وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان…
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم مشکل پرخاشگری دانش آموز احمدرضا.ق را در آموزشگاه کنترل کنم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مسئله
توصیف وضعیت موجود
اهداف پژوهش
اهداف جزئی
گردآوری اطلاعات شواهد 1
جدول حل تناقضات
تجزیه و تحلیل وتفسیرها
انتخاب راه جدید به صورت موقّت
آموزش درمانی
روشهای درمان حسادت
تکنیک هایی لازم برای کنترل پرخاشگری در محیط خانواده ومدرسه
درمان پرخاشگری
قوانین یادگیری
قانون اثر ونتیجه
گرد آوری اطلاعات شواهد 2
مدل جدول تناقضات
ارزیابی تاثیر اقدام جدید وتعیین اعتبار
عوامل موثر در شکل گیری رفتار های نا بهنجار
ارائه راهکا رها
پیشنهادهای کاربردی
منابع
چکیده:
این پژوهش با هدف حل مشکل اخلاقی ورفتاری دانش آموز احمدرضا انجام گردیده است که دانش آموز دارای اختلالات رفتاری از قبیل پرخاشگری ،شلوغی درکلاس درس وحیاط مدرسه و…. ، مسخره کردن دیگران، اذیت کردن دیگر دانش آموزان ،حسادت ، بی حوصلگی ، لجبازی ، تنبلی ، سردرد مزمن بود. با توجه به اطلاعات بد ست آمده سوالات زیر برای رفع مشکل دانش آموز در ذهن من ایجاد گردید:1 – آیا بیماری سردرد ، موجب اختلال رفتاری او شده است ؟2-آ یا بیماری سردرد ، ناشی از فشارهای روانی است ؟3- آیا تربیت غلط ، موجب اختلال رفتاری ایشان شده است ؟4- آیا به خاطر روابط غلط با ایشان دچار خود پنداری منفی از خود شده است؟5- آیا دچار کمبود محبت شده است؟6- آیا با رفتارهای خویش می خواهد د یگران را به خود متوجه سازد؟7- چه راه حل هایی برای مشکل وجود دارد؟روش استفاده در این پژوهش اقدام پژوهی مدل جدول تناقضات می باشد. برای گرد آوری اطلاعات روشهای متعددی وجود دارد ؛ با توجه به موضوع پژوهش ، به نظر می رسد که ما مجبور باشیم از چند روش به صورت ترکیبی برای جمع آوری اطلاعات استفاده نمایم . در این پژوهش روشهای مشاهده ، مشاهده مشارکتی و مصاحبه را انتخاب نمودم. برای کاهش حسادت ، شرکت دادن فرد در گروه و احساس مسئولیت فرد نسبت به گروه ایجاد می گردد و از والدین فرد خواسته می شود که بین فرزندان تبعیض قائل نشوند و رفتارشان نسبت به فرد ملایم گردد.برای کاهش پرخاشگری و لج بازی ؛ از والدین احمدرضا خواسته می شود که بین فرزندان تبعیض قائل نشود و با فرزندان خود با ملایمت ومهربانی رفتار کنند و ویژگی های مثبت فرزند خود را با تشویق تقویت نمایند. تا فرزند دچار کمبود محبت نگردد . به نظر می رسد یکی از علتهای اساسی پرخاشگری و لج بازی تبعیض و کمبود محبت است . و به فرزند خود بر چسب های مثبت بزنند تا دانش آموز باور کند که واقعاً دارای ویژگی های مثبت است .برای کاهش ضعف تحصیلی ، از بین بردن مشکلات عاطفی توسط والدین ودبیر مربوطه ، ایجاد انگیزه ، تقویت ویژگی های مثبت ، شکوفایی اعتمادبه نفس نوجوان ، توجه لازم به نوجوان ، تغییر نگرش نوجوان نسبت به خود از جمله عواملی هستندکه می توانند ضعف تحصیلی دانش آموزرا کاهش دهند.
مقدمه :
رفتارهای تهاجمی یا پرخاشگرانه از شایعترین اختلالات رفتاری انسان است . براساس بررسیهای انجام شده در صد زیادی از مشکلات رفتاری دانش آموزان تحت عناوین مختلف به پرخاشگری مربوط می شود .وجود نظریات متنوع در این مورد حاکی از پیچیدگی موضوع است .از نظر علمی باید گفت پرخاشگری یک کشش ویا یک گرایش در فرد است که به صورت زدن، کشتن و ویران کردن خود را نشان می دهد پرخاشگری عبارت است از رفتاری که هدف آن صدمه زدن به خود و نه دیگری می باشد. در این تعریف قصد ونیت فرد مهم است یعنی رفتاری پرخاشگری محسوب می شود که از روی قصد و عمد برای صدمه زدن به دیگری یا به خود انجام گرفته باشد.( کریمی 1378)
اعمال پرخاشگرانه شامل رفتارهای جسمی و کلامی پرخاشگری نظیر تهدید کردن ،مشاجره ی لفظی و…… همچنین ویرانی دارایی است.( براهنی 1367)
امری که فرد به عنوان عکس العمل از خود بروز می دهد به گونه ای است که باید گفت مناسب عمل و یا رفتار طرف مقابل نیست. ظاهر این امر نشان دهنده یک شورش و انقلابی در درون فرد و حاکی از وجود احساساتی است که فرد گویی از بازگو کردن آن وحشت دارد.رنجی در درون او وجود دارد که قادر به رفع و جبران آن نیست و ناگزیر تلافی آن را سر دیگران در می آورد.اگر چه در مواردی این زجر دادن متوجه خودش نیز می شود.فروید معتقد است پرخاشگری امری غریزی و فطری بوده و انسان از هنگام تولد این نیرو را با خود به دنیا می آورد.می دانیم که امروزه یکی ازشرایط لازم برای کسب موفقیت های تحصیلی داشتن روان سالم درفراگیران است. زیراافرادی که سالم نباشندبه عنوان بیمارمحسوب می شوند واین افراددرحوزه های مختلف زندگی وازجمله تحصیلی عملکردمطلوب ندارندویکی ازمشکلات که مستقیما برعملکرد تحصیلی افرادتاثیر گذاشته است ( مشکلات اخلاقی ) می باشد داشتن چنین مشکلی به عوامل مختلفی بستگی دارد اما چگونگی شکل گیری این مشکل درافرادمختلف یکسان نمی باشدیکی از عوامل بازدارنده در امر تحصیل ، اختلالات رفتاری می باشد . دبیران در برابر اختلالات رفتاری ، به شکل های متفاوتی از خود عکس العمل نشان می دهند . برخی از دبیران آنان را به شدّت سرکوب می کنند . بعضی از دبیران ، در مقابل آنان کو تاه می آ یند ؛ بعضی دیگر آنان را به حال خود رها می کنند . امّا واقعیت این است که در این حالت مشکل ادامه خواهد یافت و مشکلات دیگری نیز به دنبال خواهد آورد به نظر می رسد راه منطقی این است که وقتی مشکلی در کلاس پیش می آید ؛ بهتر است ابتدا آن مشکل شناسایی شود سپس آن مشکل به صورت علمی مورد بررسی قرار گیرد . بعد از آن راه حل هایی جهت رفع مشکل پیدا کرده و به صورت عملی آن مشکل رفع گردد دراین پژوهش اینجانب باتوجه به اهمیت مسا له قصددارد درخصوص مشکل اخلاقی یکی از دانش آموزان به نام احمد رضا(ق) در آموزشگاه شهید احمدرضا جعفر حمیدی شهرستان نهاوند مطالعه خودراازطریق اقدام پژوهی به حل مشکل دانش آموز کمک نماید
بیان مسئله :
خشونت دانش آموز بستگی به عوامل زیادی دارد و صرفا نمی توان تقصیر اصلی این مشکل را متوجه یک عامل کرد. عوامل ارثی، محیطی و زیست شناختی و نیز عوامل هورمونی تاثیرات پیچیده ای دارند که هر کدام می توانند منجر به بروز رفتارهای پرخاشگرانه شوند. اما در این میان خانواده می تواند با نقش موثر خود، موجبات آرامش و کنترل خشم و یا تشدید خشونت دانش آموز شود. رفتار نامطلوب و پرخاشگری نوعی هیجان و واکنش روانی است که طی آن فرد به طور ناخود آگاه فشار های ناشی از محرومیت ها و ناکامی های خود را به صورت واکنش های حمله، تجاوز، رفتارهای کینه توزانه و پرخاشگرانه نشان می دهد. پرخاشگری به عنوان مشکل بهداشت عمومی مطرح است و شناخت عوامل موثر بر آن نقش مهمی در پیشگیری و حل آن دارد. اما در هر حال جدای از آسیب های اخلاقی و اجتماعی دیگری که خشونت برای او به همراه می آورد، اغلب پرخاشگری باعث حذف آنها از جمع می شود که این امر نیز مسائل اجتماعی دیگری نیز به دنبال خواهد داشت.
یکی از عوامل مهم بروز خشونت در دانش آموزان الگو سازی است. دانش آموزان تمایل دارند از افرادی که دوستشان دارند الگوبرداری رفتاری کنند. به همین علت از پدر یا مادر و در سنین بالاتر از هنرپیشه های تلویزیون و یا امثال آنها الگو می گیرند و طبیعی است که الگوهای خشن، او را به تقلید خشونت دعوت می کند.
بیان مسئله :
توصیف وضعیت موجود:
اینجانب … .. آموزشی آموزشگاه ….) شهرستان .. هستم و مدت … سال است که در آموزش و پرورش خدمت می کنم. در این آموزشگاه اولیا ازلحاظ سطح سواد بالا می باشندوازنظراقتصادی نیز درحدمتوسط هستند ویکی ازعوامل مخل درامرتدریس ویادگیری سایرفراگیران درکلاس درس ومحیط مدرسه دانش آموزی به نام احمدرضا .ق می باشد که دچارمشکل رفتاری وبرقراری ارتباط با همکلاسیها ودبیران است واز سال های تحصیلی گذشته همکاران دیگربا آگاهی از مشکل دانش آموز درجهت رفع وبرطرف کردن عوامل ایجادوبروز مشکل راه حل هایی راارائه نموده اندکه متاسفانه به دلیل ناکافی بودن اقدامات هیچگونه تغییری ایجادنگردیده است امسال من ازشروع سال تحصیلی این رفتاررامورد مطالعه قراردادم وبه نتایج مثبتی نیز تاکنون رسیده ام .
اهداف پژوهش
اهداف کلی: شناسایی مشکلات رفتاری و پرخاشگری دانش آموز احمدرضا
اهداف جزئی:
1) شناخت روشهای حل مشکلات رفتاری دانش آموز احمدرضا
2) ارائه راه حل درمورد بوجودآمدن مشکل اخلاقی دردانش آموز احمدرضا
گردآوری اطلاعات شواهد(1)
ابتدا رفتارهای احمدرضا را زیر نظر گرفتم وبه دقت مشاهده می کردم . یکی از دبیرانش می گفت :وقتی برای اولین بار به کلاس رفتم از فراگیران خواستم خودشان را معرفی نمایند . وقتی به ( احمدرضا ) رسیدم دیدم با صدای بلندی خود را معرفی نمود. به طوری که با این کار خود دیگر دانش آموزان را نیز متوجه خود ساخت. و وقتی دیگر دانش آموزان خود را معرفی می کردند او به شکلی می خواست آنها را مسخره نماید . وقتی دیگر دانش آموزان در اوقات فراغت با یکدیگر صحبت می کردند ایشان می گفت که سر و صدا نکنید . من حوصله سرو صدای شما را ندارم و سرم را به درد می آورید. احمدرضا با دیگر دانش آموزان دعوا می کرد ودانش آموزان دائماً از او نزد من شکایت می کردند. هنگامی که خودم جهت سرکشی در ساعاتی که دبیر حضور نداشت به کلاسی که احمد رضا در آن بود می رفتم وقتی در روی تخته مطلبی می نوشتم او صدا در می آورد. و دیگر دانش آموزان را اذیّت می کرد بطوریکه نظم کلاس را بر هم می زد ود رچنین محیطی آموزش امکان پذ یر نبود. بعد از چند روز در زنگ تفریح در مورد احمدرضا از دبیران دیگر سوال کردم ایشان گفتند که احمدرضا از اول چنین بوده است ولی چون بیماری سردرد دارد بهتر است که شما هم کارش نداشته باشید. احمدرضا دانش آموزی بی ادب ، پررو، شلوغ، تنبل وبیمار است . ولی چون بیماری سردرد دارد بهتراست که به حال خود رهایش کنید . سپس پدر ایشان را به آموزشگاه دعوت نمودیم. از او پرسیدیم رفتار احمدرضا در خانه چگونه است ؟ ایشان گفتند : که ما از دست او به تنگ آمده ایم . به حرف های ما گوش نمی دهد . بد اخلاق است. به در سهایش توجه نمی کند . ودر نهایت گفت : که ایشان بیماری سردرد دارد و هنگامیکه هوا سرد است بهتر است که در زنگ تفریح در کلاس بماند. از ایشان پرسیدم که آیا برای درمان سردرد ایشان اورا به پزشک برده اید ؟ ایشان جواب داد که چند ین بار برده ایم ولی خوب نشده است.وقتی به خاطر کار نابهنجارش به او تذکر می دادیم ایشان با لحن بدی جواب می داد. یک روز از اوخواستم که به خاطر بی ادبی اش ، از دانش آموزان دیگر معذرت بخواهد ولی ایشان معذرت نخواست هر چه اصرار کردم فایده ای نکرد و ایشان مغرورانه به ما نگاه می کرد باصحبت درموردمشکل به این نتیجه رسیدم که این دانش آموز تقصیری ندارد! بلکه روابط غلط خانوادگی ، او را به این شکل بار آورده است در واقع ایشان دارای مشکل رفتاری وروانی است که باید حل شود. ابتدا مسئله را با یکی از استادان در میان گذاشتم و ایشان راهنمایی های لازم را جهت حل مشکل ارائه نموند . سپس با دو تن از همکاران باسابقه در این زمینه مشورت کردم اینها نیز راهنمایهای لازم را عرضه داشتند . بعد به د نبال کتابهای روانشناسی اختلالهای رفتاری، روانشناسی رشد ، روابط انسانی در آموزشگاه واصلاح رفتار تحقیقاتی که در این زمینه انجام گرفته بود مورد مطالعه قرار دادم تا ببینم مشکل را چگونه می توانم حل نمایم . در واقع من خودم را چگونه تغییر دهم تا رفتارهای احمدرضا تغییر کند.او دانش آموزی است که رفتارهای ایشان مغایر با مقررات کلاس ومدرسه می باشد . از جمله مشاهدات و اطلاعات بدست آمده در زیر ارائه می گردد:
1 – دانش آموز( احمدرضا )هر روز دانش آموزان را مسخره می کند.
2- هر روز با دانش آموزان دعوا می کند.
3- معمولاً احساس سردرد می کند.
4- معمولاً درکلاس صدای حیوانات را در می آورد.
5- در خانه و مدرسه بد اخلاق است.
6- از نظر درسی ضعیف است.
7- بی حوصله است.
8- روابط والدین با او غلط بوده است.
9- دبیران به او توجه لازم را نکرده اند.
10- دبیران به تفاوتهای فردی ایشان توجه نکرده اند.
11- دانش آموزی پرروو مغرور است.
جدول حل تناقضات:
ردیف
وضعیت موجود
وضعیت مطلوب
1
عدم ناسازگاری
سازگاری
2
داشتن سردرد
بهبودسردرد
3
لجاجت وپرخاشگری
همکاری وبرخورددوستانه
" یکی از مشکلات عمده مدارس ما، کمک نکردن به دانش آموزان مشکل داراست. متاسفانه ، مدارس به جای آنکه آماده کمک به کسانی که عقب افتادگی یا مشکلی دارند باشند، بیشتر آنها رااز خود می را نند . وحالت دفعی از خود نشان می دهند. اغلب مدارس به دنبال دانش آموزان قوی وبا نمرات بالا هستند وبیشتر مواقع به تشویق و تکریم آنها می پردازند. در مقابل ، دانش آموزان به ظاهر ضعیف مورد بی مهری قرار می گیرند وبطور ناخواسته آنها را رها و بعضاً سرکوب می کنند. " ( میر کمالی ، 1379، ص 74).
تجزیه و تحلیل وتفسیرها:
احمدرضا نوجوانی است پرخاشگر که در گوشه کلاس می نشیند با صدای بلند خود را معرفی می کند. دیگران را مسخره می کند، بیشتر مواقع سرش درد می کند .حتی با دبیر خود لج باز است و مزاحمت ایجاد می کند. او بد اخلاق است از نظر درسی ضعیف است . بی حوصله ا ست . پررواست . به دیگران حسودی می کند.با بررسی رفتار های احمدرضا این سوال ایجاد گردید که چرا این چنین می کند؟ هدف او از این کارها چیست؟ با این کارها می خواهد چه بگوید؟ چه عللی باعث شده که خود را به این صورت مطرح کند.به نظر می رسد زمان خاصی برای بروز نا بهنجاری های او وجود ندارد واو در موقعیت های مختلف از خود رفتارهای نا بهنجار را نشان می دهد . واز اینکه نظم کلاس به هم می خوردخوشحال می شودواین واقعاً ناراحت کننده است . ولی تحقیقات متعددنیز نشان می دهند که با نوجوان باید با ملایمت ومحبت رفتارنمود . ونباید دانش آموزان تنبیه یا تحقیر شوند.
واقعیت این است که من گیر کرده بودیم که چکار بکنم . چند بار پدرش را به مدرسه دعوت کردم ، چندین بار تذکر دادم .ولی هیچ کدام مشکل را حل نکرد. تمامی دبیران عقیده داشتند که اورا به حال خود رها کنم . چون استدلال می کردند که اصلاح شدنی نیست . مسئله را با دو تن از مشاوران در میان گذاشتیم . آنها را هنماییهای لازم جهت تغییر رفتار ارائه نمودند. سپس به دنبال کتابهای روانشناسی رفتم تا ببینم مشکل چیست ؟ وچگونه میتوانم مشکل را حل نمایم؟ با صحبتهایی که با پدراحمدرضا انجام دادم. فهمیدم که والدین ، با ایشان بد رفتاری می کنند . وبه خواسته های او چندان توجهی نمی کنند وبعد از اینکه که برادرش متولد شده است . والدین او بیشتر به برادرش سرگرم شده اند واورا فراموش کرده اند . بنابراین مورد بی مهری والدین قرار گرفته است . در نتیجه به خاطر ناکامی در جلب محبت ، مجبور شده است به پرخاشگری ولج بازی دست بزند . این عمل خود ، دوباره روابط والدین را با ایشان تیره تر کرده است . و در نتیجه به او بر چسب های منفی متعددی توسط والدین زده شده است . به این ترتیب یک نوجوان معصوم ، به یک فرد نابهنجار تبدیل شده است . وقتی چنین نوجوانانی به مدرسه می روند . در مدرسه نیز مورد بی مهری دبیر مدرسه قرار می گیرند و بیشترسعی می کنند ازدست چنین دانش آموزی خلاص شوند ودر مدرسه نیز برچسبهای منفی به نوجوان زده می شود و به این ترتیب سر نوشت نوجوان تغییر می کند و در نهایت علاوه از مشکلات فردی ، مشکلات اجتماعی نیز افزایش می یابد. به این ترتیب برای حل مشکل باید از یک جایی آغاز می کردم . تا با ایشان بتوانم رابطه دوستی بر قرار نمایم تا به ایشان بفهمانم که ایشان نزد من طرد شده نیست. ولی نمی توانستم بطور مستقیم به او بگویم که می خواهم با تو دوست شوم . اولین قدم پیدا کردن ویژگی های مثبت بود با مطا لعه کتابهای روانشناسی ورا هنمایی همکاران و اساتیدمشاوره ، فهمیدم که ابتدا باید نگرش را نسبت به خود و دبیر ووالدین او تغییر دهم . برای اینکار باید نکات مثبت را پیدا می کردیم وتغییر نگرش را از نقاط قوت او شروع می کردم .احمدرضا به خاطر اینکه بعد از او برادرش به دنیا آمده بود و والدینش از روی نا آگاهی به وی بی توجه شده بودند و برای جلب توجه والدین رفتارهای نابهنجاررا پیشه خود ساخته است .به همین خاطر اولین کاری که انجام دادم ایشان را به عنوان سرگروه ومسئول پخش تغذیه آموزشگاه انتخاب نمودم. اما دانش آموزان دیگر از این کار من ناراحت شدند ومی گفتند که احمدرضا آنهارا اذیت خواهد کرد . ولی بنده دانش آموزان را قانع کردم که ما از قبل نمی توانیم در مورد کسی داوری کنیم. اتفاقاً به نظر مان با توجه به شناختی که از احمدرضا دارم فکر می کنم شایستگی پذیرش مسئولیت درمدرسه را دارد و به شکل بهتری کارها رااداره خواهد کرد . با این حرفها می خواستم احساس مسئولیت وهمکاری را در ایشان شکوفا نمایم .ولی با اینحال با همکلاسیهای خود در گیر بود . ولی آنها را به آرامش دعوت می کردم سپس پدر ش را به مدرسه دعوت کردم واز ایشان خواستم که بین فرزندان فرق نگذارند وبه او بیشتر توجه ومحبت نماید وبا ایشان بد رفتاری نکنند.در گام بعدی چون ایشان صدای نسبتاً خوبی داشت همچنین اگرکوچکترین رفتار خوبی از ایشان دیده می شد مورد تشویق قرار می گرفت . تا رفتارهای مثبت او تقویت شود دروسش نسبتاًخوب شده بود رفته رفته رفتارهای منفی او کاهش می یافت ودرسش نیزنسبت به گذشته بهتر می شد. احساس کردم که او دیگر ترس از اینکه سرش درد خواهد کرد رااز سرش بیرون کرده است . بعد از چند روز بطورخصوصی در مورد سردردش جویا شدیم . ایشان جواب داد که سردردش خوب شده است . وبه این ترتیب ،با تشویق به موقع ومداوم ، توجه زیاد ورها نکردن دانش آموزان به حال خود، محبت کردن به دانش آموزان جهت ایجاد نگرش مثبت به دیگران ، تقویت نکات مثبت جهت تغییر نگرش نسبت به خود ، ایجاد انگیزه با دادن جایزه جهت تقویت درسی ، استفاده از والدین جهت تغییر نگرش نسبت به آنان ، مسئولیت دادن جهت تقویت نکات مثبت وی، صبرو حوصله ودلسوزی نسبت به دانش آموزان باعث گردید که رفتارهای ایشان تا حد زیادی بهبود یابد.
انتخاب راه جدید به صورت موقّت
برای رفع اختلالات رفتاری ، ابتدا بهتر است علل اختلالات مشخص شود تا راه حلهایی جهت بهبود اختلالات رفتاری تعیین گردد.
با توجّه به سوابق خانوادگی (احمدرضا )، به خاطرتولد فرزند دوم ، او مورد بی مهری و کم توجهّی والدین قرار گرفته است . و از این کار والدین دچار نارضایتی شده و نسبت به آنان احساس خصومت کرده است . و به همین علت دچار پرخاشگری شده و برای جلب توجه والدین ، رفتار های نابهنجاری را از خود نشان داده است . پرخاشگری و نابهنجاری باعث شده ، والدین علاوه از بی مهری ، وی را تنبیه و تحقیر کرده و برچسب های منفی بزنند ؛ به این خاطر رفتارهای منفی در ایشان درونی شده است . بنابر این فشارهای روحی و روانی شدیدی بر او تحمیل شده و ایشان دچار سر درد عصبی گردیده است . به نظر می رسد مشکل تا حدّی شناسایی شده است . بعد از شناسایی مشکل باید به دنبال راه حل رفت . برای این کار به سراغ محققان و مشاوران و کتابهای روانشناسی و تحقیقات و مقالات مراجعه کردیم. وازسردرداواستفاده کردم وباصحبت باپدرش اورابه روانشناس ومشاوربالینی ارجاع دادم وایشان نیزبرنامه هایی رابرای بهبودوضعیت اوارائه کردندکه واقعا موثربود
آموزش درمانی
" آ موزش درمانی عبارت است ازمجموعه ی اصول وروش های آ موزشی و روا نشناسی که می تواند افراد معلول جسمانی ، روانی ، ذهنی و عاطفی را تا حد امکان به عضو مفید و کارآمد جامعه تبدیل کند .در آموزش درمانی تطابق با محیط خانه ومدرسه و تغییر نگرش دانش آموز نسبت به یادگیری مسئله اساسی است . " ( میلانی فر، 1370 ص 184)
روشهای درمان حسادت :
آگاه کردن نوجوان ازاینکه مورد توجه ومحبت والدین قرار دارد، رعایت عدالت وانصاف در روابط ، محبت به نوجوان وقتی که تنهاست، ایجاد زمینه اعتماد وتوجه ،، جرات دادن ، جایگزین کردن احساسات خشم آلود نوجوان ، کمک به نوجوان برای برون ریزی احساسات حسادت ، مطلع ساختن نوجوان از مدتی قبل ، تبدیل حسادت به مساعدت وصمیمیت بحث درباره ضررها وخسارات حسد ، استفاده از نقاشی وبازی درمانی به آموزش دادن به نوجوانان مبنی براینکه اشیا ووسایل خود را به رخ دیگران نکشند، آموختن انجام اعمال نیک به نوجوان ، افزایش اعتماد به نفس ، عدم دخالت والدین در دعواهای نوجوانان ، ایجاد روابط خانوادگی مطلوب وتقویت روح همکاری ومساعدت در نوجوانان در خانه ومدرسه .(شفیع آبادی ،1372ص87)
تکنیک هایی لازم برای کنترل پرخاشگری در محیط خانواده ومدرسه
1- صمیمت، صمیمیت در خانواده امری لازم و ضروری است زیرا هم مهمی در کاهش خشونت در خانواده دارد بسیاری از رفتارهای خشونت آمیز به این دلیل است که صمیمیت بین طرفین وجود ندارد. صمیمیت هنگامی افزایش می یابد که افراد خانواده درامور زندگی با یکدیگر مشارکت داشته باشند. همچنین اعتماد و اطمینان در مشارکت بین افراد خانواده باعث صمیمیت می شود.
2- تامل و سکوت، یکی از بهترین راههای کنترل خشونت در خانواده کنترل رفتار خویشتن در مواقعی است که یکی از اعضای خانواده به تحریک دیگری بپردازد. بهترین شگرد در این هنگام آن است که دیگران سکوت اختیار کنند تا آن فرد هم آرامش پیدا کند سپس در یک فرصت مناسب با هم به بحث و بررسی بپردازند.
3- تخلیه یعنی اینکه به طور مستقیم جواب خشونت را ندهیم. تحقیقات جدید نشان میدهد که پرخاشگری حلاکی و حتی فیزیکی علاوه بر اینکه خشم را کاهش نمی دهد بلکه باعث افزایش آن نیز می شود.
4- مدل پرخاشگری غیر پرخاشگرانه (قدم زدن و…) تحقیقات نشان داده که افرادی عادی که پرخاشگری خود بدون رفتار پرخاشگرانه بروز دادند بعد از این کار سطح کمتری از پرخاشگری را داشته اند ولی به طور کل این روش هم زیاد موثر نیست.
5- تنبیه، درطول تاریخ یکی از وسایل اجتماعی برای کم کردن میزان خشونت تنیه بوده است که توسط آن جلوی تجاوز خشونت و دیگر رفتارهای پرخاشگرانه را می گرفتند ولی در حال حاضر علما معتقدند که تنبیه به طور موقت جلوی خشونت حاضر را می گیرد و برعکس در طولانی مدت به طور مستقیم باعث تقویت آن می شود درحال حاضر تنبیه بدنی از طرف سازمان بهداشت جهانی ممنوع شده است.
6- صحبت کردن در مورد مشکل، بهترین روش برای کاهش پرخاشگری صحبت کردن در مورد آن است این تکنیک به طور عملی به دو صورت عملی است ولی اینکه در لحظه ای که پرخاشگری به حد اعلای خود می رسد یکی از طرفین سکوت اختیار کند و سعی کند قائله را ختم کند ولی بعد از اینکه طرفین آرام شدند و مدتی نیز گذشت با خونسردی مطالب را با یکدیگر در میان می گذارند و آن را حل و فصل می کنند.
درمان پرخاشگری:
برای درمان پرخاشگری گام اول شناخت و ریشه یابی علت یا علل پرخاشگری است با شناخت این عوامل می توان همکاری های لازم را برای کاستن از میزان و شدت پرخاشگری ارائه نمود مانند سرگرم نمودن فرد مهر و محبت و دلجویی آموزش تنهایی فکرکردن صبرو متانت نشان دادن در مواقع پرخاشگری تشویق جهت استحمام وروش گرفتن اجرای عدالت در منزل برآورده کردن نیازهای دانش آموزان و نوجوانان مساعد ساختن جو آزادی های کنترل شده جلوگیری از توهین و ناسزا گفتن به آنها ویا مقابله به مثل نکردن با آنها جلوگیری از تهدید و ترساندن الگوهای خوب را به آنها نشان دادن رهنمودهایی در مورد سازش و جوشش با دیگران تشویق به بازیهای گروهی و رعایت بتراکت و قوانین در زندگی با دیگران عادت دادن به آنا به گذشت یاد دادن انتقاد صحیح به آنها جهت تخلیه و سبک شدن و آرامش یافتن و درپایان چنانچه رعایت عوامل فوق تاثیری نداشت می توان از عوامل دیگری مانند توبیخ اخطار تحکم علامت مقابله به مثل تنبیه و قهرو… استفاده نمود. ( ویکی پدیا ، 2007 )
قوانین یادگیری:
قانون اثر ونتیجه :
وقتی یک پاسخ یا واکنش برای یک وضع (انگیزه یا محرک)، با احساس خوشی و رضایت خاطر همراه باشد باید دنبال آن خوشی حاصل شود شخص به تکرار آن رفتار مایل خواهد شد. ولی اگر با احساس رنج وناخوشایندی همراه بوده یا به دنبالش ناراحتی پیدا شود آن رفتار دیگر تکرار نشده به تدریج فراموش خواهد شد.
تشویق و تنبیه :مشاهدات وآزمایش های زیاد ثورندایک و دیگران نشان دادند که پاداش ،فرد را به تکرار پاسخی که موجب پاداش گرفتن او شده است تحریک می کند وهمواره با عث تقویت ارتباط بین انگیزه وپاسخ می شود . در حالی که نتایج کیفر رانمی توان همیشه تضمین کرد وچه بسا از اشتباه ولغزش جلوگیری نمی کند.
برای کاهش حسادت ، شرکت دادن فرد در گروه و احساس مسئولیت فرد نسبت به گروه ایجاد می گردد و از والدین فرد خواسته می شود که بین فرزندان تبعیض قائل نشوند و رفتارشان نسبت به فرد ملایم گردد.
برای کاهش پرخاشگری و لج بازی ؛ از والدین (احمدرضا )خواسته می شود که بین فرزندان تبعیض نشود و با فرزندان خود با ملایمت ومهربانی رفتار کنند و ویژگی های مثبت فرزند خود را با تشویق تقویت نمایند. تا فرزند دچار کمبود محبت نگردد . به نظر می رسد یکی از علتهای اساسی پرخاشگری و لج بازی تبعیض و کمبود محبت است . و به فرزند خود بر چسب های مثبت بزنند تا دانش آموز باور کند که واقعاً دارای ویژگی های مثبت است .
گرد آوری اطلاعات(شواهد 2)
برای اینکه رفتارهای احمدرضا را تغییر دهم ، ابتدا تصمیم گرفتم خودووالدین را تغییر دهم چون به نظر می رسد علت نا بهنجاری در وهله اول والدین ایشان بودند. آنان با تولد فرزند دوم ، نسبت به او بی توجه شده بودند وخود را با فرزند دوم یعنی برادر (احمدرضا )سرگرم کرده بودند .به همین علت دچار کم توجهی وکمبود محبت شده بود وبرای جبران کم توجهی وکمبود محبت دست به رفتارهای نا بهنجاری زده بود . ونابهنجاری اوو نگرش والدین رانسبت به او تغییر داده وبه او بر چسبهایی همچون بداخلاقی ، پررویی، لج بازی …زده بودند وبه این ترتیب فشارهای روانی منجر به سردرد عصبی ایشان گردیده است .برای کاهش نابهنجاری ، پدر ایشان به آموزشگاه دعوت گردید. ومشکلات با ایشان درمیان گذاشته شده و از ایشان خواسته شد تا با همسرش نیز در این مورد صحبت کند وسعی کنند با او رفتاری توام با مهر و محبت داشته باشند وبه او توجه بیشتری نمایند . یا تحقیر نکنند و هنگام بروز رفتارهای خوب ، ایشان را تشویق کنند.
تقریباً سه ماه طول کشید تا ایشان آرام آرام باور کند که والدینش، تغییر یافته اند و به او توجه ومحبت می کنند واو نیز مانند برادرش برای والدین مهم است .و به مهم بودن خود نزد من در آموزشگاه نیز پی ببرد.و به خاطر پاداش ، رفتارهای مناسب او تقویت می گردید. رفتارهای ناهنجار ایشان آرام آرام کاهش می یافت. خودش هم به ویژگی های مثبت خویش پی برده بود واحساس می کرد که او هم می تواند از راه های مثبت خودی نشان بدهد.
بعد از چهارماه دوباره پدرش به مدرسه دعوت گردید ، ایشان گفت که رفتارهای احمدرضا نسبت به گذشته قابل مقایسه نیست واوخیلی زیاد تغییر یافته است . از ایشا ن خواسته شد که مانند گذشته با او رفتار شود و صبر و تحمل را از یاد نبرند .. بعد از چند روز بطور خصوصی از او پرسیدیم که سر دردش چگونه است . ایشان گفت که کاملاً خوب شده است . در اینجا بود که فهمیدیم روشهای ما درست بوده است و مشکلات روانی تقریباًاز بین رفته است . در کنار بهبود اختلالات رفتاری، با تقویت نکات مثبت ، اعتماد به نفس وی نیز پرورش یافته بود وبا اطمینان بیشتری درسهایش را می خواند ونمره هایش نیز روز به روز نسبت به گذشته بهتر می گردید. بطوریکه همکاران سالهای نیز ازمن تشکر کردند که توانسته بودم اختلالات رفتاری او را بهبود بخشم
مدل جدول تناقضات:
ردیف
وضعیت موجود
وضعیت مطلوب
میزان موفقیت
1
عدم ناسازگاری
سازگاری
90درصد
2
داشتن سردرد
بهبودسردرد
100درصد
3
لجاجت وپرخاشگری
همکاری وبرخورددوستانه
85درصد
ارزیابی تاثیر اقدام جدید وتعیین اعتبار:
به نظر می رسد وقتی مسئله ای پیش می آید . اولین قدم این سئوال پیش می آید که این مسئله چرا بوجود آمده است؟ مشکل چیست واز کجاست؟ قدم بعد ، پیدا کردن علل مشکل است؟ البته ممکن است یک مسئله خاص ، از علل متفاوتی ناشی شود. اما با مطالعه دقیق مسئله ، علل اصلی مسئله به احتمال زیاد مشخص می گردد. تشخیص زمان پیدایش مسئله خود خیلی مهم است . چون علت را تا حد زیادی مشخص می نماید.
اختلالات رفتاری احمدرضا ، عبارت از پرخاشگری ، حسادت ، پررویی ، لج بازی ، بی حوصلگی ، سردرد، ضعف تحصیلی بود. بعد از بررسی وضعیت خانوادگی ، علل اختلالات رفتاری ، کم توجهی وکمبود محبت در خانواده وسپس در مدرسه تشخیص داده شد. به نظر می رسد برای بهبود اختلالات رفتاری لازم بود علل اختلالات از بین برود . برای این کار از راهنماییهای محققان ، مشاوران وروانشناسان وهمکاران مدرسه و پدردانش آموز استفاده گردیدو اطلاعات لازم جهت رفع مشکل از کتابهای روانشناسی بدست آمد، وبه یاری خداوند متعال ، اختلالات رفتاری و ضعف تحصیلی دانش آموزی بهبود یافت.
عوامل موثر در شکل گیری رفتار های نا بهنجار :
مسائل خانوادگی :خانواده نخستین گروهی است که به صورت طبیعی وجود داشته و جامعه برآن بنا شده است. چگونگی و کیفیت عملکرد خانواده در تحقق وظایف خویش شاخص مناسبی جهت ارزیابی عملکرد جامعه می باشد.هر چه خانواده دارای عملکرد خوب و سالمتری باشد به همان نسبت ثبات و سلامت جامعه بیشتر تامین شده است و بر عکس هر چه خانواده از عملکرد بدتر و آشفته تری برخوردار باشد، به همان نسبت جامعه بیشتر تهدید شده است
زیرا اختلال در عملکرد خانواده نشانه اختلال در منظومه خانواده است که خانواده را به سمت فروپاشی سوق می دهد. دانش آموزان و نوجوانان قربانیان اصلی عملکرد نامطلوب خانواده می باشند. فروید می گوید بیشترین افراد ناسازگار و مساله دار ، وابسته به خانواده های آسیب دیده هستند و فرزندانی که مربوط به خانواده های پر کشمکش می باشند به سبب عدم برخورداری از آرامش روانی و عدم تمرکز وآشفتگی بیشتر در معرض رفتار ناسازگارانه و بزهکارانه قرار دارند.
بررسی ها نشان می دهد که عملکرد بد و نامناسب خانواده مهمترین عامل در پیش بینی بزهکاری نوجوانان است. برای مثال طبق تحقیقاتی که در فرانسه به عمل آمده 80 درصد اطفال بزهکار از خانواده هایی هستند که به علت نفاق و ناسازگاری وعدم تفاهم بین افراد ، محیط خانوادگی آنان دائما متشنج است. (تاج زمان دانش ، 1379 ، ص 313) تحقیقات انجام شده در کانون های اصلاح و تربیت کشور ایران نیز موید این موضوع است. بطوریکه 65 درصد اطفال کانون با پدر و مادر خود اختلاف نظر و تضادهای فکری و ذهنی داشته اند و این اختلافها انگیزه عصیان و بزهکاری آنان بوده است.
بطور کلی حاکم بودن روابط مطلوب در درون خانواده رشد ذهنی ، عاطفی ، روانی و اجتماعی فرزندان را امکان پذیر می سازد و مهمترین گام در پیشگیری از به انحراف کشیده شدن آنها است. عملکرد نامطلوب خانواده موجب آشفته شدن روابط عاطفی بین اعضای خانواده می شود در نتیجه در یک دور باطل از تعاملات پیچیده زمینه بروز برای مشکلات روانی و رفتاری بیشتر و شدیدتر خواهد شد. اساسا نقشهای خانوادگی زمانی به موثرترین شکل تحقق می یابد که در برگیرنده تمام کارکردهای ضروری خانواده باشند و بطور عادلانه بین اعضا تقسیم شود و همچنین درباره انجام وظایف اعضا پی گیری مستمری انجام گیرد ، در خانواده های نوجوانان بزهکار به خاطر از هم گسیختگی و غفلت خانوادگی تخصیص نقشها در خانواده به درستی صورت نمی گیرد والدین دچار غفلت شده و به مسائل تربیتی ، تحصیلی ، اقتصادی و تفریحی دانش آموزان و نوجوانان اهمیت نمی دهند و آنها را به حال خود رها کرده و فرزندان بیشتر به اجتماع و گروههای همسالان روی می آورند و نظارت والدین برروی آنها کم می شود.
اصولا وجود مهر و محبت در کانون خانواده به تقویت ایمان ، تلقین ارزشهای اخلاقی و به وجود آمدن خودپنداری مثبت در نوجوانان کمک می کند و اثر مهمی در رفتار نوجوانان دارد ، همچنین ایجاد روابط صمیمی در خانواده محیطی مناسب جهت طرح مشکلات و مسائل نوجوانان و وسیله ای مناسب برای تسکین ناراحتی های دوران بلوغ است. ( جوادی ،1383 )
رشد جسمانی و روانی : گروهی از صاحب نظران علوم رفتاری نظیر فروید1 و لورنز2 معتقدند که پرخاشگری یک رفتاری است که ریشه در ذات و فطرت انسان دارد. این دومعتقدند که پرخاشگری به عنوان یک نیروی نهفته در انسان دارای حالت هیدرولیکی است که به تدریج در شخص متراکم و فشرده می شود و سرانجام نیاز به تخلیه پیدا می کند. به نظر لورنز اگر چنین انرژی به شکل مطلوب و صحیح مثلا در طرق ورزش ها و بازیها تخلیه شود جنبه سازندگی خواهد داشت. در غیر اینصورت به گونه ای تخلیه میشود که مخرب خواهد بود و ممکن است اعمالی از قبیل قتل، ضرب و شتم ، تخریب و نظایر آن را در برداشته باشد. از نظر فروید پرخاشگری در انسان نماینده غریزه مرگ است که در مقابل غریزه زندگی در فعالیت است، یعنی همچنان که غریزه زندگی مارا در جهت ارضای نیازها و حفظ هدایت میکند غریزه مرگ به صورت پرخاشگری می کوشد به نابود کردن و تخریب کردن بپردازد این غریزه چنانچه بتواند دیگران را نابود می کند و از بین میبرد و اگر نتواند دیگران را هدف پرخاشگری و تخریب خود قرار دهد به جانب خود متوجه شده و به صورت خودآزاری و خود کشی جلوه گر می شود، بنابراین از نظر وی پرخاشگری حالتی مخرب و منفی دارد.(اکبری سال 1381-ص 191).
عطا پور ( 1378 ) استدلال می کند که یکی از عواملی که در خود پنداری فرد موثر است مدرسه می باشد . با توجّه به تحقیقی که در مورد رفتار معلّم و خودپنداری صورت گرفته ، نشان می دهد که بین رفتار معلم و خود پنداری دانش آموزان رابطه ی معنی داری وجود دارد . و دانش آموزان پسر و پسر به یک اندازه از رفتار های آشکار و نهان معلّم متاثّر می شوند . بر اساس تحقیق روحانی ( 1359 ) بین گرایش به مدرسه و پیشرفت تحصیلی رابطه ای معنی دار بوده و میزان همبستگی 6/0 = r می باشد . یافته های خلیلی ( 1385 ) نشان می دهد که معلمین با ارائه بازخورد های مثبت ، بیان انتظارات بالا ، برقراری تعامل بیشتر با دانش آموزان ، خود پنداری مثبت دانش آموزان را متاثّر می سازند . بنابر این تجارب دانش آموزان و نوجوانان در خانواده ، مدرسه ، همسالان همگی درروابط انسانی و خودپنداری نقش دارند .
نا کامی : گرچه پاسخ افراد نسبت به ناکامی بسیار متفاوت است زیرا عوامل ناکام کننده و شخصیت فرد ناکام شونده دامنه بسیار گسترده ای دارند در مجموع میتوان گفت که پاسخ ناکامی پرخاشگری یعنی رفتار دشمنانه و تند به هنگام عدم سازگاری با موفقیت در این رفتار در زندگی روزمره ارتباط بسیار نزدیک با ناکامی دارد مثلا دانش آموزی که از بازی کردن منع میشود در اثر خشم اخم می کند یا پاهای خود را بر زمین می کوبد. چیزی که ثابت شده است این است که ناکامی پرخاشگری را افزایش می دهد پرخاشگری می تواند ناکامی های فشرده را رها سازد و نوعی تسکین موقتی برای فرد مزاحم آورد اما پایان آن معمولا رضایت بخش نیست به هنگام مواجه شدن با ناکامی باید آنرا به صورت یک مساله مطرح کرد و به دنبال آن راه چاره افتاد. پرخاشگری ممکن است مستقیما خود مانع را هدف قرار دهد.(فرقان رئیسی سال 1376 ص 83و 84) جان والر و همکارانش فرضیه پرخاشگری در کلمه پاسخ به ناکامی را ارائه نمودند که در آن پرخاشگری همیشه در پی ناکامی خواهد بود(والر دوب-مورد سیرز-1939) این افراد مانند فروید پرخاشگری را در حکم عامل تصفیه می دانستند پیداست که فرضیه ناکامی- پرخاشگریها می توانند واکنشی در برابر ناکامی باشد اما عوامل دیگری نیز می تواند در پرخاشگر بودن یا نبودن یک دانش آموز موثر باشد افزون بر آن ناکامی یا سایر تحریکهای عاطفی همیشه موجب پرخاشگری نمی شود.
ارائه راهکا رها:
1- محبت به موقع و متناسب به فرزندان ودانش آموزان ، موجب کاهش اختلالات رفتاری می شود.
2- توجه به موقع، محبت ، تقویت نکات مثبت ، پرورش اعتماد به نفس ، موجب نگرش مثبت فرد نسبت به خود و دیگران می شود.
3- ایجاد انگیزه و ایجاد نگرش مثبت فرد نسبت به خود ودبیر و دیگران موجب بهبود وضعیت تحصیلی و رفتاری فرد می شود.
4- بین فرزندان نباید تبعیض قائل شد .
5- بهتر است برای شناسایی و رفع مشکل از راهنمایی های صاحب نظران استفاده گردد .
6- بهتر است برای رفع مشکل ، نظریه های علمی و تحقیقات گذشته مورد توجّه قرارگیرد . تا دارای اعتبار می باشد.
7- استفاده از روان شناسان ومشاوران
پیشنهادهای کاربردی :
* توصیه اول این است که در راه حل حتما از مشارکت و نظرات همه کسانی که به نوعی درگیر مشکل اند استفاده شد.
بعلاوه در استفاده از اصول یادگیری و اصلاح رفتار توصیه می شود که این کار حتما با مطالعه و دانش کافی صورت بگیرد چه در صورتی که این اصول به طور ناقص اجرا شود می تواند باعث بدتر شدن اوضاع و مشکل شود.
اطلاع از ویژگی های هر مرحله از رشد ، تقویت رفتارهای اجتماعی فرزندان مانند :
* همکاری کردن ، مشارکت کردن ، ابراز همدردی و همدلی ، گوشزد کردن عواقب احتمالی رفتار پرخاشگرانه
* از سرکوب و سرزنش دانش آموز ناهنجار درمیان همکلاسیانش پرهیز کرده و آنهارا در کارهای گروهی با همکلاسی هایش مشارکت داده و به او مسئولیت در امر آموزشی و پرورشی داده شود
منابع :
1- لورابرک .(1389). روانشناسی رشد . (مترجم: یحیی سیداحمدرضای )(تهران :نشر ارسباران .
2- کریمی،دکتریوسف.(1389).اختلالات رفتاری . تهران : نشرساوالان.
3- شعاری نژاد، علی اکبر.(1382). روانشناسی یادگیری . تهران: انتشارات توس
4- شفیع آبادی، عبداله.(1374).راهنمایی ومشاوره دانش آموزان. تهران: انتشارات سمت.
5- قاسمی پویا، اقبال. (1381). راهنمای عملی پژوهش در عمل. تهران: چاپ افست.
6- میر کمالی.سید احمدرضا.(1389). روابط انسانی در آموزشگاه. تهران: یسطرون.
7- میلانی فر، بهروز.(1388). روانشناسی نوجوانان ونوجوانان استثتایی. تهران: قوس.
8- نلسون ، ریتاولکس ، الن سی ، ایزارائل. ( 1379). اختلالات رفتاری.( مترجم: احمدرضا تقی منشی طوسی). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی .
9- سیف ، دکترعلی اکبر .( 1390) . تغییررفتارورفتاردرمانی نظریه هاوروشها .تهران : نشردوران
10- چرا دانش آموزان حسادت می کنند . ( 1-12-90 ) .
11- اختلال بیش فعالی ( 18-2-91 ).
12- لجاجت و کج خلقی در دانش آموزان . ( 28-1-1391) .
21