف علی آبادی با عنوان طبقه بندی هدفهای پرورشی (1368) به فارسی ترجمه شده است .در این طبقه بندی هدفهای آموزشی ابتدا به سه حوزه با نام های حوزه شناختی ، حوزه عاطفی ، وروانی،حرکتی تقیم شده اند و هر حوزه شامل تعدادی طبقه است .
1- حوزه شناختی هدفهایی را شامل می شودکه با یادآوری( بازخوانی ) یا بازشناسی دانش و رشد توانایی ها و مهارتهای ذهنی سروکاردارد.
2- حوزه عاطفی سامل هدفهایی است که تغییرات حاصل در علاقه ها،نگرشها ، ارزشها و نیز رشد ارج شناسی و سازگاری را نشان می دهد.
3- حوزه روانی – حرکتی به زمینه مهارتهای حرکتی یا حرکات بدنی مربوط است . هر فعالیتی که علاوه بر جنبه روانی دارای جنبه جسمانی هم باشد در این حوزه جای دارد .
تفاوت عمده هدفهای این حوزه با هدفهای حوزه شناختی در این است که هدفهای حوزه شناختی صرفاً به فعالیتهای ذهنی ختم می شوند . امام هدفهای حوزه روانی – حرکتی هم به فعالیتهای ذهنی وعاطفی و هم به فعالیتهای جسمی نیاز دارند.
طبقه بندی هدفهای آموزشی : حوزه شناختی
هدفهای حوزه شناختی به جریانهایی که با فعالیت ذهنی و اندیشه آدمی و کار دارد مربوط می شوند . از این لحاظ این حوزه مهمترین حوزه یادگیری است : زیرا اکثر فعالیتهای تحصیلی آموزشگاه ها و غالب موضوعهای درسی و هدفهای آموزشی به این حوزه مربوط می شوند . آزمون های این حوزه غالباً شناختی هستندکه به صورت گیتی به صورت آزمونهای پیشرفت تحصیلی تهیه و اجرا می شوند. در حالی که وسایل اندازه گیری هدفهای حوزه عاطفی و روانی ، حرکتی کمتربا آزمونهای معمولی پیشرفت تحصیلی تهیه و اجرا می شوند. در حالی که وسایل اندازه گیری هدفهای حوزه عاطفی و روانی ، حرکتی کمتر با آزمونهای معمولی پیشرفت تحصیلی و بیشتر با پرسشنامه ها وآزمونهای عملی سنجش می شوند .در این بخش طبقات اصلی و طبقات فرعی طبقه بندی حوزه شناختی را باذکر هدفهای نمونه برای هر یک از آنها معرفی می کنیم .
00/1 دانش- شامل یادآوری (بازخوانی و بازشناسی) امور جزئی وکلی،روشها و فرایندها، الگوها،ساختها یا موقعیت هاست درواقع دانش عبارت است از حفظ و نگهداری ذهنی مطالب قبلاًآموخته شده
– دانش واقعیتهای مشخص : بیان خواص فیزیکی و شیمیایی عناصر مختلف
– دانش طبقه بندی و ملاکها : گفتن نقش و هدف رشته های گوناگون علمی
– دانش ملاکها : بیان ملاکهای مورد استفاده در تعیین ارزش غذایی مواد خوراکی
– دانش روالها و توالیها : بیان تاثیر مشترک عوامل ارثی و محیطی بر رشد زد
00/2 فهمیدن: فهمیدن یعنی درک مطالب که فرد ازآن طریق در می یابد که هدف اصلی مطلب مورد نظر چیست . در واقع فهمیدن یک مرحله بالاتر ازدانش است . در دانش یادگیرنده مطالبی را که قبلاً آموخته بدون دخل و تصرف به یادمی آورد . اما در این طبقه بندی یادگیرنده علاوه بر حفظ مطالب باید آنها را بفهمد خرده طبقات فهمیدن به شرح زیر است .
10/2 – ترجمه یا برگردان : بیان یک مطلب پیچیده به صورت ساده ویابرگردان یک مطلب از یک زبان خارجی به زبان فارسی
20/2- تفسیر : توضیح دادن یا بیان کردن مطالب از طریق معنی کردن یا دادن مثالها یا خلاصه ای از آنها .
30/2- برون یابی : توانایی تشخیص عواملی که نتایج نادرست دارند . ویا توانایی پیش بینی یابرآورد نتایج اقدامات مختلف
00/3به کار بستن : استفاده ازمطالب انتزاعی در موقعیتهای غیبی و عملی
مانند : توانایی استفاده از محاسبات انتزاعی در موقعیتهای عملی زندگی
00/4 تحلیل : شکستن یک موضوع به اجزاء یا عناصر تشکیل دهنده آن که از سرخرده طبقه به نام های زیر تشکیل یافته است :
10/4- تحلیل عناصر : توانایی تشخیص واقعیتها از عناصر
20/4- تحلیل روابط : توانایی تشخیص روابط علت و معلولی ازسایر عناصر
30/4- تحلیل روابط سازمانی : توانایی تشخیص نقطه نظرها یا تعصب های نویسنده در بیان یک واقعه تاریخی
00/5 ترکیب : پهلوی هم گذاشتن عناصر برای ایجاد یک کل یکپارچه و تولید طرح وساختی که قبلاًبدین شکل نبوده است.
10/5- تولید یک اثر بی همتا و منحصر به فرد : توانایی نوشتن یک داستان ،مقاله یا مشتری ابتکاری
20/5- استنتاج مجموعه ای از روابط انتزاعی :توانایی انجام اکتشافاتی ریاضی و تدوین اصول و قوانین ریاضی
00/6 ارزشیابی : داوری در مورد ارزش مطالب و موضوعات برای مقاصد معین که ازدو خرده طبقه تشکیل شده است.
10/6- داوری بر اساس شواهد درونی : توانایی نشان دادن اشتباهات یک بحث
20/6- داوری بر اساس ملاکهای بیرونی : توانایی مقایسه و ارزیابی نظریه ها ، تعلیم ها، و واقعیتها درباره فرهنگهای مختلف .
" انواع آزمونهای پیشرفت تحصیلی "
آزمونها پیشرفت تحصیلی به دو دسته عینی و ذهنی تقسیم می شونددر آزمونهای عینی هم سوالها و هم جوابها را دراختیار دانش آموزان قرار می دهندتا تصمیماتی اتخاذ کنند .آزمونهای عینی به طورعمده از سه نوع اصلی چند گزینه ای ، صحیح غلط ریال و جور کردنی تشکیل می یابند .
در تصحیح این دسته ازسوالات نظر مصحح هیچ دخالتی ندارد . از این روبه این آزمونها عینی می گویند .
آزمونهای ذهنی : که به آزمونهای ذهنی و تشریحی یا انشایی معروفند آزمونهایی هستند که درآنها سوالها در اختیار آزمون شونده گذاشته می شوند و او جواب سوالها را خود آماده می کند ودر برگه امتحانی می نویسد که به دو دسته گسترده پاسخ و کوته پاسخ تقسیم می شوندو نظر مصحح در آن دخالت دارد .

( اجرا نمره گذاری و تحلیل آزمونها )
ترتیب سوالها آزمون
درباره طرز تهیه سوالهای مختلف آزمونهای پیشرفت تحصیلی این نکته را باید مورد توجه قرارداد که سوالهای تهیه شده باید تکلیفی را در اختیار آزمون شنوندگان قرار دهند که تا حد امکان آشکار باشد . لذا باید این دسته ازسوالها را دسته بندی نمود که این کار به آزمون شونده نظم فکری می دهد و پاسخدهی به سوالها را از سوی آن آسان می سازد . ترتیب سوالهای مختلف یک آزمون به دنبال یکدیگر:
1- سوال های صحیح غلط 2 – سوال های جورکردنی 3- سوال های چند گزینه ای 4- سوال های کوته پاسخ 5- سوال های تشریحی
علاوه بر گروه بندی سوالهای برحسب نوع لازم است سوالهای مختلف هر نوع را نیز برحسب موارد زیر دسته بندی کنید :
1- سوالهای مربوط به هر طبقه از هدفهای آموزشی مانند " دانش اصطلاحات " " کاربرد اصول " و غیره را دنبال هم قرار دهید .
2- سوالها را از ساده به مشکل مرتب کنید. این موجب اعتماد به نفس آزمون شوندگان شده و کارآیی آنان را درعملکرد بر روی سوالهای پیچیده افزایش می دهد .
3- در تنظیم سوالهای یک آزمون سوالها باید با ترتیب مطالب درس هماهنگ باشد . یعنی سوالهای آزمون به ترتیب فصلهای کتاب یا بخشهای مطلب آموزش داده شده مرتب شوند .

" نوشتن دستورالعمل یا راهنمایی آزمون "
راهنمای آزمون باید مختصر و مفید باشد وبه طور آشکار به آزمون شونده بگوید که چه کاری انجام دهد . مهرنزولیمان (1984) گفته اند که راهنمای آزمون باید اطلاعات زیر را در اختیار آزمون شوندگان قرار دهد .
1- زمان لازم برای هر قسمت
2- ارزش هر سوال
3- مجاز یا نبودن حدس زدن
بجز با دانش آموزان خردسال ، راهنمای آزمون باید آنقدر آشکار باشدکه آزمون شونده با خواندن آن و بدون نیاز به هر توضیح شفاهی کار خود را آغاز کند .اگر آزمون شوندگان نیاز به توضیح شفاهی داشته باشند معلوم می شود که راهنمای سوال به حد کافی روشنگر نبوده وباید بازنویسی شود . اما هنگام آزمون با کودکان ممکن است علاوه بر توضیحات کتبی ممکن است راهنماییهای شفاهی نیز ضرورت داشته باشد .
اجرای آزمون :
پس ازتهیه و اجرای آزمونهای پیشرفت تحصیلی ، نوبت تصحیح رگه های آزمون و نمره گذاری آنهامی رسد . در تصحیح آزمونهای عینی ابتدا معلم یکی از پاسخنامه ها را خود علامت گذاری کند وبا سوراخ کردن محل پاسخهای درست پاسخنامه کلید رابسازد با قراردادن این کلید بر روی پاسخنامه های دانش آموزان و شمارش تعداد علامتهای درست آنها را نمره گذاری کند .
در نمره گذاری آزمونهای عینی دو روش عمده دارد .(الف) احتساب کلیه پاسخهای درست بدون کسر نمودن برای حدس زدن.
(ب) کسر مقداری از نمره برای جبران حدس زدن روش اول روش متداول تر وساده تری است . امادر روش دوم دانش آموزان باید خوب آگاه شوند که درازاء پاسخهای غلطی که می دهند مقداری از نمره آنان کم خواهد شد . برای تعیین این مقدار چندین روش وجود دارد که معروفترین آنها استفاده از فرمول زیر است .
W – r = نمره اصلاح شده
n-1
تعداد پاسخهای درست = r
تعداد پاسخهای غلط = w
تعداد گزینه های هر سوال= n
فرض کنید که در یک آزمون چهار گزینه ای (4=n) که دارای 50 سوال است دانش آموزی به 45 سوال پاسخ داده است و از این تعداد6 سوال غلط (6=w) و 39 سوال درست است . (39=r) نمره اصلاح شده این دانش آموز برابر است با :
37 = 2- 39 = 6 – 39 = 6 – 39 w – r = نمره اصلاح شده
3 1-4 1-N
" تحلیل سوالهای آزمون "
تحلیل سوالهای آزمون
هدف از تحلیل سوالهای آزمون وارسی یک آزمون و کیفیت تک تک سوالهای آن تعیین می شود . تحلیل پاسخهای آزمون شوندگان همچنین اطلاعات تشخیصی لازم ا برای بررسی کیفیت یادگیری دانش آموزان و مشکلات آموزشی معلمان فراهم می آورد .

مراحل تحلیل سوال
اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل سوالهای یک آزمون ، پاسخهایی هستند که آزمون شوندگان به هر سوال داده اند . بعنی بایدتعیین شود که در هر سوال چند نفر گزینه های درست را انتخاب کرده اند . هر یک از گزینه های انحرافی چند نفر را به خود جلب کرده است . و چند نفر آن را بی جواب گذاشته اند . برا این منظور ، بادی هر سوال را در جدول وارد نموده و نتایج تحلیل آن رادر یک طرف و صورت اصلاح شده آن درطرف دیگرکارت نوشته شود .
جدول 3-1 کارت تحلیل سوال
عنوان آزمون : آمار استنباطی تاریخ اجرای آزمون
موضوع سوال : رتبه درصدی
سوال
چهل و هشت نمره از یک مجموعه 100 نمره ای پایین تر از 54 است چهار نمره معادل 54 است . رتبه درصدی نمره 54 چند است .
الف – 48
ب – 50
ج- 52
د- 54
گروهها الف ب ج د بدون پاسخ
%25% بالا 0 5 3 0 2 10
25% پایین 5 2 3 0 10
ضریب دشواری = 35
ضریب تمیز = 3/0
اطلاعات موجود در جدول که برای تحلیل یکی از سوالهای آزمون و محاسبه شاخصهای آماری آن ضروری تعیین دو گروه قرمی (بالا) وضعیف پایین آزمون شوندگان و تعیین پاسخدهی آنان به گزنه های مختلف سوال به دست آمده اند. این اطلاعات برای تک تک سوالهای هر آزمون ضروری هستند . برگه ها باید از بالاترین نمره شروع یا از پایین ترین نمره شروع شود وبرگه هایی را که می خواهید در گروه پایین قرار دهیدنیز بر می گزینند متخصصان آزمون سازی از جمله ( نیتکو 1983وسیبرز1970 ) پیشنهاد کرده اند که اگر تعدادکل دانش آموزان بین 20تا 40 نفر هستند 10 نفر نمره بالا و 10 نفر نمره پایین انتخاب شود و اگردانش آموزان کمتر از 20 نفر باشد برگه به دو دسته بالا و پایین تقسیم شوند.و اگر آزمون شوندگان بیش از 40 نفر باند بهترین رقم برای گروه بالا و پایین27% کل برگه ها است.اما برای آزمونهای کلاس ارقام 25 تا 22 درصد به عنوان برگه های گروه بالا و پایین مناسب است . بعد از گروه بالا و پایین لازم است برای هرسوال اطلاعات زیر را تهیه کنید .
1- تعداد افراد گروه بالا که هر یک از گزینه های سوال را انتخاب کرده و با آن را بی جواب گذاشته اند.
2- تعداد افراد گروه پایین که هر یک از گزینه های سوال را انتخاب کرده ویا آن را بی جواب گذاشته اند .
پاس از انجام مراحل بالا اطلاعات مورد نیاز برای تعیین شاخصهای آماری و تحلیل سوالها در دست هستند این شاخص هابه شرح زیر محاسبه می شوند .
محاسبه ضریب دشواری
بنابر تعریف درصد کل افرادیک گروه که به یک سوال جواب مثبت می دهند ضریب دشواری آن
سوال است. اگر درتحلیل سوال کلیه افراد یا برگه های امتحانی داته باشند. مانند زمانی که تعداد کل برگه ها 20عدد یا کمتر است وآنها را به دوگروه مساوی تقسیم می کنیم .
برای محاسبه ضریب دشواری سوال کافی است که تعداد کل افرادی که به آن سوال جواب درست داده اند برتعداد کل آزمون شوندگان تقسیم کنیم و حاصل را در100 ضرب نماییم رقم حاصل ضریب دشواری است . اما در مواردی که تعداد آزمون شوندگان زیاد باشد و اطلاعات مابه نحوه پاسخدهی افراد گروه بالا و پایین محدود می شودباید از فرمول زیر استفاده شود.
100 × انتخابهای درست گروه پایین + انتخاب درست گروه بالا = ضریب دشواری سوال
تعداد افراد گروه بالا + تعداد افراد گروه پایین
برای محاسبه ضریب دشواری جدول 3-1 به نحو زیر عمل می کنیم .
35 = 100× 7 = 100× 2 + 5 = ضریب دشواری سوال
20 10+10
2
برای محاسبه ضریب دشواری سوال جدول 3-1 با این فرمول به نحوه زیر عمل می کنیم.

35/0 = 7/0 = 2/0+5/0 = ضریب دشواری
2 2
ملاحظه می کنید که ارقام حاصل از دو فرمول برابرند اما در فرمول اول ضریب حاصل به صورت عدد صحیح نشان داده می شود و در فرمول دوم به صورت عدد اعشاری .
محاسبه ضریب تمیز:
برخلاف ضریب دشواری که میزان آسان بودن یا دشوار بودن یک سوال را برای گروه آزمون شوندگان نشان می دهد .ضریب تمیز قدرت سوال را در تمایز گذاری یا تشخیص بین گروه قومی و گروه ضعیف مشخص می کند ، عنی معلوم می نماید که سوال تا چه اندازه می تواند گروه قومی را از ضعیف جدا سازد .
برای محاسبه ضریب تمیز ازفرمول زیر استفاده می شود.
انتخابهای درست گروه پایین – انتخابهای درست گروه بالا = ضریب * سوال
تعداد افراد یک گروه ( بالا یا پایین )
ضریب تمیز سوال جدول 3-1 به شرح زیر محاسبه می شود :
3/0 = 3 = 2-5 = ضریب تمیز سوال
10 10
رقم 3/0 نشان می دهد که سوال الا تا حدودی توانسته است گروه بالا و پایین را از یکدیگر متمایز کند یعنی 10 نفر ازگروه بالا 5 نفر به سوال جواب درست داده اند در حالی که تنها2 نفر از 10 نفر گروه پایین به این سوال جواب درست داده اند .
هرقدر ضریب تمیز بزرگتر باشد قوه تمیز آن سوال بیشتر و هرقدر این ضریب کوچکتر باشدقوه تمیز آن کمتر است مثلاً اگرقوه تمیز سوالی 90% باشد آن سوال آزمون شوندگان قوی و ضعیف را بخوبی از هم جدا خواهد کرد . امااگرضریب تمیز سوالی 10%باشدآن سوال از عهده جدا سازی دانش آموزان قوی وضعیف بخوبی برنخواهد آمد .ضمیر غیر صفر حاکی ازاین است که آن سوال به هیچ وجه نتوانسته بین گروه قوی و ضعیف تمایز قائل شود .
" روایی آزمون "
روایی اصطلاحی است که به هدفی که آزمون برای تحق بخشیدن به آن درست شده است اشاره
می کند . به بخش دیگر آزمونی داراری روایی است که برای اندازه گیری آنچه مورد نظر است مناسب باشد . برای مثال یک آزمون پیشرف تحصیلی ریاضی کلاس پنجم دبستان درصدی یک آزمون روا است که محتوا او هدفهای آن درسی را به خوبی اندازه گیری کند و بجز یادگیری دانش آموزان از آن درس چیز دیگری را شامل نباشد .
آزمون های مورد استفاده در آموزش و پرورش داراری سه هدف عمده هستند که به سرپرستی زیر پاسخ می دهند .
1-آیای سوالهای آزمون ازمحتوای درس یا موضوع مورد نظر یک نمونه خوب ارائه می دهند .
2- آیای نمرات آزمون عملکرد فعلی یا آتی دانش آموزان را پیش بینی می کنند .
3- آیای نمرات آزمون با مفاهیم نظری یا سازه هایی که آزمون برای سنجش آنها درست شده است مربوط می شوند .
سه مورد بالا به ترتیب سه نوع روایی محتوا، پیش بینی و سازه را نشان می دهند .
حال به معرفی این روایی ها می پردازیم .
روایی محتوایی : روایی محتوایی به این مطلب اشاره می کند که نمونه سوالهای مورد استفاده در یک آزمون تا چه حد معرف کل جامعه سوالهای ممکن است که می توان از محتوا یا موضوع مورد نظرتهیه کرد .هر چه آزمون از این لحاظ بهتر باشد .دارای روایی بیشتر است . بنابراین اگرمعلم فیزیک بخواهد برای درس خود یک آزمون پیشرفت تحصیلی روا بسازد .آزمون او باید در برگیرنده نمونه ای درست ودقیق از مطالبی باشد که به دانش آموزان آموزش داده است . ونباید چیزی خارج از محتوا و هدفهای درسی فیزیک این معلم را اندازه گیری بکند .
روایی صوری : روایی صوری یکی از مشتقات روایی محتوایی است . روایی صوری به این مطلب اشاره می کندکه سوالهای آزمون تا چهحد در ظاهر شبیه به موضوعی هستند که برای اندازه گیری آن تهیه شده اند . در واقع روایی صوری نمی تواند جزو انواع روایی باشد . بلکه تنها یک ویژگی آزمون است که در پاره ای مواقع وجود آن مفید به نظر می رسد .
روایی پیش بینی : وایی پیش بینی آزمونهایی است که برای پیش بینی موفقیت افراد در امور تحصیلی یا شغلی به کار می روند . آزمونهایی که برای مقاصد پیش بینی بکار می روند مختلف هستند . گاه از آزمونهای پیشرفت تحصیلی فعلی یاقبلی برای پیش بینی پیشرفت تحصیلی استفاده می شوند .
( مثلاً استفاده ازآزمونهای ورودی دانشگاهها برای پیش بینی پیشرفت تحصیلی داوطلبان ورود به دانشگاهها در دوره تحصیلی در دانشگا یا استفاده از نمرات پیشرفت دوره راهنمایی تحصیلی برای پیشرفت تحصیلی در دبیرستان ) وزمانی هم از نمرات آزمونهای هوش و استعداد برای پیش بینی موفقیت های بعدی تحصیلی و غیر تحصیلی استفاده می شود .
روایی سازه : روایی سازه بیشتر از روایی محتوا و روایی پیش بینی جنبه نظری دارد . بنابر تعریف کرانباخ ( 1970) یک آزمون در صورتی دارای روایی سازه است که نمرات حاصل از اجرای آن به مفاهیم یا سازه های نظریه مورد نظر مربوط باشند . برای مثال یک آزمون یا پرسشنامه اضطراب در صورتی دارای روایی سازه است که نمرات حاصل از آن به سازه هایی که در نظریه های اضطراب آمده اند ارتباط داشته باشد بعنوان مثالی دیگر یک آزمون خواندن و فهمیدن ( درک مطلب) در صورتی دارای روایی سازه است که نمرات آن مستقیماً به میزان درک وفهم دانش آموزان از مطالب خواندنی ( مانند کتابهای درسی ) مربوط باشد .
معنی سازه به معنی بسیار نزدیک است . کرلینجر ( 1965) سازه را اینگونه تعریف کرده است " سازه یک مفهوم است اما سازه به معنی اضافی بر مفهوم داد و آن این است که سازه برای مقاصد ویژه علمی به طور عمد و از روی آگاهی ابداع می شود " مثال های سازه در روانشناسی وآموزش و پرورش فراوانند و ازجمله می توان هوش ، انگیزش ، اضطاب ، پیشرفت تحصیلی ، برون گرایی ، درون گرایی را نام برد . برای مثال سازه هوش گر چه یک مفهوم قابل مشاهده نیست نظریه های روان شناختی و پرورش مطالب زیادی درباره آن بیان کرده اند .
مثلاً این که افراد باهوش دریادگیری سریعتر ، یا هوش با پیشرفت تحصیلی رابطه مستقیمی داردر و از این متخصص هوش سنجی پس از تعریف هوش یک آزمون می سازد ورابطه بین نمرات حاصل از آن را با سرعت یادگیری و پیشرفت تحصیلی و غیره … تعیین می کند . برای تعیین روایی سازه از روشهای مختلفی استفاده می شود.
" پایانی آزمون "
پایانی یک وسیله اندازه گیری به دقت آن اشاره می کند . آزمون در صورتی دارای پایانی است که
اگر آن را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به گروه واحدی از افراد بدهیم نمرات حاصل از این چندین بار جدا نزدیک به هم باشند . رابطه بین روایی و پایانی از این قرار است که یک آزمون باید پایا باشد تا بتواند روا باشد . اگر آزمونی در هر بار اجرا درمورد تعدادی دانش آموز نتایج مختلفی به دست بدهد آن آزمون پایان خواهد بود .
و هیچ چیز را به درستی اندازه نخواهد گرفت . برای مثال یک آزمون ریاضی برای اندازه گیری محتوا و هدفهای درسی تاریخ روا ( مناسب ) نیست اما این آزمون می تواند مطالب ریاضی را که اندازه می گیرد با دقت (به طور پایا) اندازه گیری می کند .
پس برای اینکه یک آزمون روا باشد باید پایا باشد . یعنی پایایی شرط روایی است . اما روایی برای پایایی ضرورتی نیست .
ایبل ( 1972) پنج روش تعیین پایایی را معرفی نمده که عبارتند از 1- روش پایایی مصحح 2- روش باز آزمایی 3- روش فرمهای موازی یا هم ارز 4 روش دو نیمه کردن آزمون و روش کودر- ریچاردسون .
"روش پایانی مصحح "
برای تعیین پایانی آزمونهای تشریعی یا انشایی که نمرات آنها تحت تاثیر قضاوت مصححان برگه های آزمون قرار می گیرد باید از دو یا چند مصحح که مستقلاً برگه ها را * را تصحیح می کنند
استفاده نمود . همبستگی بین نمرات این مصححان شاخص پایانی مصححان به حساب می آید .
" روش باز آزمایی "
ساده ترین روش تعیین پایانی یک آزمون بازآ‍زمایی است در این روش آزمون را در دو نوبت به گروه واحدی از آزمون شوندگان می دهند و نمرات حاصل را با هم مقایسه می کنند . ضریب همبستگی بین نمرات حاصل از دوبار اجرای آ‍مون ضریب پایانی آزمون است . به این نوع پایانی ، پایانی بازآزمایی می گویند .
انتقادی که به این آزمون وارد است این است که تجربه نوبت اول آزمون سبب می شود که آزمون شوندگان با سوالهای آزمون آشن شوندو این آَنایی سبب خواهد شد که آنان در پاسخ دادن به همان سوال در نوبت دوم اجرای آزمون بهتر عمل کنند .
" روش فرمهای هم ارز "
روش دیگری که برای رفع مشکلات بازآزمایی به کارمی رود روش فرمهای هم ارز است . در این
روش دو آزمون معادل یا هم ارزی برای یک مطلب یا موضوع تهیه می کنند و آنها را درفاصله زمانی کوتاهی به یک گروه واحد ازآزمون شوندگان می دهند . ضریب همبستگی بین نمرات این دو فرم آزمون ، ضریب پایانی آن آزمونها به حساب می آید مشکل عمده است روش این است که تهیه فرمهای هم ارز برای آنها ه سادگی نیست و بی علاقگی دانش آموزان وایراد معلمان به اجرای دو فرم از یک آ‍زمون به جای خود باقی است .

منبع تحقیق:
سنجش و اندازه گیری دکتر سیف انتشارات دانشگاه پیام نور