فهرست مطالب
● تاثیر شبکه های حمل و نقل بر محیط زیست 4
● تاثیرات بخش حمل و نقل جاده ای بر محیط زیست 8
● تاثیر بر محیط طبیعی 9
● تاثیر بر محیط های مصنوعی 10
● تاثیر بر سلامت و رفاه عمومی 11
● سیستم حمل و نقل جاده ای ورودی ها و خروجی ها 17
● نتیجه گیری 18
منابع 20
تاثیر شبکه های حمل و نقل بر محیط زیست
در این مقاله، در مورد مسائل وابسته به جاده، بحث و بررسی شده و نیز سیاست های برنامه ریزی مناسب سازی حمل و نقل با محیط زیست که بیشترین دورنمای کاهش مصرف انرژی را ارائه می کند، مورد ارزیابی و نتیجه گیری قرار گرفته است.
از مسائل وابسته به جاده که به طبیعت آسیب می رساند می توان ساخت جاده و نگهداری آن را در مصرف منابع طبیعی نام برد، در حالی که تغییر منظر طبیعت از بین بردن زه کش های طبیعی، محیط وحش و سیستم های اکولوژیکی نیز از عواقب مربوط به ساخت جاده است.
در عین حال، طراحی، ساخت و نگهداری نامناسب و بد، باعث افزایش سطح تصادفات به خصوص در کشورهای در حال توسعه شده است. امروزه در کشورهای پیشرفته، حفظ محیط زیست، بخشی عمده از برنامه ریزی برای ساخت و نگهداری جاده ها را تشکیل می دهد. در این کشورها سعی بر آن است تا از اثرات منفی حمل و نقل جاده ای بر منظر محیط، سروصدا، کیفیت هوا و محیط زندگی وحش پیشگیری کنند، بنابراین کاربران و استفاده کنندگان از حمل و نقل در نتایج محیطی آن شریک هستند در حالی که لازمه حمل و نقل کارا و کمک کننده، توسعه کشور است و در عین حال محیطی عاری از هرگونه آلودگی مورد نظر است.
تاثیر مناسب سازی حمل و نقل جاده ای بر محیط زیست در راستای راهبرد توسعه پایدار تاکنون مورد توجه کمتری قرار گرفته است. اگرچه این بخشی از بخش های عمده و تاثیرگذار بر محیط زیست بوده و در بسیاری از موارد، موجب عدم تعادل اکولوژیکی می شود. توسعه زیربناهای حمل و نقل جاده ای علاوه بر زمین، منابع طبیعی و انرژی بسیاری را مصرف می کند.
تاثیرات عمده اکولوژیکی ساخت های حمل و نقل عبارتند از:
▪ از دست رفتن زمین های کشاورزی و اختلالات بیولوژیکی
▪ تغییر در آب های سطحی و زه کش ها
▪ فرسایش خاک و رسوب گذاری
▪ آلودگی آب، تغییرات در منظر و اکوسیستم
شکی نیست که برای اجرای سیاست های توسعه، گسترش حمل و نقل، ضروری است، اما حفظ محیط زیست نیز باید در دستور کار قرار گیرد. ایجاد و توسعه حمل و نقل جاده ای، مسائل بسیاری را در رابطه با محیط زیست به وجود می آورد. این مسائل به چهار دسته تقسیم می شوند:
۱) مسائل وابسته به وسیله نقلیه
۲) مسائل وابسته به جاده
۳) مسائل وابسته به استفاده کنندگان
۴) مسائل وابسته به سیاست ها و خط مشی ها
● تاثیر شبکه های حمل و نقل بر محیط زیست
حمل و نقل، کلید توسعه است. حمل و نقل را می توان موضوع تامین حرکت انسان و کالا به طور مطلوب و اقتصادی تعریف کرد. واضح است که در این مطلوبیت، ایمنی، راحتی، سرعت، نظم و گستردگی مستقر است. در این رابطه، توجه به همسویی برنامه های توسعه حمل و نقل با دیگر بخش ها از جمله محیط زیست، ضروری است. در ایران، حمل و نقل جاده ای، بیشترین سهم را در جابه جایی بار و مسافر برعهده دارد. یعنی حدود ۹۰ درصد از حمل بار و مسافر، توسط حمل و نقل جاده ای انجام می شود.
با توجه به درصد مذکور، راه و زیرساخت های وابسته به آن از اهمیتی ویژه برخوردار است. در حمل و نقل با هر شیوه ای، دو بخش عمده و وابسته به یکدیگر وجود دارند:
۱) زیرساخت های حمل و نقل
۲) وسایل حمل و نقل
در حمل و نقل جاده ای، زیرساخت ها شامل انواع راه ها از جمله، آزاد راه ها، بزرگراه ها، راه های اصلی و فرعی، راه های دسترسی و راه های روستایی هستند. سیستم حمل و نقل جاده ای که بخش عمده ای از شبکه ارتباطات کشور را تشکیل می دهد، در مقایسه با دیگر پروژه های توسعه، بیشترین تاثیر را بر محیط اطراف خود می گذارد. زیرا جاده ها به علت گسترش طولی در کاربری زمین های مجاور خود، تغییرات بسیاری را ایجاد می کنند. یکی از عوامل مهم و اساسی که در تعارض با زیر ساخت ها و تسهیلات جانبی راه ها وجود دارد، حفظ محیط اطراف جاده ها و منظر محیط در قالب حریم راه هاست.
پرسش اصلی در این مقاله این است که چگونه می توان یک شبکه ارتباطی را در محیطی طبیعی پیاده کرد بدون آنکه به ارزش های کیفی سیمای محیط، خدشه وارد شود؟
پیش از ورود به موضوع اصلی، آگاهی از تعاریف و مفاهیم محیط و توسعه پایدار، ضروری است:
۱) محیط چیست؟
محیط شامل موارد زیر است:
▪ اکوسیستم ها و قسمت های مختلف آن شامل مردم و جوامع
▪ همه منابع طبیعی و فیزیکی شامل زمین، آب، هوا، معادن، کشتزارها، حیوانات و ساختارهایی نظیر: جاده و ساختمان ها
▪ خصوصیات طبیعی یا فیزیکی دارای ارزش انسانی
▪ خصوصیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ادراک بصری که به وسیله موارد فوق، تاثیرگذار و تاثیرپذیرند
۲) توسعه و حفظ محیط زیست (توسعه پایدار)
در حالی که باید از حداقل استانداردها برای زندگی بهره مند شویم، در عین حال باید محیط زیست را برای استفاده نسل های آینده حفظ کنیم.
سوال اساسی این است که چگونه می توان با درنظرگرفتن ملاحظات زیست محیطی به روند توسعه نیز ادامه داد؟ این امر باعث پایداری در بلندمدت خواهد شد. امروزه متخصصان بر این عقیده اند که توسعه پایدار با حفظ ملاحظات زیست محیطی با نفس توسعه نیست.
"ایندیرا گاندی" معتقد بود که بدترین آلوده کننده برای محیط زیست "فقر" است. این گفته ممکن است این گونه تعبیر شود که فعالیت های اقتصادی، کاهش دهنده کیفیت محیط زیست هستند و برعکس حفظ و حراست از محیط زیست فرایند توسعه را کاهش خواهد داد. نکته اساسی، موشکافی نوع تکنولوژی به کار رفته در توسعه است. اقدامات ما برای توسعه باید به سویی باشد که کیفیت محیط زیست را کاهش ندهد و این اولین گام در راه توسعه پایدار است.
رایج ترین تعریف توسعه پایدار، تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (WCED) ارائه کرده است. این کمیسیون، توسعه پایدار را به صورت توسعه ای که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسل های آتی در تامین نیازهای فرد، تامین می کند، تعریف کرده است. بر مبنای این تعریف، پیش از اینکه هر جامعه ای به پایداری دست یابد، باید عدالت بین نسل ها و در درون نسل ها را تامین کند.
توسعه اجتماعی و اقتصادی باید به گونه ای باشد که در هر زمان که بر نسل های آینده هزینه ای تحمیل شود، فعالیت های اقتصادی را به حداقل رساند، زمانی که فعالیت های حیاتی و ضروری فعلی هزینه هایی را به آیندگان تحمیل کند، (مثلاً حفاری کانی های غیرقابل تجدید) خسارات وارده به طور کامل باید جبران شود. به بیانی دیگر، توسعه پایدار باید با تاکید خاص بر رفاه افراد فقیر باشد و امکان بهبود استاندارد زندگی مردم را فراهم کند و در عین حال مانع از وارد آمدن خسارت جبران ناپذیر بر آیندگان باشد.
توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولاً بر محور رشد اقتصادی دور می زند، تفاوت های اساسی دارد. طرح ریزی توسعه باید بر تعریف واقع گرایانه نیازهای ملی استوار باشد.
توسعه پایدار درصدد فراهم آوری استراتژی ها و ابزاری است که بتوانند به نیازهای اساسی از جمله موارد زیر پاسخ دهند.
▪ تلفیق حفاظت و توسعه
▪ تامین نیازهای اولیه زیستی انسان
▪ دستیابی به عدالت اجتماعی
تعریفی دیگر از توسعه پایدار می گوید:
"توسعه پایدار، همان توسعه در معنا و مفهوم DEVELOPMENT و حاصل فرایندی است همه جانبه، پایدار، مستمر و فراگیر. بنابراین در برگیرنده و هماهنگ کننده تمامی جنبه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه یا ملت است".
توسعه پایدار را می توان در سطوح و مقیاس های مختلف تحقق بخشید. در سطح بین المللی، برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP) و اتحادیه بین المللی حفظ طبیعت (IUCN) درصدد گسترش و بسط مفهوم توسعه پایدار هستند. در سطح ملی، کمیته ها و شوراهای توسعه پایدار که غالباً به بالاترین مراجع تصمیم گیری وابسته اند، تشکیل یافته اند. در برخی از کشورها نظیر ایالات متحده، تلاش هایی در سطح ایالت ها انجام شده که ابتکار توسعه پایدار ایالت "مینه سوتا" و پروژه توسعه پایدار در "کارولینای شمالی" را می توان از آن جمله دانست. با مطرح شدن پسوند پایدار برای توسعه، دیدگاه های جدیدی در خصوص توسعه ارائه شد که در بخش هایی با عناوین توسعه پایدار منابع آب، توسعه پایدار کشاورزی، توسعه پایدار جنگل ها، توسعه انسانی پایدار و نظایر آن ارائه شده اند.
تاثیر حمل و نقل جاده ای بر محیط زیست در راستای راهبرد توسعه پایدار تاکنون مورد توجه کمتری قرار گرفته است. با وجود آنکه این بخش یکی از بخش های عمده تاثیرگذار بر محیط زیست بوده، در بسیاری از موارد موجب عدم تعادل اکولوژیکی می شد.
● تاثیرات بخش حمل و نقل جاده ای بر محیط زیست
با توجه به تغییراتی که احداث زیرساخت های جاده ای در محیط طبیعی و محیط مصنوعی از خود باقی می گذارد و همچنین آلودگی های فراوان نظیر: صدور گازهای سمی و مواد معلق در هوا و آلودگی های صوتی فراوانی که ایجاد می کند، در خور مطالعه ای عمیق و گسترده است که در زیر به نکاتی از آن اشاره می شود:
۱) حمل و نقل و محیط زیست
حمل و نقل جاده ای، مزایای بسیاری دارد. این بخش، حرکت انسان را برای فعالیت های شغلی، اوقات فراغت و حمل و نقل کالا، تسهیل می کند. همچنین تاثیرات مفید و غیرمفیدی نیز دارد. این بخش از تاثیرات حمل و نقل جاده ای معمولاً به عنوان تاثیرات محیطی شناخته می شود که در برخی از شرایط، ملاحظات زیست محیطی در سیستم حمل و نقل در نظر گرفته نمی شود.
۲) تاثیرات محیطی
تاثیرات محیطی حمل و نقل جاده ای، متنوع است این تاثیرات شامل:
الف) تاثیر بر محیط طبیعی
ب) تاثیر بر محیط های انسان ساز یا مصنوعی
پ) تاثیر بر سلامت انسان و جنبه های اجتماعی و اقتصادی
● تاثیر بر محیط طبیعی
توسعه زیربناهای حمل و نقل جاده ای علاوه بر زمین، منابع طبیعی و انرژی بسیاری را مصرف می کند. تاثیرات عمده اکولوژیکی زیرساخت های حمل و نقل عبارتند از:
▪ از دست رفتن زمین های کشاورزی و اختلالات بیولوژیکی
▪ تغییر در آب های سطحی و زه کشها
▪ فرسایش خاک و رسوب گذاری
▪ آلودگی آب، تغییرات در منظر و اکوسیستم
پروژه های حمل و نقل جاده ای، تاثیراتی را بر مسیل ها، رودخانه ها و منابع آب های سطحی می گذارند. برخی دیگر از اثرات زیست محیطی حمل و نقل به طور مختصر عبارتند از:
الف) آلودگی هوا توسط گازهای زیان آور (گلخانه ای)
ب) اثرات روانی حجم ترافیک نظیر:
سروصدا، تصادفات، ازدحام و تراکم منابع آلوده کننده هوا توسط بخش حمل و نقل شامل: منواکسید کربن (Co) که اصلی ترین منبع آلوده کننده اتمسفر است و به صورت ذرات معلق جامد در هوا پراکنده است، سولفور دی اکسید (So۲)، هیدروکربن (HC)، اکسید نیتروژن (No۲)، کربن خاک و آهن (Tsp) و (So۲) است. برای مثال، میزان آلودگی هوا ناشی از حمل و نقل کالا در آلمان در سال ۱۹۸۵ مطابق جدول زیر است:
● تاثیر بر محیط های مصنوعی
علاوه بر تاثیر سیستم حمل و نقل بر محیط طبیعی، این سیستم، تاثیر فراوانی بر کاربری زمین و ارزش آن می گذارد. شاید زمانی این تاثیر آشکارتر می شود که سطحی از زمین را برای تسهیلات حمل و نقل به عنوان حریم راه تصرف می کنیم. به این وسیله در کاربری های موجود برای استفاده از حمل و نقل، تغییر ایجاد می کنیم. توسعه حمل و نقل جاده ای، تغییراتی را بر یک ناحیه می گذارد که پیش از آن سابقه نداشته است. این تاثیر بالقوه نه تنها الگوی فضایی کاربری را تغییر می دهد بلکه در کیفیت زندگی و ارزش زمین های مجاور، تاثیر می گذارد.
وقتی جاده یا اتوبان های عظیمی از وسط شهر یا منطقه ای روستایی عبور می کند، بسیاری از مردم یا محل های تجاری، مجبور به تغییر مکان می شوند. جاده ها یا اتوبان ها اکثراً از زمین هایی عبور داده می شوند که کمترین مرغوبیت را دارند. افرادی که در این مسیر زندگی می کنند غالباً افرادی فقیر هستند که تغییر مکان آنها مشکلاتی عمده و پیچیده را ایجاد می کند. مکان یابی جدید برای اسکان این افراد همراه با حل مشکلات جدیدی به لحاظ مالی و اجتماعی، همراه بوده است. علاوه بر آن مکان های عمومی نظیر: مدارس، بیمارستان ها، بازارها، مراکز تفریحی و پارک ها نیز جابه جا می شوند که برای مکان یابی جدید آنها مشکلاتی به وجود می آید.
● تاثیر بر سلامت و رفاه عمومی
گاهی توسعه زیرساخت های جاده ای از میان جوامع می گذارد و آنها را در دو قسمت قطع می کند.
به خصوص در نقاط مسکونی و نواحی شهری موجب گسیختگی اجتماعی می شود. این جوامع غالباً دچار سردرگمی های اجتماعی زیادی می شوند و اعضای آنها بسیار سخت و مشکل می توانند که در فعالیت های رفاهی و امور مربوط به سلامتی خود به طور مشترک، شرکت کنند.
صدای ترافیک به طور عمومی انسان را آزار می دهد و از تاثیرات دیگر آن بر انسان می توان آلودگی هوا، تراکم ترافیک و حوادث جاده ای را نام برد.
۳) تاثیرات زیان آور محیطی حمل و نقل جاده ای
تاثیرات عمده حمل و نقل جاده ای عبارتند از:
▪ آلودگی هوا،
▪ تراکم،
▪ تصادفات
▪ آلودگی آب ها.
الف) آلودگی هوا
خودروها، کامیون ها، اتوبوس ها و دیگر وسایل نقلیه موتوری نقشی فزاینده را در آلودگی هوا ایفا می کنند. برای مثال، مصرف کننده عمده روغن، وسایل نقلیه، منابع عمده ای از خروجی هایی نظیر: مونوکسید کربن (Co)، هیدروکربن (Hc)، اکسیدهای ازت (Nox)، دی اکسید گوگرد (So۲)، ترکیب های فرار ارگانیکی (Voc۵)، کلر و فلئورو کربن ها (CFC۵)، سرب (pb)، اوزون (O۳) و مواد معلق جامد (Spm) را در فضا منتشر می کند.
گازهای سمی مهم ناشی از تخلیه دود عبارتند از:
▪ مونوکسید کربن،
▪ اوزون،
▪ بنزین،
▪ سرب
▪ ذرات جامد دیگر.
در جهان، وسایل نقلیه موتوری مصرف کننده، یک سوم تولیدات روغن و در حدود ۱۴ درصد خروجی های دی اکسید کربن ناشی از سوخت های فسیلی را شامل می شوند.
وسایل نقلیه ای که از بنزین سرب دار استفاده می کنند، منبع اصلی انتشار مواد سربی در فضاهای شهرها هستند. دی اکسید سولفور (SO۲) منتشر شده در هوا ناشی از وجود این مواد در بنزین و گازوئیل است. منبع اصلی کلروفلئور و کربن ها (CFC۵) در اتمسفر، وجود تهویه مطبوع در وسایل نقلیه است. تخمین زده می شود که در ۱۹۸۷، تقریباً ۵۰ درصد خودروهای جدید، کامیون ها و اتوبوس های تولید شده در سراسر جهان به این وسیله تجهیز شده اند. (CFC۵) همچنین برای تهیه قسمت های مختلف خودرو از جمله: صندلی ها، آسترها و تولیدات فرم (form) مورد استفاده قرار می گیرند. سالانه حدود ۱۲۰ هزار تن از (CFC۵) در ساخت خودروهای جدید و سرویس خودروهای قدیمی، استفاده می شوند. این امر شامل ۳۰ درصد از تقاضای جهانی برای (CFC۵) است. آلودگی هوا به نوع سوخت به کار رفته در وسایل نقلیه بستگی دارد. در "جاکارتا" روزانه ۴ هزار کیلوگرم سرب در فضا پخش می شود. در دهلی این رقم، ۴۰۰ کیلوگرم در روز است. از گازوئیل و بنزین مصرفی، سموم دیگری نظیر:
▪ بنزین،
▪ اتیلن
▪ فرمال دی دهیدور هوا نیز منتشر می شود.
گازهای تخلیه شده از وسایل نقلیه در دهلی، این شهر را به صورت آلوده ترین شهر در هند در آورده است. یک سوم دود و گرد و غبار در دهلی از خودروهاست و از دهه گذشته تاکنون آلودگی هوا ۷۵ درصد افزایش یافته است. وسایل سنگین که بیشتر از گازوئیل استفاده می کنند صرفاً شامل ۷۸ درصد از این وسایل هستند. وسایل نقلیه یک دیفرانسیل حدود ۷۳ درصد تعداد وسایل نقلیه را تشکیل می دهند که مصرف کننده ۹ درصد مواد نفتی و تولیدکننده ۱۳ درصد آلودگی هستند. موتور سیکلت ها دو برابر خودروها و به اندازه وسایل نقلیه سنگین، هیدروکربن ایجاد می کند. آنها ۲۹ درصد همه هیدروکربن های ایجاد شده را تولید می کنند و سرانه مصرف سوخت آنها هشت برابر بیشتر از وسایل نقلیه سنگین است. کودکان پنج برابر سریع تر از بزرگ ترها سرب موجود در هوا را جذب می کنند. تاثیرات زیان بار خروجی وسایل نقلیه، متنوع است. مونوکسید کربن، مرگ آور است. مونواکسید کربن به طور جدی بر متابولیسم بدن تاثیر می گذارد. این تاثیر بر هموگلوبین و جذب اکسیژن، قابل ملاحظه است.
مونواکسید کربن بر هموگلوبین، تاثیر می گذارد و خون کربوکسی هموگلوبین ایجاد می کند. این موضوع باعث می شود که حجم اکسیژن جذب شده در خون کاهش یابد. CO به طور جدی به اکسیژن هوا آسیب می رساند. زیرا میل ترکیبی شدیدی با اکسیژن دارد.
ب) سر و صدای ترافیک جاده ای
صدای ترافیک در شهرها از منابع مختلف از جمله جریان ترافیک به وجود می آید که عبارتند از:
▪ ترکیب ترافیک،
▪ سرعت های بالا،
▪ جدا کننده های جاده ای،
▪ محل های عابر پیاده،
▪ عرض جاده
▪ سطح جاده.
این عوامل در ایجاد سر و صدا موثرند. مهم تر از همه این موارد، سرعت ترافیک است. درشرایطی که ترافیک به طور دائم جریان دارد، سطح صدای بالاتری ایجاد می شود.
ساخت آزادراه ها و بزرگراه ها و بازسازی و به سازی جاده ها، سرعت و جریان ترافیک را افزایش می دهد و حد سرعت را از ۵۰ کیلومتر در ساعت به ۷۰ یا ۸۰ یا بیشتر از آن افزایش می دهد. این توسعه محورها بر نواحی مسکونی و تجاری اطراف جاده از نظر افزایش سر و صدای ترافیک بر ساکنان تاثیر می گذارد. سر و صدای ترافیک بویژه در نواحی شهری اطراف کمربندی ها و در اطراف پایانه های حمل و نقل، آزار بیشتری می رساند.
صدای ایجاد شده از وسایل نقلیه بیشتر از گیربکس و سیستم خروجی آن است. وسایل نقلیه سنگین سر و صداهای مخصوص به خود را که ناشی از تلق تلق کردن، جیر جیر کردن و ارتعاشات است، (که به حجم بار و سن وسیله نقلیه بستگی دارد) تولید می کنند. همه وسایل نقلیه سر و صدای زیادی در موتور در سرعت های بالا ایجاد می کنند.
این سر و صدا می تواند در سرعت های بالا افزایش یابد، یعنی از سطح ۹ دسیبل (dBA) به ۱۳ دسیبل برسد.
سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حداکثر سطح صدایی را که می توان در معرض آن قرار گرفت، ۵۵ دسیبل (dBA) توصیه می کند، اما بیشتر شهرهای منطقه اسکاپ بیشتر از این حد را دارا هستند.
۴) تاثیر جاده بر منظر محیط
منظر محیط می تواند توسط جاده یا تاسیسات جانبی آن دچار مشکلات فراوانی شود، جاده ها باید متناسب با منظر محیط ساخته شوند. محیط اطراف و زمینه هایی که در مقابل چشم رانندگان یا مسافران قرار می گیرند، تاثیر مستقیمی بر ادراک آنها از جاده و محیط اطراف آن می گذارند. برای مثال دکه های کنار جاده، علایم تبلیغاتی، زباله های انباشته و یا کلبه های موقتی کنار جاده می توانند علاوه بر زشتی منظر، خطرات جدی برای حمل و نقل جاده ای ایجاد کنند. اگر چه دسترسی به نواحی خوش آب و هوای اطراف جاده، گاهی خطرات بسیاری برای حمل و نقل جاده ای در بر دارد، اما طراحی خوب و مناسب جاده از این خطرات محیطی می کاهد.
● سیستم حمل و نقل جاده ای ورودی ها و خروجی ها
تبعیت جاده از فرم طبیعی و منظر محیط، بسیار مطلوب است، اما مصرف انرژی، صرف زمان و هزینه، عوامل عمده ای در طراحی جاده به شمار می روند. تلفیق این دو به پایداری محیط می انجامد. وجود مناظر طبیعی زیبا و فضاهای سبز در حواشی راه ها، باعث انبساط خاطر رانندگان و به تاخیر انداختن خستگی و خواب آلودگی آنان و یا ترغیب آنها به استراحت های کوتاه در کنار راه به هنگام سفر می شود.
کشور ما دارای اقلیمی کوهستانی است و بسیاری از راه ها از شیب ها و دامنه می گذرند. روش های تجربه شده ای وجود دارد که علاوه بر محافظت و پایداری شیب ها و پیشگیری از تخریب آنها، موجبات حفظ مناسب محیط زیست را نیز فراهم می آورند.
گسترش شهرنشینی و توسعه جاده ها از جمله مواردی هستند که باعث تغییراتی در رویه زمین می شوند. برش ها، خاکبرداری ها و خاکریزی ها نمونه هایی از تغییراتی هستند که بشر در روند توسعه شهرنشینی به زمین تحمیل می کند. این تغییرات به اضافه خصوصیات لایه های خاک ممکن است تغییرات بیشتری در سطح زمین ایجاد کند و در نهایت موجب بروز مشکلاتی برای انسان ها شوند.
الف) حفظ و نگهداری از منظر جاده
لغزش توده های خاک و سنگ، ریزش تراشه ها و حرکت شیب های ناپایدار از موارد تاثیر عملیات جاده سازی بر محیط اطراف است. به طور کلی پروژه های عمرانی، مستلزم انجام فعالیت های متنوعی است. بخشی از این فعالیت ها، طبیعت مورد استفاده بشر را دستخوش تغییراتی می کنند. عملیات خاکی، جزئی از پروژه های مهندسی هستند که اغلب اجرای آنها اجتناب ناپذیر است. ساختمان راه ها، تونل ها، عملیات رودخانه ای و کانال کشی و پروژه های محافظت از سقوط بهمن، نمونه هایی در این زمینه هستند. به خصوص احداث راه در دامنه ها و شیب ها یکی از نمونه های بارزی است که در آن عملیات خاکی، تغییرات زیست محیطی را به نمایش می گذارد.
● نتیجه گیری
شکی نیست که برای اجرای سیاست های توسعه، گسترش حمل و نقل جاده ای، الزامی است، اما حفظ محیط زیست نیز باید در دستور کار قرار گیرد. ایجاد و توسعه حمل و نقل جاده ای مسائل بسیاری را در رابطه با محیط زیست، ایجاد می کند. این مسائل به چهار دسته کلی تقسیم می شوند:
۱) مسائل وابسته به وسیله نقلیه
۲) مسائل وابسته به جاده
۳) مسائل وابسته به استفاده کنندگان
۴) مسائل وابسته به سیاست ها و خط مشی ها
بررسی ها نشان می دهند که حمل و نقل جاده ای در ایران همانند بیشتر کشورها باعث ایجاد گازهای گلخانه ای شده و این بخش دارای بیشترین سهم در انتشار CO۲ و NO۲ است. علت آن بدسوزی و عدم احتراق سوخت توسط موتورهای دیزلی است که باعث آلودگی محیط زیست و خطر زیست فراوان برای سلامتی انسان ها خواهد شد.
تاثیر حمل و نقل بر کیفیت هوای زمین به طور بالقوه بسیار حاد و خطرناک است به گونه ای که روش های پیشگیری از آلودگی را ضروری می کند.
به طور کلی راه حل های پیشگیری از آلودگی را می توان به چهار دسته تقسیم کرد:
۱) راه حل های فنی
الف) کاهش آلودگی از طریق افزایش کارایی و فناوری
ب) کاهش آلودگی از طریق جایگزینی سوخت های پاکیزه
۲) نقش رانندگی در کاهش آلودگی
۳) سیاست های برنامه ریزی حمل و نقل
۴) سیاست های قیمت گذاری انرژی
منابع
وایت لگ، جان "حمل و نقل، محیط زیست و انرژی"، مترجم محمد تقی زاده، مطلق، ماهنامه ترابران، سال چهارم، شماره ۴۸
آ. المال، کند "حمل و نقل و محیط زیست"، مترجم: رضوان سعیدی پور، مجله راه و ترابری، سال دوم، شماره ۴.
نریمان مرادی، مجید "حمل و نقل زمینی و محیط زیست"، مجله راه و ترابری، سال دوم، شماره ۱.
"گزیده مسائل اقتصادی- اجتماعی"، سازمان برنامه و بودجه، شماره ۲۸.
عبدلی، محمدعلی "اثرات توسعه تکنولوژی انرژی بر زیست بوم"، تهران، مرکز مطالعات انرژی ایران، ۱۳۷۶.
ماهنامه صنعت خودرو
20