انواع نمونه گیری و اندازه گیری در آمار
فهرست مطالب
تعاریف اصطلاحات آماری و نمونه گیری :
چه روش نمونه گیری را باید بکار برد ؟
مراحل نمونه گیری:
انواع نمونه گیری به
اهمیت و ضرورت نمونه گیری صورت کلی:
مزایا نمونه گیری:
اشتباهات نمونه گیری
سرشماری
فهرست منابع
تعاریف اصطلاحات آماری و نمونه گیری :
1- جامعه :
عبارت است از همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقه مند هستیم یافته های پژوهش را به آنها تعمیم دهیم یا به عبارت دیگر جامعه عبارت است از گروهی از افراد ،اشیاء یا حوادث که حداقل دارای یک صفت یا ویژگی مشترک هستند
جامعه آماری همان جامعه اصلی است که از آن نمونه یا نما یا معرف بدست می آید
نمونه گیری sampling یعنی انتخاب تعدادی از افراد، حوادث و اشیاء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده ان جامعه . به عبارت دیگر نمونه گیری عبارت از انتخاب درصدی از یک جامعه به عنوان نماینده ان جامعه است.
در هر بررسی آماری ، مجموعه عناصر مورد نظر را جامعه می نامند.
به عبارت دیگر ، جامعه مجموعه تمام مشاهدات ممکنی است که می توانند با تکرار یک آزمایش حاصل شوند به طور کلی جامعه عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند و تعریف جامعه آماری باید جامع و کامل باشد .
2- تعریف نمونه گیری :
نمونه گیری انتخاب تعدادی از افراد یا اعضا دربین مجموعه وسیعی از افراد است. به نحوی که بتوان با مطالعه این مجموعه محدود از افراد ، نتایج را به کل افراد مورد نظرتعمیم داد.
نمونه گیری فرآیند انتخاب مشاهده ها و تعمیم نتایج مشاهده به کل جمعیت است .
3- نمونه :
نمونه بخشی از جامعه تحت بررسی است که با روشی که از پیش تعیین شده است انتخاب می شود. به قسمی که می توان از این بخش ، استنباطهایی درباره کل جامعه بدست آورد انتخاب تعدادی از افراد٬ حوادث٬ و اشیاء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه . اولین قدم در نمونه گیری تعریف جامعه مورد نظر است و هدف نوعی نمونه گیری است که تمام افراد جامعه جهت انتخاب شدن شانس برابر داشته باشند .
4- خطای نمونه گیری:
پارامتر ثابت است و آماره یک چیز متغییر است اساساً خطای نمونه گیری یعنی میزان تفاوت با شکاف بین آماره و پارامتر است وقتی به وجود می آید که آماره و پارامتر متفاوت است و تا حدودی اجتناب ناپذیر است.
5-آمارگیری هر نوع فعالیتی که جمع آوری یا دستیابی به داده های آماری را میسر می سازد آمارگیری نامیده می شود. آمارگیری ها به سه نوع عمده تقسیم می شوند که عبارتند از سرشماری، آمارگیری نمونه ای (نمونه گیری) و گردآوری آمارهای ثبتی
6- چهارچوب :
فهرست اصلی واحدهای نمونه گیری است که نمونه یا مرحله ای از نمونه، از آن انتخاب می شود.
7-متغیر :
صفات منحصر به فرد عنصرهای یک جمعیت را توصیف می کند.
8-معرف بودن نمونه : همه اعضای جمعیت بخت یکسان برای انتخاب شدن داشته باشند .
9-عنصر :
واحدی که درباره اش اطلاعات جمع آوری می شود و مبنای تحلیل را فراهم می سازد
10-جمعیت :
مجموعه افراد، اشیاء یا نمودهایی که یک یا چند صفت مشترک داشته باشند و یکجا
در نظر گرفته شوند .
***می توان برای نمونه آماری از دو ویژگی عمده روایی و تناسب حجمی سخن گفت:
11- روایی نمونه آماری:
روایی نمونه آماری از آن است که بتوانیم نمونه مورد مطالعه را از نظر همگونی با جامعه مورد مطالعه و دارا بودن ویژگی ها و صفات آن، بخشی از جامعه آماری تلقی کنیم.
12- تناسب حجمی نمونه آماری:
تناسب حجمی نمونه مورد مطالعه در آن است که بخش مورد مطالعه حجم کافی و مناسب داشته باشد، به طوری که از نظر کمی نیز بتوان آن را نمایشگری از جامعه آماری تلقی کرد و نتایج مطالعه را به جامعه تعمیم داد.
چه روش نمونه گیری را باید بکار برد ؟
تعیین طرحی از نمونه گیری که باید به کار برد و انتخاب کردن حجمهای نمونه ای ، از موضوعهای کلیدی در طرح ریزی یک بررسی هستند. انتخاب یک روش نمونه گیری مناسب مبتنی بر عاملهایی از قبیل ساختار جامعه ، نوع اطلاع مورد جستجو ، و تسهیلات اداری و پرسنل موجود برای اجرای بررسی است. در رابطه با انتخاب روش نمونه گیری مناسب ، حجم نمونه مورد نیاز با مشخص کردن یک درجه دقت مطلوب برای برآوردها تعیین می شود. آنگاه باید این موضوع را هم تحقیق کرد که آیا بودجه ای که به بررسی اختصاص داده شده است، امکان تهیه این حجم نمونه را می دهد.
مراحل نمونه گیری:
۱- تهیه چهارچوب کامل نمونه گیری
۲- شماره گذاری همه موردها با شروع از شماره یک
۳- تعیین حجم نمونه مقتضی
۴- انتخاب شماره ها از جدول اعداد تصادفی به اندازه حجم نمونه
۵- تعیین موردهای (اعضای) نمونه بر حسب شماره های انتخاب شد .
انواع نمونه گیری به صورت کلی:
نمونه گیری احتمالی:
در این نوع نمونه گیری که گاه نمونه گیری تصادفی نیز خوانده می شود انتخاب افراد بر اساس ضابطه کنترل شده ای نیست و متکی به اصل " مشت نمونه خروار است " می باشد.نمونه گیری اتفاقی خود دارای انواع گوناگون می باشد که محققین در شرایط خاص تحقیق خود آنها را ابداع کرده و به کار بسته اند که به شرح ذیل می باشند :هر یک از واحدهای تشکیل دهنده جمعیت برای وارد شدن در نمونه ازیک احتمال معین، برابر یا نابرابر ولی نامساوی با صفر برخوردار است. انتخاب نمونه احتمالی به مدد عامل شانس انجام می شود. این عامل شانس است که به جای قضاوت و دانش محقق، معین می کند کدام واحد باید در نمونه وارد شود. بنابراین، اشتباهات در نمونه های احتمالی عمدتاً از مقوله اشتباهات تصادفی است. هدف از نمونه گیری احتمالی تعمیم، افزایش تعمیم پذیری با انتخاب نمونه های معرف است انتخاب تصادفی مهم ترین حالت نمونه گیری احتمالی است.
نمونه گیری غیراحتمالی:
به جای تکیه بر عامل شانس، نمونه به مدد قضاوت انسانی انتخاب می شود. قضاوتی که خود تحت تاثیر معجونی از اصلاحات و علایق شکل می گیرد بنابراین شانس وارد شدن، هر یک از واحدهای جمعیت در نمونه، نامعین و نامعلوم است ،اشتباهات برآورد در نمونه های غیر احتمالی اغلب غیرتصادفی و غیر قابل اندازه گیری است.نمونه گیری احتمالی می تواند یک مرحله ای و یا چند مرحله ای باشد. نمونه گیری های تصادفی ساده و سیستماتیک (منظم) یک مرحله ای هستند و نمونه گیری های طبقه بندی شده و خوشه ای چندمرحله ای هستند. در چند مرحله ای ممکن چند واحد هدف داشته باشیم که واحد تحلیل متفاوت دارند.
انواع نمونه گیری احتمالی :
نمونه گیری تصادفی ساده :
نمونه گیری تصادفی عبارت است از انتخاب نمونه و جمع آوری داده ها به گونه ای که بتوان نتایج حاصل را با احتساب اندازه های خطا (که با استفاده از روشهای آماری تعیین می شوند) به یک جامعه بزرگ تعمیم داد . نمونه گیری تصادفی به این علت که اساس آن استفاده از روشهای آمار استنباطی است درسایر روشها ترجیح دارد .
نمونه گیری تصادفی ساده (SRS) شیوه اصلی انتخاب در نمونه گیریهای احتمالی است. در یک نمونه تصادفی ساده که عمدتاً با کمک جدول اعداد تصادفی برگزیده می شود، شانس همه واحدهای جمعیت برای ورود به نمونه مساوی است در واقع نمونه گیری تصادفی ساده یکی از مصادیق بارز و با اهمیت نمونه گیری با احتمال برابر است. یک نمونه گیری تصادفی ساده می تواند با جای گذاری یا بدون جای گذاری باشد. نمونه ای را جای گذاری می گویند که افراد باز شانس در انتخاب شدن دارند. نمونه گیری بدون جای گذاری که یک فرد انتخاب شود دیگر شانس برای انتخاب شدن ندارد مثلاً جامعه ای را در نظر بگیرید که 6 عضو دارد و ما از آن 15 نمونه دوتایی می توان استخراج کنیم. اگر عضو معینی از جامعه یکبار بعنوان عضو اول انتخاب شده خود به خود برای انتخاب عضو دوم کنار گذارده می شود این روش را نمونه برداری بدون جای گذاری یا بدون جانشین می گویند. اگر هر عضو در جامعه بتواند بیش از یکبار دو نمونه ظاهر شود را نمونه برداری با جایگذاری می گویند.
***اگر حجم جامعه بزرگ باشد نمونه گیری جای گذاری با نمونه گیری بدون جای گذاری معنای ندارد.
شرایط استفاده:
1- دسترسی به یک فهرست کامل از واحدهای تشکیل دهنده جمعیت است .
2- حجم نمونه مشخص شده است .
3- انتخاب نمونه از جامعه بر اساس قرعه کشی یا جدول اعداد تصادفی .
۲ – نمونه گیری منظم یا سیستماتیک :
همانند نمونه گیری تصادفی ساده ، این نمونه گیری منظم نیز برای انتخاب یک نمونه از یک جامعه تعریف شده به کار می رود . از این روش زمانی استفاده می شود که تمام اعضای جامعه تعریف شده قبلاً به صورت تصادفی فهرست شده باشند . این روش آسانتر از روش نمونه گیری تصادفی ساده است و تفاوت آن با روش نمونه گیری ساده در این است که در این روش انتخاب هر عضو مستقل از انتخاب سایر اعضاء جامعه نیست. هنگامی که اولین عضو انتخاب شد بقیه اعضای نمونه مورد نظر به صورت خودکار تعیین می شوند.
اگر افراد جامعه به صورت تصادفی فهرست شده باشند می توان نمونه گیری منظم را به جای نمونه گیری تصادفی ساده بکاربرد . اما در صورتیکه افراد جامعه با توجه به یک نظم معین بر اساس ویژگی یا ویژگی هایی فهرست شده باشند باید از نمونه گیری تصادفی ساده استفاده کرد.
۳- نمونه گیری طبقه ای :
این روش در مطالعه هایی که محقق قصد مقایسه زیر گروه های مختلفی را داشته باشد مناسب است در بسیاری از تحقیقات محقق مایل است نمونه گیری را به گونه ای انتخاب کند که مطمئن شود که زیر گروه ها با همان نسبتی که در جامعه وجود دارند به عنوان نماینده جامعه در نمونه نیز حضور داشته باشند ، این موارد نمونه ها ، نمونه های طبقه بندی شده گویند ، این روش در مطالعاتی که محقق قصد مقایسه زیرگروه های مختلفی را داشته باشد مناسب است .
و این نوع نمونه گیری وقتی بکار می رود که جامعه دارای ساخت همگن و متجانس نیست.یعنی در این روش درصد آزمودنی هایی که به صورت تصادفی از هر گروه انتخاب می شوند با درصد همان گروه در جامعه مورد نظر برابر است. بنابر این اگر یک گروه به طور مثال ۸ درصد از جامعه را تشکیل می دهند همین گروه ۸ درصد از نمونه را نیز تشکیل خواهند داد. اگر در چنین شرایطی از این روش استفاده نشود هر گونه تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از نمونه ٬ نامناسب و موجب نتیجه گیری غلط خواهد بود.
به طور خلاصه در این روش محقق مطمئن است که نمونه انتخاب شده بر اساس ویژگی ها و عواملی که اساس آن طبقه بندی بوده اند ٬ نماینده واقعی جامعه مورد نظر است .
برای مثال
به منظور بررسی نسبت قبول شدگان در پایه پنجم آموزش ابتدایی در شهر تهران و رابطه آن با محل جغرافیایی دبستان، می توان ابتدا دبستان های شهر تهران را بر حسب محل دبستان به پنج طبقه تقسیم کرد: طبقه یک شامل دبستان های شمال غربی، طبقه دوم دبستان های شمال شرقی، طبقه سوم دبستان های مرکزی شهر، طبقه چهارم دبستان های جنوب غربی و طبقه پنجم دبستان های جنوب شرقی. پس از آن از هر طبقه تعدادی دبستان به روش تصادفی ساده انتخاب کرد.
در نمونه گیری طبقه ای حجم نمونه (n) را به شیوه های مختلف می توان میان طبقه ها تقسیم کرد. ساده ترین شیوه، تقسیم مساوی تعداد نمونه میان طبقه هاست. سایر شیوه ها شامل انتساب بهینه و انتساب متناسب است. در انتساب متناسب به تناسب .حجم هر طبقه، حجم نمونه در آن طبقه تعیین می گردد .
ضرب المثل مشت نمونه خروار شاید بهترین مضمون برای بیان مفهوم نمونه گیری باشد …
در یک تحقیق همیشه میسر نیست که کل آزمودنیهای یک جامعه را مورد بررسی قرار دهیم چرا که ممکن است از نظر زمان، منابع مالی، منابع انسانی و… محدودیتهایی موجود باشد و امکان بررسی همه جامعه موجود نباشد؛ لذا باید جزئی از آزمودنیها را به گونهای که نماینده معقولی برای کل آزمودنیهای آن جامعه باشند، انتخاب نموده و نتایج بررسی روی آنها را به کل جامعه تعمیم داد. البته با توجه به وجود خطا .در این عمل، لازم است میزان خطا را نیز محاسبه و اعلام نماییم .
. ۴- نمونه گیری خوشه ای وچند مرحله ای
در نمونه گیری خوشه ای واحد اندازه گیری فرد نیست بلکه گروهی از افراد هستند که به صورت طبیعی شکل گرفته و گروه خود را تشکیل داده اند. نمونه گیری خوشه ای زمانی به کار می رود که انتخاب گروهی از افراد امکان پذیر و آسانتر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشند . به این منظور افراد را در دسته هایی خوشه بندی می کنند سپس از میان خوشه ها نمونه گیری به عمل می آورند و زمانی به کار می رود که انتخاب گروهی از افراد امکانپذیر و آسانتر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشد. نمونه گیری خوشه ای در صورتی کارآمدتر از نمونه گیری تصادفی ساده است که چارچوب نمونه گیری (فهرست کامل افراد جامعه) در دسترس نباشد، اما با تشکیل مجموعه هایی از افراد، بتوان خوشه هایی تشکیل داد و فهرست خوشه ها را به سهولت به دست آورد. باید توجه داشت که هر چه حجم خوشه ها افزایش یابد و تشابه افراد آن از نظر صفت متغیر مورد بررسی بیشتر باشد، دقت نمونه گیری خوشه ای کمتر می شود
برای مناطق وسیع جغرافیایی که بدست آوردن فهرست کاملی از اجزای آن غیر ممکن است بکار می رود. در این روش نقشه مورد مطالعه را به بخشهایی تقسیم می کنیم سپس به روش اتفاقی ساده یا منظم از آن نمونه گیری می کنیم .
به عنوان مثال فرض می کنیم جامعه مورد نظر و تعریف شده ما عبارت است از کلیه افراد یک شهر که بیشتر از ۱۸ سال سن دارند.در این جامعه نمونه گیری تصادفی ساده و نمونمه گیری منظم زمانی میسر است که فهرست کامل تمام افراد یک شهر را با سن آنها در دست داشته باشیم ٬ در غیر اینصورت به جای انتخاب فرد به عنوان واحد نمونه گیری ٬ منطقه را واحد نمونه گیری قرار می دهیم و سپس به روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین مناطق ٬ منطقه یا مناطق مورد نظر را انتخاب می کنیم.
نمونه گیری خوشه ای با احتمال متناسب با حجم :
در این روش متناسب با حجم هر خوشه از آن نمونه گیری می کنیم.
به حداکثر رساندن تعداد خوشه ها و کاهش تعداد عناصر هر خوشه زمانی که منطقه به صورت تصادفی انتخاب شد ٬ می توان نمونه گیری را در داخل منطقه نیز ادامه داد به عنوان مثال ٬ مطالعه کننده ممکن است آدرس کلیه افرادی را که در یک منطقه زندگی می کنند داشته باشد بنابراین از بین این افراد ٬ ۱۰ نفر را به صورت تصادفی انتخاب می کند. در روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای فهرست نمونه گیری دوبار و در بعضی مواقع بیش از دوبار تهیه می شود.
نمونه گیری خوشه ای برخی از مواقع در تحقیقات آموزشی به کار می رود در این نوع تحقیقات از کلاس به عنوان واحد نمونه گیری استفاده می شود.
مزیت هاو معایب نمونه گیری خوشه ای
از مزیت های عمده نمونه گیری خوشه ای جلوگیری از اتلاف وقت و صرفه جویی در منابع مالی است.
از معایب آن هم اینکه :
۱- دقت آن از نمونه گیری تصادفی ساده کمتر است زیرا در نمونه گیری تصادفی ساده فقط یک اشتباه وجود دارد در صورتیکه در نمونه گیری خوشه ای در هر مرحله یک اشتباه نمونه گیری وجود خواهد داشت یعنی به تعداد مراحل خطای نمونه گیری وجود دارد.
2-برای داده های جمع آوری شده از این نوع نمونه گیری فرمول آسانی را نمی توان به کار برد زیرا بکاربردن یک نوع ابزار آماری در جامعه های مختلف دقت آن را کاهش میدهد .
خوشه ای چند مرحله ای:
این روش نوع دیگری از نمونه گیری خوشه ای است. زمانی که منطقه به صورت تصادفی انتخاب شد٬ می توان نمونه گیری را در داخل منطقه نیز ادامه داد. به عنوان مثال مطالعه کننده ممکن است آدرس کلیه افرادی را که در یک منطقه زندگی می کنند داشته باشد بنابراین از بین این افراد٬ ۱۰ نفر را به صورت تصادفی انتخاب می کند. در روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای فهرست نمونه گیری دوبار و در بعضی مواقع بیش از دو بار تهیه می شود. نمونه گیری خوشه ای برخی از مواقع در تحقیقات آموزشی به کار می رود در این نوع تحقیقات از کلاس به عنوان واحد نمونه گیری استفاده می شود. از مزیت های عمده نمونه گیری خوشه ای جلوگیری از اتلاف وقت و صرفه جویی در منابع مالی است. از معایب آن هم اینکه 1-دقت آن از نمونه گیری تصادفی ساده کمتر است زیرا در نمونه گیری تصادفی ساده فقط یک اشتباه وجود دارد در صورتیکه در نمونه گیری خوشه ای در هر مرحله یک اشتباه نمونه گیری وجود خواهد داشت یعنی به تعداد مراحل خطای نمونه گیری وجود دارد. 2-برای داده های جمع آوری شده از این نوع نمونه گیری فرمول آسانی را نمی توان به کار برد. زیرا بکار بردن یک نوع ابزار آماری در جامعه های مختلف دقت آن را کاهش می دهد. در پایان شایان ذکر است در برخی مواقع در صورتی که ایجاب کند انواع مختلف نمونه گیری کم و بیش در هم آمیخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد .
۶- نمونه گیری داوطلبانه :
برای انتخاب تمامی روزهای هفته از یک روزنامه در تحلیل محتوا می توان از روش نمونه گیری سیستماتیک استفاده کرد.
به این ترتیب که ابتدا جامعه مورد نظر را در تعیین می کنند و سپس در هفته اول یک روز را به تصادف انتخاب کرده وبلافاصله هشت روز از روز انتخاب شده نمونه های دیگر را گزینش می کنند به این ترتیب تمامی ایام هفته به صورت یکسان در نمونه رویت خواهد شد .
نمونه گیری غیر احتمالی
چهار روش های نمونه گیری غیر احتمالی :
۱.سهمیه ای : باید ساختار جامعه مورد مطالعه مشخص باشد و نیاز به اطلاعات روزآمد دارد. باید همان نسبتهایی که در جمعیت مورد مطالعه وجود دارد در نمونه انتخابی رعایت شود. اگر اعضای طبقه یک گروه بیشتر باشد پس در نمونه نیز تعدادشان بیشتر خواهد بود.
از این شیوه وقتی استفاده می شود که اولا هدف تحقیق کمتر جنبه علمی داشته باشد ثانیا ساخت جامعه مورد مطالعه مشخص باشد. نمونه گیری سهمیه ای شرط قابلیت تعمیم را به اندازه لازم دارا نیست ، مثال : افراد شاغل.
۲. گلوله برفی : برای جمعیتهای نادر که محل استقرار آنها مشخص نیست مناسب است. عناصری از یک جمعیت، محقق را به عناصر دیگر این جمعیت راهنمایی می کنند. در این نوع نمونه گیری پاسخگویان بعدی از طریق پاسخگویان قبلی مشخص می شوند. این روش معمولاً وقتی مطلوب است که یافتن محل اعضا یک جمعیت ویژه دشوار باشد .مثلاً یافتن نمونه ای از افرادبی خانمان ، مهاجران غیر قانونی و….
۳. قصدی : گاهی لازم است نمونه رابراساس آگاهی خود ازجمعیت ، ماهیت تحقیق وبه طور خلاصه بر اساس قضاوت شخصی و هدف های مطالعه انتخاب کنیم . از این روش زمانی استفاده می شود که شخصاً به سراغ تعدادی می رویم تا از آنها راجع به مسئله تحقیق پرسشی به عمل آوریم . به عنوان مثال : به سراغ سران جنبش کارگری یا دانشجویی می رویم و از آنها پرسش به عمل می آوریم .
۴. نمونه های در دسترس
در این روش تنها با گروه های معینی تماس حاصل شده و اطلاعات لازم گرفته می شود. در این روش محقق براساس تجربه شخصی و یا تجارب مشابه دیگران، یک گروه اجتماعی را معرف جامعه ای که به آن تعلق دارند ، می یابد و با آن ها مصاحبه می کند. گروه مورد مطالعه می تواند اعضای شورای اسلامی روستا ، ریش سفیدان و… باشند. نتایج این نمونه ها هرچند ممکن است معرف جامعه باشند، اما نمی توان با اطمینان آماری به جامعه مورد مطالعه تعمیم داد .
انواع بررسیهای نمونه ای :
بررسی توصیفی:
در بررسی توصیفی ، هدف صرفا کسب اطلاعاتی درباره گروههای بزرگ است.
بررسی تحلیلی:
در بررسی تحلیلی ، بین زیر گروههای متفاوتی از جامعه ، برای کشف تفاوتهای آنها مقایسه هایی صورت می گیرد و یا فرضهایی را درباره دلائل این تفاوتها عنوان کرده و مورد تحقیق قرار می دهند .
اهمیت و ضرورت نمونه گیری
پس از انتخاب موضوع تحقیق و بیان مسئله٬ یکی از تصمیمیات مهمی که در پیش روی هر پژوهشگری قرار دارد انتخاب نمونه است٬ نمونه ای که باید نماینده جامعه ای باشد که پژوهشگر قصد تعمیم یافته های تحقیق خود به آن جامعه را دارد . اگر محقق پژوهش خود را بر تمامی افراد جامعه اجرا کند روش او سرشماری خواهد بود یعنی محقق باید تمامی افراد جامعه را تک تک مورد برسی و آزمون قرار دهد . اما چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجرای پژوهش بر کل جامعه را ندارند به همین دلیل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکی می سازند .
مزایا نمونه گیری:
صرفه جویی در وقت، انرژی و هزینه.
جلوگیری از افزایش احتمال اشتباهات از قبیل اشتباهات پرسشگر و نیافتن پاسخگویان.
نتیجه نمونه گیری به شرط رعایت اصول و ضوابط آن ، با نتایج همه پرسی (سرشماری) یکی است.
چون به تعداد کمتری مصاحبه کننده (آمارگیر) احتیاج است می توان آنها را در سطح بالاتری انتخاب نمود.
این تعداد محدود را می توان بهتر آموزش داد.
در هر مصاحبه می توان وقت و دقت بیشتری صرف نمود.
در هر مصاحبه می توان تعداد بیشتری سوال مطرح کرد.
کل زمان لازم برای انجام مصاحبه و محاسبه و تجزیه و تحلیل ارقام کمتر است.
نتیجه نمونه گیری به شرط رعایت اصول و ضوابط آن ، با نتایج همه پرسی یکی است.
تقلیل هزینه و صرفه جویی در منابع مالی و هزینه:
اگر داده ها فقط از نسبت کوچکی از توده جامعه تامین شوند مسلما هزینه تهیه آنها به مراتب کمتر از سرشماری است. در جامعه های بزرگ نتایجی که از طریقه نمونه گیری بدست می آیند آن قدر دقیق هستند که می توان آنها را به عنوان نتایج خود جامعه مورد استفاده قرار داد.
سرعت بیشتر و جلوگیری از اتلاف وقت محقق:
چون حجم نمونه کمتر از حجم جامعه در سرشماری است، جمع آوری و تلخیص داده ها با سرعت بیشتر ، یعنی با وقت کمتری انجام می شود.
قدرت عمل بیشتر:
در برخی از نمونه گیری ها که وجود افراد متخصص و آموزش دیده و همچنین وسایل اندازه گیری و انجام آزمونهای دقیق برای تهیه داده ها ضروری است مسلما به علت کمبود این امکانات ، انجام سرشماری عملا غیر ممکن است.
صحت عمل بیشتر:
چون برای انجام یک نمونه گیری به دلیل حجم کار کمتر ، امکان آموزش افراد برای تهیه پرسشنامه و انجام مصاحبه ها وجود دارد، لذا صحت عمل در نمونه گیری بیشتر از سرشماری است.
حفظ واحدهای جامعه:
در بعضی از جامعه ها امکان انجام سرشماری نیست و ناگزیریم برای بررسی مشخصه مورد نظر از نمونه گیری استفاده کنیم .
اشتباهات نمونه گیری
اشتباهات نمونه گیری از جمله عواملی هستند که ممکن است هر پژوهشگری در روند تحقیق خود مرتکب آن شود و به دو دسته زیر تقسیم میشوند:
1- اشتباهات نمونه گیری
2- اشتباه ناشی از در دست نبودن فهرست کامل افراد جامعه اشتباه ناشی از انتخاب معدودی از افراد جامعه اشتباه ناشی از تحلیل آماری نامناسب
3- اشتباهات غیر نمونه گیری
4- اشتباه ناشی از عدم مشاهده افراد مورد مطالعه که به دو دسته تقسیم میشوند : عدم پوشش و عدم پاسخ
5- اشتباه ناشی از مشاهده نا دقیق که به سه دسته تقسیم میشوند : ابزار نادقیق٬ ثبت نادقیق داده ها و استخراج نامناسب
سرشماری
عبارت است از شمارش و محاسبه تعداد کل نفرات یا اشیای مورد نظر مانند تعداد کل نفراتی که در یک کشور زندگی می کنند. سرشماری محدود به انسانها نیست و ممکن است شامل محصولات و کارگاه های صنعتی و کشاورزی نیز شود .
یک نوع سرشماری نیز مربوط به حیات وحش است که طی آن گونه های مختلف حیوانات وحشی ازقبیل پرندگان،پستاندارن،آبزیان و خزندگان سرشماری میشوند که این کار توسط سازمان حفاظت محیط زیست در کشور اجرا شده و هدف از آن پی بردن به تعداد افراد جمعیت و مطالعه روی رفتارهای مهاجرتی آنهاصورت میپذیرد.تفاوت سرشماری با آمارگیری در این است که در سرشماری تعداد کل اعضای جامعه مورد نظر تک به تک شمارش و کنترل می شوند. اما در آمارگیری معمولاً درصد کوچکی از جامعه مورد مطالعه به عنوان نمونه آماری مورد مطالعه قرار می گیرند و سپس نتایج حاصله به کل جامعه مورد نظر تعمیم داده می شود. تقریبا تمام کشورهای جهان به طور منظم تعداد افراد کشور را شمارش می کنند. بیشتر کشورها هر ده سال یکبار جمعیت را سرشماری می کنند. در سرشماری اطلاعات مهمی همچون میزان درآمد افراد، چگونگی محل زیست، متاهل یا مجرد بودن و تعداد فرزندان خانواده به دست می آید . در برخی کشورها سرشماری عمومی جمعیت هر پنج سال یکبار انجام می گیرد .
در موقعیتی که هر روز آمارگیری های نمونه ای در مقایسه با سرشماری ها اهمیت بیش تری پیدا می کند جایگاه سرشماری توام با آمارگیری نیز استحکام بیش تری می یابد.
امروزه با توجه به هزینه ی کمتر، سرعت و دقت بیش تر و کاهش بار پاسخ گویی آمارگیری های نمونه ای، مسئولان آمارگیری و آمارشناسان سعی می کنند حتی الامکان از این روش بیش تر استفاده نموده و از سرشماری ها به دلیل هزینه ی بالا و دارا بودن اشکالات خطاهای غیر نمونه گیری کمتر استفاده نمایند.
البته سرشماری ها دارای مزایای عمده ای هستند که با انجام آمارگیری های نمونه ای نمی توان به آن ها دست یافت.
برای مثال می توان به استفاده از سرشماری ها در ساخت چارچوب طرح های آمارگیری نمونه ای و یا ارائه ی اطلاعات در کوچک ترین سطح جغرافیایی اشاره نمود. به همین دلیل انجام سرشماری امری اجتناب ناپذیر است و هنوز در بسیاری کشورها به خصوص آن هایی که فاقد سیستم توانمند آمارهای ثبتی هستند، انجام می گردد.
ضرورت تلفیق دو روش سرشماری و نمونه گیری در مواردی مطرح است که نیاز به اطلاعات برای ساخت چارچوب نمونه گیری یا ارائه در سطوح جغرافیایی کوچک وجود دارد و از طرفی برخی از اطلاعات مورد نیاز، اطلاعاتی تخصصی است که به منظور اهداف فوق به کار نمی رود و جمع آوری آن از طرق تمام شماری می تواند روی کیفیت نتایج حاصل از سرشماری تاثیر سویی گذارد. در چنین حالاتی توصیه شده است که از سرشماری توام با نمونه گیری استفاده شود. دفتر سرشماری آمریکا امکان سرشماری دقیق و مقرون به صرفه را بدون استفاده از آمارگیری نمونه ای غیر ممکن می داند .
سرشماری در ایران:
در ایران نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۳۵ و واپسین آن در سال ۱۳۹۰ انجام شد. بنابر ماده ۴ قانون مرکز آمار ایران، این سرشماری سراسری، هر پنج سال یک بار با فرمان رئیس جمهور اجـرا می شود. سرشماری بعدی نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۹5 انجام می شود .
فواید سرشماری :
در سرشماری های عمومی نفوس و مسکن کشور همواره بسیاری از اقلام آماری به دلیل این که اطلاعات عمومی محسوب نمی شوند، علی رغم نیاز شدید به آن، حذف می شوند و از طرف دیگر برخی از اقلام تخصصی سرشماری که اطلاعات وسیعی در مورد آنان از آمارگیری های نمونه ای یا آمار ثبتی وجود دارد، به صورت تفصیلی سوال می شوند که این گونه سوالات از طریق سرشماری توام با نمونه گیری با دقت بیش تری قابل حصول است. وضعیت اشتغال و بیکاری، تحصیلات، زناشویی و … .این شرایط را دارند .
اثبات برتری نمونه گیری
نسبت به سرشماری
1.منطق استفاده از نمونه گیری به جای سرشماری:
همان گونه که پیش تر ذکر گردید، در غالب شرایط دسترسی و ارزیابی کلیه اعضای جامعه پژوهش به علت بزرگی جوامع با دو محدودیت جدی همراه است:
محدودیت زمان و محدودیت هزینه یا بودجه. به عبارت دیگر چنانچه بخواهیم شیوع دیابت را در بالغین شهر تهران تعیین کنیم، با استفاده از روش سرشماری لازم است کلیه ساکنین بالغ شهر تهران که تعداد آنها بیش از 5 میلیون نفر است را مورد ارزیابی و از همه مهم تر اینکه از آنها نمونه قندخون ناشتا تهیه کنیم. نمونه گیری و انجام آزمایش بر روی این تعداد فرد با محدودیت های بزرگ زمان و هزینه و حتی عملی بودن مواجه اند. نمونه گیری یک روش معمول دستیابی به آزمودنی ها در یک مطالعه پژوهشی است و با این روش بر محدودیت های زمان و هزینه و غیر عملی بودن سرشماری در غالب شرایط فائق می گردیم. البته در نمونه گیری باید به دو بعد مهم کمیت (حجم نمونه) و کیفیت (روش یا شیوه نمونه گیری) نمونه گیری توجه کنیم.
2.در نمونه گیری، ترازویی داریم که در یک کفه آن دقت برآورد یا مطالعه ما و در کفه دیگر آن هزینه یا بودجه است و محقق باید این ترازو را در مطالعه خودش به تعادل برساند.
به عبارت دیگر اگر محقق بخواهد یک برآورد یا مطالعه ای را با دقت زیادی انجام دهد باید به کفه دیگر که هزینه یا بودجه است بیفزاید. این موضوع را در مباحث آینده به تفصیل تشریح می نمائیم. کاربرد فرمول های حجم نمونه برای محققین مختلف تعیین این نقطه تعادل است. به عبارت دیگر با استفاده از این فرمول ها محققین متوجه خواهند گردید که برای یک مطالعه با اهداف شخصی اگر بخواهد حداقل دقت قابل قبول را داشته باشد چه تعداد باید آزمودنی را مطالعه کند؟
به عبارت دیگر تمام اعدادی که به عنوان n در فرمول های حجم نمونه به محققین داده می شود، تعداد حجم نمونه مطالعه آنها با حداقل دقت قابل قبول است و بدیهی است که اگر بخواهند دقت مطالعه خود را افزایش دهند باید حجم نمونه و در نهایت بودجه مطالعه خود را افزایش دهند.
فهرست منابع:
1- روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی /
تالیف دکتر عزت ا… نادری و دکتر مریم سیف نراقی.
2- مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی / تالیف دکتر علی دلاور.
3- کند و کاوها و پنداشته ها / تالیف دکتر فرامرز رفیع پور.
4- روشهای تحقیق در علوم رفتاری/ تالیف جمعی از نویسندگان
(دکتر زهره سرمد ، دکتر عباس بازرگان٬ دکتر الهه حجازی)
با تشکر از توجه شما