وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان …..
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم مشکل حواس پرتی مریم را در کلاس از بین ببرم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان ….
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم مشکل حواس پرتی مریم را در کلاس از بین ببرم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
شماره همراه :
تقدیم به
سپاس و ستایش خداوندی را سزاست که کسوت هستی را بر اندام موزون آفرینش بپوشانید و تجلیات قدرت لایتزالی را در مظاهر و آثار طبیعت نمایان گردانید. بار الها! من با یاد تو ، به تو تقرّب می جویم و تو را به پیشگاه تو شفیع میآورم و از تو خواستارم، به کرمت، مرا به خودت نزدیک گردانی و یاد خود را به من الهام کنی و بر من رحمت آوری و به آنچه بهره و نصیب من ساخته ای، خشنودم قرار دهی و در همه حال به فروتنی ام وا داری.تقدیم به تمامی فرهنگیان پژوهشگر که عمر خود را صرف خدمت به دانش آموزانشان می نمایند.
تشکر و قدردانی:
با سپاس فراوان از راهنمائی ها و زحمات کلیه کسانی که از ابتدای راه و در طی انجام این تحقیق، با راهنمائی های خود مرا در نگارش این اثر یاری نمودند و با هدایت و حمایت های بی دریغشان یاری ام نمودند،خداوند بزرگ را شاکرم که لطف خود را شامل حال من نمود تا بتوانم تحقیق خود را به پایان برسانم و بتوانم سهمی هر چند اندک، در راه توسعه علمی ایران عزیز بردارم که چو ایران نباشد، تن من مباد.
چکیده
معلمان بیشترین وقت را برای تماس با دانش آموزان ، مشاهده آنان و کمک به جریان رشد و تکامل آنها در اختیار دارند. معلم باید در روابط با شاگردان از اصول حسنه انسانی آگاه باشد و آنها را به کار بندد و محیطی را به وجود آورد که دانش آموزان، مشکلات خود را با او در میان گذاشته و او در حد توان به اصلاح و تغییر رفتار آنها اقدام نماید.معلم به این موضوع ایمان داشته باشد که رفع موانع تربیتی و کاهش مشکلات دانش آموزان ، خود مقدمه ای برای آماده سازی ذهنی دانش آموزان و ارائه مطالب درسی می باشد.
معلم متعهد، در طریق حفظ و تامین منافع واقعی شاگرد است ، در حل مسائل و مشکلات کوشاست . روحیه اش به گونه ای است از خدمت لذت می برد ، از ساختن و به عمل آوردن دانش آموز و قراردادنش در مسیری که مورد هدف است خرسند است.
لذا با با توجه به تعهد و مسئولیت خود در کلاس، با مشاهده ی حواس پرتی و عدم تمرکز مریم در کلاس سعی در حل کردن مشکل او شدم . زیرا بدون داشتن دقت و تمرکز حواس یادگیری صورت نمی گیرد.تمرکز حواس هنگام مطالعه کلید اصلی و اساسی درک و فهم مطالب است و کلید اساسی تمرکز حواس استفاده از روشهایی است که باعث تقویت و پرورش و مهارت در برقراری تمرکز حواس هنگام مطالعه می شوند.
ابزار گردآوری اطلاعات شامل مصاحبه، پرسشنامه، مشاهده و اسناد و مدارک می باشد.با اطلاعات به دست آمده ، مشخص شد مشکل دانش آموز حواس پرتی یا عدم تمرکز در کلاس است که به دنبال عوامل ایجاد کننده ی آن بر آمدم و راهکار های مناسب با توجه به اطلاغاتی که در کتابها ، تحقیقات در این زمینه و تجربیات شخصی خودم بود ارائه شد.
مقدمه
از جمله عواملی که در افزایش بهره وری در مطالعه و درک بهتر درسها و موفقیت در تحصیل بسیار موثر است ، داشتن تمرکز حواس به هنگام مطالعه است یعنی فرد در خود این توانایی را ایجاد کند که با اختیار و توجه دقت خود را بر روی موضوع یا کاری که انتخاب کرده با میل و اراده متمرکز نماید و از توجه به سایر موضوعات و کارها جلوگیری کند.
تمرکز نسبی است یعنی تقریبا همه افراد تا حدودی از آن بهره مند هستند و کسی نمی تواند ادعا کند کاملا بی دقت است و یا همیشه تمرکز حواس دارد. فراموش نکنیم تمرکز کارایی حافظه را افزایش می دهد. تمرکز یک امر اکتسابی است و با مهارت های لازم افزایش می یابد.
تمرکز حواس یعنی عوامل حواس پرتی را به حداقل رساندن.پس برقراری تمرکز حواس به میزان کاهش عوامل حواس پرتی بستگی دارد. یعنی هر چه عوامل مزاحم و مخل تمرکز بیشتر باشند توانایی حفظ تمرکز حواس کمتر است و برعکس.
لذا حواس پرتی یعنی خارج شدن از روند مطالعه یا جریان کاری و فرورفتن در افکار و تخیلات و یا انجام کار دیگر.برای ایجاد تمرکز حواس باید عواملی را که مانع از تمرکز می شود شناخت و در جهت رفع آنها اقدام کرد.
توصیف وضع موجود
اینجانب… ..آموزگار …. آموزشگاه …. شهرستان … هستم.در این آموزشگاهبعضی از خانواده ها از نظر تحصیلات و شرایط اقتصادی در سطح خوبی هستند ولی اکثر آنها از طبقه محروم هستند.بعد از دو سه هفته تدریس ، نکته ای توجه من را به خودش جلب کرد و آن حواس پرتی مریم در کلاس بود.
او در حین تدریس گاهی سرش را روی میز می گذاشت یا به من نگاه می کرد اما مشخص بود به کلاس و درس فکر نمی کند و تمرکز ندارد.گاهی هم خودش را مشغول کارهای دیگر مثل نقاشی کشیدن یا خط خطی کردن کتابش می کرد.یک جلسه در حین تدریس وقتی فهمیدم حواسش در کلاس نیست برای جلب توجه او سئوالی پرسیدم ، عذر خواهی کرد . گفت : ببخشید حواسم نبود.
ضمن اینکه مریم دختری مودب ،مرتب می باشد. در فعالیتهای علمی و درسی علاقمند و فعال هست اما نمره هایی پایانی که کسب می کرد پائین بود .لذا با توجه به تعهد و مسئولیت معلمی و نیز برگزاری کلاس اقدام پژوهی،ویژگی های خوب اخلاقی مریم و توجه او به من ، انگیزه ای در من ایجاد کرد که یکی از اولویتهای من حل مشکل او باشد.تا تغییراتی در رفتار از لحاظ بهبود یادگیری به عمل آورم.
گردآوری اطلاعات(شواهد1)
نمرات مریم در پرسشهای شفاهی درس نشاندهنده ضعف او در این درس بود.بعد از اینکه نصف کتاب تمام شد وامتحان کتبی از دانش آموزان گرفته شد باز هم مریم نمره کمی گرفت یکی از برنامه های های مدیریت و معاونین مدرسه این است که قبل از امتحانات ترم اول از معلمین خواسته می شود اسامی دانش آموزان ضعیف در کلاس درسشان را مشخص کرده و بنویسند و این اسامی را در اختیار آنها بگذارند تا با دعوت از والدین آنها به مدرسه مشکلات درسی یا اخلاقی دانش آموزان را با آنها در میان گذاشته تا بتوانند با همفکری آنها برای حل مشکل آنها اقدام شود تا برای امتحانات مشکل نداشته باشند.
مادر مریم به مدرسه آمد . از مدیریت و معاونین خواستم که من به دنبال مشکل او باشم. بنابراین من با مادر مریم صحبت کرده و از شرایط خانوادگی و مشکل او پرسیدم. مادرش در جواب گفتند:ما در خانواده مشکلی نداریم.من و پدرش هر دو تحصیلکرده هستیم.پدرش کارمند بانک است ، شرایط اقتصادی خوبی داریم.خانواده ما مذهبی است.دو فرزند دختر داریم که مریم فرزند اول ماست ،امکانات خوبی را برایش فراهم کرده ایم،اتاق جداگانه دارد و تکالیف و درسهایش را در اتاقش انجام می دهد.اما من هم نمی دانم چرا نمره هایش کم است و نگران مریم بود و دوست داشت هر چه زودتر مشکلش حل شود او حتی خواست که به او مشاوری معرفی شود تا مریم را نزد او ببرد،اما من به او قول دادم تمام تلاش خود را به کار ببرم تا مشکل مریم حل شود.
طی صحبتهای اولیه با مریم از او پرسیدم:مشکلت چیست که درس نمی خوانی؟اصلا انتظار نمره های پایین را از تو نداشتم ، تو را دانش آموزی زرنگ و فعال فرض می کردم.خودش هم از این موضوع ناراحت بود پاسخ داد:خودم هم خیلی دوست دارم نمرات بالا کسب کنم اما تمرکز لازم را در کلاس و موقع درس خواندن ندارم.
پرسشنامه مدیریت زمان را در اختیارمادر او گذاشتم تا وضعیت مدیریت زمان و برنامه ریزی مریم مشخص شود.این پرسشنامه توسط مادر مریم و درباره مریم پر شد.
هیچ گاه به ندرت گاهی اغلب همیشه
1-آیا کارهایی که در طول روز انجام می دهید،کارهایی است که بیشترین اولویت را دارد؟
2-آیا درسهایتان را در لحظه آخر به انجام می رسانید و یا به وقت بیشتری نیاز دارید؟
3-آیا می دانید که چه مقدار از زمان خود راصرف دروس مختلف می کنید؟
4-آیا شما در برنامه ریزی های خود زمان را درنظرمی گیرید؟
5-آیا در کارها یا برنامه هایتان وقفه ایجاد می شود؟
6-آیا در انتخاب کارها یا تکالیفی که باید انجام دهید هدف تعیین می کنید؟
7-آیا در برنامه ریزیخود زمانهایی را برای انجام اتفاق های غیر منتظره در نظر می گیرید؟
8-آیا می دانید هر یک از کارهایی که انجام می دهید از چه ارزشی برخوردار است؟(کم ،متوسط،زیاد)
9-زمانی که برنامه یا کار جدیدی به شما محول می شود آیا اهمیت آن را بررسی کرده و بر این اساس ان را در اولویت بندی خود قرار می دهید؟
10-آیا در مهلت نهایی انجام تکالیف و تعهدات خود نگران هستید؟
11-آیا حواس پرتی اغلب موارد شما را از انجام تکالیف باز می دارد؟
12-آیا مجبور می شوید خواندن درسهای امروز را به فردا موکول کنید؟
13-آیا برای خود لیست درسهایی را که باید بخوانید تنظیم می کنید
14-قبل از انجام هر کاری آیا بررسی می کنید که آن کار ارزش زمانی را که صرف آن می کنید داردیانه؟
با توجه به پاسخهای مریم به این پرسشنامه مشخص شد حواس پرتی عاملی است که همیشه او را از انجام تکالیف باز می دارد ،همچنان که قبلا نیز اعلام کرده بود در مورد انجام نشدن تعهدات و تکالیف خود نگران است،اهمیت کارها و اولویت آنها را می داند ولی وقفه در انجام فعالیتهایش ایجاد می شود که به دلیل زمانی هست که از دست می دهد.
ادبیات و پیشینه تحقیق
با توجه به اینکه کاملا مشخص شد مشکل اصلی مریم حواس پرتی و عدم تمرکز در کلاس درس هست،اطلاعات خود را در زمینه عوامل به وجود آورنده عدم تمرکز افزایش دادم تا بتوانم مشکل مریم را زودتر برطرف کنم.در این زمینه اقدام پژوهی هایی که با این موضوع بود بررسی کردم.
یکی از این تحقیق ها با عنوان چگونه توانستم تمرکز دانش آموزان پایه اول ابتدایی مدرسه فرزانگان را در کلاس بالا ببرم. که آنها راه حل هایی را که برای حل این مشکل ارائه داده بودند عبارت بود از:توجه به تفاوتهای فردی، تشویق لفظی، مسئولیت دادن به شاگردان درونگرا،توجه به تغذیه دانش آموزان،استفاده از وسایل کمک آموزشی استفاده از نمایش و بازی استفاده از شعر و نقاشی،کنترل شلوغی کلاس ،ایجاد شرایط محیطی خوشایند،تغییر روش تدریس،توجه به وضعیت جسمانی دانش آموزان،عدم استفاده از وسایل فانتزی
تحقیق های موردی نیز در مورد عدم تمرکز دانش آموز بود ولی چون در مورد دانش آموزان خاص مثل بیش فعالی و… بود که چون شرایط دانش آموز متفاوت بود راهکارهای آنها نیز متناسب با آن دانش آموز بود.
اما در مورد دو تحقیق فوق که ارائه شد چون در مورد کل کلاس بود ضمن استفاده از تحقیقات همکاران راهکارها کمی متفاوت خواهد بود.چون ابتدا باید عواملی که باعث عدم تمرکز در مریم شده است خوب شناسایی شود سپس با توجه به علت به وجودآورنده راهکارهای لازم ارائه شود.
هدف پژوهش:شناخت عوامل به وجودآورنده عدم تمرکز-راههای افزایش دقت و تمرکز حواس
تعریف و تبیین واژه های کلیدی:
دقت:در لغت به معنای باریک شدن، خرد شدن،نرمی ، باریک بینی
دقت:در اصطلاح به معنای توجه غیر ارادی از طریق حواس پنجگانه،تمرکز کافی بر کاری جهت جایدهی آن در مغز
انواع دقت:بینایی(75درصد)،شنوایی(13درصد)،بویایی(6درصد)،چشایی(3درصد)،لامسه(3درصد)
افرادی که دقت بالایی دارند معمولا حافظه بهتری دارند.
تمرکز:در لغت به معنای تراکم،فشردگی مجموعه، چکیده
تمرکز:در اصطلاح یعنی حفظ و نگهداری
بدون داشتن دقت و تمرکز حواس، یادگیری صورت نمی گیرد.زیرا مراحل یادگیری عبارتند از:1-دقت (توجه)2-ادراک:ثبت داده های حسی به طور معناداری در مغز3-حافظه:توانایی به خاطر آوردن اطلاعات تازه آموخته شده
تمرکز حواس:یعنی عوامل حواس پرتی را به حداقل رساندن
شیوه های گردآوری اطلاعات
اسناد و مدارک
پرسشنامه
مشاهده
مصاحبه
مصاحبه با دانش آموز و خانواده اش و همکاران صورت گرفت.
مشاهده از رفتار دانش آموز در کلاس و تجربیات شخصی خودم در دوران تدریس بود.
پرسشنامه از دانش آموز در دو مرحله انجام شد
اسناد و مدارک ،اوراق امتحانی و نمرات ثبت شده ی دانش آموز بود.
تجزیه و تحلیل داده ها:
پس از مصاحبه با همکاران و مادر مریم و مشاهدات او در کلاس و مصاحبه با خودش و اسناد و مدارک موجود مشخص شد مریم در درس ریاضی ضعف دارد و دلیل آن هم عدم تمرکز او در کلاس درس است .بنابراین عواملی را که باعث حواس پرتی و عدم تمرکز می شوند شناسایی شد که عبارت بود از:
عوامل موثربر حواس پرتی وعدم تمرکز
معلم
خانواده
کتاب
محیط
دانش آموز
روشها
به طور کلی علل بی دقتی و حواس پرتی را به دو دسته کلی تقسیم می کنند:
1-حواس پرتی درونی و ذهنی :مانند مشغله های ذهنی دانش آموز
2-بی دقتی و حواس پرتی بیرونی و محیطی:شامل محیط،خانواده،کتاب و موضوعات آن،معلم و روش تدریس معلم
حواس پرتی بیرونی آسانتر از حواس پرتی درونی برطرف می شود.
باید هر یک از این عوامل را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم تا تشخیص دهیم هر کدام چگونه باعث حواس پرتی و عدم تمرکز می شود ،بعد از اینکه شناخت کافی صورت گرفت و عامل یا عوامل به وجودآورنده عدم تمرکز در مریم مشخص شد، بتوانیم راهکارهای مناسب ارائه دهیم.
محیط : گرمی و سردی هوای کلاس ، صداهای ناهنجار نور شدید و ضعیف
خانواده : اغتشاشات فکری(مشکلات ارتباطی،اقتصادی،اجتماعی،اعتیاد) ، کمبود محبت و نشاط ، احساس ناامنی ، مقایسه کودک و نوجوان با همسالان
روشها های تدریس : عدم استفاده از روشهای فعال ، عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی
کتاب : عدم احساس نیاز به مطالب کتاب
معلم : توقعات بیش از ظر فیت دانش آموز ، مقایسه دانش آموز با دیگران ، بازگو کردن مطالب تکراری
دانش آموز : درد و رنج،بیماریها ، گرسنگی و تشنگی ، غم و غصه ، ترس ، خشم و شادی ، اضطراب و نگرانی، فشارهای روانی ، بی علاقگی ، عدم آگاهی و آشنایی با روشهای صحیح مطالعه
یافته های تحقیق
دقت به معنی توجه غیرارادی از طریق حواس پنجگانه است. افرادی که دقت بالایی دارند معمولا حافظه بهتری هم دارند . دقت یک مهارت است و می توان مانند هر مهارت دیگری آن را تقویت کرد.
تمرکز یعنی حفظ و نگهداری.لذا بدون داشتن دقت و تمرکز حواس، یادگیری صورت نمی گیرد. تمرکز نسبی است یعنی تقریبا همه افراد تا حدودی از آن بهره مند هستند.وکسی نمی تواند ادعا کند کاملا بی دقت است ویا همیشه تمرکز حواس دارد.فراموش نکنیم که تمرکز کارایی حافظه را افزایش می دهد.
تمرکز باعث می شود بر افکار مزاحم مسلط شویم .تمرکز حواس باعث تقویت اراده هم می شود ، تمرکز و اراده رابطه ای مستقیم با یکدیگر دارند . افراد دقیق اراده خوبی هم دارند
دقت به معنی توانائی حفظ توجه از طریق حواس پنجگانه است. بیشترین حجم ورودی اطلاعات از طریق حس بینائی (۷۵ درصد) رخ می دهد، لذا تقویت حس بینائی، امری بسیار مهم است.
مراحل یادگیری(فرایندهای روانی پایه):1- دقت 2-ادراک – 3-حافظه
1-دقت (توجه): اولین مرحله یادگیری است .دقت یعنی تمرکز کافی بر کاری جهت جایدهی آن در مغز.
انواع دقت: دقت بینایی-دقت شنوایی-دقت بویایی-دقت چشایی-دقت لامسه .
سهم حواس در یادگیری ،عبارتند از بینایی(75%) و شنوایی(13%) 6% بویایی -3%چشایی 3-%لامسه.
لذا اکثر کودکان در دقت بینایی ودقت شنوایی مشکل دارند. در مراکز یادگیری بیشترین تاکید بر این مرحله صورت می گیرد زیرا ابتدا دانش آموز باید دقت داشته باشد تا بتواند به مراحل بعدی یادگیری برسد.
دقت بینایی:یعنی تمرکز بر آنچه که می بیند.
دقت شنوایی:تمرکز کافی بر آنچه که می شنود.
2-ادراک(درک وفهم): دومین مرحله یا فرایند یادگیری است .ادراک یعنی ثبت داده های حسی بطور معنا داری در مغز.ادراک هم مانند دقت می بایستی در کلیه حواس صورت گیرد ولی در مسئله آموزشی دو حس بینایی وشنوایی بیشترین نقش را دارند لذا در مرکز اختلالات بر ادراک بینایی وادراک شنوایی تاکید زیادی می گردد.
ادراک شنیداری: کودکان مبتلا به مشکلات یادگیری از نظر شنیدن مشکلی ندارند ولی در تفسیر آنچه که می شنوند دچار مشکل هستند.
ادراک دیداری: کودکان دارای مشکلات یادگیری در تفسیر آنچه که می بینند دچار اشکال هستند.
3-حافظه: یعنی توانایی بخاطر آوردن اطلاعات تازه آموخته شده. حافظه تقریباَ در تمام یادگیریها نقش اساسی دارد.حافظه نیز شامل کلیه حواس می شود ولی بیشترین تاکید بر حافظه بینایی وحافظه شنوایی است.
انواع حافظه: حافظه حسی(بینایی-شنوایی و…)-حافظه کوتاه مدت: در یافت اطلاعات برای مدت کوتاه .فقط یک دقیقه مطالب را نگه می دارد(9-5) کلمه یا عددرا در ذهن برای مدت کوتاه نگه می دارد-حافظه بلند مدت: دریافت اطلاعات در ذهن برای مدت طولانی.
حافظه بینایی: توانایی کودک در بخاطر آوردن کلمه ها-اشیاء و…
حافظه شنوایی:توانایی کودک در بخاطر سپردن ، به یاد آوردن وتکرار صحیح آن چیز یا چیزهایی که شنیده است.
علل بی دقتی و حواسپرتی
1-حواس پرتی درونی و ذهنی:مانند:
– مشغله ذهنی دانش آموز. شامل مواردی از قبیل: درد، رنج، غم وغصه
-اضطراب و نگرانی
– گرسنگی و تشنگی
– ترس و خشم و شادی .
-بیماریها و….
-بی علاقگی به موضوع
– فشارهاى روانى
– ناراحتی های جسمی و روحی مادر در قبل ،هنگام و بعد از زایمان تاثیر مستقیمی بر دقت فرزند دارد.
2-بی دقتی و حواس پرتی بیرونی و محیطی:
*سردی و گرمی هوای کلاس.
*نور شدید و نور ضعیف،
*صداهای ناهنجار،
*روشن بودن رسانه ای صوتی و تصویری و…
* گاهى برخى حوادث و اتفاقات، فضاى روانى فرد را دچار اختلال مىکند .
*در برخی موارد فرد احساس نیاز به موضوعی ندارد و این باعث عدم تمرکز او نسبت به آن موضوع می شود .
*در برخی موارد تکالیف سنگین باعث عدم تمرکز حواس دانش آموز می گردد.
*اغتشاشات فکری خانواده مانند: مشکلات ارتباطی ،اقتصادی و اجتماعی واعتیاد والدین (باعث میشود که کودک ویا نوجوان به این موضوع فکر کند)…
*کمبود محبت و نشاط در خانواده
*احساس نا امنی.
*توقعات بیش از ظرفیت از کودک .
*مقایسه کودک ونوجوان با سایر همسالان
راههای افزایش دقت و تمرکز حواس
-تهیه لیست و یادداشت برداری کارها و تکالیف مربوطه که توسط معلم ارائه می شود.
-خستگی زیاد موجب عدم تمرکز است لذا کمی استراحت لازم است
– ازروانشناس و مشاور کمک بخواهید
-زمانی که دانش آموز دقت میکند او را تشویق نمایید و پاداش دهید
– از روشهای مختلف تدریس استفاده کنید.
-معلم میبایستی جهت افزایش دقت کودکان از مطرح کردن مطالب تکراری خودداری نموده و موضوع را عوض کند و از روش دیگری کمک بگیرد.
-نحوه نشستن دانش آموز در کلاس درس بر تمرکز وی موثر است.لذا مراقب باشید که دانش آموز در هنگام ارائه درس و.. سرش را به حالت خوابیده روی میز نگذاردو صاف و درست بنشیند.
-اگر مطالب بصورت شعر و یا ریتمیک باشد موجب تقویت دقت دانش آموزان میشود.
-نظم داشتن در امور تحصیلی بر تمرکز حواس می افزاید.کودکانیکه بی نظم هستند ،دقت کمتری هم دارند.
– به دانش آموز کم دقت مسئولیت داده و او را در کارهای گروهی شرکت دهید تا بدینوسیله برخی مطالب را از دوستان خود فرا بگیرد.
-اعتماد بنفس د انش آموز را با تشویق کردن افزایش دهید.
-خواب و غذای کافی در افزایش تمرکز حواس تاثیر فراوان دارند.لذادانش آموزان خواب آلود و یا گرسنه وحتی تشنه، کمتر به درس توجه می کنند .
-سعی کنید اضطراب و افسردگی دانش آموزان را از بین برده و روحیه آنان را تقویت نمایید.زیرا استرس و افسردگی بر یادگیری اثر منفی می گذارد.
-ورزش و بازی موجب افزایش دقت کودکان می شوند.
– اگر مطالبی که تدریس می شوند همراه با تصویر باشند برمیزان یادگیری دانش آموزان تاثیر فراوان دارند.
-معلم میبایستی در دانش آموزان ایجاد انگیزه نماید.زیرا نداشتن انگیزه از علل بی دقتی است .
– خنده باعث آرامش ونیز تمرکز حواس می شودو باعث می گردد که دانش آموزان سریعتر یاد بگیرند و بیشتر دقت نمایند.
-نوشتن با قلم، طبیعی تر وبهتر از تایپ کردن است .لذا در تکالیفی که به دانش آموز داده میشود این موضوع حتما رعایت گردد .
-تصورات منفی و خیالپردازیها میزان دقت کودکان و نوجوانان را کاهش می دهد.
– معلم با طرح سئوال های مختلف برقدرت تفکر وافزایش دقت دانش آموزان نقش بسزایی دارد.
– از دانش آموزان بخواهید در هنگام خواندن مطلب زیر آن خط بکشد و یا انگشت خود را زیر کلمات بگذارد و شمرده بخواند.
– علاقه داشتن نسبت به موضوعی سبب تمرکز می شود.
تمرینات پیشنهادی
*تعدادی مهره های رنگی تهیه کرده وابتدا مهره ها را روی میز بریزید تا کودک بی دقت به آنها نگاه کند چند مهره را کم و یا زیاد کنید و از کودک بخواهید که به شما بگویید چه تغییری رخ داده است؟
*از دانش آموز بخواهید تصاویر ناقص را کامل کند.
*به دانش آموز دو تصویر مشابه( که فقط در برخی جزییات با هم متفاوت هستند) نشان دهید و از او بخواهید تفاوت آنها را بگوید.
*از دانش آموز بخواهید با استفاده از نقشه ،محلهایی را که از او می پرسید به شما نشان دهد.
*نخ کردن مهره های رنگی بصورت یکی در میان و…
*از دانش آموز بخواهید جملات ناقص را به دلخواه خود کامل کند.مثال: من دیروز…………
*بریدن شکلهای مختلف و چسباندن تصاویر توسط دانش آموز.
* چند وسیله کمک آموزشی و… را به کلاس بیاورید و به دانش آموزان نشان دهید سپس از دانش آموزی که بی دقت است بخواهید تا چشمانش راببندد و اشیاء را لمس کند ونام اشیاء را به شما بگوید.
* افزایش دقت و تمرکز با گوش دادن به صداهای مختلف و یادداشت کردن آنها توسط معلم روی تابلو.
* استفاده از مجموعه بشنو و پیدا کن جهت تقویت حافظه شنیداری ،افزایش دقت .
*استفاده از اعصاب سنج: پرورش دقت وتوجه ،هماهنگی چشم ودست
* استفاده از مینی بسکتبال تقویت دقت و،هماهنگی چشم ودست .
* استفاده از دارت جهت هماهنگی چشم ودست ودقت.
*چند تصویر به دانش آموز نشان دهید و سپس آنها را پنهان کنید واز دانش آموز بخواهید به شما بگوید چه دیده است؟
* کلماتی را از متن دروس تهیه کرده و از دانش آموز بخواهید برای آنها تشدید ویا سرکش و…بگذارد.
* متنی را تهیه کنید و نقطه های کلمات آن را بردارید و از دانش آموز بخواهید نقطه ها را بگذارد.این کار را هم روی تخته کلاس می توانید انجام دهید و هم بصورت تایپ می توانید در اختیار دانش آموزان قرار دهید.
* از دانش آموز بخواهید جملات در هم ریخته را مرتب کند.
* از دانش آموز بخواهید کلماتی را که بیان می کنید بعد از شما تکرار کند.مثال: خانه-میز-لباس(مثال عددی: 6-8-9
سپس کلمات را کم کم به 7 کلمه و یا 7 عدد برسانید .(جهت تقویت دقت و حافظه).
* نوشتن صداهای اول و یا آخر کلمات و جمله سازی با آنها.مثال: آب صدای آخر آن (ب) است و دانش آموز میبایستی مثلا بنویسد(بار).وسپس با آن جمله بسازد.
* چشمان دانش آموز را ببندید و از سایر دانش آموزان بخواهید او را صدا بزنند.کودک می بایستی به طرف جهت صدا برود.
*چند تصویر را بصورت مرتب روی میز بچینید و سپس از دانش آموز بخواهید با دقت به آنها نگاه کند وچشمانش را ببندد.سپس جای یک و یا دو تصویر را عوض کنید تا دانش آموز به شما بگوید جای کدام تصاویر عوض شده است
* از دانش آموز بخواهید نام اشیاء داخل کلاس ،نام مدیر و معاون مدرسه،نام چند نفر از دوستان،آدرس و تلفن منزل،شماره تلفن همراه پدر دانش آموز،و…را برای شما بنویسد.
* تصویری را به دانش آموز نشان دهید و سپس آن را پنهان کنید.دانش آموز میبایستی جزییات تصویر را برای شما بگوید
*کلماتی را به دانش آموز دهید و از او بخواهید حد اقل 3 جمله برای آن بنویسد.
* شمارش معکوس توسط دانش آموزان ویا برعکس حرف زدن مثل:این زنگ علوم داریم=داریم علوم زنگ این
* زمانی که تمرکز دارند آنها را تشویق کنید.
* چند جمله روی تابلو بنویسید و یک کلمه اضافه هم در آن بنویسید و از دانش آموزان بخواهید که کلمه اضافی را پیدا کنند مانند:زنگ بعد روز ریاضی داریم.کلمه اضافی (روز) است
*خلاصه نویسی و تعریف مطلب ویا داستان توسط دانش آموز.
*لب خوانی کلمه هایی را که معلم بصورت شمرده بیان می کندتوسط دانش آموز.اگر این کلمات از وسایل داخل کلاس باشند بهتر است
* نوع پوشش و لباس دانش آموزان نیز بر ضعف دقت آنان موثر است مثلا پوشیدن لباسهایی که جلوی تحرک دانش آموز را میگیرد و یا لباسی که خیلی تنگ و یا خیلی گشاد است.
*محرک های محیطی که باعث حواس پرتی کودک می شوند را حذف کنید.مانند بستن پنجره و درب کلاس و…
* معرفی دانش آموزان به مراکز مشکلات ویژه یادگیری شهرستان مربوطه.
چگونگی یافتن و انتخاب راه حل ها
برای اینکه علت دقیق عدم تمرکز مریم مشخص شود با او مصاحبه کردم و از او خواستم از بین عواملی که باعث عدم تمرکز می شوند مواردی که بیشتر در او این مشکل را به وجود آورده است مشخص کند.
با هم عوامل را بررسی کردیم.از عوامل محیطی هیچ کدام موثر نبود چون شرایط محیطی در این مدرسه برای دانش آموزان کاملا مساعد است..
عامل بعدی خانواده است که مریم شرایط را در خانواده مناسب می داند ولی می گوید گاهی مادرم من را با افراد فامیل مقایسه می کند که باعث اذیت من می شود.
در مورد روشهای تدریس ،چون من از روشهای فعال استفاده می کنم و تمام واحدهای کتاب را به صورت تصاویر جذاب استفاده کردم،و دانش آموزان به صورت گروهی و شرکت در پرسش و پاسخ و بحثهای گروهی فعال هستند به نظرم مشکل خاصی در این مورد نباشد که مریم نیز این مطلب را تایید کرد.
در مورد کتاب می گوید :به آن علاقه ای ندارم و چون فکر می کنم برای من سخت است و یاد نمی گیرم باعث اضطراب من میشود.در مورد معلم هم چون مریم به من علاقه مند است در این مورد هم مشکل خاصی نیست. در مورد عوامل مربوط به دانش آموز داشتن اضطراب و بی علاقگی را نام می برد..بعد از اینکه عوامل به وجودآورنده عدم تمرکز در مریم تقریبا مشخص شد حالا باید به فکر راهکارهای مناسب برای ازبین بردن این عوامل باشم.ابتدا پرسشنامه ای تهیه کردم و از مریم خواستم بادقت به آن پاسخ دهد.که متن پرسشنامه و پاسخهای مریم در ادامه آورده شده است.
1-قبل از شروع مطالعه به چه نکاتی می پردازد؟آیا در ذهن خود سئوال طرح می کند؟به مرور نکات گذشته می پردازد؟ به مرور نکات گذشته می پردازم.
2-قبل از شروع مطالعه،تخمین صحیحی نسبت به زمان مطالعه خود دارد؟ خیر
3-حس و حال او نسبت به شروع مطالعه چگونه است؟ خیلی مشتاق و علاقه مند نیستم.
4-آیا توجه او به زمان های شروع مطالعه،دقیق است؟در لحظه شروع می کند یا در ساعت های مشخص؟
خیر ، ساعت مشخصی ندارد.
5-طبق برنامه قبلی درس می خواند؟با درس خاصی که علاقه دارد شروع می کند؟ خیر، با درس خاصی که علاقه دارم شروع می کنم.
6-روشهای تند خوانی را می داند؟با چشم مطالعه می کند؟ خیر ، زمزمه می کنم.
7-معیاری برای میزان سرعت خواندن مطالعه خود دارد؟ خیر
8-کند خوان است؟با صدای بلند می خواند؟به صورت راه رفته درس می خواند؟بله، با صدای بلند، بله
9-راه حل مطالعه را می داند؟از یک صفحه شروع به خواندن کامل می کند؟یا ابتدا مروری اجمالی می کند؟
بله، ابتدا مروری اجمالی می کنم.
10-در هنگام مطالعه ،یادداشت برداری می کند؟زیر نکات مهم خط می کشد؟بله،زیر نکات مهم خط می کشم.
11-مطالعه مستمر چند ساعته دارد؟زمان معینی ندارد.
12-در زمان استراحت بین مطالعه چگونه عمل می کند؟خوردن، دراز کشیدن
13-با افکار مزاحم چه می کنی؟زمان مطالعه را از من می گیرد،اما فکر می کنم تا تمام شود به نتیجه برسم.
14-حس و افکار منفی در مطالعه چه جایگاهی دارد؟تخیل نامناسب را چگونه دفع کنیم؟زیاد، نمی دانم.
15-اگر شرایط سکوت کامل فراهم نبود چه کنیم؟در این مواقع اصلا نمی توانم درس بخوانم.باید کامل فراهم باشد. 10
16-مکان خاصی برای مطالعه دارد؟ بله، در اتاق خودم
با بررسی پاسخهای مریم عواملی که باعث عدم تمرکز در او شده بود مشخص شد که این عوامل عبارتند از:
ا-مقایسه او با همسالان از طرف خانواده
2-عدم علاقه به موضوع درس ریاضی
3-اضطراب و نگرانی
4-عدم آگاهی کامل با روشهای صحیح مطالعه
5-افکار منفی
بعد از مشخص شدن عوامل باید راهکارهای مناسب ارائه می شد که برای مشکل اول که مربوط به عوامل بیرونی بود و چون این مقایسه از طرف مادرش صورت می گرفت از ایشان خواسته شد تا به مدرسه بیایند و در این مورد با هم گفتگو کنیم که مادر مریم قصدش از این مقایسه کمک بیشتر به مریم در جهت پیشرفت او بوده که ناغافل به او در جهت کمک به مشکلش کمک می کرده است ، ایشان پذیرفتند که دیگر مقایسه ای صورت نگیرد تواناییهای مریم را بیشتر بازگو کنند و با هم بیشتر صحبت کنند.
اما در مورد عوامل بعدی که عوامل درونی است و مربوط به خود مریم است که باید با خودش صحبت می کردم در مورد علاقه اش به درس ریاضی باید تقویت می شد چون مطالعه ثمر بخش از دو عامل متاثر است که 1-علاقه نسبت به مطالب درسی2-کاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطالب درسی
با علاقمند به موضوع ، خود به خود بر آن تمرکز می کند ، بیشتر دقت می کند ، به راحتی مطالب را به حافظه می سپارد و بعدا هم خیلی راحت به خاطر می آورد.بنابراین از اهمیت درس کمی با او صحبت کردم از جمله اینکه با یادگیری این درس،که باعث آمزش مهارتهای زندگی می شود و به افزایش خلاقیت و نوآوری کمک می کند و آمادگیهای لازم برای زندگی را فراهم می کند . در نهایت از او خواستم با ایجاد انگیزه های نیرومند و در نظر گرفتن اهدافی که برایش مهم و جالب توجه است نسبت به مطالعه درس در خودش شوق و علاقه ایجاد کند زیرا علاقه داشتن به موضوع، باعث تمرکز می شود.
عامل بعد، اضطراب و نگرانی است که دلیل این اضطراب را پرسیدم که گفت چون فکر می کنم درس سخت است و من نمی توانم یاد بگیرم ، مشخص شد اعتماد به نفس لازم را ندارد چون هوش و استعداد بالایی دارد از او خواستم به توانائیهایش یقین داشته باشد و پیوسته برای خودش تکرار کند که قادر به انجام کار هستم ، می توانم انجام دهم و باید انجام دهم ، بدین طریق تفکر مثبت را در خودش پرورش می دهد،و از تجربات گذشته استفاده کند و با خودش بگوید آینده چیزی نیست جز اندیشه های من و تاشم برای آفریدن آنها،هدفهایش را واقعی و به صورت جملات مثبت بگوید.قوی بودن اعتماد به نفس احساس شعف و شادی را در او به وجود می آورد و در حالت شادی از تمرکز حواس خوبی برخوردارید، بهتر فکر می کنید ،بهتر مطالعه می کنید و نتیجه کارتان بهتر است.
مارگریت کوریت می نویسد:"انسان در بحر اندیشه های خوشایند حافظه بهتری پیدا می کند و ذهن در حالت ارامی قرار می گیرد و میل به یادگیری را در خود به وجود می آورد."
عدم آگاهی گامل با روشهای صحیح مطالعه عامل دیگر ایجاد عدم تمرکز بود که البته با پرشنامه ای که در اختیار مریم گذاشته شد معلوم شد که بعضی از فنون مطالعه را اجرا می کند مثل زیر مطالب مهم خط کشیدن و مرور اجمالی درس،روشهای دیگر مطالعه صحیح را برای مریم تبیین کردم از جمله تند خوانی ، عبارت خوانی، خواندن تجسسی(طرح سئوال های جزئی و کلی)، جدیت در مطالعه، استفاده از رهنما(انگشت،مداد و ..)
از دیگر اشکالات مریم در درس خواندن بلند خواندن بود که خواندن بلند باعث افزایش میزان ساعت مطالعه و خستگی و کاهش بازده است و در نتیجه امکان ایجاد حواس پرتی را زیاد می کند.از او خواسته شد با چشم مطالعه کند زیرا مطالعه با چشم و دقت و تمرکز روی کلمات باعث یادگیری پایدارتر و طولانی تر و سرعت یادگیری را افزایش می دهد.از او خواسته شد به جای قدم زدن پشت میزش بنشیند و مطالعه کند.
عامل آخر افکار منفی است که این بدون برنامه ذهن را درگیر خود می سازند خیالبافیها از جمله این دسته از افکار هستندکه در مورد مریم تخیلات است که برایش ناراحت کننده است .هر چند جلوگیری و توقف کامل این افکار وجود ندارد اما از آنجا که اغلب در کارهای فکری فرد موجب اشکال می شود و غالبا تمرکز فرد را به هم می ریزند لازم است با انواع تمرینات فکری تحت کنترل فرد قرار بگیرند از مریم خواسته شد ورزشهایی مثل شطرنج ،منچ،دارت انجام دهد . روانشناسان استفاده از تکنیک ایست را نیز در بروز حواس پرتی تجویز می کنند .در این روش هرگاه دانش آموز دچار مشکل حواس پرتی می شود به خودش فرمان ایست را می دهد تا جلوی هدر رفتن زمان را گرفته و بتواند به صورت مفید به مطالعه ادامه دهد.از مریم خواسته شد ضمن رعایت این موارد در این مواقع از جایش بلن شده کمی قدم بزند بعد بنشیند.
مراحل اجرای راه حل ها و چگونگی نظارت بر اجرای آنها
راه حل اول در مورد خانواده بود که طی تماسی که با مادر مریم گرفته شد و رضایت خودش معلوم بود در خانواده رعایت می شود.
با شور و شعفی که در مریم ایجاد شده مشخص است اعتماد به نفسش بالا رفته ،داوطلب شدن برای کنفرانس درس برای بچه ها حاکی از این مسئله و علاقمند شدن او به درس است.
ورزش دارت را انتخاب کرده و در منزل به انجام این ورزش مشغول شده است.
از فرمان ایست استفاده می کند و این قضیه برایش خوشایند است. روشهای صحیح مطالعه را اجرا می کند که می گوید در اتاقم پشت میز نشسته،با چشم درس می خوانم و برای خودم سئوال طرح می کنم و پاسخ آنها را یادداشت می کنم.
گرد آوری شواهد2
با مشاهده ی شور و شوق مریم در کلاس،نمره های او در این درس و رضایت خانواده اش و صحبت های همکاران در مورد پیشرفت مریم در درسهای آنها همگی نشان از رفع مشکل مریم شده است.
امید است همه ما در باروری و شکوفایی استعدادها و تواناییهای فرزندان کشور و برطرف کردن مشکلات آنها سهم خویش را به خوبی ادا کنییم.
چگونگی ارزیابی و اعتبار یابی راه حل ها
چون عوامل ایجاد حواس پرتی و عدم تمرکز متفاوت هستند لذا این عوامل باید خوب شناسایی شوند تا راهکارهای مناسب ارائه شوند.
در مورد مریم که یک عامل درونی و مربوط به خانواده بود و با توجه به شناختی که نسبت به آنها داشتم و به طور ناخواسته باعث مقایسه او با همسالان شده بودند در رفتارشان نسبت به این مورد تجدید نظر کردند.
اما عوامل بعدی که درونی و مربوط به خود مریم بود با مصاحبه هایی که با او صورت گرفت و راهکارهای مناسب ارائه شد خوشبختانه به موفقیت منجر شد که سطح علمی مریم در ترم دوم که نسبت به ترم اول پیشرفت قابل ملاحظه ای کرده است..
تجدیدنظرها،پیشنهادها و تصمیم گیری
من در سالهای گذشته فعالیت هایی مثل این در کلاسهایم انجام داده بودم ولی هیچ وقت به صورت گزارش ارائه نکرده بودم اما امسال با گذاشتن کلاس اقدام پژوهی در من ایجاد انگیزه شد که این کا ر را انجام بدهم ولی دوست دارم در سال تحصیلی آینده از ابتدای سال تحصیلی با انتخاب موضوعات دیگر فرصت بیشتری برای ارائه کارهای بهتری انجام شود.
پیشنهاد می کنم این کلاسها به صورت کارگاهی برگزار شود و همکاران بیشتری شرکت کنند و اشکالات کارها در زمان برگزاری کلاسها برطرف شود و شرکت بیشتر همکاران باعث می شود مشکلات بیشتری از دانش آموزان برطرف شود و اطلاعات همکاران در زمینه های مختلف بالا برود.
منابع
1-قاسمی پویا، اقبال، راهنمای معلمان پژوهنده، 1383
2-قائمی، علی، زمینه تربیت ، 1365
3-عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، 1363
4-اصغری پور، حمید، کلیات ابتدایی و مشاوره ، 1383
5-سایت تبیان
6-سایت زلال
7-سایت مرکز خدمات مشاوره ای صنعت نفت
8-روزنامه شاپرک
28